Prawo
Zatrudnianie młodocianych i dzieci
Katarzyna Piecyk
Powierzając niepełnoletniemu wykonywanie pracy, pracodawca musi przeanalizować, jaki typ
zatrudnienia będzie w danej sytuacji odpowiedni. Jeżeli praca ma się odbywać w warunkach
typowych dla stosunku pracy (podporządkowanie, wyznaczone godziny pracy), wówczas na-
leży zawrzeć umowę o pracę. W innych przypadkach może być to umowa cywilnoprawna.
W obu wypadkach konieczna jest zgoda ślony, ze zmianami przewidzianymi w art. 195 na dobę. Do czasu pracy młodocianego wli -
przedstawiciela ustawowego (zwykle rodzi - i 196 kp. mimo, że czas trwania nauki zawo- cza się czas nauki w wymiarze wynikającym
ca) lub opiekuna dziecka. Niepełnoletni nie du jest ściśle określony, co jest elementem z obowiązkowego programu zajęć szkol -
mają bowiem pełnej zdolności do czynności szczególnej ochrony zatrudnienia młodo- nych, bez względu na to, czy odbywa się ona
prawnych, a więc także do podpisywania cianego. w godzinach pracy. Ponadto, jeżeli dobowy
umów. W toku kontro li inspektor pracy sprawdza, wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuż-
czy zawierając umowę o pracę z osobą mło - szy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowią -
Umowa o pracę docianą, pracodawca zawarł w niej następu - zany wprowadzić przerwę w pracy trwającą
w celu przygotowania jące elementy: nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu
zawodowego  rodzaj przygotowania zawodowego, pracy.
 czas trwania i miejsce odbywania przy - Istnieje bezwzględny zakaz zatrudniania
Osoby w wieku od 16 do 18 lat (młodocia- gotowania zawodowego, młodocianych w godzinach nadliczbowych
ni), które nie posiadają kwalifikacji zawodo-  sposób dokształcania teoretycznego, oraz w porze nocnej. Pora nocna dla młodo-
wych, mogą być zatrudniane na podstawie  wysokość wynagrodzenia. cianego przypada pomiędzy godzinami 22.00.
umowy o pracę w celu przygotowania zawo - Pracownikowi młodocianemu za wyko - a 6.00. Przerwa w pracy młodocianego
dowego. naną pracę przysługuje wynagrodzenie. Pra - obejmująca porę nocną powinna trwać nie -
Pracodawca zatrudniający młodocianych codawca ma obowiązek wypłacać to wynagro- przerwanie nie mniej niż 14 godzin. Ponad-
prowadzi ich ewidencję. W dokumentacji pra - dzenie i z tego tytułu odprowadzać składki to, młodocianemu przysługuje w każdym ty -
cownika młodocianego muszą się znalez
ć na ubezpieczenie społeczne. godniu prawo do co najmniej 48 godzin nie-
m.in. zaświadczenia lekarskie stwierdzające, Na podstawie dokumentacji płacowej in - przerwanego odpoczynku, który powinien
że określony w umowie rodzaj pracy nie za- spektor pracy ustala, czy wynagrodzenie mło- obejmować niedzielę.
graża jego zdrowiu. Pracodawca ma też docianego jest prawidłowo naliczane i wypła - Młodociany uzyskuje z upływem 6 mie -
obowiązek opiekować się i pomagać młodo - cane w określonym przepisami terminie. sięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy pra -
cianemu pracownikowi. Warunkiem zatrud- W zakresie kontroli inspektora pracy znajdu- wo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych,
niania młodocianych jest ukończenie przez ją się również wstępne badania lekarskie oraz a z upływem roku pracy młodociany uzysku -
nich gimnazjum. Do tego czasu trwa bowiem badania okresowe i kontrolne pracowników je prawo do urlopu wypoczynkowego w wy -
w Polsce obowiązek szkolny. Istnieją jednak młodocianych. Ważne! Koszt badań pracow - miarze 26 dni roboczych. Zatem w pierw -
wyjątki, kiedy można zatrudnić osobę mło - ników młodocianych ponosi pracodawca. szym roku pracy młodocianemu przysługu-
docianą, która nie spełnia kryterium wieku Pracodawca może rozwiązać umowę o pra - je 38 dni urlopu wypoczynkowego. Jednak -
i ukończenia gimnazjum, określone przepi - cę za wypowiedzeniem z pracownikiem mło - że w roku kalendarzowym, w którym mło -
sami rozporządzenia MPiPS. docianym tylko w przypadkach określonych dociany kończy 18 lat, ma prawo do urlo-
Umowa o pracę w celu przygotowania za -
wodowego może zostać zawarta z osobą mło -
docianą w formie: nauki zawodu albo przy - Do zawierania i rozwiązywania z młodocianym umów o pracę w celu
uczenia do wykonywania określonej pracy. przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy kodeksu pra-
Nauka zawodu trwa nie krócej niż 24 miesią- cy dotyczące zawierania umów o pracę na czas nieokreślony.
