CZĘŚĆ OGÓLNA

I. POJĘCIE PRZESTĘPSTWA

Najważniejszym elementem jest wskazanie wszystkich warunków, jakie musi spełniać zachowanie człowieka, aby pociągało za sobą odpowiedzialność karną. Warunki te stanowią poszczególne elementy struktury przestępstwa. Między tymi elementami zachodzą wzajemne relacje, których wyjaśnienie jest niezbędne o pełnej charakterystyki pojęcia przestępstwa na płaszczyźnie normatywnej.

A. TRÓJELEMENTOWA ( KLASYCZNA ) DEFINICJA PRZESTĘPSTWA

Badania nad normatywną definicją przestępstwa zapoczątkowane zostały w XIX w. w związku z wprowadzeniem do systemu prawa karnego rozwiązań opartych na założeniach filozoficznych okresu Oświecenia, w szczególności zasady nullum crimen sine lege. Definicja trójelementowa została zdefiniowana na pocz. XX w. w dziele E. Belinga- niemieckiego teoretyka prawa karnego.

1) CZYN CZŁOWIEKA, ODPOWIADAJĄCY USTAWOWEMU OPISOWI TYPU CZYNU ZABRONIONEGO ( tatbestandmassig )- wg teorii naturalistyczno- kauzalnej.

2) BEZPRAWNY ( rechtswirig )- sprzeczny z porządkiem prawnym,

3) ZAWINIONY ( verschuldigt ).

Wszystkie te trzy elementy muszą wystąpić łącznie. Należy zbadać wszystkie- ustalenie elementu wcześniejszego warunkuje ustalenie elementu późniejszego.

Przykład: Mówimy "ona skradła mi serce". Badamy więc wszystkie elementy. Sformułowanie "skradła" może wskazywać, że zachowanie jest przestępstwem. Zaglądamy więc do definicji kradzieży ( Art. 278 ). Serce nie jest jednak rzeczą ruchomą, zatem czyn nie odpowiada ustawowemu opisowi typu czynu zabronionego kradzieży ( brak pierwszego elementu )..

A teraz załóżmy, że ktoś ukradł samochód- samochód jest rzeczą ruchomą, została ona zabrana w celu przywłaszczenia. Jest pierwszy element, badamy więc drugi- czy zabór samochodu jest sprzeczny z porządkiem prawnym?- nie jest sprzeczny z prawem zabór samochodu przez komornika wykonującego egzekucję. Ale nawet jeśli jest drugi element, to musimy zbadać trzeci- czy czyn sprawcy był zawiniony.

Np. dziecko głodne i bezdomne sięga po kawałek chleba gwoli zaspokojenia uczucia głodu. Jest więc pierwszy element ( bo zabiera w celu przywłaszczenia ), jest drugi ( bo zabór jest sprzeczny z prawem ), ale winy dziecku przypisać nie można, bo czy głodne dziecko mogło dochować posłuszeństwa prawu sięgając po kawałek chleba.

B. PIĘCIOELEMENTOWA DEFINICJA PRZESTĘPSTWA

Jednakże obowiązujący w Polsce kk z 1997 przyjął pięcioelementową definicję przestępstwa, w oparciu o którą to teoretyczną konstrukcję, określono zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwo. Punktem wyjścia dla tworzenia podstaw dogmatycznych były rozważania Carla Bindinga- innego niemieckiego autora. W 1916 opublikował on dzieło pt. "O normach i ich naruszaniu". Dzieło to zapoczątkowało nurt studiów nad pojęciem przestępstwa, który zaowocował zbudowaniem pięcioaspektowej definicji.

Założeniem jest przyjęcie wyłącznie SUBSYDIARNEGO CHARAKTERU PRAWA KARNEGO. Prawo karne niczego nie zakazuje ani niczego nie nakazuje. Jego normy mają charakter wyłącznie SANKCJONUJĄCY a nie SANKCJONOWANY- normy sankcjonowane istnieją niezależnie od tego, czy mają w prawie karnym odpowiedniki w postaci norm sankcjonujących.

Przykład: Źródłem normy nie zabijaj nie jest przepis Art. 148. Pozwala on jedynie zdekodować normę sankcjonującą, która wskazuje, jaka kara grozi za naruszenie normy sankcjonowanej przewidującej zakaz zabijania i zabezpiecza w ten sposób przed naruszeniem tej normy.

Kk jest traktowany jako swego rodzaju podręcznik korzystania z wolności człowieka- źródło wiedzy, co wolno obywatelowi- jeśli chcemy wiedzieć co czynić, sięgamy do kk. Wolność obywatela realizuje się na polu, na którym kk nie grozi karami. Wg Bindinga traktowanie takie "WSZYSTKO CO NIE JEST ZAKAZANE JEST DOZWOLONE" jest błędne. Bowiem kk zawiera tylko normy mówiące jaka kara grozi za naruszenie normy sankcjonowanej istniejącej także poza kodeksem.

Przykład: Nie istnieje poza kk norma zakazująca czytania cudzych listów. Kk przewiduje karę tylko za zapoznanie się z treścią cudzego listu zamkniętego ( Art. 267 ). Wnioskować więc można, że akceptujemy następujące rozumowanie: "jest napisane, że kara grozi mi za otwarcie i przeczytanie cudzego listu, mam prawo jednak przeczytać wszystkie listy otwarte- przecież nie wolno mi czytać tylko zamkniętych.

Karl Binding twierdził. że w kk zawarte są kary przewidziane za naruszenie tylko niektórych tylko norm istniejących poza kk. Ustawa przewiduje kary za naruszenie normy sankcjonowanej tylko w szczególny sposób.

Przykład: Nie istnieje norma nakazująca troszczenie się o warunki bytowe osoby najbliższej. Istniej natomiast norma nakazująca świadczenia alimentacyjne. Czytamy w art. 209, iż podlega karze ten, kto uporczywie uchyla się od wypełnienia ciążącego na nim obowiązku troszczenia się o osobę najbliższą. Nie znaczy to, że można uchylać się nieuporczywie.

Mylą się uczestnicy życia publicznego, mówiąc: "zarzut pod moim adresem jest krzywdzący- prawo karne nie zakazuje tego, co mi się zarzuca.

Wspomniane rozumienia kk przez funkcjonariuszy publicznych opiera się na art. 231 §1 ( nadużycie funkcji ). Np. "Wolno mi się spóźniać na wykład, o ile nie przeszkadza to edukacji- półgodzinne spóźnianie nie zagraża interesowi publicznemu".

Przykład: Kradzież impulsów telefonicznych ( Art. 285 ).

Odwołajmy się do kradzieży impulsów telefonicznych ( art. 285 )- Nie można wyprowadzić wniosku "wolno mi korzystać z cudzego telefonu pod nieobecność gospodarzy".

Za to, czego kk zakazuje, sprawca ponosi odpowiedzialność karną, jeśli naruszył zakaz.

Za to, czego kk nie zakazuje, sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej, ale nie znaczy to, że zachowanie to jest dozwolone.

Sama koncepcja ta została jednak wykorzystana w sposób zbrodniczy. Binding stworzył bowiem dogmatyczne uzasadnienie dla eksterminacji "żyjących niewartych życia". Opublikował dzieło, które zawierało dogmatyczne uzasadnienie dla mordowania osób dotkniętych kalectwem psychicznym i fizycznym ( EUTANAZJA ).

"Jeżeli wśród uczestników górskiej wycieczki są osoby kalekie- pisał- to będą one opóźniać marsz całej grupy". W narodzie niemieckim są takie jednostki i muszą być wyeliminowane. Ale jest przecież norma "nie zabijaj". ma ona chronić jakieś dobro prawne. Ale norma to nie chroni "życia niewartego życia". Jeśli się uśmierca takie jednostki, to przepis 211 i 212 niemieckiego kk w ogóle nie mają zastosowania do takiej sytuacji.

W polskim prawie karnym definicję tą upowszechnił A. Zoll.

To, co nazywamy dogmatyką prawa karnego ( DOKRTYNĄ ) to tylko instrumenty- narzędzia potrzebne do wykonywania zawodu, nie mające przymiotu dobra ani zła.

PRZESTĘPSTWO:

1) CZYN-

a) człowieka

b) pomiędzy czynem na naruszeniem musi istnieć związek przyczynowo- skutkowy, jeśli jest to przestępstwo skutkowe.

2) BEZPRAWNY- naruszający normę sankcjonowaną, narażający dobro chronione prawem na niebezpieczeństwo lub naruszający owo dobro w sposób, który jest sprzeczny z wykształconą przez wiedzę i doświadczenie społeczną regułą postępowania z dobrem prawnym.

3) KARALNY

a) realizujący znamiona typu czynu zabronionego,

b) pod groźbą kary,

c) przez ustawę

d) obowiązującą w czasie jego popełnienia

4) KARYGODNY- którego stopień społecznej szkodliwości jest więcej niż znikomy,

5) ZAWINIONY- popełniony w sytuacji, w której sprawca mógł postąpić zgodnie z nakazem zawartym w normie prawnej.

Wszystkie pięć elementów przestępstwa musi występował łącznie by czyn był uznany za przestępstwo.

I. CZYN

1) musi to być czyn człowieka-

Dziś nie budzi to wątpliwości- ale w średniowieczu- odpowiedzialności karnej podlegały również zwierzęta ( zwłaszcza we francuskiej średniowiecznej nauce prawa karnego- łącznie z zachowaniem się zwierząt polegającym na zaniechaniu- np. skazano koguta, za to, że nie obudził lokatorów pianiem, gdy wybuchł pożar ), a nawet rzeczy ( np. w Rosji zesłano dzwon na Syberię, za to, że nie zabił i nie ostrzegł przed najazdem wroga ),

TEORIA CZYNU

W średniowieczu przyjęto, że każde zachowanie człowieka powoduje odpowiedzialność karną, jeśli wiążę się z nim skutek- np. człowiek posadził drzewo, z którego po 20 latach spadło dziecko- jeśli nie byłoby drzewa, to dziecko by nie spadło.

Punktem wyjścia było zachowanie zarówno ludzi jak i zwierząt w kategoriach bardzo szeroko pojmowanej przyczynowości. Pogłębione studia na pojęciem czynu przyniosła za sobą refleksja teoretyczna w XIX w. Stwierdzono, że nie każde zachowanie człowieka jest czynem- nie każde więc uzasadnia odpowiedzialność karną.

