Dr Arkadiusz Kowalski
Jaka skala przestrzenna jest optymalna dla wzmacniania procesów
innowacyjnych?
Dr Arkadiusz Kowalski
[e-mail] Poziom lokalny? Poziom regionalny?
Poziom krajowy? Poziom Wspólnotowy?
Instytut Gospodarki Åšwiatowej
Doświadczenia państw wysoko rozwiniętych wskazują na
regionalizację zdolności innowacyjnych
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Definicja regionu:
Region  geograficznie zdefiniowana i administracyjnie wyodrębniona
przestrzeń,
Systemy innowacyjne w gospodarce światowej
czy
Region  jednorodna gospodarczo i kulturowo przestrzeń, posiadająca
swoją specyfikę i wewnętrzną spójność.
Regionalne systemy innowacyjne.
Innowacje koncentrujÄ… siÄ™ w mniejszej strukturze przestrzennej ni\

Klastry jako innowacyjne struktury przemysłowe. region administracyjny  w regionie ekonomicznym (kategoria
przestrzenno-ekonomiczna, w którą wpisuje się koncepcja klastra)
1
1 2
1 2
REGIONALNE SYSTEMY INNOWACJI
Innowacje w regionie
Regionalny system innowacji (Regional Innovation System)  zbiór
polaryzacja
Koncentracja przestrzenna
(wymiar geograficzny) rozwoju
ró\
norodnych podmiotów, interakcji i zdarzeń wpływających na procesy
innowacyjne w regionie.
nacisk (push)
W wyniku powiązań sieciowych i efektów synergii, prowadzą one do
i ssanie (pull)
innowacyjne
zwiększenia zdolności absorpcji i dyfuzji innowacji w regionie.
Bliskość
efekty
(proximity)
synergii
od linearnego do
Regionalizacja procesów gospodarczych  ewolucja nowego
i spillovers
interakcyjnego
paradygmatu rozwoju:
modelu procesu
innowacyjnego
Interakcje PowiÄ…zania
" przewaga lokalizacja,
(linkages)
" bliskość geograficzna,
Koncentracja
" zakorzenienie terytorialne o społecznym, instytucjonalnym i
Partnerzy
sektorowa
3
3 4
3 kulturowym kontekście 4
Regionalny System Innowacji Właściwości elementów składowych Regionalnego Systemu
Innowacji (RIS)
w podsystemie przedsiębiorstw:
profil gospodarczy regionu,
wiodÄ…ce bran\
e i sektory, stopień koncentracji w bran\
y,
komplementarność bran\
y/sektorów,
wielkość i liczba firm w regionie,
poziom technologiczny firm (high-tech, low-tech, etc.),
potrzeby firm w zakresie wiedzy, technologii i innowacji,
poziom rentowności i kondycja finansowa,
koncentracja przestrzenna firm,
formy organizacji działalności gospodarczej i innowacyjnej (sieci,
klastry, łańcuchy, etc.),
5 6
5 6
Systemy innowacyjne 1
Dr Arkadiusz Kowalski
Właściwości elementów składowych Regionalnego Systemu Właściwości elementów składowych Regionalnego Systemu
Innowacji (RIS) Innowacji (RIS)
w podsystemie instytucji sfery nauki i badań:
w podsystemie regionalnych i lokalnych władz publicznych:
rodzaj instytucji,
wiodące dziedziny nauki, świadomość roli innowacji w rozwoju regionu,
 udział w rynku ,
sprawność i skuteczność działania,
powiązania z nauką światową,
postawa i nastawienie proinnowacyjne.
oferta nauki dla przemysłu;
w podsystemie instytucji wsparcia innowacji i otoczenia
biznesowego:
dostępność i sprawność instytucji,
rodzaj i liczba, rola i znaczenie wiedzochłonnych usług,
powiÄ…zania z instytucjami otoczenia bli\
szego i dalszego,
7 8
7 8
PowiÄ…zania w Regionalnym Systemie Innowacji wg OECD
II. Pośrednie powiązania innowacyjne  zwiększające ogólny poziom
potencjału innowacyjnego, mniej związane z konkretną innowacją:
I. Bezpośrednie powiązania innowacyjne  bezpośrednia
Rynkowa dyfuzja technologii (nabywanie technologii
działalność B+R lub współpraca dla konkretnej innowacji:
ucieleśnionej w maszynach, nabywanie z zewnątrz wiedzy i know-
Interakcje między firmami  powiązania pionowe i poziome:
how),
- wspólne tworzenie nowej wiedzy (badania stosowane),
Mobilność pracowników i transfer tzw. wiedzy ukrytej (tacit
- współpraca w zakresie B+R (wspólne patenty, wspólne
knowledge) ucieleśnionej w pracownikach,
publikacje),
- interakcje wewnątrz firm  między ró\
nymi działami i etapami
Interakcje z otoczeniem.
procesu innowacyjnego;
Interakcje między firmami a sferą B+R  powiązania ze sferą
nauki i instytucjami pośredniczącymi (wspólne patenty, badania,
publikacje, etc.).