ce i nie dłużej niż 36 miesięcy, natomiast
przyuczenie do wykonywania określonej
pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Wy- przepisami art. 196 kp. Wypowiedzenie pu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli pra -
mienione wyżej zagadnienia inspektor pra - umowy przez pracodawcę wymaga zachowa- wo do urlopu uzyskał przed ukończe-
cy kontro lu je w oparciu o wybrane losowo ak - nia trybu konsultacji związkowej z art. 38 kp. niem 18 lat.
ta osobowe pracowników młodocianych. Czas pracy pracownika młodocianego Młodocianemu uczęszczającemu do szko -
Pracodawca zawiera z młodocianym pra - w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 go- ły, pracodawca ma obowiązek udzielić urlo -
cownikiem umowę o pracę w celu przygoto - dzin na dobę, a młodocianego w wieku po - pu w okresie ferii szkolnych. Pracodawca
wania zawodowego na piśmie na czas nieokre - wyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin jest również obowiązany na wniosek młodo-
IP 7-8/2008
16
cianego, ucznia szkoły dla pracujących, go wykonującego lekką pracę w okresie od - Praca dziecka jest dozwolona wyłącznie
udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlo- bywania zajęć szkolnych, nie może przekra - na rzecz ograniczonej liczby podmiotów, bo
pu bezpłatnego w wymiarze nieprzekracza - czać 12 godzin. W dniu uczestniczenia jedynie tych, któ re prowadzą działalność kul-
jącym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy turalną, artystyczną, sportową lub reklamo-
miesięcy. Pra widłowość udzielania, wykorzy- młodocianego nie może przekraczać 2 go - wą.
stywania oraz ustalania wymiaru urlopów dzin. Większą swobodę ma pracodawca Najczęściej o zezwo lenie występu ją teatry
i agencje reklamowe. Zazwyczaj chodzi o wy -
stępowanie w przedstawieniach lub rekla -
Na badania wstępne pracodawca nie musi kierować pracownika, któ-
mach. Warto też zauważyć, że przepis mówi
rego przyjmuje ponownie do pracy na to samo stanowisko lub na sta-
o dzieciach, które nie ukończyły 16 lat,
nowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umo-
a więc nie określa dolnej granicy wieku.
wy o pracę zawartej bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu po-
Aby zatrudnić dziecko, konieczna jest
przedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.
uprzednia zgoda rodzica (opiekuna) dziecka.
Trzeba też zwrócić się o zezwolenie do wła -
młodocianych inspektor kontroluje na pod - ustalając godziny pracy w trakcie ferii. ściwego inspektora pracy.
stawie kart urlopowych, planu urlopów, Wówczas młodociany nie może pracować Ubiegając się o nie, należy załączyć
wniosków urlopowych, natomiast zagad - więcej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin w ty- do wniosku:
nienia czasu pracy badane są w oparciu godniu. Dobowy wymiar czasu pracy mło - 1) pisemną zgodę na zarobkowanie dziec -
o ewidencję czasu pracy. docianego w wieku do 16 lat zgodnie ka przedstawiciela ustawowego lub opieku -
z art. 2002 ż 3 kp nie może jednak przekra- na dziecka,
Prace lekkie czać 6 godzin. Oznacza to, że mimo gene- 2) opinię poradni psychologiczno -pedago -
ralnego zakazu, można przy pracach lekkich gicznej o braku przeciwwskazań do wykony -
Istnieje również możliwość zatrudniania zatrudnić osoby mające mniej niż 16 lat. wania przez dziecko pracy lub innych zajęć
młodocianego na podstawie umowy o pracę zarobkowych,
przy wykonywaniu lekkich prac (art. 2001 ko - Umowy 3) orzeczenie lekarza stwierdzające brak
deksu pracy), które nie mogą powodować za - cywilnoprawne przeciwwskazań do wykonywania przez
grożenia dla zdrowia, życia i rozwoju psycho- dziecko pracy lub innych zajęć zarobko -
fizycznego młodocianego, a także nie może Małoletni, czyli w rozumieniu przepisów wych,
utrudniać młodocianemu wypełniania obo - kodeksu cywilnego, osoba która ukończy ła 13 4) opinię dyrektora szkoły, do której
wiązku szkolnego. lat, a nie ukończyła 18. może skorzystać dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości
Do umów o pracę przy wykonywaniu z możliwości zatrudnienia na podstawie wypełniania przez dziecko obowiązku szkol -
lekkich prac mają zastosowanie ogólne prze- umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia, nego w czasie wykonywania przez nie pracy
pisy kp dotyczące nawiązywania umów. umowy o dzieło). Osoby zatrudnione na in - lub innych zajęć zarobkowych (dotyczy dzie -
Sporządzenie wykazu lekkich prac nale - nej podstawie niż stosunek pracy nie są pra- ci uczących się).
