Zaburzenia wydzielania hormonów płciowych
Dojrzewanie płciowe
ż� Zmiany hormonalne, zmiany somatyczne �� dojrzałośd płciowa, płodnośd
ż� 5 stadiów dojrzewania wg Tannera i Marshalla
Między 8 a 18 r.ż.:
ż� Rozwój wtórnych cech płciowych (gonadarche, adrenarche)
ż� Pokwitaniowy skok wzrostu
ż� Zmiany w budowie ciała
ż� GnRH - gł. aktywator pokwitania
Dojrzewanie płciowe
�� GnRH �� �� LH i �� FSH �� zmiana stosunku stęż. gonadotropin: więcej LH �� stymulacja gonad ��
wydzielanie steroidów płciowych = gonadarche
Skutki gonadarche:
�� thelarche (rozwój gruczołów piersiowych)& powiększenie jajników i macicy
��powiększenie jąder
Adrenarche (niezależnie od gonadarche)
ż� wcześniej niż gonadarche ca 2 lata
ż� �� DHEA, �� DHEA-S, �� androstendionu (warstwa siatkowata kory nadnerczy)
Objawy:
ż� rozwój owłosienia łonowego = pubarche
ż� rozwój owłosienia pachowego = axillarche
ż� �� czynnośd gruczołów apokrynowych �� ostry zapach potu, trądzik
DHEA-S -fizjologia
ż� Główny androgen produkowany przez nadnercza
ż� Niskie stężenia przed okresem pokwitania
ż� Stymuluje adrenarche
ż� Wydzielanie częściowo zależne od ACTH
Dojrzewanie
ż� �� wydzielania GH
ż� �� wydzielania IGF
ż� �� wydzielania insuliny
ż� �� liczby receptorów dla GH w tk. docelowych
ż� różnice osobnicze dot. wieku i dynamiki rozwoju płciowego
Dojrzewanie: ��
ż� 8  13 lat
ż� start od powiększenia gruczołów piersiowych (owłosienie łonowe u 15%)
ż� pierwsza miesiączka: śr. 12,7 lat; ok. 2 lata po thelarche
ż� przyrost dł. macicy i obj. jajników korelujący z rozwojem piersi i stęż. estradiolu w surowicy
Dojrzewanie: ��
ż� pierwsze objawy: 9  14 lat
ż� start od powiększenia jąder obj. >� 3 ml, potem owłosienie łonowe
1
ż� na początku wolny przebieg
ż� przyspieszenie w III stadium wraz z pokwitaniowym skokiem wzrostu (śr. w wieku 14 lat)
HORMONY GONADOTROPOWE PRZYSADKI
FOLIKULOSTYMULINA (FSH)
ż� Jajniki (pęcherzyki jajnikowe), jądra (cewki nasienne)
ż� odpowiada za wczesny wzrost pęcherzyków jajnikowych, pobudza dojrzewanie komórki
jajowej
ż� powoduje wytwarzanie estradiolu z jego prekursorów w warstwie ziarnistej pęcherzyka
ż� wraz z estrogenami powoduje tworzenie receptorów dla LH w pęcherzyku Graafa
ż� u mężczyzn utrzymuje nabłonek nasieniotwórczy
ż� Hormony gonadotropowe przysadki
LUTEOTROPINA (LH)
ż� stymuluje dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego (odp. za koocowe dojrzewanie) i
jajeczkowanie
ż� pobudza biosyntezę hormonów sterydowych jajnika w komórkach osłonki wewnętrznej
ż� odpowiada za owulację (��stężenia LH w środku cyklu wywołuje jajeczkowanie po ok. 35
godzinach)
ż� zapoczątkowuje tworzenie ciałka żółtego
Gruczoły płciowe żeoskie
FSH - pobudza wzrost pęcherzyka jajnikowego, stymuluje podziały komórek ziarnistych,
stymuluje formowanie receptorów dla LH, stymuluje wydzielanie estradiolu
LH - udział w procesach wewnątrzpęcherzykowych warunkujących jajeczkowanie,
podtrzymywanie czynności ciałka żółtego, sekrecję progesteronu
ESTROGENY
Synteza: aromataza
ż� kom. ziarniste pęcherzyków Graffa (narastanie wydzielania  faza folikularna cyklu
płciowego)
ż� niewielkie ilości Ź� kora nadnerczy
ż� aromataza obwodowa: wytwarzanie estrogenów w tk. tłuszczowej, mięśniowej, sutku,
kościach, jądrach
Wydzielanie pobudzane przez FSH (receptory na kom. ziarnistych �� ��cAMP);
FSH i cAMP  ułatwiają proces aromatyzacji
Receptory �� głównie w błonie śluzowej macicy
Działanie:
ż� proliferacja kom. błony śluzowej macicy
ż� pobudzanie syntezy receptorów progesteronowych (progesteron  po owulacji)
Estrogeny - hormony płciowe produkowane przez jajniki
ż� 17-b�-estradiol (najaktywniejszy): ok. 95% - jajnik (komórki ziarniste i tekalne ); nadnercza,
tkanki obwodowe
ż� Estron (12 razy mniej aktywny niż estradiol) - 50% jajnik, 50% - konwersja z estradiolu
wytwarzanego w nadnerczach
2
ż� Estriol (produkt utleniania estradiolu i estronu; 80 razy mniej aktywny niż estradiol) - podczas
ciąży wydzielany jest przez jednostkę matka-płód
ż� we krwi estradiol może ulec zamianie w estron, z którym pozostaje w równowadze