9 10
9 10
Przykład: Dolina Krzemowa (Silicon Valley) w Kalifornii, USA
Klastering jako nowe podejście do gospodarki
Najsłynniejszy klaster na świecie.
Na przestrzeni 300 mil kwadratowych między Palo Alto i San Jose w
Czym sÄ… klastry?
Kalifornii ulokowanych jest obecnie ponad 6 tys. firm
wysokotechnologicznych, w których pracuje ponad 1 mln osób.
Klaster (def. M. Porter) - geograficzne skupisko wzajemnie
powiÄ…zanych firm, jednostek naukowych, wyspecjalizowanych
Dolina Krzemowa to dziś wspólnota technologiczna, cechująca się
dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w
bardzo wysoką mobilnością personelu (średni czas pracy pracowników
pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych
w firmie to 2-3 lata, przy czym zdarza siÄ™, \
e wracajÄ… oni do tego
dziedzinach, konkurujących między sobą, ale równie\

samego przedsiębiorstwa powtórnie).
współpracujących.
y
ródłem postępu technologicznego w Dolinie Krzemowej jest region i
sieci współpracy, a nie pojedyncze firmy.
11 12
11 12
Systemy innowacyjne 2
Dr Arkadiusz Kowalski
13 14
13 14
13 14
Zestawienie definicji dot. klastrów
15
15
15 16
Tendencje w UE i OECD: Klaster w polskich programach wspierania innowacyjności
coraz większa waga przywiązywana do lokalnej koncentracji
Wymagania dotyczące klastrów stawiane przez PARP (program
określonych bran\
i zachodzÄ…cych w nich dyfuzji innowacji
pilota\
owy z PO IG  Wsparcie na rozwój klastra )
członkami klastra są podmioty działające na rzecz rozwoju
Klastry istotne z punktu widzenia:
gospodarczego oraz co najmniej 10 przedsiębiorców wykonujących
zwiększania interakcji między nauką a gospodarką (nowa rola nauki) działalność gospodarczą na terenie przynajmniej 2 sąsiednich
województw,
podnoszenia konkurencyjności przedsiębiorstw (nowy sposób
co najmniej 50% podmiotów funkcjonujących w ramach klastra stanowią
innowacyjnej działalności gospodarczej)
przedsiębiorcy,
polityki gospodarczej (nowa rola władz publicznych), w szczególności:
podmioty funkcjonujÄ…ce w ramach klastra sÄ… przestrzennie i sektorowo
- polityki innowacyjnej
skoncentrowane, przez co rozumie siÄ™, \
e konkurują i współpracują w
- polityki regionalnej tych samych lub pokrewnych bran\
ach,
- horyzontalnej polityki przemysłowej
podmioty funkcjonujÄ…ce w ramach klastra sÄ… powiÄ…zane rozbudowanÄ…
sieciÄ… relacji o formalnym i nieformalnym charakterze.
17
17 18
Systemy innowacyjne 3
Dr Arkadiusz Kowalski
y
ródła koncepcji klasteringu:
Klaster a inicjatywa klastrowa
teorie lokalizacji przedsiębiorstw przemysłowych
Inicjatywa klastrowa - mniej lub bardziej zinstytucjonalizowane
=> (A. Webera) kryterium optymalnej lokalizacji - punkt minimalnych
działanie grupy aktorów lokalnych mające na celu zainicjowanie
kosztów czynników wyborów lokalizacyjnych (transportu, pracy)
funkcjonowania danego klastra bÄ…dz
rozwiązanie istotnych problemów
=> (A. Löscha) - maksymalizacja zysku czyli punkt zapewniajÄ…cy
ju\
funkcjonujÄ…cego klastra.
maksymalny dochód przy minimalnych kosztach wytwarzania
=> (teoria W. Isarda) - zasada substytucji czynników produkcji (np.
