System podatkowy

„ Podatki są tak stare, jak państwo”.

Biblia głosi, że: „…1/10 zbiorów należy odłożyć w celach redystrybucji i wspierania duchowieństwa”.

„Król umacnia swe państwo sprawiedliwością a niszczy go uciskiem podatkowym”.

Jan Paweł II w Encyklice napisał: „interweniując bezpośrednio i pozbawiając społeczeństwo odpowiedzialności, państwo opiekuńcze powoduje utratę ludzkich energii i przesadny wzrost publicznych struktur, w których przy ogromnych kosztach raczej dominuje logika biurokratyczna”

Różnorodność podatków nakładanych na obywateli jest ogromna.

Dawni władcy wykazywali się niebywałym polotem ustanawiając podatki na przykład od płotu, podatki podymne (Polska), podatek od okien (Anglia), podatek od bród (Car Piotr I, Rosja) czy podatek od zębów (Turcja).

W doktrynie prawa finansowego przyjmuje się, że przedmiotem podatku jest zjawisko, stan prawny lub faktyczny, z którym ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Przede wszystkim przedmiotem podatku są czynności polegające na:

• sprzedaży towarów,

• świadczeniu usług,

• eksporcie i imporcie.

Podatek - posiada cechy stałe pozwalające odróżnić podatki i niepodatni oraz cechy zmienne pozwalające rozróżnić dany podatek od pozostałych.

Do cech stałych podatku należy:

• przymusowość

• pieniężność

• nieodpłatność

• bezzwrotność

• powszechność

• ustawowy charakter

W literaturze wymaga się, aby te cechy występowały w komplecie. Charakter przymusowy oznacza, że mogą być użyte środki przymusu dla wyegzekwowania zapłaty podatku. Pieniężny charakter świadczeń wyklucza uznanie na przykład przymusowej służby wojskowej za podatek. Podatek prawidłowo naliczony i pobrany nie podlega zwrotowi. Podatnik z racji zapłacenia podatku nie przysługuje świadczenie zwrotne ( w literaturze występują poglądy o tzw. Odpłatności ogólnej wyjaśnianej jako prawo do korzystania z usług publicznych dzięki płaconym podatkom, trzeba jednak zwrócić uwagę, że Ci, którzy płacą podatki, z reguły korzystają mniej z usług publicznych, aniżeli płacący niższe podatki). Powszechny charakter podatku oznacza, że dotyczy on wszystkich, którzy spełniają określone warunki. Niekiedy też jako cechę stałą wymienia się ustawowy charakter podatku, co oznacza, że może on być określony wyłącznie w trybie ustawy, a nie rozporządzenia Rady Ministrów.

Do cech mierzalnych podatku należy przedmiot podatku, czyli stan faktyczny lub prawny, którego zaistnienie powoduje powstanie obowiązku podatkowego.

Podmiot podatku - osoby uczestniczące w postępowaniu podatkowym, tj. organ podatkowy, podatnik, płatnik podatku, inkasent. Płatnik nalicza podatek, pobiera i odprowadza, inkasent jedynie pobiera i odprowadza (np. sołtys).

Podstawa opodatkowania - to wyrażony ilościowo przedmiot podatku. Może być określony w złotówkach, w jednostkach naturalnych np. w sztukach, kilogramach, m² lub w jednostkach umownych, jak np. hektar przeliczeniowy dla określenia podatku rolnego.

Podstawa może być ustalona na podstawie ewidencji, szacunku według cen rynkowych lub normatywnie.

Stawka podatkowa - może być wyrażona kwotowo (podatek od posiadania psa - 30 zł) lub % w odniesieniu do podstawy opodatkowania.

Stawki mogą być proporcjonalne - takie same dla każdego fragmentu podstawy opodatkowania lub zmienne, kiedy są inne, np. progresywne - rosnące wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania .

Układ stawek zmiennych nazywa się skalą podatkową.

W podatku mogą występować ulgi i zwolnienia okresowe bądź stałe, obligatoryjne lub fakultatywne.

Ulga najczęściej oznacza zmniejszenie opodatkowania lub naliczonego podatku, zwolnienie zaś najczęściej oznacza wyłączenie określonej części podstawy opodatkowania.