We krwi: 2% estradiolu w stanie wolnym, 60% związane z albuminą, 38% związane z GBG (globulina
wiążąca steroidy gonadalne)
Inaktywacja w wątrobie; uszkodzenie wątroby  hiperestrogenizm (Ź� marskośd wątroby)
Estrogeny - działanie
ż� Wzrost narządów rozrodczych i tkanek zw. z rozrodem
ż� kształtowanie się żeoskich narządów płciowych w czasie rozwoju płodowego i po
urodzeniu (I-rzędowe cechy płciowe)
ż� rozwój drugorzędnych cech płciowych kobiecych
ż� kształtowanie się psychiki i popędu płciowego (III-rzędowe cechy płciowe)
ż� Obniżanie poziomu cholesterolu we krwi, hamowanie rozwoju miażdżycy naczyo i
zawałów serca
ż� Działanie antymiażdżycowe �� pobudzanie syntazy NO �� �� produkcji NO �� rozszerzenie
naczyo krwionośnych, angiogeneza
ż� Okres pokwitania: �� aktywnośd osteoblastyczna, tworzenie osteoidu �� wzrost kości,
wzrost ciała
ż� �� odkładanie Ca, fosforanów w kościach
ż� zwiększanie przyswajania białek
ż� zwiększanie krzepliwości krwi
ż� przyrost i zwiększenie pobudliwości mięśni gładkich (macica, jajowody)
ż� wpływ na stan skóry (menopauza: atrofia naskórka i atonia skóry właściwej - sucha,
cienka, mało elastyczna skóra, zmarszczki
ż� Cellulitis  tylko u kobiet  dlaczego?
ESTROGENY, PODSUMOWANIE
Działanie na narząd rodny:
ż� Powstanie II i III-rzędowych cech płciowych
ż� Wzrost endometrium
ż� Przyrost masy mięśniowej macicy
ż� Wydzielanie przezroczystego śluzu przez nabłonek szyjki
ż� Wzrost gruczołu sutkowego
ż� Estrogeny, podsumowanie
Działanie metaboliczne:
ż� Działanie kościotwórcze
ż� Zwiększenie syntezy białek w wątrobie (SHBG, czynnik krzepnięcia II, VII, IX i X)
ż� Rozszerzają naczynia krwionośne (NO)
ż� Obniżają stężenie cholesterolu całk. LDL, zwiększają HDL i TG
ż� Kształtują sylwetkę kobiecą
ż� Korzystny wpływ na libido
ż� Korzystny wpływ na funkcje kognitywne
PROGESTERON (GESTAGEN) - regulacja drugiej, sekrecyjnej fazy cyklu płciowego
Synteza:
ż� Ciałko żółte
ż� Ciąża: głównie łożysko (ilości 10 razy większe niż w szczytowym okresie cyklu
miesiączkowego)
3
Wydzielanie pobudzane przez LH
Metabolit pośredni w syntezie większości hormonów steroidowych (także w nadnerczu)
We krwi: 2% w stanie wolnym, ok. 80% związane z albuminami, 18% związane z GBG (globulina
wiążąca steroidy gonadalne)
Progesteron (luteina)  działanie
ż� działanie na macicę, sutki i mózg
ż� rozrost gruczołów błony śluzowej macicy; odpowiedzialny za zmiany cykliczne w macicy i
pochwie
ż� zmniejsza wpływ estrogenów na mięśniówkę macicy (Ż� pobudliwośd skurczowa, Ż� aktywnośd
elektryczna, Ż� wrażliwośd na oksytocynę)
ż� ułatwianie owulacji poprzez dokonywanie proteolizy ściany pęcherzyka Graafa
ż� Sutki: �� rozwój pęcherzyków i zrazików gruczołowych (przygotowanie do laktacji)
ż� Działanie termogeniczne (�� podst. temp. ciała podczas owulacji)
ż� Pobudzanie oddychania w fazie lutealnej cyklu
ż� Zwrotne hamowanie podwzgórza i przysadki po zapłodnieniu - przekształcanie błony
śluzowej macicy w błonę doczesną (w okresie ciąży wytwarzany jest przez łożysko, zapobiega
skurczom macicy)
ż� brak zapłodnienia �� zanik ciałka żółtego �� Ż� syntezy progesteronu
PROGESTERON, PODSUMOWANIE
Działanie na narząd rodny:
ż� Hamuje rozrost endometrium, powoduje przemianę wydzielniczą
ż� Hamuje czynnośd skurczową macicy
ż� Znosi działanie estrogenów na czynnośd gruczołów szyjki
ż� Pobudza wzrost gruczołu sutkowego
Działanie metaboliczne:
ż� Pobudza formowanie kości i zmniejsza obrót kostny
ż� Pobudza ośrodek oddechowy
ż� W obrębie skóry działa anty-androgennie hamując 5-alfa-reduktazę
ż� Korzystnie działa na funkcje kognitywne
Rozwój komórki jajowej
ż� powstaje w jajniku
ż� jest przymocowana do bocznej ściany woreczka wypełnionego płynem, zwanego
pęcherzykiem
ż� rozwój pęcherzyków  hormony przysadki mózgowej
ż� początek cyklu menstruacyjnego: wydzielanie FSH (follicle-stimulating hormone) - stymulacja
jajnika do produkcji pęcherzyków, z których jeden - pęcherzyk dominujący - rośnie szybciej
niż pozostałe (z niego zostanie uwolniona komórka jajowa)
ż� produkcja hormonów przez jajniki
ż� wzrost stężenia estrogenów w trakcie rozwoju pęcherzyków �� pobudzanie przysadki