Ewolucja wyobrażeń dotyczących pojęcia czynu.

a) TEORIA NATURALISTYCZNA ( Belling, F. Liszt, G. Radbruch )- zachowanie się człowieka, dające się zaobserwować w postaci kompleksu ruchów fizycznych ( "ruch mięśni" ) lub braku tych ruchów ( "spoczynek mięśni" ). Wadą było to, iż

- zewnętrzne zachowanie się może być postrzegane jako brak ruchu, co w praktyce eliminowało z tego ujęcia czynu zaniechanie,

- abstrahowano od przebiegu procesów psychicznych, co uniemożliwia właściwe scharakteryzowanie postaci stadialnych, akcentując iż zamiar przestępny nie rodzi odpowiedzialności karnej ( COGITATIONIS POENAM NEMO PATITUR ). Bowiem zgodnie z neokantowskim agnostycyzmem, od którego teoria się wywodzi, umysł ludzki jest niepoznawalny.

b) TEORIA KAUZALNA - na czyn składają się dwa elementy:

- zewnętrzny przebieg kompleksu ruchów fizycznych albo zahamowanych ruchów fizycznych,

- kauzalny ( sprawczy )- impuls woli, bez którego czyn nie byłby możliwy. Impulsu woli nie utożsamia się jednak z celem działania.

Prowadzi to do paradoksu- bo jeśli do czynu konieczna jest wola, to nie jest winna dróżniczka, która nie zamknęła przejazdu- zapomniała, nie było woli niezamknięcia przejazdu.

c) TEORIA FINALISTYCZNA ( Niemiec Hans Welzl, w nauce polskiej- W. Mącior, uczeń W. Woltera )- czyn jest zawsze celowym ( finalnym ) zachowaniem się.

Głosił on, że czyn to kategoria ontologiczna, sfera bytu- czyn istnieje tak jak inne przedmioty- młotek, kamień czy inne narzędzia. Wiodło to do następującego opisu czynu- wynika on ze zdolności przewidywania w pewnym stopniu przez człowieku skutku zachowania.

Czyn złożony jest z dwóch warstw:

a) wola- płaszczyzna wewnętrzna, jest przyczyną zachowania- trzy etapy:

- antycypacja celu, działający podmiot stawia sobie jakiś cel- antycypuje go,

- działający podmiot dokonuje wyboru środków, które musi podjąć, aby osiągnąć jakiś cel,

- zewnętrzna aktywność nastawiona na osiągnięcia antycypowanego celu.

b) treść woli- płaszczyzna zewnętrzna- sterowanie przez działający podmiot przebiegiem aktywności w świecie zewnętrznym.

- w przypadku przestępstw nieumyślnych nie ma finalnego sterowania- odpowiednikiem jest naruszenie obowiązku ostrożności w wyniku braku należytego sterowania zachowaniem się. Skoro pierwszym elementem opisu jest zachowania jest antycypacja, to przy przestępstwach nieumyślnych sprawca takiego celu sobie nie stawia

Przykład: wypadek drogowy- spowodowany przez sprawcę, który rozmawia ze swym pasażerem- nie antycypuje celu, wobec tego jego zachowanie zdaje się wykraczać poza opis, od którego teoria finalna uzależnia czyn.

- nie obejmuje to natomiast zaniechania, bo wola nie pełni to funkcji czynnika sterującego zachowaniem się, bowiem czynnik ten nie występuje. Teoria finalistyczna zakłada bowiem, że czynem jest tylko działanie zaś zaniechanie to nie czyn.

Wielką zasługą teorii finalnej było włączenie zamiaru do opisu czynu zabronionego. Jeżeli bowiem czynem jest zachowanie celowe ( antycypacja celu ), a cel jest istotą zamiaru, to zamiar należy do opisu czynu. Kradzież jest np. czynem zabronionym, bo sprawca zabiera cudzą rzecz w celu przywłaszczenia. Bo jeśli zabiera, ale nie w celu przywłaszczenia- to nie jest to czyn zabroniony.

d) TEORIA SOCJOLOGICZNA ( SPOŁECZNA ) ( H. H. Jescheck, M. Cieślak, Witold Świda z Uniwersytetu Wrocławskiego, współczesna krakowska szkoła prawa karnego ) o tym, czy określone zachowanie jest czynem decyduje kontekst społeczny. To samo zachowanie w zależności od owego kontekstu społecznego raz jest czynem, raz czynem nie jest. Nie sam akt woli zatem decyduje o tym, czy jest czyn.

Przykład: jeżeli sprawca w swym mieszkaniu włącza telewizor i wypowiada obelgi co do osoby, która jest na ekranie, to nie popełnia czynu wg teorii socjologicznej, bo brak jest kontekstu społecznego. To samo zachowanie na wiecu jest czynem- bo jest kontekst społeczny.

Szkoła socjologiczna podobnie rozumując obejmuje pojęciem czynu zarówno działanie jak i zaniechanie- bo pod względem społecznym takim samym czynem jest zachowanie dróżnika, który przestawił zwrotnicę w taki sposób, by pociąg się zderzył z innym pociągiem jak i zaniechanie- iż w ogóle nie przedstawi zwrotnicy i dojdzie do zderzenia dwóch pociągów. W nauce polskiej zwolennikami tej teorii byli M. Cieślak i Witold Świda ( Uniwersytet Wrocławski ).

e) TEORIA NEGATYWNEGO POJĘCIA CZYNU-

- Niemiec Gunther Jacobs- czyn to indywidualna zdolność uniknięcia spowodowania skutku. Takie ujęcie jest spojrzeniem na czyn od strony negatywnej. Dopuszcza się go tylko ten, kto miał możliwość uniknięcia skutku, a skutek spowodował. Decyduje więc to, że miał indywidualną zdolność uniknięcia sprowadzenia skutku. Jest ona istotą czynu.

- nieco inaczej rzecz ujmuje współczesny autor K. Roxinne- czyn to wyraz osobowości człowieka- istotą osobowości człowieka jest to, że ma zdolność opanowywania swych zachowań. Czynami są zatem tylko zachowania opanowane lub możliwe do opanowania. Wg Roxinna o czynie decyduje to, czy zachowanie sprawcy wynikało z jego panowania nad czynem, to działanie kontrolnej funkcji świadomości człowieka. Wg takiego rozumienia czynu jako zachowania opanowanego/możliwego do opanowania definicja obejmuje tylko zachowania umyślne. Ważne jest więc to, czy sprawca mógł się powstrzymać. Jeśli naruszenie reguł ostrożności było możliwe do opanowania, zachowanie się sprawcy jest w takim przypadku czynem.

Budujemy definicję eklektyczną- nie przyjmując żadnej koncepcji, na potrzeby stosowania jej w praktyce, czerpiąc fragmenty z definicji powyższych

CZYN CZŁOWIEKA to

- zachowanie

- będące wynikiem aktów woli

- poddane konkretnej funkcji i jego świadomości,

- polegające na działaniu lub zaniechaniu

- przez to uzewnętrznione,

- posiadające wartość społeczną.

A contrario- czynem nie jest jakiekolwiek zachowanie, które nie spełnia któregokolwiek z ww. elementów, co otwiera drogę do rozważań nad okolicznościami wyłączającymi czyn.

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE CZYN

a) COGITATIONOS POENAM NEMO PATITUR-- wewnętrzne przeżycia, stany psychiczne, jeśli nie zostały uzewnętrznione w postaci ruchów skierowanych na osiągnięcie określonego celu ( nie są uzewnętrznione ).

b) VIS ABSOLUTA ( PRZYMUS FIZYCZNY NIEODPARTY/NIEODPORNY )- wyłączenie decyzji woli człowieka z powodu zastosowania wobec niego przemocy mającej charakter fizyczny ( nie są wynikiem aktów woli , SN- 1999 ).

Przykład: poprzez np. skrępowanie i zakneblowanie strażnika w banku w czasie napadu rabunkowego w wyniku którego to strażnik pozostaje całkowicie bierny wobec zachowań włamywaczy, którzy opróżniają sejf banku, a strażnik w żaden sposób zachować się nie może. Bierność jest w istocie pomocnictwem w istocie przestępstwem, które rozgrywa się na jego oczach. Zaniechaniem tym strażnik ułatwił popełnienie przestępstwa, ale jego zachowanie nie jest czynem. Albowiem przymus określony jako przymus fizyczny nieodparty pozbawił strażnika możliwości jakiegokolwiek zachowania zgodnego z jego wolą. Istotą zatem vis absoluta jest pozbawienie osoby możliwości jakiegokolwiek zachowania zgodnego ze swą wolą. Strażnik będzie wolny od odpowiedzialności karnej tak jak gdyby nie popełnił czynu.

c) VIS COMPULSIVA ( PRZYMUS FIZYCZNY ODPARTY/ODPORNY )- jego istotą jest wywarcie środkami fizycznymi najczęściej sprawiającymi fizyczny ból nacisku na wolę osoby poddanej tej formie przymusu.

Przykład: napastnicy po wdarciu się do banku biją strażnika by zmusić go do otwarcia sejfu, strażnik nie jest pozbawiony możliwości zachowania się w zgodzie ze swą wolą, ale jest bity, by ból spowodował akt woli- otwarcie sejfu ( "zmuszony, ale chciał" ). Ale samo popełnienie czynu nie wystarcza do odpowiedzialności karnej.

d) ODRUCHY I CZYNNOŚCI ZAUTOMATYZOWANE- ( nie są wynikiem aktu woli i nie są poddane konkretnej funkcji i świadomości ).

CZYNNOŚCI ODRUCHOWE ( ODRUCHY ) - nieświadoma aktywność człowieka będąca reakcją na niespodziewany bodziec. Jeśli pojawił się ten sam bodziec, to w psychice pojawia się łuk zachowań warunkowych. Ilekroć następuje percepcja bodźca to odruch nie jest czynem.

CZYNNOŚĆ ZAUTOMATYZOWANA- wyuczona, powtarzana dostateczną ilość razy, sprawia to, że jest poza kontrolą świadomości. Nie są one czynami, a jeśli tak, to dojść możemy do wniosku, że jeśli uszczerbek na dobru spowodowany jest odruchem albo czynnością zautomatyzowaną, to sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej.

Takie zachowanie występują bardzo często- np. odwzajemniamy ukłon znajomej nam osoby. Tego typu zachowania pozostają poza zainteresowaniem prawa karnego- zdarza się jednak wykonywać inne.

Przykład: sprawca stał na przejściu dla pieszych czekając aż zapali się zielone światło, obok sprawcy stali przechodnie. Sprawca był zamyślony, patrzył pod nogi, gdy zobaczył że przechodnie weszli na jezdnię, też wszedł. Okazało się, że weszli przy czerwonym świetle. Widząc nadjeżdżający samochód piesi cofnęli się, a sprawca pozostał, zmuszają kierowcę do gwałtownego hamowania, w wyniku którego samochód wpadł w poślizg i potrącił innych pieszych. Sprawca może powołać się na to, że jego zachowanie nie było czynem. Rozwiązanie wymaga ustaleń terminologicznych.