ży do pracodawcy. Tworząc go, musi cownikami młodocianymi. Nie stosuje się W zasadzie więc to od decyzji inspekto -
uwzględnić występujące u niego warunki więc do nich zasad wynika jących z dzia łu dzie - ra zależy ustalenie, czy w warunkach stwo -
pracy i stanowiska. Wykaz prac lekkich nie wiątego kodeksu pracy. rzonych przez podmiot zatrudniający moż -
może zawierać prac wzbronionych młodo- Na pracę małoletniego musi wyrazić zgo - liwe jest wykonywanie pracy przez dziecko.
cianym (rozp. RM z 24.08.2004 r. w spra- dę jego przedstawiciel ustawowy, czyli zwy- Inspektor odmówi wydania zezwolenia, je-
wie wykazu prac wzbronionych młodocia- kle jego rodzic. Małoletni jest bowiem oso - żeli praca mogłaby spowodować zagrożenie
nym i warunków ich zatrudniania przy nie - bą ograniczoną w zdolności do czynności dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizyczne-
których z tych prac). Jego treść musi zaak- prawnych. Dla ważności zawartej przez nie - go dziecka albo dla wypełniania przez nie
ceptować lekarz medycyny pracy, a za - go umowy konieczne jest jej potwierdzenie obowiązku szkolnego. W dwóch sytuacjach
twierdzić inspektor pracy. przez przedstawicie la ustawowego. Przedsię - inspektor może je cofnąć: na wniosek rodzi -
Wykaz prac lekkich musi się znalez
ć w re- biorca, który zawrze umowę z małoletnim, ca lub opiekuna dziecka (bez względu
gulaminie pracy, a jeśli pracodawca nie ma nie może się z niej wycofać, powołując się na jego zasadność) oraz z urzędu, jeżeli
obowiązku sporządzania regulaminu  na brak zgody przedstawiciela ustawowego. stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie od-
w osobnym akcie (art. 1041 ż 1 pkt 7a k. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicie- powiadają warunkom określonym w wyda -
p.). Wykaz lekkich prac określa pracodaw- lowi odpowiedni termin do jej potwierdzenia nym zezwoleniu.
ca po uzyskaniu zgody lekarza wykonujące - (art. 18 kc). Kiedy już uda się uzyskać odpowiednie
go zadania służby medycyny pracy. Wykaz zgody i zezwolenia, należy zdecydować na ja -
ten wymaga zatwierdzenia przez właściwe- Praca lub inne zajęcia kiej podstawie zatrudnić dziecko. Przeważa
go inspektora pracy. Na pracodawcy spoczy - zarobkowe wykonywane opinia, że dzieci do 16 roku życia na podsta-
wa obowiązek zapoznania młodocianego przez dzieci wie art. 3045 kp nie można zatrudniać w sto-
z tym wykazem przed rozpoczęciem przez sunku pracy. Dopuszczalne są tylko umowy
niego pracy. Pracodawca ustalając wymiar Na wykonywanie pracy lub innych zajęć cywilnoprawne, choć brzmienie art. 3045 jed -
i rozkład czasu pracy młodocianego zatrud- zarobkowych przez dziecko do ukończenia noznacznie na to nie wskazuje.
nionego przy lekkich pracach, musi wziąć przez nie 16. roku życia zezwala też art. 3045
pod uwagę wymiar jego zajęć szkolnych. Ty - kp, ale tylko w niektórych dziedzinach Katarzyna Piecyk
godniowy wymiar czasu pracy młodociane - i przy dopełnieniu określonych warunków. Departament Prawny GIP
7-8/2008 IP
17