mózgowej do uwalniania LH (luteinizing hormone) �� pobudzanie dalszego wzrostu
pęcherzyka dominującego
ż� w ciągu 24 godzin od osiągnięcia przez LH maksymalnego stężenia  pękanie pęcherzyka i
uwalnianie komórki jajowej
ż� Komórka jajowa po uwolnieniu dostaje się do jajowodu
ż� Przesuwanie się w dół jajowodu, tak aby w 1/3 jego części zewnętrznej, w pobliżu jajnika,
doszło do zapłodnienia
ż� Pęcherzyk po uwolnieniu komórki jajowej przekształca się w ciałko żółte
4
ż� Ciałko żółte: progesteron - przygotowanie błony śluzowej macicy do implantacji komórki
jajowej
Gruczoły płciowe męskie
FSH  troficzny wpływ na kom. podporowe (Sertolego)
ż� wraz z androgenami niezbędny do podtrzymywania spermatogenezy
ż� pobudza uwalnianie białka wiążącego androgeny (ABP  Androgen Binding Protein)
ż� pobudza syntezę i uwalnianie estradiolu i inhibiny w komórkach Sertolego (�� hamowanie
dalszego uwalniania FSH, zwrotne sprzężenie ujemne)
LH  działanie troficzne na kom. śródmiąższowe (Leydiga)
ż� pobudzanie uwalniania androgenów, zwłaszcza testosteronu i androstendionu w komórkach
Leydiga (�� hamowanie uwalniania LH, zwrotne sprzężenie ujemne) oraz estrogenów
ż� Inhibina, estradiol oraz testosteron hamują wydzielanie GnRH, FSH i LH
ż� Androgeny  działanie
ż� Produkowane i wydzielane przez gonady i nadnercza
ż� Funkcje prokreacyjne gonad męskich
ż� Rozwój drugorzędowych cech płciowych męskich
ż� Silne działanie anaboliczne
ż� Syntetyczne pochodne androgenów �� leki anaboliczne
FSH, LH �� czynnośd gonad
TESTOSTERON (��5-10 mg/24 h)
ż� Tak jak FSH, działa na kom. Sertolego: wzrost syntezy ABP (�� transport testosteronu w kom.
podporowych, kanalikach prostych, sieci jądra i
ż� przewodów wyprowadzających najądrza)
ż� Niezbędny w koocowych etapach dojrzewania plemników (zamiana spermatyd na plemniki)
ż� Synteza i wydzielanie testosteronu i innych androgenów kontrolowane przez LH (�� układ:
receptor - cyklaza adenylanowa - cAMP w kom. śródmiąższowych jądra)
ż� Silny wpływ na metabolizm białkowy (mięśnie, kości), wzrost cholesterolu we krwi
ż� Rozwój prostaty
ż� Efekty działania  już po 30 min od iniekcji
ż� Duże dawki  wzrost o 10-20% podstawowej przemiany materii; wtórnie: 10-20% wzrost
liczby RBCs
ż� Testosteron we krwi, zanim dotrze do tk. docelowych, ulega zamianie do
dihydroksytestosteronu (DHT): testosteron (a�-reduktaza testosteronu) �� DHT
ż� DHT = 10% krążącego we krwi testosteronu
ż� Kompleks testosteron-receptor mniej trwały od kompleksu DHT-receptor (DHT wzmaga
efekty biologiczne testosteronu)
ż� Małe ilości testosteronu ulegają przeobrażeniu w estrogeny
ż� Większośd �� zamiana w wątrobie w 17-ketosteroidy, wydalane z moczem po koniugacji z
kwasem glukuronowym i siarkowym
ż� Ilośd wydalanych z moczem 17-ketosteroidów = miara produkcji androgenów w organizmie
��10-20 mg/24 h (30% - pochodzenie jądrowe; 70% - nadnerczowe)
�� 5-15 mg/24 h (pochodzenie niemal wyłącznie nadnerczowe)
ż� W surowicy w 97-99% związany z SHBG (b�-globulina wiążąca hormony płciowe, sex hormone
binding globulin)
5
ż� Spadek stęż. SHBG w okresie dojrzewania płciowego (�� �� wolnych hormonów)
ż� Konwersja obwodowa do dehydrotestosteronu (5-alfa-reduktaza)
ż� W 8-12 Hbd decyduje o wirylizacji płodów XY
ż� Powoduje rozwój II-rzędowych cech płciowych, ma działanie anaboliczne, powoduje
zrastanie się nasad kości z trzonem
Działanie egzogennych steroidów  hamowanie GnRH i ograniczenie wydzielania testosteronu
Estrogeny roślinne
ż� szałwia, nagietek, lipa, soja, daktyle, granaty, siemię lniane,  zioło Azteków
ż� wpływ na kobiety
ż� wpływ na mężczyzn
- kobiecy typ otłuszczenia bioder i talii
- obniżona spermatogeneza i wydzielanie testosteronu
Działanie egzogennych steroidów
ż� nadmiernego aplikowania testosteronu i jego pochodnych: zablokowania podwzgórza i
zmniejszenie wydzielania hormonów LH i FSH (kluczowych dla spermatogenezy)
ż� bardzo często po kilkunastu dniach stosowania niewielkich dawek sterydów - wyraz
ny spadek
ilości spermy
ż� testosteron �� męski środek antykoncepcyjy?