W naszym przykładzie sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej za spowodowanie wypadku- poniesie odpowiedzialność karną za czyn przed odruchem czy czynnością zautomatyzowaną. Powinność zapanowania nad odruchem wynika z normy nakazującej zachowanie reguł ostrożności w sytuacji istnienia zagrożenia dóbr chronionych prawnie. Możliwość odautomatyzowania czynności wnioskować będziemy ze zbadania elementów subiektywnych- wieku, doświadczenia, wiedzy, stan psychicznego w trakcie czynu. W opisanym przykładzie powiemy, że sprawca dopuścił się czynu polegającego na zaniechaniu uaktywnienia kontrolnej funkcji świadomości- nie odpowiada za odruch, ale za zaniechanie kontroli zachowań odruchowych. Prawo karne nie wymaga więc kontroli odruchów, a jedynie zachowań tymi odruchami rządzących.

Przykłady:

- Lekarz nie sprawdziwszy w karcie operacyjnej tego, jak został opisany zabieg chirurgiczny, którego miał dokonać, widząc pacjenta na stole operacyjnym i charakterystyczną kartę, zoperował wyrostek robaczkowy, podczas gdy miał zoperować całe jelito grube. Chirurg tłumaczył się: "do tej pory operował tylko wyrostki, działałem na zasadzie odruchu, nie przyszło mi do głowy czytać kartę operacyjną, skoro od lat chodziło w niej zawsze o to samo". Zachowanie chirurga nie jest czynem, ale postawiony zostanie zarzut zaniechania- braku uaktywnienia kontroli aktywnej funkcji świadomości- było to świadome- chirurg nie przeczytał karty operacyjnej. Przesuwamy podstawę odpowiedzialności karnej na wcześniejszy fragment zachowania sprawcy. Badamy, czy sprawca świadomie zaniechał poddania swych zachowań kontroli.

- W konkretnym stanie faktycznym sąd rozważał, czy sprawca miał możliwość zapanowania nad odruchem- był operatorem koparki, a dziecko wpadło do wykopu, operator opuścił łyżkę koparki i spowodował uszczerbek na zdrowiu. Uznano, że subiektywnie operator nie miał możliwości zapanowania nad odruchem- uznano, że nie popełnił czynu.

e) INNE wyłączające poddanie konkretnej funkcji i świadomości-

- SEN

Jeśli sprawca w trakcie snu i pod wpływem sennych koszmarów wypowiada słowa, które obrażają przebywającą w tym samym pokoju, czuwającą osobę, to sprawca czynu nie popełnił, o ile nie pozorował snu.

- ATAK PADACZKI

Jeśli np. u kierowcy spowodował naruszenie reguł ostrożności i pojazd przez niego kierowany zderzy się z innym pojazdem, a kierowca drugiego auta doznał uszczerbku na zdrowiu, to kierowca w chwili ataku padaczki nie miał możliwości zaproponowania nad czynem. Znów jednak przeniesiemy istotę odpowiedzialności karnej na czyn wcześniejszy- zapytamy czy włączył się do ruchu, mając świadomość choroby. Jeśli wiedział, to zachowanie poprzedzające atak padaczki będzie podstawą wyłączenia odpowiedzialności.

- STAN WYSOKIEJ GORĄCZKI

- UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE GŁĘBOKIE ( poniżej 20 IQ ). Inne stopnie upośledzenia umysłowego nie wyłączają czynu.

- HIPNOZA ( polecenie hipnotyczne )- poglądy są sporne, odpowiedzialność powinien ponieść tylko hipnotyzer. Problem ten zgłębiany jest jednak bardziej przez autorów powieści kryminalnych.

2) pomiędzy czynem a naruszeniem musi być związek przyczynowo- skutkowy ( przy przestępstwach skutkowych ).

Owo przypisanie skutku i związanie go z czynem, dokonuje się w dwóch płaszczyznach.

a) PRZYRODNICZEJ- badamy relacje między zachowaniem człowieka a zdarzeniami po nim następującymi, odwołując się do praw przyrody. Nauki przyrodnicze dostarczają nam bowiem wiedzy o przypisaniu określonemu zachowaniu człowieka określonego skutku. Nie wystarczy to jednak do odpowiedzialności karnej sprawcy.

b) NORMATYWNEJ- w tej płaszczyźnie dokonujemy przypisania skutku w oparciu o reguły odpowiedzialności karnej, w szczególności badamy, czy czyn sprawcy, który spowodował przyrodniczo jakieś zdarzenie, powodujący uszczerbek w dobru chronionym prawem, naruszał reguły postępowania z owym dobrem prawnym.

Teorie związku przyczynowego:

a) TEORIA EKWIWALENCJI ( równowagi warunków składających się na przyczynę )

Wywodzi się od J. S. Milla. Zalożenia:

- każde zdarzenie ma swoją przyczynę,

- na przyczynę składa się nie jeden warunek, ale zespół warunków,

- wszystkie warunki tworzące przyczynę są równo warte ( ekwiwalentne ),

- zespół ekwiwalentnych warunków tworzących przyczynę poprzedza w czasie wydarzenia będące skutkiem owej przyczyny,

- zespół warunków ustalamy za pomocą testu sine qua non

- cofamy się myślą w czasie wstecz, od zdarzeń najbliższych skutkowi poczynając i pytamy, czy gdyby owo poprzedzające skutek zdarzenie nie nastąpiło, to czy nastąpiłby skutek?,

- jeżeli odpowiedź jest twierdzącą ( skutek by nastąpił )- to wniosek jest negatywny- zdarzenie nie jest warunkiem skutku,

- jeżeli odpowiedź nie jest przecząca ( skutek nie nastąpił ), gdyby wcześniej nie nastąpiło owo zdarzenie, to wtedy wniosek jest pozytywnym, owo zdarzenie jest warunkiem składającym się na przyczynę zaistnienia skutku.

Dochodzimy do warunku, który to warunek jest pierwszy- zależy to od wyznawanego światopoglądu będzie to prawybuch albo akt siedmiodniowego tworzenia. Krytycy zarzucają temu poglądowi tzw. paradoks nosa Kleopatry. Nie ulega wątpliwości, że zachowania Juliusza Cezara i Marka Antoniusza zdeterminowały bieg historii, a zachowania te były kierowane emocjami skierowanymi ku Kleopatrze. Czy emocje te kierowałyby zachowaniami Cezara i Antoniusza, gdyby Kleopatra miała inny nos. Dlatego teorię tę na potrzeby prawa karnego musimy ograniczyć.

Ograniczenie polega na cofaniu się od zdarzenia rozpatrywanego jako skutek, myślą w czasie od zdarzeń, które odpowiadają przyjmowanemu przez nas pojęciu czynu człowieka. Jeśli skutkiem jest śmierć człowieka, a śmierć poprzedzało uderzenie pioruna, to jego konstatacja pozostanie poza zainteresowaniem prawa karnego, bo uderzenie pioruna nie jest czynem człowieka ( choć Grecy uważaliby, że odpowiedzialność ponosi Zeus i Hefajstos ). Przy każdym czynie człowieka poprzedzającym skutek wszystkie te czyny, które umieścimy w katalogu warunków, mają taką samą moc sprawczą, są one względem siebie ekwiwalentne. Mimo teorii ograniczenia, że badamy tylko czyny poprzedzające skutek, to katalog owych warunków ekwiwalentnych może być dość duży.

Przykład: Jeśli rozpatrujemy skutek jakim jest uszczerbek na zdrowiu ofiary wypadku drogowego, która przechodziła przez jezdnię i została potrącona przez kierowcę, który przekroczył prędkość swym superszybkim samochodem- nie nastąpiłby skutek w postaci uszczerbku na zdrowiu, gdyby nie byłoby czynu. Kierowca tłumaczy: to była moja pierwsza jazda, kupiłem samochód od dealera pod wpływem namowy. Gdyby nie to, że dealer mnie namawiał do kupna samochodu o dużej mocy, to prędkość samochodu byłaby mniejsza i zdążyłbym zahamować. Dealer argumentuje: gdyby nie konstruktor, który wypuścił nowy model, to bym go nie sprzedał. A konstruktor: nie skonstruowałbym nowego modelu, gdyby nie polecenie producenta.

To samo dotyczy sytuacji związanej z użyciem broni palnej. Jest więc potrzeba dalszego ograniczenia teorii ekwiwalencji na potrzeby prawa. Ograniczenia przeprowadzać można przez pojęcie winy. Spośród czynów wybieramy tylko te, które były zawinione- w naszych warunkach chodzi o naruszenie reguł staranności przez kierowcę czy oddanie strzału. Reklamowanie pojazdu przez sprzedawcę czy wydanie zezwolenia na broń, jeśli wnioskodawca spełniał określone warunki, nie było czynem zawinionym.

Inne kryterium- odwołanie się do kryterium społecznej szkodliwości, między nim a skutkiem występuje związek przyczynowo- skutkowy ( prof. Leszek Lerner z U. Warszawskiego ).

Przykład: sprawca na swej działce wykopał dół, w którym umieścić miał beczkę z przeznaczeniem na kiszenie ogórków. Zgromadziła się w nim woda. Sąsiedzi ostrzegali sprawcę, iż na jego działce bawią się dzieci i któreś z nich może tam wpaść. Sprawca odpowiadał: pilnujcie dzieci- to moja nieruchomość i mogę robić na niej co chce. Rzeczywiście jedno z dzieci wpadło do dołu i utonęło. Podstawą odpowiedzialności za przestępstwo stało się ustalenie związku przyczynowo- skutkowego- gdyby nie dół, nie byłoby śmierci dziecka. Jednak wykopanie na swym gruncie dołu nie jest czynem społecznie szkodliwym, nie istniej związek przyczynowo- skutkowy między wykopaniem dołu a śmiercią dziecka. Owo ograniczenie katalogu skutków jest błędne, bo związek przyczynowo- skutkowy to przypisanie skutku w płaszczyźnie przyrodniczej, społeczna szkodliwość czynu to nie kategoria przyrodnicza, lecz społeczna.

- cofamy się od zdarzenia będącego skutkiem tylko ludzkich czynów,

- wprowadzić możemy pewien ogranicznik, który będzie stanowił podstawę do udzielenia odpowiedzi,

- badamy jedynie te czyny poprzedzające skutek, których istotą jest naruszenie reguł postępowania z danym dobrem prawnym,

- a zatem, jeśli czyn człowieka, wchodzący w skład zespołu warunków tworzących przyczynę, nie narusza tych reguł, to nie uznajemy go za przyczynę dla danego skutku.

Mogą znajdować się warunki, które uzasadniają przypisanie w płaszczyźnie przyrodniczej, a nie uzasadniają przypisywania w płaszczyźnie normatywnej.