=> celowe działanie mające na celu budowę sformalizowanej struktury
substytucja nakładów na transport w miejsce nakładów na
wspomagającej sieciowanie partnerów gospodarczych i naukowych
surowce).
nale\
Ä…cych do spontanicznie zainicjowanego klastra lub jego zalÄ…\
ka.
teoria A. Marshalla (marshalowski dystrykt przemysłowy)
Animator (koordynator) klastra  instytucja tworzona do
=> zlokalizowane efekty zewnętrzne (korzyści lokalizacji, korzyści
reprezentowania członków klastra, artykulacji wspólnych interesów i
aglomeracji), w tym przede wszystkim dyfuzja wiedzy
zarządzania relacjami zewnętrznymi, a tak\
e wewnętrznymi.
teoria biegunów wzrostu F. Perroux => polaryzacja rozwoju
19 20
19 20
Klastry   brakujące ogniwo w systemie innowacyjnym Wpływ klastrów na innowacyjność i konkurencyjność przedsiębiorstw
Korzyści Koszty
System innowacyjny
Instytucje Dostęp do wyspecjalizowanych usług
- otoczenie prawne Konkurencja na rynku
Kapitał społeczny
Rozwój kapitału ludzkiego i mobilności
czynników produkcji
Klaster
siły roboczej
Współpracujące Dostawcy (zasoby pracy,
redukcja niepewności i ryzyka
przedsiębiorstwa
nieruchomości)
Infrastruktura Sieć dostawców
Otoczenie
fizyczna Sieci
biznesu Informacja o nowych technologiach
Problemy zwiÄ…zane z
współpracy
Efekty zewnętrzne (externalities)
zatłoczeniem (np.
Specjalizacja
Klienci
przedsiębiorstw Efekty synergii
transport)
zewnętrzni
Współpracujące
i koncentracja kompetencji
Finansowanie Efekty spillovers
jednostki
publiczne Problemy z definiowaniem
naukowe Dyfuzja innowacji
IPR  problem  wolnego
Dostęp do infrastruktury
Åšrodki
jez
dz
ca
Infrastruktura
Dostęp do informacji o rynku (np. o
techniczna
bie\
ących potrzebach nabywców)
Konkurencja na rynku
Identyfikacja nisz produkcyjnych
Infrastruktura Kapitał ryzyka
zbytu (strona popytowa)
wiedzy
Wspólne działania marketingowe
21 22
21 22
22
22
Związek między rozwojem klastrów a innowacyjnością przedsiębiorstw
Korzyści clusteringu z perspektywy:
(wyniki badania Innobarometer 2006)
poziomu regionu poziomu gospodarki narod.
78% innowacyjnych przedsiębiorstw działających w klastrze wprowadziło
innowacje produktowe (wobec 74% ogółu innowacyjnych przedsiębiorstw)
Sukces klastrów budzi entuzjazm dla Klastry są katalizatorem
współpracy w regionie i wzmacnia poprawy koniunktury
63% innowacyjnych przedsiębiorstw działających w klastrze wprowadziło
lokalny patriotyzm gospodarczej
innowacje procesowe (wobec 56% ogółu innowacyjnych przedsiębiorstw)
Tworzenie lokalnego łańcucha Klastry są stymulatorami
53% innowacyjnych przedsiębiorstw działających w klastrze prowadzi
poda\
owego innowacyjności
badania marketingowe (wobec 33% ogółu innowacyjnych podmiotów)
PowstajÄ… nowe miejsca pracy, a Klastry aktywizujÄ… eksport i
jednocześnie zwiększa się poda\
przyciągają inwestycje 29% innowacyjnych przedsiębiorstw działających w klastrze aplikowało o
wyspecjalizowanej siły roboczej zagraniczne uzyskanie patentu (wobec 12% ogółu innowacyjnych podmiotów)
Korzystna  atmosfera Klastry aktywizują 29% innowacyjnych przedsiębiorstw działających w klastrze aplikowało o
przedsiębiorczości wokół klastrów działalność gospodarcza, uzyskanie znaku towarowego (wobec 14% ogółu innowacyjnych
przyciąga inwestorów zwiększając PKB podmiotów)
A
atwy dostęp do specjalistycznych
65% mened\
erów przyznaje, \
e klaster pomaga im w zwiększeniu dostępu
usług
23 24
23 24
23 24
23 do lokalnych / regionalnych rynków. 24
Systemy innowacyjne 4
Dr Arkadiusz Kowalski
Interaktywna (!) mapa klastrów w Polsce
Dzielenie siÄ™ wiedzÄ… w klastrach
http://www.pi.gov.pl/Klastry/index.html
Mo\
liwość
wykorzystania IPR
Wiedza jawna (Intellectual
(mo\
e być spisana, udokumentowana)
Property available)
(np. patenty)
Wiedza ukryta (tacit knowledge)
Mo\
liwości
(mo\
liwa do przekazania jedynie w
wspólnego
bezpośrednich interakcjach, nie mo\
e być
udokumentowana) działania
25 26
25 26
25 26
26
Przykład klastra - Wielkopolski Klaster Meblarski
Przykład Klastra Medialnego  dane z mapy klastrów w Polsce
Główne cele powołania klastra:
" Budowa stabilnej sieci
kooperacyjnej
" Rozwijanie potencjału bran\
y przez
działania kooperacyjne
Motywacja:
" bran\
a pełna perspektyw
" przestrzeń dla sukcesu we
współdziałaniu
Województwo
" przepływ  wiedzy ukrytej
łódzkie
(niedostępnej w publikacjach
lub przy kontaktach
formalnych),
" zaufanie przedsiębiorstw do
animatora kastra (WARR)
kluczem sukcesu inicjatywy
27
27
27
27 28
http://www.pi.gov.pl/Klastry/index.html
Cluster mapping in Europe: European Cluster Observatory
Cykl \
ycia klastra
http://www.clusterobservatory.eu/
y
ródło: D. Fornahl, M.P. Menzel, ClusterLife Cycles, Conference on Entreprenuership, knowledge, learning and the 30
29
29
29 evolution of industrial/territorial clusters and regions, Athens 2006, s. 8.