ż� wznowienie produkcji spermy jest możliwe po odstawieniu androgenów, jednakże proces ten
uzależniony jest od wielkości dawek oraz czasu ich stosowania
ż� w przypadku osób zażywających sterydy dawki te przekraczane są często ponad 100 razy, w
efekcie czego w wielu przypadkach dochodzi do silnych dysfunkcji w obrębie układu
płciowego i bardzo poważnych, a nawet nieodwracalnych zaburzeo płodności
ż� testosteron krążący w nadmiarze we krwi może nie tylko w bezpośredni sposób oddziaływad
na blokadę podwzgórza, ale także przyczyniad się do hamowania jego czynności innymi
drogami
"PRAWIDA
OWE" PARAMETRY NASIENIA (wg Aitkena i wsp.)
ż� Objętośd: ł� 2 ml
ż� pH = 7,2 - 7,8
ż� liczba plemników w 1 ml: ł� 20 x106
ż� całkowita liczba plemników: ł� 40 x106
ż� ruchliwośd plemników: ł� 50% prawidł.
ż� barwienie przyżyciowe: ł� 50% żywych prawidł. (odrzucających barwnik)
ż� morfologia plemników: ł� 50% prawidł.
ż� liczba krwinek białych: <� 106/ml
ZABURZENIA FUNKCJI UKA
ADU ROZRODCZEGO
1. Dojrzewanie płciowe:
- przedwczesne
a) postad prawdziwa
b) postad rzekoma
- opóz
nione lub nieprawidłowe pokwitanie
- zahamowanie pokwitania
2. Zaburzenia cyklu menstruacyjnego
6
PRZEDWCZESNE DOJRZEWANIE PA
CIOWE
IZOSEKSUALNE
Pojawienie się cech fizycznych dojrzewania płciowego zgodnych z fenotypową płcią dziecka
przed ukooczeniem 8 r.ż u dziewcząt lub 9 r.ż u chłopców = 2 SD poniżej wieku średniego w
porównaniu z prawidłowym wiekiem dojrzewania
HETEROSEKSUALNE
Wirylizacja u dziewcząt przed ukooczeniem 8 r.ż u dziewcząt , feminizacja u chłopców poniżej
9 r.ż u chłopców
PRZEDWCZESNE DOJRZEWANIE PA
CIOWE
Cechy
ż� Przedwczesny rozwój cech płciowych
ż� Zwiększanie szybkości wzrastania
ż� Przyspieszenie dojrzewania kośdca  przedwczesne zarośnięcie nasad kostnych
ż� Rozwój psychoseksualny zgodny z wiekiem chronologicznym
Skutki
ż� Niski wzrost
ż� Zaburzone proporcje ciała
ż� Zaburzenia płodności
ż� Przedwczesne dojrzewanie płciowe
PODZIAA
I PRZYCZYNY - PRZEDWCZESNE DOJRZEWANIE PA
CIOWE
(M. Pawlikowski: Zaburzenia hormonalne, 2003)
GnRH-zależne = ośrodkowe = prawdziwe = kompletne
ż� Przedwczesna aktywacja podwzgórzowego ośrodka wydzielającego GnRH �� �� wydzielania
gonadotropin przez przysadkę �� �� wydzielania steroidów płciowych (jak w procesie
fizjologicznym)
GnRH-niezależne /pochodzenie obwodowe/ = rzekome = niekompletne
ż� �� wydzielania hormonów płciowych bez wzrostu wydzielania gonadotropin
ż� Nadmiar hormonów płciowych Ź� z gonad, nadnerczy, wydzielanie ektopowe (nowotwory)
Formy izolowane (łagodne warianty)
ż� Izolowany przedwczesny rozwój gruczołów płciowych (thelarche praecox)  wybiórcze
powiększenie bez innych objawów dojrzewania
ż� Izolowane przedwczesne owłosienie płciowe (pubarche praecox)  wynik przedwczesnego
wzrostu wydz. androgenów nadnerczowych
ż� Izolowane przedwczesne miesiączkowanie (menarche praecox)  bez innych objawów
dojrzewania
Przedwczesne dojrzewanie płciowe GnRH-zależne = ośrodkowe = prawdziwe = kompletne
1. Samoistne (idiopatyczne)
2. Wtórne
ż� Wady wrodzone (np. wodogłowie, zespół pustego siodła, przepuklina oponowo-rdzeniowa)
ż� Nowotwory (np. hamartoma podwzgórza, glejak)
ż� Pozapalne (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)
ż� Po radioterapii
ż� Urazy
3. W przebiegu nieleczonego GnRH-niezależnego przedwczesnego dojrzewania
7
PRZEDWCZESNE DOJRZEWANIE PA
CIOWE GNRH-NIEZALEŻNE /POCHODZENIE OBWODOWE/ =
RZEKOME = NIEKOMPLETNE
1. Testotoksykoza  rodzinne przedwczesne dojrzewanie męskie; mutacja zarodkowa genu receptora
lutropiny; wydz. testosteronu przez przerosłe kom. Leydiga (kobiety  tylko nosicielki)
2. Zespół Albrighta  zarodkowa mutacja genu podjednostki a� białka Gs receptora błonowego dla
lutropiny �� �� syntezy testosteronu przez kom. Leydiga lub estradiolu przez kom. ziarniste jajnika