Przykład: sprawca czytając o wypadkach w komunikacji lotniczej z nadzieją, że w podróży lotniczej jego spadkodawca zginie, by spowodować jego śmierć, sprawca sprezentował spadkodawcy bilet lotniczy na podróż dookoła świata, argumentując to sympatią i chęcią uatrakcyjnienia życia obdarowanego. Nawet jeśli przewidywany skutek nastąpi, to spadkobierca, który wg testu sine qua non dopuścił się warunku, a więc przyrodniczo spowodował śmierć, to jednak za ów skutek nie poniesie odpowiedzialności karnej, bo przyrodnicze przypisanie nie wystarcza. Trzeba przypisania w płaszczyźnie normatywnej- czyn, który spowodował skutek, musiałby naruszać reguły postępowania z dobrem chronionym prawnie.

b) TEORIA NORMATYWNEGO ( ADEKWATNEGO ) ZWIĄZKU PRZYCZYNOWO- SKUTKOWEGO ( w prawie cywilnym )- sprawca ponosi odpowiedzialność za spowodowany przez ten czyn skutek, o ile skutek ten jest wg doświadczenia powszechnego typowy, występujący z reguły. W prawie cywilnym sprawca szkody ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą tylko za szkodę typową, która zazwyczaj występuje po wyrządzeniu, czynie wyrządzającym ową szkodę. Jeśli np. sprawca czynu niedozwolonego zniszczył poszkodowanemu garnitur, a następstwem tego zniszczenia było odrzucenie zalotów poszkodowanego przez wybrankę jego serca, w skutek czego nie doszło do mariażu, a poszkodowany utracił posag, to występując do sądu cywilnego o naprawienie szkody, poszkodowany może szkodę określić jako złożoną z wartości garnituru + wysokości utraconego majątku. Jednakże sąd rozpatrując sprawę zastosuje teorię adekwatnego związku- ten, kto zniszczył, odpowiada za następstwa typowe- normalnym następstwem takiego zdarzenia jest szkoda- wartość zniszczonego ubrania. Utrata posagu jest następstwem atypowym, występuje incydentalnie- sprawca nie ponosi więc odpowiedzialności odszkodowawczej.

Przykład: doszło do wybicia szyby w autobusie. Firma ubezpieczeniowa odmawiała wypłacenia odszkodowania, gdyż ubezpieczony określił wartość szkody jako wartość szyby+ straty związane z wielotygodniowym postojem autobusu+ wydatki zastępcze. Sąd oddalił tak określone powództwo argumentując, że normalnym następstwem jest wyłączenie autobusu z użytkowania na okres jednego tygodnia.

c) TEORIA RELEWANCJI- dla ustalenia związku przyczynowego niezbędne jest odniesienie do czynu znamienia czasownikowego opisanego w przepisie ustawy karnej, które to zachowanie należy do znamion przestępstwa. Np. zabójstwo- znamię czasownikowe- ”zabija”. Musimy odnieść do semantycznej treści znamienia czasownikowego ( czy jest relewantny ), jeśli jest śmierć człowieka- jest związek przyczynowy, zachowanie zostało uznane za prawnie relewantne w sensie spowodowania skutku. Czy np. ponosi odpowiedzialność sprawca, który zabija słowami piosenki „Killing me softly”. Badamy, czy śpiewanie piosenki jest prawnie relewantne, czy odpowiada pojęciu „zabija”, tzn. czy jest związek przyczynowy?

Na gruncie prawa polskiego najczęściej przyjmuje się teorię ekwiwalencji ( równowartości warunków ), ale przypisanie skutku następuje na podstawie teorii ekwiwalencji oznacza przypisanie skutku w płaszczyźnie przyrodniczej, a to nie wystarcza, konieczne jest przypisanie skutku również w płaszczyźnie normatywnej. Odbywa się to przez ustalenie, czy czyn sprawcy, który przyrodniczo spowodował skutek, narusza reguły postępowania z danym dobrem. Tylko twierdząca odpowiedź na tak postawione pytanie pozwala na przypisanie uszczerbku w dobru chronionym prawem w płaszczyźnie normatywnej. Odpowiedź przecząca oznacza, że sprawcy, który skutek przyrodniczo spowodował, nie da się przypisać skutku w płaszczyźnie normatywnej. Dobra chronione prawem nie są muzealnymi eksponatami, przy których znajdujemy tabliczkę „nie dotykać”. Dobra te są w życiu codziennym w tym sensie, że biorą udział w obrocie wynikającym z realiów dnia powszedniego. Przypisanie skutku w płaszczyźnie normatywnej wymaga ustalenia, że sprawca swoim zachowaniem naraził dobro chronione na większe niebezpieczeństwo aniżeli to, które akceptowane jest w realiach dnia powszedniego, tzn. niebezpieczeństwo to stworzył wcześniej, jeśli takowe nie istniało, albo też istniejące niebezpieczeństwo zwiększył tak, że przekroczyło ono granicę tolerowalną.

Badamy zatem, czy sprawca czynu przekroczył granice społecznie tolerowanego niebezpieczeństwa dla dóbr chronionych prawem. Inaczej: ustalenie przypisania w płaszczyźnie normatywnej uszczerbku w dobru chronionym prawem sprawcy wymaga stwierdzenia, że jego czyn naruszył reguły postępowania z dobrem chronionym prawnie. Owe reguły postępowania z dobrem chronionym prawnie wykształcone zostały i powszechnie zaakceptowane w wyniku praktyki dnia powszedniego. Jeżeli sprawca spowodował skutek przyrodniczo, a nie naruszył reguł postępowania z danym dobrem prawnym, nie możemy przypisać mu uszczerbku, a co za tym idzie, nie poniesie odpowiedzialności karnej.

Przykład: pieszy zza słupa wyskoczył pod koła samochodu. Kierowca jechał zgodnie z przepisami, zachowując wszelkie reguły ostrożności, ale potrącił pieszego, ponieważ nie zdążył zahamować. Sprawcy można przypisać czyn w płaszczyźnie przyrodniczej- gdyby nie czyn sprawcy, nie nastąpiłby uszczerbek w dobru chronionym prawem, ale nie przypiszemy w płaszczyźnie normatywnej- kierowca nie naruszył żadnych reguł. Nie jest spełniony warunek odpowiedzialności karnej, jakim jest przypisanie skutku w płaszczyźnie normatywnej.

Uwaga terminologiczna: w gazetach często pisze się, iż kierowca w takim wypadku nie ponosi winy za spowodowanie wypadku, Taki komentarz jest błędny- w opisanym stanie faktycznym nie badamy winy. Pojawiłaby się ona wtedy, gdyby kierowca zachował się w sposób sprzeczny z prawem. Jeżeli sprawca normy nie naruszył, to nie można pytać o zachowanie zgodne z normą. Sprawca będzie wolny od odpowiedzialności ponieważ jego czyn nie wypełnia znamion określonych w ustawie karnej.

.II. BEZPRAWNOŚĆ

Aby czyn był bezprawny musi on naruszać normę sankcjonowaną, zakazującą bądź nakazującą określone zachowanie. Owe normy sankcjonowane mają jako wspólny mianownik zadanie ochrony dób przed czynami ludzkimi, które im zagrażają lub czynią w nich uszczerbek. Ale normy sankcjonowanej nie można rozumieć jako zakazującej bezwzględnie wszelkiego narażania dóbr na niebezpieczeństwo. Gdyby je tak traktować, doprowadziłoby to zaniku życia społecznego. Gdyby reguły ostrożności w ruchu drogowym traktować jako bezwzględnie zakazujące stwarzania jakiegokolwiek ryzyka zagrożenia dobrom chronionym prawem, to wtedy mielibyśmy do czynienia z normą zakazującą wyprowadzania samochodu z garażu. Dlatego norma prawna nie może zakazywać takiego narażenia dobra na niebezpieczeństwo, które jest społecznie akceptowane. Norma prawna więc generalnie zakazuje stwarzania zagrożeń dla dóbr prawnych w stopniu większym niż społecznie akceptowalne. Stopień owego akceptowanego ryzyka wynika z potrzeb życia społecznego, dlatego też dobra prawne uczestniczące w obrocie mogą być narażane na niebezpieczeństwo, można w nich powodować uszczerbek w takim stopniu, w jakim jest to społecznie akceptowane czy akceptowalne ze względu na wymogi życia społecznego. Aby ustalić, czy uszczerbek w dobru chronionym prawem powstał w wyniku naruszenia powszechnie przyjętych reguł postępowania z konkretnym dobrem prawnym, posługujemy się trzema regułami technicznymi:

a) pytamy o kwalifikację i wydolność psychofizyczną tego podmioty, który wszedł w kontakt z cudzym dobrem prawnym,

b) pytamy o cechy narzędzia i stan narzędzia, którym posługiwał się podmiot w kontakcie z cudzym dobrem prawnym,

c) pytamy o sposób wykonania czynności przez podmiot w kontakcie z dobrem prawnym.

Przykład: kierowca wyprowadza samochód z garażu, żeby ustalić czy włączając się do ruchu narusza reguły postępowania pytamy o:

a) wydolność psychofizyczną sprawcy ( czy posiada uprawnienia do kierowania samochodem, czy miał wydolność- czy był trzeźwy, jeśli był pijany, to zagrożenie, które wynikało z włączenia się pijanego sprawcy do ruchu drogowego nie jest społecznie tolerowane, ale ten sam kierowca włączający się do ruchu w stanie trzeźwości będzie traktowany jedynie jako powodujący zagrożenie społecznie akceptowalne ),

b) stan techniczny pojazdu- nie jest społecznie tolerowane zagrożenie wynikające z niesprawności technicznej pojazdu, nie ma przy tym znaczenia, czy kierowca potrafił to niebezpieczeństwo zmniejszyć, bo społecznie akceptowalne jest tylko posługiwanie się narzędziami sprawnymi,

c) sposób wykonywania czynności przez podmiot w stosunku do chronionego prawem dobra, np. kierowca, który przyspiesza przed przejściem dla pieszych widząc przechodnia, myśląc że będzie szybszy, dokonał zagrożenia dobra w stopniu większym niż społecznie akceptowalne.

1) TEORIA KONTRATYPÓW

Koncepcję tę stworzył W. Wolter. Wg niego każdy typ rodzajowy przestępstwa składa się z:

a) znamion pozytywnych opisanych w części szczególnej ( "kto zabija człowieka" )

b) znamion negatywnych- opisanych w części ogólnej, milcząco założonych przez ustawodawcę ( "nie w obronie koniecznej, nie w stanie wyższej konieczności" ).

Jeśli czyn wypełnia wszystkie znamiona pozytywne i neguje znamiona negatywne, jest bezprawny.

Jeśli jest wypełnione choć jedno znamię negatywne- to mamy do czynienia z kontratypem.

