Jean Maisonneuve - Rytualy dawne i wspolczesne




3. Korelaty rytualu.

Rozumiemy przez to pojecie elementy, bez ktorych rytualy nie moglyby
istniec ani funkcjonowac:


Wiara, sacrum, cialo : z jednej strony
chodzi o calosc wierzen zroslych z pewna doktryna
religijna lub magiczna, z mitem poczatku1,
z pewnymi idealami laickimi, implikujaca we wszystkich przypadkach okreslona
postawe umyslowa w sprawach wiary. Wymyka sie ona kazdemu rozumowemu tlumaczeniu;
zwraca sie do bytu najwyzszego, do sil tajemnych lub do wartosci, ktore
przybieraja dla wierzacego swiety charakter.


Mozna powiedziec, ze o ile istnieja rytualy bez boga i tajemnicy,
o tyle nie moglby istniec rytual bez wiary - ani z pewnoscia wiara bez
rytualow.

Sacrum to dziedzina i pojecie zlozone2,
przeciwstawne profanum. Oznacza to, co oddzielone
i rozgraniczone, przestrzen zamknieta, miejsce
zarezerwowane tylko dla wtajemniczonych.

Prace etnologiczne i historyczne odslaniaja dwoistosc sacrum istniejacego
na pograniczu czystego i nieczystego, porzadku i nieporzadku, poszanowania
i naruszania. W dodatku sacrum nalezy bardziej do kategorii emocji niz
do wyobrazen. Jest to wedlug R.Cailoisa kategoria
wrazliwosci. Czy owo pojecie dotyczy wylacznie transcendencji, komunikacji
ze swiatem nadprzyrodzonym, nadludzkim, do ktorego odnosza sie wszystkie
archaiczne rytualy? Czy tez mozna przyjac istnienie sacrum immanentnego,
zwiazane z wartosciami laickimi ze sfery obywatelskiej, moralnej, politycznej,
wynikajacymi z przeroznych ukladow? Odpowiedz na to pytanie pojawia sie
w definicji rytualu, jesli wlaczyc do niej wspolczesnosc. Powrocimy jeszcze
do tego zagadnienia.

Z drugiej strony bez szeregu zachowan fizycznych (postawy, gesty,
tance, spiewy) wyrazanie wiary byloby niemozliwe. Nie istnieje bez watpienia
zaden rytual, ktory nie wykorzystywalby posrednio lub bezposrednio ciala
- badz to jako miejsca do naniesienia pewnych znakow czy stosowania zabiegow,
badz to jako zrodla energii i oddzialywania (spojrzenia, dotkniecia, wolania,
zawodzenia), albo tez czesto jako podmiotu seksualnosci, dziedziny, w ktorej
kultura zwraca sie do popedow. Wszystkie prace poswiecone rytualom podkreslaja
gleboki zwiazek wiary i cielesnosci.

Czy wiara, ktora nie porusza, moze byc szczera?
- glosil w slynnym wierszu Racine3. Na poziomie
najbardziej pierwotnym, lecz aktualnym takze w naszych czasach, tatuaz
stanowi rytualny znak grupowego lub osobistego przeznaczenia.

Teraz mozemy zaproponowac przekrojowa definicje rytualu: jest
to skodyfikowany system praktyk, posiadajacy w okreslonym miejscu i czasie
subiektywne znaczenie i symboliczna wartosc dla swych uczestnikow i swiadkow,
implikujacy aktywizacje ciala i posiadajacy zwiazek z sacrum.
Nalezy zaznaczyc, ze powyzsza definicja wyklucza pospolite uzycie terminu
jako nazwy rutynowego dzialania (rytualizm) oraz nie obejmuje rytualizacji
u zwierzat wymykajacej sie implikacjom sakralnym.




1 Wrocimy do zwiazkow rytualu i mitu, rozdz.
III, paragraf I i IV, paragraf II.

2 Zob. J.Wunenberger, Le sacre,
PUF, seria "Que sais - je?"

3 J.Racine, Atala, akt I, scena
1, Przekl. pol. m.im. Jadwiga Dackiewicz


This page hosted by
Get your own Free Home
Page