3. Guzy gonad wydz. estrogeny (torbiele jajnika, guz z kom. ziarnistych, zwapniające guzy z kom.
Sertolego)
4. Guzy wydz. testosteron (z kom. Leydiga, potworniaki)
5. Guzy wydz. hCG
6. Wrodzony przerost nadnerczy (niedobór 21b�-hydroksylazy, 11b�-hydroksylazy, 3b�-
dehydrogenazy)
7. Nowotwory nadnerczy
8. Egzogenne hormony płciowe
9. Pierwotna niedoczynnośd tarczycy
Przedwczesne dojrzewanie płciowe  inny podział
ż� Przedwczesne dojrzewanie płciowe prawdziwe :
- idiopatyczne (konstytucjonalne)
- patologiczne: guz i/lub organiczne choroby ośrodkowego układu nerwowego, niedoczynnośd
tarczycy
- Niepełne
ż� Rzekome przedwczesne dojrzewanie płciowe: wrodzony zespół nadnerczowo-płciowy
(chłopcy), guzy jąder, jajników
ZESPÓA
NADNERCZOWO - PA
CIOWY
postad uwarunkowana genetycznie  wrodzony przerost nadnerczy - niedobór enzymów
związanych ze steroidogenezą prowadzący do niedoboru kortyzolu (21b�-hydroksylazy, 11b�-
hydroksylazy, 3b�-dehydrogenazy): NIEDOBÓR KORTYZOLU, PODWYŻSZONE ST
ŻENIE ACTH,
NADMIAR ANDROGENÓW, WTÓRNY NIEDOBÓR GONADOTROPIN
postad nabyta  nowotwór nadnerczy produkujący androgeny
ż� Dziewczynki: niski głos, brak miesiączki, silna budowa ciała, owłosienie typu męskiego.
ż� Chłopcy: przedwczesne dojrzewanie
ż� Objawy: hirsutyzm, łysienie, trądzik, pogrubienie głosu, brak miesiączki, powiększenie
łechtaczki, zmniejszenie sutków, wzrost masy mięśniowej, zwiększenie libido, zaburzenia
psychiczne (�� agresji)
8
Zespół nadnerczowo - płciowy bez zespołu utraty soli
U płci męskiej - przedwczesne dojrzewanie izoseksualne
ż� W 4-5 r.ż pojawienie się II i III-rzędowych cech płciowych
ż� Jądra mają wielkośd przedpokwitaniową
ż� Wiek kostny przyspieszony
U płci żeoskiej - obojnactwo rzekome żeoskie
Objawy widoczne przy urodzeniu - powiększenie łechtaczki i zarośnięcie warg sromowych
Po urodzeniu postępująca maskulinizacja - sylwetka chłopięca, duża masa mięśniowa,
przyspieszony wiek kostny
Zespół ujawniający się w wieku dojrzałym - wtórny brak miesiączki, małe sutki, bezpłodnośd,
hirsutyzm
Zespół nadnerczowo - płciowy z zespołem utraty soli
Objawy wkrótce po urodzeniu
Niedobór 21b�-hydroksylazy dot. także syntezy aldosteronu  przyczyna utraty soli
Ubytek masy ciała, odwodnienie, wymioty, brak apetytu
ZGON!
Zespół nadnerczowo  płciowy. Badania hormonalne
Niski poziom sodu i chloru (zespół utraty soli)
Podwyższony 17-OHP w osoczu, podwyższony ACTH
Zwiększone wydalanie 17-ketosteroidów z moczem
WIRYLIZUJ
CE GUZY KORY NADNERCZY
Objawy wirylizacji u dziewczynek poprzednio zdrowych
Przedwczesne dojrzewanie płciowe u chłopców
Podwyższony poziom DHEAS i androstendionu, oraz wzmożone wydalanie 17-ketosteroidów
z moczem
NADCZYNNOŚD GONADY ŻEOSKIEJ
Nadmierne wytwarzanie estrogenów - guzy:
- ziarniszczak (granulosa celi tumor)
- w wieku dziecięcym - objawy przedwczesnego dojrzewania płciowego
- w wieku dorosłym - przerost endometrium i nieregularne krwawienia
Nadmierne wytwarzanie androgenów - androblastoma, gonadoblastoma, luteoma
- rzadko w okresie dziecięcym, raczej w wieku dojrzałym  objawy maskulinizacji: hirsutyzm, zanik
krwawieo, konstytucja męska, clitoromegalia (najczęściej wrodzona wada rozwojowa zewn.
narządów płciowych, towarzyszy głównie wrodzonym zaburzeniom steroidogenezy nadnerczowej lub
zaburzeniom różnicowania płci)
NADCZYNNOŚD GONADY M
SKIEJ
Guzy z komórek zarodkowych - objawy miejscowe, ginekomastia, wzrost stężenia hCG,
estrogenów i alfa-fetoproteiny
Guzy z komórek Leydiga - przedwczesne dojrzewanie płciowe, u dorosłych ginekomastia.