O ile wypełnienie znamion typu oznacza czyn społecznie szkodliwy, to wypełnienie jednego ze znamion negatywnych odbiera typowi ładunek społecznej szkodliwości. Zabójstwo człowieka jest społecznie szkodliwe, ale znamię negatywne tą społeczną szkodliwość odbiera. Życie napastnika przestaje być chronione prawem. Teoria kontratypów pozwala nam na wyjaśnienie dlaczego sprawca, który zabija człowieka, ale w ramach obrony koniecznej, nie działa bezprawnie.

Kontratyp to zachowanie przeciwne typowi.

Typ- jest sprzeczny z porządkiem prawnym.

Kontratyp- tej sprzeczności zaprzecza.

Uwaga terminologiczna: kontratypu nie stanowi sama obrona konieczna, kontratypem jest zabicie człowieka w obronie koniecznej!

2) TEORIA DWU KOLIDUJĄCYCH DÓBR

Tak skonstruowana teoria kontratypów przez twórcę i założyciela krakowskiej szkoły została odrzucona i poddana krytyce przez jego kontynuatorów ( A. Zoll ). Autor ten przeniósł na grunt polskiej doktryny koncepcję stosowaną przez Claude Roxina- teoretyka, profesora Uniwersytetu w Monachium.

Wg A. Zolla- kontratyp w znaczeniu materialnym oznacza społecznie opłacalne poświęcenie dobra mającego wartość społeczną w sytuacji, kiedy była to jedyna możliwa droga rozwiązania kolizji tego dobra z innym dobrem mającym również wartość społeczną.

Przykład: zabójstwo w obronie koniecznej. Podstawą wyłączenia bezprawności naruszenia zakazu pozbawienia życia człowieka jest społeczna opłacalność poświęcenia tego życia dla ratowania dobra zagrożonego zachowaniem napastnika. Jeśli w sytuacji kolizyjnej prawo nie może jednocześnie chronić zarówno dobra zaatakowanego, jak też dobra należącego do napastnika, społecznie opłacalne staje się zezwolenie na naruszenie dobra napastnika. Zabicie człowieka w obronie koniecznej nie jest bezprawne, chociaż stanowi naruszenie normy sankcjonowanej zakazującej zabijania, ponieważ nie było innej możliwości uchylenia niebezpieczeństwa grożącego ze strony napastnika.

Zgonie z koncepcją A. Zolla wszystkie kontratypy opierają się na stanie wyższej konieczności ( jest matką wszystkich kontratypów ).

Różnice między koncepcjami Woltera i Zolla/Roxinna:

Wolter- dobro napastnika w obronie konicznej przestaje być chronione,

Zoll/Roxinne- dobra te pozostają pod ochroną, jednak ustawodawca pozwala na poświęcenie dobra ze względu na społeczną opłacalność.

Koncepcji Zolla zarzuca się ahistoryczność. Obrona konieczna pojawiła się wcześniej niż stan wyższej konieczności. W tradycji myśli prawniczej zarysowanie koncepcji obrony koniecznej przypisuje się Cyceronowi ( "jest takie prawo, które nie jest pisane, a które nas wypełnia- przemoc przemocą odeprzeć można- VIS REPERTERE LICET ). Konstrukcja stanu wyższej konieczności została zarysowana dopiero w XIX w.

DOGMATYKA PRAWA KARNEGO- zbiór twierdzeń, które nie muszą być udowadniane ( dogmatów- w matematyce nazywają się aksjomatami ). Powyższe koncepcje przedstawiają dwie drogi prawnego myślenia prowadzące do sformułowania dogmatu.

Jeśli stan wyższej konieczności jest matką kontratypów, to wszystkie warunki dla stanu wyższej konieczności muszą odnosić się także do obrony koniecznej ( Zoll, Roxinne ). W stanie wyższej konieczności umieszcza się WARUNEK SUBSYDIARNOŚCI- jeśli istotą jest dozwolenie na społeczne poświęcenie dwu kolidujących ze sobą dóbr, gdy zachodzi nierozwiązywalna kolizja tylko wtedy, gdy nie można jej rozwiązać w sposób inny. Obrona konieczna- wg tego rozumowania: broniący się nie może zastosować obrony koniecznej, jeśli istnieje inny sposób obrony niż naruszenie dóbr napastnika- np. poprzez zwrócenie się do organów powołanych w państwie do ochrony dóbr prawem chronionym, ucieczkę czy też wystąpienie z ustną oracją do napastnika, które ma spowodować refleksję prawną. Prezentowana przez Zolla koncepcja wiedzie na stanowisko, że skoro stan wyższej konieczności jest matką wszystkich kontratypów, to obrona konieczna jest samoistnym kontratypem- nie można poświęcić dobra napastnika jeśli istniej inny sposób uniknięcia napaści.

Przykład: Sprawca w miejscu publicznym dokonuje słownego zamachu na godność pokrzywdzonego znieważając go. Czy taki werbalny zamach daje prawo do naruszenia nietykalności osobistej znieważającego poprzez działanie obronne znieważanego? Jeśli obrona konieczna ma charakter posiłkowy, to nie można naruszyć dóbr napastnika, bo jeśli jest inny sposób- np. oddalenie się z miejsca na taką odległość, w której zniewaga nie będzie słyszana. Ale jeśli zaatakowany słowami w miejscu publicznym zdecyduje się zostać na miejscu, nie będzie to już obrona godności, ale obrona wolności osobistej pozostawania w miejscu publicznym, a dobra tego nie można już inaczej bronić jak czyniąc uszczerbek na zdrowiu napastnika. Ale jaka jest społeczna opłacalność poświęcenia dóbr napastnika? Wykracza to poza kompetencję prawnika karnisty ( A. Zoll ).

Inny autor- Radecki- określa jakie dobra napastnika mają być naruszone w toku odpierania bezprawnego, bezpośredniego i rzeczywistego zamachu na mienie? Decyduje wartość zaatakowanego mienia. Jeśli jest niewielka- można naruszyć nietykalność cielesną, jeśli nieco większa- lekki uszczerbek na zdrowiu, itd. Gdyby pójść proponowaną drogą, to dojdziemy do absurdalnych sytuacji- np. ktoś zdecyduje się przyjść z pomocą kobiecie, której wyrwano torebkę. Powinien on zwrócić się do kobiety z pytaniem: na ile ocenia pani wartość mienia? Czy wolno mi spowodować ciężki uszczerbek na zdrowiu.

Uzasadnia to bezsensowność często zadawanego profesorom pytania: która z tych teorii jest właściwa? Żadna nie jest, bo istotą takich koncepcji jest a priori założenie pewnych dogmatów.

KONTRATYPY USTAWOWE:

1) STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI z Art. 26 §1 ( bo ten z art. 26 §2 wyłącza winę ! ).

Art. 26 §1- nie popełnia przestępstwa , kto:

a) działa w celu uchylenia niebezpieczeństwa,

b) niebezpieczeństwo jest bezpośrednie,

Jeśli jest obrona konieczna- to kieruje się zawsze na dobra napastnika!

Natomiast stan wyższej konieczności pozwala na unicestwienie dóbr chronionych innych niż dobra osoby, od której niebezpieczeństwo pochodzi.

c) niebezpieczeństwo grozi jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem ( nie musi to być prawo karne )

d) niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć,

e) dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

Przykład: Strażnik banku, który pod groźbą zabójstwa, widząc wymierzony w niego pistolet, oddaje klucze poświęcając mienie banku, dopuszcza się czynu, który nie stanowi przestępstwa. Jego zachowanie nie jest bezprawne. Poświęcił dobro większej wartości dla dobra mniejszej wartości. O ile vis absoluta wyłącza czyn, to vis compulsiva wyłącza bezprawność zachowania osoby, poddanej przymusowi fizycznemu innego rodzaju. Odwołujemy się więc do drugiego elementu definicji przestępstwa. W opisanym stanie faktycznym powiemy, że jakkolwiek strażnik zmuszony, ale chciał, to nie było bezprawności. To kolizja dwóch dóbr- w tym przypadku zdrowie i życie strażnika i mienie banku.

Do stanu wyższej konieczności ( jak do każdego innego kontratypu ) odwołujemy się tylko wtedy, gdy poświęcenie jednego dobra z dwu kolidujących dóbr wypełnia znamiona jakiegoś typu rodzajowego przestępstwa i stanowiło by czyn zabroniony, gdyby nie słowa "nie popełnia przestępstwa".

Przykład: nie stosujemy stanu wyższej konieczności do następującej sytuacji: A zapytał B: czy mój krawat Ci się podoba? Tymczasem krawat jest brzydki. B nie chcąc urażać jednak A odpowiedział, że jest nim zachwycony. Mamy do czynienia z kolizją dwóch dóbr ( pragnienie bycia uprzejmym i prawda ). Poświęcono prawdę ratując dobro bycia uprzejmym. Nikomu jednak nie przyjdzie do głowy odwoływać się do stanu wyższej konieczności, bo w opisanym kazusie powiedzenie nieprawdy nie wypełnia znamion jakiegokolwiek przestępstwa.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI WYŁACZAJĄCY WINĘ ( Art. 26 §2 ).

Art. 26 §2- nie popełnia przestępstwa ten, kto:

- ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w §1,

- dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

Wyjątek ( §4 ): nie stosuje się, gdy:

- sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste ( gwarant )- KLAUZULA WYŁĄCZENIA ).

Przykład: Strażnik, na którym ciąży szczególny obowiązek strzeżenia mienia banku, nie może zbiec na widok napastników, bo zamierza chronić własne bezpieczeństwo. Nie może argumentować, że bał się, iż dalsze przebywanie może narazić go na niebezpieczeństwo osobiste. Jeżeli jednak strażnik zachowa się inaczej- pozostanie na miejscu, a napastnicy rozpoczną stosowanie przymusu fizycznego by wymusić na nim wydanie kluczy, strażnik poddany przymusowi może powołać się na stan wyższej konieczności z art. 26 §1 wyłączający bezprawność. Klauzula wyłączenia nie oznacza więc, że osoba, na które ciąży szczególny obowiązek ochrony dobra, ma dać się zabić- ma tylko narazić się na niebezpieczeństwo osobiste. Jeśli oznaczałoby to jednak w toku dalszych wydarzeń, to może powołać się na art. 26 §1. Tym różni się status strażnika banku od statusu innych osób. Każda inna osoba będąca np. klientem banku może opuścić bank- wynikać będzie to z jej statusu- nie jest związany ze szczególnym obowiązkiem ochrony mienia banku.