Terminy i tryb zapłaty podatku oznaczają, że podatek może być płacony w całości (np. przy kupnie samochodu) bądź zaliczkowo - jak podatek od dochodów osób fizycznych.

W ocenie podatku należy stosować podejście wielostronne z uwzględnieniem różnych aspektów, np. w publicystyce często podkreśla się znaczenie stawki podatkowej a pomija się znaczenie skali podatkowej.

Podatki mogą być nakładane na różne rzeczy, ogólnie możemy podzielić je na:

• podatki bezpośrednie - nakładane na przedsiębiorstwa i ludzi

• podatki pośrednie - płacone od dóbr i usług

W podatku pośrednim następuje rozszczepienie osoby podatnika formalnego, który ma obowiązek zapłacić i osoby podatnika rzeczywistego, który ponosi ciężar podatku, ponieważ pobranie podatku uszczupla jego zasoby ekonomiczne. Przykładem jest podatek VAT ( Value Added Tax - podatek od wartości dodanej) - jest naliczany i płacony przez sprzedawcę, który jednak dolicza go do ceny, przerzucając w ten sposób ciężar podatku na nabywcę. Do podatków pośrednich poza VAT-em zalicza się cło, akcyzę i podatek od gier.

System podatkowy powinien respektować następujące zasady podatkowe:

1. powinien wykazywać efektywność ekonomiczną, co znaczy, że nie powinien kolidować z efektywną alokacją (rozmieszczeniem) zasobów, a jeśli to możliwe powinien motywować do zwiększania efektywności ekonomicznej;

2. podatki powinna cechować prostota administracyjna, co oznacza, że koszty funkcjonowania systemu podatkowego i zarządzania nim powinny być niskie;

3. elastyczność - oznaczająca, że system podatkowy powinien łatwo dostosowywać się do zmieniających się warunków;

4. system podatkowy powinien być tak skonstruowany, aby podatnicy mogli sprawdzić ile płacą i ocenić, w jakim stopniu system ten odzwierciedla ich preferencje;

5. sprawiedliwość, co oznacza, że system podatkowy powinien traktować podobnie osoby znajdujące się w podobnej sytuacji i nakładać wyższe podatki na tych, którzy mogą udźwignąć większe obciążenia podatkowe.

To są pożądane cechy systemu podatkowego.

Podatki wywołują różnorakie skutki:

• mogą powodować zniekształcenie, np. przepisy w USA zachęcały do budowania biurowców z przenośnymi ścianami, także wówczas, kiedy nie było zamiaru jakiegokolwiek przesuwania tych zmian.

• mogą też występować organizacyjne skutki podatków, np. w spółkach kapitałowych podatek występuje dwukrotnie: raz obciąża spółkę, drugi raz obciąża dywidendę wypłaconą akcjonariuszom

• skutki ekonomiczne:

1. skutki behawioralne

1. wpływ na pracę, wykształcenie, emeryturę

2. wpływ na oszczędności, inwestycje, podejmowanie ryzyka

3. wpływ na podejmowanie działań zmierzających do unikania płacenia podatków a nie do bogacenia się

4. wpływ na decyzje o terminie ślubów i rozwodów

2. skutki finansowe

1. wpływ na wysokość dodatków do płac (np. diety poselskie)

2. wpływ na strukturę finansową przedsiębiorstw (osłona podatkowa - angażowanie w działalność własnego kapitału nie uprawnia do uwzględniania tych wydatków w kosztach, natomiast, gdy inwestuje się kapitałem cudzym (np. kredyt) uwzględnia się koszty kapitałowe ( można odliczyć odsetki od kredytu)

3. skutki organizacyjne:

1. podatki wpływają na decyzję o wyborze spółki kapitałowej bądź innych form organizacyjnych przedsiębiorstw

2. podatki przeplatają się ze skutkami finansowymi (np. banki konkurują z ubezpieczeniami i z innymi formami finansowania)

4. skutki w sferze równowagi ogólnej:

1. ważne są skutki pośrednie, zwłaszcza przy podatkach o szerokiej podstawie, tj. podatek od płac i odsetek

5. skutki ogłoszenia informacji:

1. przyszłe podatki od aktywów są natychmiast uwzględniane w cenie aktywów po ogłoszeniu zamiaru ich wprowadzenia

Koszty administracyjne

Administrowanie systemem podatkowym łączy się z kosztami. Wyróżnia się koszty bezpośrednie, jak np. koszt dotarcia do Urzędu Skarbowego i koszty pośrednie ponoszone przez podatników. Koszty pośrednie to czas wypełniania formularzy, koszt przechowywania dokumentów, koszt usług księgowych i doradców podatkowych. Koszty pośrednie szacuje się jako 5-krotnie i więcej wyższe od kosztów bezpośrednich.