Zwiększenie stężenia testosteronu w surowicy krwi
9
OPÓy
NIONE DOJRZEWANIE PA
CIOWE
Brak somatycznych i hormonalnych cech dojrzewania płciowego powyżej 13 r.ż. u
dziewczynek (brak menarche powyżej 15 r.ż.) oraz powyżej 14 r.ż. u chłopców
Brak progresji pokwitania do osiągnięcia pełnej dojrzałości płciowej w okresie 5 lat od
wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania
Terminy:
Hipogonadyzm - zakłócenie lub brak funkcji gonady, wynikający z jej zmian czynnościowych lub
organicznych bądz
nieprawidłowego wydzielania gonadotropin
Dysgenezja - nieprawidłowo ukształtowana gonada
Opóz
nione dojrzewanie płciowe
Konstytucjonalne opóz
nienie wzrostu i rozwoju (> 90% rejestrowanych przypadków)
Upośledzenie czynności hormonalnej gonad spowodowane ich pierwotnym uszkodzeniem z
wtórnym zwiększeniem stężeo gonadotropin = hipogonadyzm pierwotny,
hipergonadotropowy
Pierwotne uszkodzenie układu podwzgórze-przysadka z małym stężeniem gonadotropin =
hipogonadyzm wtórny, hipogonadotropowy
hipogonadyzm przy różnych poziomach wydzielania gonadotropin (zespół policystycznych
jajników, przetrwały pęcherzyk Graafa, zmiany czynności jajników w hiperprolaktynemii)
Hipogonadyzm hipogonadotropowy czynnościowy
Hipogonadyzm pierwotny (hipergonadotropowy)
Chłopcy
Wrodzony  anorchia (wrodzony brak jąder), aplazja kom. Sertolego, aplazja/brak kom.
Leydiga, obustronne wnętrostwo, zespół Klinefeltera, zespół dwóch chromosomów X, zespół
Noonana, defekty biosyntezy testosteronu (wady steroidogenezy)
Nabyty - uszkodzenie jąder na skutek: kastracji, stanów zapalnych (ŚWINKA), radioterapii,
przegrzania, urazów
Hipogonadyzm - objawy
Brak czynności androgennej
Zależny od czasu wystąpienia niedoboru testosteronu
Obojnactwo
Eunuchoidyzm (wysoki wzrost, słabo rozwinięte zewnętrzne narządy płciowe, brak zarostu na
twarzy, dziecięcy głos)
W wieku dorosłym - zmniejszenie libido, potencji, czasami objawy depresji
Hipogonadyzm pierwotny (hipergonadotropowy)
Dziewczynki
Wrodzony
zespół Turnera (45X, 45X/46X,X)
dysgenezja gonad XX i XY
bloki enzymatyczne wytwarzania estrogenów
zespół przedwczesnego wygasania czynności jajników, zespół jajników niewrażliwych na
gonadotropiny
10
Nabyty - kastracja, zniszczenie jajników w wyniku: stanów zapalnych, radioterapii, zmian
nowotworowych
Zespół Turnera - uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych spowodowany całkowitym lub
częściowym brakiem 1 z chromosomów X we wszystkich komórkach lub w pewnej ich części
Najważniejsze cechy występujące u osób z zespołem Turnera to: niski wzrost, słabo
zaznaczone cechy żeoskie i wrodzona dysgenezja gonad powodująca w większości
przypadków bezpłodnośd
Poduszkowaty obrzęk stóp
Dysgenezja gonad objawia się:
- opóz
nionym dojrzewaniem płciowym, brakiem telarche i pubarche
- brakiem pierwszej miesiączki (menarche)
- pierwotną niepłodnością
- obniżonym stężeniem estrogenów
- podwyższonym poziomem gonadotropin: LH i FSH.