Przykład: strażak widząc stojącą w oknie płonącego budynku kobietę, nie może odmówić wejścia na drabinę i ratowania jej, argumentując, że naraża się na niebezpieczeństwo osobiste, gdyż ciąży na nim szczególny obowiązek ochrony dobra, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste. Jednak strażak nie ma obowiązku poświęcenia własnego życia! Może odmówić wejścia do płonącego budynku, jeśli oznacza to poświęcenie własnego życia, bo budynek grozi zawaleniem. Prawo nawet od gwaranta nie wymaga poświęcenia własnego życia dla ratowania dobro zagrożonego, wymaga tylko narażenia się na niebezpieczeństwo osobiste. Podobnie ze strażnikiem w banku.

Przykład: w świetle komentowanego przepisu lekarz nie może powołać się na stan wyższej konieczności wyłączający winę argumentując, że dla ratowania życia chorego musiałby go zbadać, bo wysypka ciele pacjenta oznacza narażenie się lekarza na niebezpieczeństwo osobiste.

Łatwiej wykonywać więc zawód prawnika niż lekarza, bo prawicy wyznaczają zakres powinności lekarzy, a nie odwrotnie. Np. w średniowieczu wprowadzano zakaz grzebania lekarza na poświęconej ziemi, jeśli np. przeprowadził nieudaną operacją, powinien ponieść karę po śmierci.

ZNAMIONA:

a) ISTNIENIE BEZPOŚREDNIEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA GROŻĄCEGO USZCZERBKIEM LUB UNICESTWIENIEM DOBRA CHRONIONEGO PRAWEM.

Takie niebezpieczeństwo może pochodzić z różnych źródeł:

- może być spowodowane działaniem sił przyrody,

- atakiem zwierzęcia,

- zachowaniem człowieka

Niebezpieczeństwo to nie polega ocenie w kategoriach bezprawności, inaczej niż w konstrukcji obrony koniecznej. Jeśli np. jest powódź, nie ma co pytać, czy zdarzenie jest bezprawne.

NIEBEZPIECZEŃSTWO BEZPOŚREDNIE- takie, które grozi wprost dobru chronionemu prawem, stwarzając zagrożenie uszczerbku w tym dobru chronionym prawem lub niebezpieczeństwo jego unicestwienia.

Przykład: powódź we Wrocławiu- władze rozważały możliwość spowodowania zalania przez falę powodziową zabudowań wiejskich aby uchronić miasto przed zalaniem. Nie doszło do realizacji, ale był to przykład stanu wyższej konieczności. Jednakże w trakcie ratowania dóbr zagrożonych powodzią miały miejsce liczne sytuacje wyłączające bezprawność działań. Także inne żywioły- ogień- akcja ratownicza prowadzona przez straż pożarną- uzasadnia ze względu na stan wyższej konieczności spowodowanie uszczerbku w mieniu- np. uszkodzenie zaparkowanego na drodze pożarowej samochodu, ponieważ jest to konieczne dla prowadzenia akcji ratunkowej.

Na stan wyższej konieczności powoływał się też gen. Jaruzelski, jako przywódca WRON, który 13.12.1981 wprowadził stan wojenny w PRL. Do dziś trwają spory historyków czy niebezpieczeństwo, którego chciano uniknąć poświęcając dobra chronione prawem, jakimi były prawa obywatelskie chronione konstytucją, było niebezpieczeństwem bezpośrednim. Owo niebezpieczeństwo polegać miało na groźbie wkroczenia wojsk paktu warszawskiego z wojskami ZSRR na czele. Część historyków jest zdania, że w grudniu 1981 takiego bezpośredniego niebezpieczeństwa interwencji wojskowej nie było. Sejm w latach 90. tych uznał wprowadzenie stanu wojennego za akt bezprawia.

b) WARUNEK SUBSYDIARNOŚCI- NIEMOŻNOŚĆ UNIKNIĘCIA TEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA W INNY SPOSÓB,

Przykład: jeśli w trakcie akcji gaśniczej strażacy mogą doprowadzić wąż przez położenie go na dachu samochodu, to nie będzie spełniony warunek, jeśli wybiją w samochodzie szyby, by go przeprowadzić przez wnętrze pojazdu. Podobnie z działaniem policjanta, który uśmierca psa atakującego dziecko. Czy uśmiercenie psa było jedynym sposobem ratowania dobra zagrożonego, jakim było życie dziecka? Jeśli pies był na smyczy, to zabicie go nie odpowiadało warunkowi subsydiarności.

c) WARUNEK PROPORCJONALNOŚCI- POŚWIĘCENIE DOBRA CHRONIONEGO PRAWNIE, KTÓRE JEDNAK NIE MOŻE PRZEDSTAWIAĆ WARTOŚCI WYŻSZEJ NIŻ DOBRO RATOWANE. Tzn. dobro poświęcone musi przedstawiać wartość niższą ( różni to §1 od §2 ) W §2 dobro poświęcone może mieć wartość wyższą, byleby nie była to wartość oczywiście wyższa od dobra ratowanego. Jeśli dobro poświęcone i ratowane mają tę samą wartość, to zachodzi stan wyższej konieczności, który nie wyłącza bezprawności, lecz winę. Oznacza to, że w sytuacji równej wartości dóbr kolidujących, poświęcenie jednego z nich będzie bezprawne, sprawca, który owo dobro poświęcił, nie będzie podlegał odpowiedzialności karnej z braku winy, tj.. z powodu niemożności wymagania od niego zachowania zgodnego z prawem.

Przykład: Lekarz, który ma do wyboru dwa dobro chronione prawem, jakimi są życie rannych w tym samym wypadku osoby A i osoby B. Jeśli lekarz znajdzie się w sytuacji takiej, iż środki techniczne pozwalają na uratowanie tylko jednej osoby, to powoła się na stan wyższej konieczności z §2 wyłączający winę. Uratuje życie osoby A poświęcając życie osoby B, nie będzie jednak odpowiadał za spowodowanie śmierci osoby B ze względu na brak winy. Natomiast pojawia się problem- taki czyn lekarza jest bezprawny, acz niezawiniony, więc krewny drugiej osoby, której życie zostało poświęcone, będzie mogło powołać się na obronę konieczną, bo zamach na życie ciężko rannego człowieka przecież jest bezprawny, bezpośredni i rzeczywisty.

Prof. Kulesza oczekuje odpowiedzi na gruncie której z konstrukcji stanu wyższej konieczności udzielimy porady prawnej strażakowi, który w trakcie pożaru Luwru znalazł się przed obrazem "Mona Lisa" i dla jego ratowania konieczne jest natychmiastowe wyniesienie go poświęcając życie stojącego w płomieniach kota. Co powinien wybrać strażak?

PRZEKROCZENIE GRANIC STANU WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI.

Art 26 §3: W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Występuje w takich sytuacjach, jak np:

a) poświęcenie jednego z dóbr gdy niebezpieczeństwo nie było jeszcze bezpośrednie,

Przykład: sprawca będąc w fotelu teatru widzi palącą się paczkę papierosów w popielniczce, niebezpieczeństwo pożaru całego budynku nie jest jeszcze bezpośrednie i jeżeli sprawca pobiegnie do szatni i zdejmie z wieszaka cudze cenne futro by ugasić nim "pożar" w popielniczce argumentując "uratowałem w ten sposób cały teatr", powiemy, że przekroczył granice stanu wyższej konieczności poświęcając cudze dobro w sytuacji, gdy niebezpieczeństwo nie było jeszcze bezpośrednie.

b) niezachowaniu warunku konieczności-

Np. ratując teatr przed pożarem, mając na wyciągnięcie ręki gaśnicę, sprawca sięgnął po cudze futro.

c) niezachowanie warunku proporcjonalności.

KOLIZJA OBOWIĄZKÓW- na jednym i tym samym sprawcy ciążą dwa obowiązki, a tylko jeden z nich może być spełniony w konkretnej sytuacji.

Art. 26 §5: Przepisy § 1- 3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

Rozstrzygając sytuację, gdy sprawca może wypełnić tylko jeden obowiązek, zaczynamy od §1.

Przykład: jeśli strażak w momencie akcji gaśniczej wchodzi do pomieszczenia zajętego ogniem, w którym znajduje się człowiek i telewizor, to strażak odwoła się do treści §1- nie popełnia przestępstwa, jeśli poświęci telewizor dla ratowania życia widza. Ciążyły na strażaku dwa obowiązki- ratowania życia i ratowania mienia.

Przykład: Ratownik- jeśli ma wybór uratowania materaca i życia pływaka, to ratuje życie człowieka a nie ratuje mienia. Sprawa komplikuje się, gdy ratownik ma do wyboru uratowanie życia tylko jednego tonącego. Ratując plażowicza B i dopuszczając utonięcie plażowicza A działa w świetle §2- nie działa w sposób zawiniony.

Rys historyczny stanu wyższej konieczności:

Ów stan wyższej konieczności ma długą historię jako konstrukcja prawnokarna. Zaczęło się od kazusu znanego jako deska Karreadeusa. Grecki prawnik Karreadeus zbudował kazus:

Dwaj rozbitkowie po zatonięciu statku w wyniku burzy dopłynęli do jednej deski. Jej wyporność jest na tyle mała, że może utrzymać tylko jednego z rozbitków. Czy rozbitek może zepchnąć w odmęt towarzysza niedoli, argumentując, że jest to klasyczny stan wyższej konieczności- kolizja dwóch dóbr- życia A i życia B. Czy spychany z deski rozbitek ma przyjąć prawną argumentację- skoro jest to stan wyższej konieczności. Dlatego, aby dać takiemu rozbitkowi szansę obrony koniecznej, stworzono §2. "Ten, kto mnie spycha, zapomniał, że istnieją dwa przepisy o stanie wyższej konieczności. §2 wyłącza winę, a nie bezprawność- skazywanie na śmierć jest działaniem bezprawnym, zatem można zastosować obronę konieczną w celu obrony własnego życia wolno zabić napastnika. Obrona konieczna wyłącza bezprawność czynu, a nie winę!

Do kolizji powinności stosuje się również §3. Jeśli ratownik widzi tonącego psa i właściciela, to jeśli uratował psa, to przekroczył stan wyższej konieczności. Argumentacja ta jest sprzeczna z powszechnie przyjętą skalą wartości.

Reasumując: W sytuacji kolizji powinności, z którą spotykać się będzie np. lekarz w sytuacji zaistniałej w związku z katastrofą w ruchu lądowym, jeśli dokona wyboru, życie którego pacjenta ratować, powinien kierować się przede wszystkim życiem tych ofiar, których szansa uratowania życia jest oczywiście większa.

2) PRZYMUS PSYCHICZNY- nie jest związany z oddziaływaniem na ciało człowieka- tylko na psychikę w celu wywołania aktów woli osoby poddanej przymusowi psychicznemu, związany z wolą osoby, która przymus stosuje. Istotą przymusu psychicznego jest GROŹBA.