Koszty funkcjonowania systemu podatkowego zależą od rodzaju i ilości niezbędnej dokumentacji. Drugim czynnikiem jest złożoność systemu podatkowego, np. możliwość odliczenia niektórych kosztów wymaga gromadzenia i przechowywania dokumentów. Po trzecie opodatkowanie pewnych kategorii dochodów może być bardziej kosztowne od opodatkowania innych. Sądzi się, ze koszty administracyjne związane z nałożeniem podatku od kapitału są wyższe od kosztów wynikających z opodatkowania pracy.

Odpowiedzialność polityczna

Odpowiedzialność polityczna oznacza, że państwo nie powinno wykorzystywać nieświadomości obywateli. Ciężar podatków powinien być jasno określony - powinna istnieć przejrzystość podatków. Niekiedy można odnieść wrażenie, że państwo świadomie ukrywa koszty własnych usług albo rozkład kosztów w społeczeństwie, np. powszechnie uważa się, że nie ma znaczenia jaką część składki na ubezpieczenie społeczne płaci pracodawca, a jaką pracownik. Pracodawcę interesuje wyłącznie całkowity koszt zatrudnienia pracownika - zaś pracownika interesuje płaca, jaka otrzymuje od ręki.

Sprawiedliwość - pionowa i pozioma

System podatkowy spełnia kryterium sprawiedliwości poziomej jeżeli jednostki, które są identyczne pod wszystkimi względami są traktowane tak samo. Wątpliwości może budzić pojęcie identyczności jednostek pod wszystkimi istotnymi względami oraz co oznacza jednakowe traktowanie.

Sprawiedliwość pionowa oznacza, ż skoro niektóre jednostki są w stanie płacić wyższe podatki to powinny to robić. Ogólnie honorowaną zasadą jest pierwszeństwo zdolnym zapłacić. Występują tu jednak trzy problemy:

1. jak ustalić kogo powinny dotyczyć wyższe stawki podatkowe;

2. jak sformułować te zasady w przepisach prawnych;

3. jak rozstrzygnąć, jeżeli ktoś może zapłacić więcej to o ile więcej.

Podatki mogą być nakładane od dochodu albo od konsumpcji. Dochód jest często stosowaną podstawą opodatkowania. Powszechnie uznaje się go za dobry miernik zdolności do zapłaty.

Ci, którzy osiągają większe dochody powinni płacić większe podatki, ale często się sądzi, ze powinni je płacić także według wyższej stawki podatkowej.

Problem nieco traci na znaczeniu, ponieważ coraz większą rolę odgrywają podatki pośrednie, które nie są progresywne. W Polsce występują trzy podatki pośrednie: VAT, akcyza i podatki od gier, ale ze względu na przerzucalność można by także zaliczyć do nich cła importowe.

W podatkach dochodowych w Polsce obowiązuje progresja.

W literaturze spotyka się pogląd, że w podatkach pośrednich obowiązuje progresja ukryta. Osoby osiągające niskie dochody przeważającą ich część przeznaczają na konsumpcję, ta zaś jest obłożona podatkami pośrednimi. Podatki pośrednie nie dotyczą oszczędności, które mają większy udział w podziale osób osiągających wysokie dochody.

W aspekcie sprawiedliwości rozważa się zatem sprawiedliwość poziomą oznaczającą, że osoby znajdujące się w podobnych warunkach powinny być traktowane tak samo i płacić takie same podatki. Rodzi się jednak zasadnicze pytanie, jakie różnice są istotne.

Sprawiedliwość pionowa wymaga, aby osoby znajdujące się w lepszej sytuacji płaciły wyższe podatki, tu zasadnicze pytania są następujące:

1. co powinno być podstawą opodatkowania ?

2. jak powinno się mierzyć „zdolność do zapłaty” lub „dobrobyt ekonomiczny” ?

3. o ile więcej powinni płacić Ci, których sytuacja została uznana za lepszą ?

1

---