Uszkodzenie podwzgórza i przysadki - hipogonadyzm wtórny hipogonadotropowy
Wady rozwojowe OUN
Zespół Kallmana
Zespół Pradera i Willego
Zespół Laurence a i Monna
Idiopatyczna niedoczynnośd przysadki (wielohormonalna)
Organiczne uszkodzenia podwzgórza i przysadki (nowotwory, radioterapia, zawały przysadki,
zapalenia, histiocytoza, sarkoidoza)
Hipogonadyzm hipogonadotropowy czynnościowy
Zaburzenia równowagi energetycznej organizmu (niedożywienie, anorexia nervosa,
nadmierny trening fizyczny)
Przewlekłe choroby ukł. krążenia i nerek
Zaburzenia wchłaniania
Wyniszczające choroby psychiczne
Niedoczynnośd tarczycy
PRZYCZYNY ZABURZEO CYKLU PA
CIOWEGO (I OWULACJI)
A. Niewydolnośd podwzgórzowo-przysadkowa
guzy lub uszkodzenia
leki upośledzające czynnośd podwzgórza
hiperprolaktynemia spowodowana gruczolakiem przysadki
B. Choroby tarczycy
niedoczynnośd
nadczynnośd
C. Zaburzenia funkcji kory nadnerczy
niewydolnośd nadnerczy
nadczynnośd nadnerczy (�� kortyzolu, �� androgenów)
D. Zaburzenia emocjonalne
E. Zab. odżywiania i metaboliczne (otyłośd, niedożywienie)
F. Wyczerpanie nadmiernym wysiłkiem fizycznym
11
Klasyfikacja zaburzeo miesiączkowania na podstawie stężeo gonadotropin
" h. pierwotny - hipogonadyzm hipergonadotropowy (brak jajników; dysgenezja gonad - czysta
d.g., zespół Turnera; zespół przedwczesnego wygasania czynności jajników; zniszczenie
jajników w przebiegu chorób)
" h. wtórny - hipogonadyzm hipogonadotropowy (niedoczynnośd przysadki - karłowatośd
przysadkowa, zespół Sheehana, odosobniony niedobór gonadotropin, zespół Glioskiego-
Simmondsa; guzy gruczołów dokrewnych; wrodzona niedoczynnośd tarczycy; uszkodzenie
jajników w jadłowstręcie psychicznym)
" h. przy różnych poziomach wydzielania gonadotropin - (zespół policystycznych jajników,
przetrwały pęcherzyk Graafa, zmiany czynności jajników w hiperprolaktynemii)
Etiologiczna klasyfikacja zaburzeo miesiączkowania
1. Zaburzenia w obrębie jajników
- brak jajników
- dysgenezja gonad (czysta dysgenezja gonad, zespół Turnera)
- zaburzenia owulacji
- zespół policystycznych jajników (PCOS, zespół Steina-Leventhala)
- przetrwały pęcherzyk jajnikowy
- fizjologiczne wygasanie czynności jajników (climacterium)
2. Choroby przysadki mózgowej
- zespół Sheehana
- zespół Glioskiego- Simmondsa
- karłowatośd przysadkowa
- zespół pustego siodła
- odosobniony niedobór gonadotropin
- Hiperprolaktynemia
3. Choroby podwzórza (podwzgórzyce, jadłowstręt psychiczny)
4. Wady rozwojowe narządów płciowych lub nabyte uszkodzenia macicy
- zarośniecie błony dziewiczej
- zespół wrodzonego braku pochwy i macicy (z. Mayer-Rokitansky-Kustner-Hauser)
- przerost łechtaczki
5. Choroby nadnerczy  zespół Cushinga, zespół nadnerczowo-płciowy
6. Choroby tarczycy  wrodzona niedoczynnośd tarczycy
7. Zespół niewrażliwości na androgeny  zespół feminizujących jąder
8. Inne  stany emocjonalne, otyłośd, sport
Zespół policystycznych jajników (PCOS)
Aby rozpoznad zespół policystycznych jajników, muszą byd spełnione przynajmniej dwa z poniżej
wymienionych warunków, po wykluczeniu innej istotnej patologii (2003):
1) oligo/anowulacja
2) kliniczny lub biochemiczny hiperandrogenizm
3) jajniki policystyczne
12
ż� przyczyna występowania PCOS jest nadal niewyjaśniona i budzi wiele kontrowersji
ż� nadwrażliwośd na ACTH prowadząca do zwiększonej ekspresji cytochromu P-450; w rezultacie
dochodzi do wzrostu aktywności 17-ą- hydroksylazy i C17-C20-liazy (kluczowe enzymy w
steroidogenezie)
Objawy:
ż� rzadkie, nieregularne lub nieobecne cykle miesiączkowe
ż� niepłodnośd
ż� hirsutyzm, czasem maskulinizacja  podniesiony poziom androgenów
ż� centralna otyłośd (typ  jabłka )
ż� łysienie androgeniczne (męski wzór łysienia)
ż� trądzik, łojotok
ZESPÓA
FEMINIZUJ
CYCH J
DER
ż� brak receptora wiążącego androgeny w tkankach docelowych
ż� kariotyp 46 XY przy sylwetce kobiecej
ż� mogą byd dobrze rozwinięte gruczoły piersiowe przy braku owłosienia i miesiączek
ż� jądra wytwarzające estrogeny znajdują się w wargach sromowych lub na wzgórku
łonowym
ż� leczenie - usunięcie jąder i substytucja hormonalna, estro-gestagenna
ż� 46XY, wysoka, dobrze sfeminizowana jałowa kobieta z jądrami. Przypuszczalna
areaktywnośd  koocowego narządu na androgeny. Należy podejrzewad u chorych
bezpłodnych kobiet z pierwotnym brakiem miesiączki i u dziewcząt z obustronną
przepukliną pachwinową. Wrodzony zespół przenoszony jako cecha autosomalna i
dominująca bądz
recesywna związana z chromosomem X. Tendencja do rozwoju guzów
gonad
ż� brak macicy i jajowodów
PROLAKTYNA - DZIAA
ANIE
ż� Jeden z czynników warunkujących laktację, pobudza rozwój gruczołu piersiowego
ż� Regulacja wydzielania:� Dopamina - PIH (Prolactin Inhibiting Hormone), Prolaktoliberyna,
Estrogeny, TRH
ż� Wpływ na wydzielanie gonadotropin przez przysadkę mózgową (niewyjaśniony mechanizm)
ż� Bezpośrednie oddziaływanie na gonady
ż� Pobudzenie wydzielania: drażnienie brodawki sutkowej, hipoglikemia, podwzgórzowe
czynniki hormonalne - prolaktoliberyna i tyreoliberyna; leki zmniejszające stężenie dopaminy:
neuroleptyki, metoklopramid.