Przykład: sprawca- napastnik posługuje się bronią palną, celuje w ciało kasjerki z żądaniem wydania pieniędzy z podręcznej kasetki. Jest to oddziaływanie na psychikę, a nie na ciało- groźba oddania strzału. Przymus psychiczny nie wyłącza czynu, ale osoba poddana przymusowi psychicznemu, choć popełnia czyn zachowuje się zgodnie w wolą sprawcy, może powołać się na stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność. Kasjerka poddana jest groźbie utraty życia- tak więc wydając pieniądze poświęca dobro mniejszej wartości ( mienie sklepu/banku ) na rzecz zdrowia i życia. Musimy jednak rozróżnić dwie sytuacje:

- napastnik celuje w kasjerkę pistoletem na wodę, w którym jest atrament i grozi, że odda strzały w ulubioną sukienkę kasjerki. Kasjerka aby uniknąć zniszczenia sukienki, wydaje pieniądze. Kasjerka nie może powołać się na stan wyższej konieczności- poświęca mienie banku na rzecz własnej odzieży. Zgodnie z klauzulą wyłączenia ma ona obowiązek narazić się na niebezpieczeństwo.

- kasjerka widzi wycelowaną w siebie broń palną. Wydaje pieniądze, ale napastnik zostaje ujęty, a pistolet okazuje się być pistoletem na wodę. Czy kasjerka poniesie odpowiedzialność karną za pomocnictwo w sytuacji, gdy była przekonana, że broń jest prawdziwym pistoletem. Będziemy badać błąd co do znamienia kontratypu ( zob. niż- Art. 29 ). Badać będziemy czy błąd kasjerki był błędem usprawiedliwionym czy broń w ręku napastnika wyglądała rzeczywiście na broń palną. Powiemy, że błąd być usprawiedliwiony, jeśli broń wyglądała jak broń prawdziwa, to kasjerka wydała pieniądze pod wpływem przymusu psychicznego- jeśli jednak wylatywała z pistoletu woda, to błąd był nieusprawiedliwiony.

3) OBRONA KONIECZNA ( Art. 25 )

POMOC KONIECZNA- sytuacja, gdy broniący się jest osobą trzecią. Każdy przechodzień może łapać złodzieja torebki w celu odebrania łupu.

Źródłem zamachu może być tylko zachowanie człowieka i to zachowanie bezprawne, stwarzające bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia i mienia zaatakowanej i broniącej się osoby.

Przykład: napastnik szczuje psem inną osobę, zaatakowany przez psa szczutego przez napastnika zabija psa ( w stanie wyższej konieczności ). W drugim wariancie uderza właściciela psa, by ten zaprzestał szczucia ( obronie koniecznej ).

Do obrony koniecznej odwołujemy się wtedy, gdy spowodowanie uszczerbku w dobrach napastnika wypełnia znamiona jakiegoś typu rodzajowego przestępstwa. Np. napastnik zamachnął się kijem, a broniący się kij odrzucił- mimo iż jest to obrona konieczna, to odrzucenie kija nie wypełnia znamion żadnego przestępstwa, więc nawet nie ma sensu odwoływać się do obrony koniecznej.

Jeśli w obronie koniecznej interweniujący spowoduje uszczerbek ciała broniąc zdrowia np. innego pasażera trzeba stwierdzić, że sprawca interweniujący nie popełnił przestępstwa, bo odpierał bezprawny, bezpośredni i rzeczywisty zamach na zdrowie pasażera, którego napastnicy chcieli wyrzucić z jadącego tramwaju.

Znamiona obrony koniecznej:

a) Zamachu musi być:

- BEZPOŚREDNI- taki, który stwarza zagrożenie uszczerbkiem w dobru chronionym prawem bez konieczności włączenia do zdarzeń innych elementów związku przyczynowego, w szczególności takich elementów, które miałyby być uruchomione przez samego sprawcę.

Oznacza to sytuację, w której zamach stwarzający niebezpieczeństwo pochodzić może od naruszenia lub zniszczenia dobra chronionego prawem. Bezpośredniość zamachu nie oznacza bliskości czasowej. Np. ktoś pakuje paczkę z ładunkiem wybuchowym, który ma eksplodować kilka dni później- jest to zamach bezpośredni.

- BEZPRAWNY- sprzeczny z normą, ale dokonany nie w okolicznościach wyłączających bezprawność.

Np. funkcjonariusz publiczny działający w ramach uprawnień ( nie bezprawnie ). Generalnie nie można stosować obrony koniecznej wobec działań funkcjonariusza publicznego stwarzającego zagrożenie dla dobra chronionego prawem. Nie można przeciwdziałać komornikowi, gdy zajmuje on błędnie rzecz cudzą. Wolno stosować obronę konieczną wobec funkcjonariusza wtedy, gdy jego uprawnione działanie jest błędne i grozi nieodwracalnym uszczerbkiem w dobru chronionym prawem lub zniszczeniem tego dobra.

Przykład: nie jest obroną konieczną spowodowanie uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza policji używającego regulaminowo pałki służbowej, nawet jeśli pałka jest używana nie na tej osobie co trzeba. Inaczej jednak, gdy funkcjonariusz policji użył w broni palnej, ale wymierzyłby ją w przypadkową osobę, wtedy przysługuje obrona konieczna.

- RZECZYWISTY- obiektywnie grozi uszczerbkiem w dobru chronionym prawem, a więc nie może istnieć tylko w wyobraźnie broniącego się.

Gdy tylko w wyobraźni broniącego się- urojenie zamachy. Gdy w urojeniu spowoduje się uszczerbek w dobru napastnika mówimy o błędzie co do kontratypu ( zob. niż. ).

Przykład: w trakcie małżeńskiej kłótni mąż przystąpił do składania broni myśliwskiej. Gdy czyścił broń, wściekła żona spowodowała ciężki uszczerbek na jego zdrowiu poprzez cios w głowę żelazkiem. Małżonka była przekonana, że broni swego życie. Zachowania małżonki było przedwczesne. Zamach nie był bezpośredni. Eksces ekstensywny- obrona przedwczesna. Pojęcie to obejmuje również obronę spóźnioną- sprawczyni zadziałałaby po upuszczeniu broni przez męża, który opuszczałby mieszkania mówiąc "zabije cię następnym razem".

Przykład: dwaj maturzyści przygotowywali się do egzaminów, głośno powtarzając fragmenty podręcznika na ławce w parku. Grupa nieuczącej się, niepracującej młodzieży postanowiła im "dać szkołę". Sprawcy bili maturzystów i jeden z nich nadbiegał z zamiarem kopnięcia w głowę pokrzywdzonego, który po poprzednim ciosie leżał na kolanach. Leżący wyjął scyzoryk z kieszeni i zadał cios na wysokości pachwiny. Przeciął tętnicę udową. Napastnik wykrwawił się, zamach był bezpośredni, bezprawny, rzeczywisty. Maturzysta został jednak skazany za zabójstwo przez przekroczenie granic obrony koniecznej. Sąd uznał, że broniący się powinien był napastnika uprzedzić, że będzie stosował obronę konieczną. Wyrok ten został uchylony dopiero w wyniku kasacji, w której sąd uznał, że do obrony koniecznej, co oczywiste, ustawodawca nie wprowadził obowiązku uprzedzenia napastnika o obronie.

- SKIEROWANY NA JAKIEKOLWIEK DOBRO CHRONIONE PRAWEM

Obronie koniecznej poświęcone jest bogate orzecznictwo.

b) obrona nie może być skierowana na dobra osób trzecich.

c) obrona musi być konieczna- naruszenie dobra napastnika dozwolone jest tylko w takim stopniu, w jakim jest to konieczne dla skutecznego odparcia napaści z jego strony.

PRZEKROCZENIE GRANIC OBRONY KONIECZNEJ ( EKSCES EKSTENSYWNY )

Sąd:

a) w razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, fakultatywnie,

- nadzwyczajne złagodzenie kary,

- odstąpić od jej wymierzenia

b) jeśli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami zamachu obligatoryjnie:

- odstępuje od wymierzenia kary.

Obrona konieczna nie wymaga równości środków, ale należy używać ich z umiarem. Nożem wystarczy dźgnąć w kończynę, a nie w serce.

Taki obrońca popełnia zwykłe przestępstwo, nie ma przestępstwa "przekroczenia granic obrony koniecznej". Prawidłowa formuła brzmiałaby "popełnia przestępstwo zabójstwa w wyniku przekroczenia granic obrony koniecznej".

Przykład: w 1967 studenci tego uniwersytetu i wydziału zgromadzili się przed Biblioteką Uniwersytecką, skandowali "żądamy demokracji i prawdy w gazetach". Uznano, że jest to bezprawny zamach i rzeczywisty na porządek publiczny. Sprawcy odmówili podporządkowania się poleceniom rozejścia się nadawanego mikrofonem MO. Autobusem przywieziono zatem aktyw partyjny, wyposażony w środki przymusu bezpośredniego, aby rozpędzić zgromadzonych. Na autobusach była tabliczka z napisem "Wycieczka". Problem prawny- kim był aktyw partyjny? Ustawodawca znalazł odpowiedź: "działa obronie koniecznej ten, kto działa w obronie ładu i porządku publicznego, choćby nawet nie należało to do jego obowiązków służbowych. Taki przepis znalazł się w kk z 1969 i przetrwał praktycznie do 1997.

Problem granic, w których dozwolone jest uczynienie uszczerbku czy nawet unicestwienie dóbr napastnika wypływa, gdy rozważymy, jakie dobra napastnika mogą być naruszone, jeżeli zamach skierowane jest na mienie. Co prawo dozwala, by uczynić napastnikowi w obronie? Problematyka ta wypływa często w praktyce wymiaru sprawiedliwości.

Przykład: Sprawcy weszli do ogrodu, w którym rosły choinki, jeden z nich miał 20- centymetrowy nóż. Właściciel zmusił sprawców do ucieczki, odebrał nóż i zadał cios nożem napastnikowi, gdy ten uciekał, powodując śmierć napastnika. Wczoraj rozstrzygnięty został ogólnopolski konkurs na akt oskarżenia w tej sprawie. Wszystkie zawierały tezę, według której przekroczono granice obrony koniecznej- do ekscesu ekstensywnego. Żaden nie podzielał tezy, wg której mieścił się ten stan w granicach obrony koniecznej.

Czy właściciel mógłby powołać się na obronę konieczną przy założeniu, że nie bronił mienia? A jeśli nie było innego sposobu? Np. ogrodnik niezdolny do biegania strzelił do dziecka, które kradło z sadu kilka jabłek. Ogrodnik nie był w stanie odebrać łupu. Strzał był jedynym sposobem ochrony mienia. Makarewicz pisał, że stwierdzenie, iż ogrodnik działał w granicach ustawowego dozwolenia sprzeciwiałoby się ludzkości.