Systemy innowacyjne 5
Dr Arkadiusz Kowalski
Klastering jako element polityki rozwoju gospodarczego
Czynniki zapewniające wysoką innowacyjność i sukces klastra
identyfikowanie nowych oraz potencjalnych skupisk klastrowych na
Aktywna rola przemysłu poziomie regionalnym,
ciągłe inwestowanie w sektor B + R  ukierunkowanie prac
Wysoki poziom naukowego zaplecza badawczego
badawczych na potrzeby regionu,
Efektywna współpraca i komunikacja pomiędzy członkami klastra
rozwijanie przedsiębiorczości (procedury dla strategicznych
inwestorów),
Wsparcie ze strony regionu i miasta (przy zachowaniu bottom-up
dÄ…\
enie do wzmacniania marki regionu,
approach)
promowanie współpracy z podmiotami spoza danego obszaru,
Nowy etap rozwoju klasteringu  INTERNACJONALIZACJA
sporządzanie specjalistycznych ekspertyz identyfikujących trudności
inicjatyw klastrowych !
występujące na danym obszarze oraz proponowanie rozwiązań
(globalizacja i integracja => mo\
liwości przepływu zasobów i
przeciwdziałających słabościom regionu,
zwiększona specjalizacja łańcucha wartości ponad granicami
ułatwianie nawiązywania kontaktów pomiędzy podmiotami z klastra
krajowymi)
oraz uczestnikami z zewnÄ…trz,
monitorowanie jakości klastrów  zastosowanie ciągłej analizy i
31
31
31 32
benchmarkingu
Skuteczność polityki klasteringu wg OECD
Skuteczność polityki klasteringu wg OECD
wprowadzanie programów rozwoju klastrów
Cechy polityki rozwoju opartego o klastry:
- Finlandia, Holandia  narodowe programy wspierania klastrów;
- Niemcy  regionalne agencje rozwoju;
o\
ywiona konkurencja pomiędzy podmiotami gospodarczymi oraz
- Belgia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania - wsparcie sektora
występowanie polityk wprowadzających określone regulacje (prawie we
B+R dla klastrów,
wszystkich państwach),
budowanie centrów współpracy między przemysłem a ośrodkami
badawczymi
zapewnienie strategicznych informacji poprzez:
- opracowywanie prognoz gospodarczych (Holandia, Szwecja),
Belgia, Dania, Hiszpania, Holandia, Finlandia, Niemcy, Szwajcaria,
- badania identyfikujÄ…ce klastry (Austria, Dania, Finlandia, Holandia,
Szwecja
Stany Zjednoczone, Szwecja, Wielka Brytania, WÅ‚ochy)
wprowadzanie przepisów regulujących składanie zamówień publicznych,
- powoływanie odpowiednich grup, które przeprowadzają badania
które promują działania klastrów (Austria, Dania, Holandia)
(Austria, Dania, Niemcy)
odejście od tradycyjnego podejścia do prowadzenia polityki wspierania
gospodarki (sektorowej) na rzecz wspierania klastrów (Finlandia)
występowanie agencji pośredniczących w wymianie nowych
rozwiązań technologicznych oraz tworzenia powiązań sieciowych zapewnianie odpowiednich platform, umo\
liwiajÄ…cych prowadzenie
33 34
dialogu pomiędzy ró\
nymi podmiotami gospodarczymi
Dziękuję &
[e-mail]
35
Systemy innowacyjne 6