ż� Wydzielanie jest związane z rytmem snu i czuwania~ duże stężenia (10x) podczas ciąży
FIZJOLOGICZNE PRZYCZYNY WZROSTU ST
ŻENIA PROLAKTYNY ( fizjologiczna hiperprolaktynemia")
ż� działanie estrogenów (ciąża, poród, połóg, okres płodowy i noworodkowy)
ż� stymulacja brodawki sutkowej (okres laktacji)
ż� stymulacja szyjki macicy (�� PRL po stosunku płciowym)
ż� sen (�� PRL w godzinach nocnych)
ż� stres
ż� hipoglikemia
ż� wysiłek fizyczny
13
Hiperprolaktynemia
Przyczyny
ż� Uszkodzenia podwzgórza, uszkodzenia szypuły przysadki;
ż� Gruczolak przysadki - prolactinoma;
ż� Leki: neuroleptyki, estrogeny, TLPD, opiaty, antagoniści receptorów DA (metoklopramid),
przeciwhistaminowe
ż� Pierwotna niedoczynnośd gruczołu tarczowego, niewydolnośd nerek, niewydolnośd/�marskśd
wątroby,
ż� Tabletki antykoncepcyjne
Hiperprolaktynemia
ż� zahamowanie neuronów produkujących GnRH �� zahamowanie pulsacyjnego wydzielania
FSH i LH �� supresja funkcji endokrynnej gonad
Objawy u kobiet: zaburzenia miesiączkowania, cykle bezowulacyjne; śladowy mlekotok, utrata libido
(prawdopodobnie:� ok. 20% wtórnego braku miesiączki  związek z hiperprolaktynemią
Objawy u mężczyzn: utrata libido, impotencja, bardzo rzadko ginekomastia
NIEDOCZYNNOŚD PRZYSADKI
ż� Choroba wywołana zniszczeniem miąższu przedniego płata przysadki z następczym
niedoborem hormonów przysadkowych
Przyczyny:
ż� Poporodowa martwica przedniej części przysadki - z. Sheehana
ż� Rozrosty w obrębie siodła tureckiego - z. Glioskiego-Simmondsa, craniopharyngioma,
przerzuty, sarkoidoza, gruz
lica
ż� Jatrogenne - radioterapia, operacja neurochirurgiczna
Choroba Glioskiego-Simmondsa: przewlekła niewydolnośd przedniego płata przysadki
spowodowana postępującym niszczeniem struktur przedniego płata przysadki przez proces
nowotworowy lub proces zapalny
Zespół Sheehana: niewydolnośd przedniego płata przysadki mózgowej spowodowana martwicą
wywołaną przez krwotok i wstrząs hipowolemiczny podczas porodu lub po porodzie
OBJAWY NIEDOCZYNNOŚCI PRZYSADKI. DOJRZEWANIE PA
CIOWE
Niedobór GH
Wtórny hipogonadyzm
Kobiety - zanik jajników, ustanie miesiączek, bezpłodnośd, zanik popędu płciowego, zmiany
atroficzne pochwy i macicy
Mężczyz
ni  impotencja, utrata owłosienia płciowego, zmiany troficzne skóry, zanik narządów
płciowych
Wtórna niedoczynnośd tarczycy
Wtórna niedoczynnośd kory nadnerczy
14
PRZYSADKA - PODSUMOWANIE
ż� Zanik owłosienia zwłaszcza na wzgórku łonowym i pod pachami , zmiany zanikowe w obrębie
narządów płciowych (zmniejszenie pigmentacji, zmiany zanikowe w błonach śluzowych, itp)
ż� Osłabienie i apatia - ACTH, TSH
ż� Brak łaknienia  ACTH, TSH
ż� Zahamowanie wzrostu  GH
ż� Bladośd skóry  ACTH, MSH
ż� Skóra sucha zimna  TSH
ż� Niskie ciśnienie tętnicze - ACTH
CZ
STOŚD WYST
POWANIA PRZYCZYN NIEPA
ODNOŚCI U KOBIET
1. HORMONALNE:� 35-40%
2. JAJOWODOWE:� >30%
3. MACICZNE:� ok. 10%
4. SZYJKOWE:� 7-10%
5. POCHWOWE:� 6%
6. POZAGONADALNE:� 1%
7. IMMUNOLOGICZNE:� 5%
8. NIE WYJAŚNIONE:� 5-10%
CZYNNIK M
SKI:� > 40% przyczyn niepłodności!
NIEPA
ODNOŚD HORMONALNA (35-40% niepłodności u kobiet)
" brak owulacji
" niewydolnośd ciałka żółtego
" luteinizacja niepękniętego pęcherzyka jajnikowego (LUF-syndrome, Luteinized Unruptured
Follicle)
CZYNNIK PODWZGÓRZOWO-PRZYSADKOWY (pochodzenia ośrodkowego)
CZYNNIK JAJNIKOWY (nadnerczowy ?, tarczycowy ?) (pochodzenia obwodowego)
15