Pytanie ogólne nr 20. Metody o formy wychowania.
„Metoda (gr. methodos- droga, sposób postępowania)- jest pewnym sposobem działania.. Ogólnie przez metodę rozumie się:
-sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie oraz systematycznie,
-zespół czynności i środków użytych do osiągnięcia celu,
-zespół założeń ogólnych przyjętych w określonych badaniach.
Terminami metoda wychowania i metodyka wychowania określamy refleksję teoretyczną nad stosowaniem metod.
Termin metoda wychowania można rozpatrywać w dwu płaszczyznach:
- w płaszczyźnie psychologicznej, wynikającej z podkreślenia istnienia w metodycznym postępowaniu zespołu bodźców, oddziałujących w sposób bezpośredni na system aktywności człowieka i opartych na teorii behawiorystycznej,
- w płaszczyźnie pedagogicznej, przyjmującej ujęcie metody wychowania w kontekście procesu wychowawczego, czyli szerokich działań zaprojektowanych i dobranych w oparciu o cele wychowania.
Metody wychowania to ogół zasad, kryteriów i sposobów postępowania, które mają doprowadzić wychowanka do założonego celu. Ich dobór uzależniamy od składowych procesu wychowawczego, jakimi są: wychowanek, wychowawca, założony cel.
Klasyfikacja metod wychowania:
Metody bezpośrednie- polegają na takim postępowaniu wychowawczym, w którym wychowawca działa sam, bezpośrednio, natychmiast w zaistniałej sytuacji. Literatura pedagogiczna mówi o tych metodach jako o sprawdzonym rodzaju działań, który ma zagwarantować uzyskanie natychmiastowego efektu zaplanowanego przez wychowawcę. Takich efektów oczekuje się na przykład w wyniku stosowania nagradzania i karania. Zaletą metod bezpośrednich jest ich sterowalność- dają się łatwo zastosować w odniesieniu do pojedynczych wychowanków, jak i do większych zbiorowości. Wadą ich jest to, że regulują postępowanie człowieka jedynie powierzchownie.
Metody pośrednie- rozumiemy przez nie te oddziaływania, które w swoim zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego drogą okrężną, nie bezpośrednio. Mamy tu do czynienia z działaniami skierowanymi na grupę społeczną lub zespół wychowawczy. To m.in. metody wpływu społecznego, których zadaniem jest kształtowanie dynamiki zespołu tak, aby dziecko zaaprobowało wszelkie poczynania zespołowe.
Metody informacyjno-perswazyjne - należą one do metod pośrednich: przez przekaz słowny wpływamy na wychowanka. Te metody, oparte na komunikatach językowych, wymagają szczególnych umiejętności wychowawcy- zarazem doświadczenia i intuicji pedagogicznej. Stosując te metody, wychowawca nie może poprzestać na werbalizmie, moralizatorstwie, nie może też działać impulsywnie.
Metody modelowania-wzorowania - ważną rolę odgrywają tu procesy naśladownictwa. Modelem może być przypadkowo poznana osoba, bohater z opowiadania, zwierzątko lub postać z bajki, ale także wiedza przekazywana wychowankowi. Istotne są właściwości modela: jego atrakcyjność, powodzenie, prestiż społeczny itp. Skuteczne posługiwanie się tymi metodami musi uwzględnić:
-wiek dziecka poddanego wpływom wychowawczym,
- świat wartości istotny dla dziecka,
- atrakcyjność treści przekazywanych za pośrednictwem wzoru.
Metody stosujące indukcję i dedukcję- umożliwiają one wychowawcy największą inwencję w zakresie oddziaływań. Sam wychowanek, jako podmiot, ma możliwość wnioskowania przez indukcję i dedukcję. Kształtujemy w nim w ten sposób refleksyjność, budzimy potrzebę namysłu i przemyśleń, zachęcamy do samodzielnego rozwiązywania problemów sytuacyjnych, nierzadko uciekając się do działania prowokująco-motywującego.
Ewaluacja- ta ciekawa i obecnie coraz bardziej znacząca metoda wychowawcza służy kształtowaniu u wychowanka umiejętności samooceny i samokontroli.
Metody wychowania możemy umieścić na trzech poziomach funkcjonowania:
I poziom- związany jest z bezpośrednim wpływem wychowawcy- stosowaniem systemu nagradzania i karania. Na tym poziomie zachowanie wychowanka jest zgodne z bezpośrednimi oczekiwaniami wychowawcy.
II poziom- związany jest z podporządkowywaniem i narzucaniem, z informowaniem i perswazją, z modelowaniem i wzorowaniem się, czyli z grupą metod pośrednich. Na tym poziomie zachowanie wychowanka jest zgodne z oczekiwaniami wychowawcy i przyjętymi normami życia społecznego.
III poziom stanowi skomplikowaną, lecz najbardziej akceptowaną przez wychowanków drogę dochodzenia do własnej aktywności. Zachowanie wychowanka jest zgodne z oczekiwaniami wychowanka i jego systemem wartości.
Można też wyróżnić podział metod Konarzewskiego- na indywidualne i grupowe metody wychowania.
Jeleńska wymienia metodę ideału, metodę obiektywizacji (zła), metodę specjalizacji wysiłku.
Kunowski postuluje metody:
- Metoda pouczania i instrukcji,
- Metoda tworzenia postaw przez działanie i przyzwyczajanie,
- Metoda podsuwania motywów uczuciowych do prowadzenia życia zgodnie z otrzymaną informacją i formacją.
Formy pracy wychowawczej.
Za formy wychowania uznaje się zwykle bliżej skonkretyzowane sposoby postępowania wychowawczego, czyli są one bardziej szczegółowym, a niekiedy wręcz drobiazgowym opisem metody wychowania, ukazując praktyczne ich zastosowanie w działalności wychowawczej (Łobocki).
Najczęściej wyróżnianymi formami wychowania są oddziaływania:
werbalne, 2. niewerbalne, 3. doraźne.
Formy oddziaływań werbalnych. Polegają one na słownych interakcjach między wychowawcą a wychowankami. Przydatne tu są: technika burzy mózgów, technika sondażu opinii o wychowanku, technika swobodnych tekstów i technika treningu spotkaniowego.
Formy oddziaływań niewerbalnych. Wykorzystuje się tu psychoterapeutyczny i wychowawczy wpływ aktywności ruchowej, rekreacyjnej i artystycznej. Na szczególną uwagę zasługują: technika improwizowanej dramatyzacji, technika treningu relaksacyjnego, technika swobodnej ekspresji plastycznej, technika muzykoterapii, technika zabawy w teatr.
Formy oddziaływań doraźnych. Polegają one na indywidualnej pracy z wychowankiem i są stosowane jedynie okresowo. M. Łobocki zalicza tu: udzielanie wychowankom indywidualnej pomocy, wzmacnianie pozytywne i negatywne, ignorowanie niepożądanych zachowań.”
Nowak Marian, Teorie i koncepcje wychowania, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, 2008, s.439-461.
1