Europejska Konwencja Praw Człowieka- art. 2

ust. 1- prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia wyjąwszy przypadki wykonania prawomocnego wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, o ile ustawa przewiduje taką karę.

ust. 2- pozbawienie życia nie będzie uważane za sprzeczne z tym artykułem jeśli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą,

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,

c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu tłumienia zamieszek lub powstania.

W komentarzach- dozwolone jest pozbawienie życia napastnika jeśli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznej obrony życia lub w obronie życia jakiejkolwiek osoby- nie jest więc dopuszczalne pozbawienie życia w obronie mienia ( a contrario z ust. 2 pkt a ). W żadnej sytuacji nie jest dozwolone pozbawienie życia napastnika, nawet jeśli byłoby to konieczne dla skutecznego odparcia zamachu na mienia ( Kazimierz Buchała ). Inaczej interpretuje Hans Hannich Jeschek- punktem wyjścia jest anglojęzyczny tekst Konwencji, w którym sformułowanie art. 2 ust. 1 zdanie 2 zawiera sformułowanie "intentionally killed"- co oznacza działanie z zamiarem bezpośrednim- powołany autor odczytuje treść powołanego sformułowania: "nikt z zamiarem bezpośrednim pozbawiony życia".

Umyślność to zamiar bezpośredni jak i ewentualny. Wnioskuje następująca: przepis Konwencji zakazuje jedynie zabicia napastnika, który atakuje mienia pod warunkiem, że broniący mienia działa z zamiarem bezpośrednim zabicia napastnika. Nie jest sprzeczne spowodowanie śmierci napastnika jako intencjonalnie nie zamierzonego skutku odpierania napaści na mienie. Stwierdzenie to autor odnosi do stanu faktycznego, gdzie obywatelka Francji spieniężyła cały swój majątek, pieniądze umieściła w torebce na siedzeniu samochodu i wyjechała rozpocząć nowe życie na południu kraju. W trakcie drogi podjechał do niej motocyklista, wybił szybę i zabrał torebkę. Kobieta dogoniła motocyklistę i potrąciła go, powodując jego śmierć, torebkę odebrała. Czy jej zachowanie było sprzeczne z Konwencją? Wg Jescheka- śmierć napastnika nie była spowodowana intencjonalnie, sprawczyni nie działała z zamiarem zabicia złodzieja, ale jej działanie nie było nakierowane na śmierć. Jeschek rozumuje ponadto: to nie obywatele państw są sygnatariuszami Konwencji- art. 2 wiąże państwa, a nie obywateli tych państw. To funkcjonariusze państwa nie mogą pozbawić życia swoich obywateli poza trzema wymienionymi przypadkami.

Polski ustawodawca rozwiązał ten problem wprowadzając art. 25 §3 który nazwać by można "przepisem z zakłopotania".

- ustawodawca nie stopniuje strachu lub wzburzenia,

- odstąpienie jest obligatoryjne.

Jeśli sięgniemy do przepisu o zabójstwie człowieka w postaci uprzywilejowanej- Art. 148§4 ( zabicie pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami ). Jeśli więc sprawca- tylko zwykłe wzburzenie z art. 25, to nie ma kary, a jeśli silne wzburzenie- tylko łagodzi karę. Jest to więc pewna niekonsekwencja.

Błąd legislatora polega na przejęciu archaicznej konstrukcji niemieckiego kk z 1871, poszukiwano rozwiązań na przedstawiony problem w płaszczyźnie odstąpienia od wymierzenia kary.

Prof. Kulesza proponuje następujące rozwiązanie: Obrona konieczna nie legitymuje działania osoby, która zamach na cudze mienie odpiera z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia napastnika. Zamiar bezpośredni jest zawsze przekroczeniem obrony koniecznej. Nie jest przekroczeniem zabójstwo napastnika atakującego mienie, jeśli jest zamiar ewentualny. Sprawca broniąc portfela uderzył napastnika, ten upadł, uderzył głową o chodnik i zmarł- nie jest to przekroczenie granic obrony koniecznej.

K. Buchała- J. Waszczyński- w praktyce stosowania prawa, ilekroć sąd widzi na ławie oskarżonych "obrońcę" zdrowego, a napastnik nie żyje, sądy rozumieją, że napaść nie była taka poważna, skoro obrońca zabił tego, obronił się skutecznie i sądy skłonne są poszukiwać racji do skazania tego obrońcy, co zabił ( sympatyzując z napastnikami ). Skoro kodeks o tym nie wspomina, sądy tworzą kwiatki dla skazania- np. obowiązek uprzedzenia o obronie.

Psychologia społeczna powiedziałaby, że w ten sposób prawo karne racjonalizuje zjawisko określane jako społeczna znieczulica.

Dyskusja praktyków- jeśli nie będziemy ograniczająco traktować obrony koniecznej w sytuacji, gdy ktoś stracił życie, co weekend po dyskotekach będą dziesiątki ofiar- praktyka sądowa dąży do ograniczania stosowania kontratypu.

4) EKSPERYMENT ( Art. 27 ).

Nie popełnia przestępstwa,

a) kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu:

- POZNAWCZEGO ( poszerzyć ma wiedzę z danej dziedziny ),

- MEDYCZNEGO ( prowadzić ma do znalezienia sposobu leczenia chorób, co do których tradycyjne metody leczenia okazują się być nieskuteczne ). Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

- TECHNICZNEGO ( sprawdza założenia rozwiązań technicznych ),

- EKONOMICZNEGO ( przysporzenie korzyści podmiotowi gospodarującemu ).

b) przeprowadzający eksperyment jest z racji swojego zawodu uprawniony do podejmowania zachowań w ramach kontratypu eksperymentu,

Jeżeli okrutna dziewczynka dręczy pajączka wyrywając mu kolejne odnóża, by zaspokoić swą ciekawość, ile odnóg wystarcza pająkowi, aby chodzić, to ta dziewczynka nie jest podmiotem uprawnionym do przeprowadzenia eksperymentu. Ktoś, kto nie jest medykiem, nie może podejmować eksperymentu medycznego.

c) spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne, gospodarcze,

d) oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

Eksperymentator musi przed podjęciem eksperymentu zapoznać się z aktualnym stanem wiedzy, jeśli eksperyment przynosi informacje takie same, jak dzięki eksperymentom wcześniejszym, to nie jest dopuszczalny. Ów stan wiedzy ma określa celowość przeprowadzenia eksperymentu.

STAN WIEDZY

- nie może pochodzić z przypadków indywidualno- konkretnych,

- nie może pochodzić ze źródeł niepowszechnych.

e) zgoda uczestnika, na którym jest przeprowadzany,

f) uczestnik ten musi być należycie poinformowany o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

Jeśli eksperyment stwarza zagrożenie dla osób uczestniczących muszą one wyrazić zgodę na narażenie dóbr chronionych prawem. Uczestnik eksperymentu musi mieć możliwość odstąpienia od eksperymentu w każdym momencie eksperymentowania. Problematyką eksperymentu zajmują się dr. Kubiak i dr. Liszewska.

Podobnie jak inne kontratypy- odwołujemy się tylko wtedy, gdy zachowanie eskperymentatora wypełnia znamiona jakiegoś typu rodzajowego przestępstwa. Nie odwołujemy się wtedy, gdy zachowanie nie wypełnia znamion przestępstwa. W komentarzu do kk A. Zolla i K. Buchały eksperymentem nazwano np. plan Balcerowicza. Tymczasem nie ma potrzeby odwoływać się do kontratypu, jeśli nie są spełnione znamiona typu. Nie było przepisu: "Kto przeprowadza reformę finansów, podlega karze".

Uwaga terminologiczna: eksperymentem przyszło się niekiedy określać zbrodnie popełniane w obozach koncentracyjnych. Ofiary poddane zostały działaniu sprawców, z góry miały zostać uśmiercone. Nie jest eksperymentem działanie, w której ofiara nie ma szans przeżycie, jest to zwykłe zabójstwo.

5) DOZWOLONA KRYTYKA ( Art. 213 )- przy przestępstwie zniesławienia.

a) jeśli zarzut uczyniony jest niepublicznie,

- prawdziwość zarzutu

b) jeśli zarzut uczyniony jest publicznie

- prawdziwość zarzutu i:

- zarzut służy ochronie społecznie uzasadnionego interesu.

Dowód prawdy:

a) zasada: zawsze,

b) wyjątek: tylko wtedy- zarzut dotyczący życia prywatnego lub rodzinnego, tylko wtedy gdy zarzut ma zapobiec:

- niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo:

- demoralizacji małoletniego,

Kontratyp dozwolonej krytyki wyłącza możliwość zakwestionowania cudzego dobrego imienia. Nie popełnia przestępstwa zniesławienia ten, kto stawia zarzut hańbiący, jeśli zarzut jest prawdziwy. Gdy zarzut hańbiący jest postawiony publicznie ( także w mediach ), kontratyp dozwolonej krytyki złożony jest z dwóch elementów:

Kontratyp ten wyłącza odpowiedzialność karną za zniesławienie, nie wyłącza natomiast odpowiedzialności karnej za zniewagę! Znaczy to, że kontratyp ten wyłącza bezprawność tylko takiej wypowiedzi, które nie zawiera słownych zniewag. Np. zarzut kwestionujący kompetencje intelektualne i moralne danej osoby do prowadzenia określonej działalności.

Nie wyłączy jednak odpowiedzialności karnej za zniewagę, jeżeli zarzut kwestionujący kompetencje intelektualne i moralne został postawiony w formie słownej zniewagi np. "łobuz" ( obraza intelektualna ) i "łajdak" ( obraza moralna ). Zarzuty zniesławiające należy więc formułować używając słów, które nie są znieważające! Odpowiedzialność karna za zniewagę nie jest wyłączona z tego kontratypu, nie jest możliwe dochodzenie prawdziwości słów "to łajdak", "to bałwan"- jest to czysta zniewaga.

6) STRAJK

Opisany został w ustawie z 1991 o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Kontratyp strajku dedukujemy z przepisów tej ustawy, choć inaczej niż w przepisach kontratypów z kk, ten kontratyp nie został opisany za pomocą słów: "nie popełnia przestępstwa". Dedukowany kontratyp wyłącza bezprawność naruszenia miru zakładu pracy w sytuacji, gdy strajk przybiera postać strajku okupacyjnego.

STRAJK OKUPACYJNY wypełnia w istocie znamiona przestępstwa z art. 193 kk- naruszenie miru pomieszczenia. W przypadku wezwania strajkującej załogi do opuszczenia pomieszczenia ich dalsze przebywanie wypełnia znamiona naruszenia miru, jednak ich zachowanie nie jest bezprawne ze względu na kontratyp strajku, który dedukujemy z art. 21 ustawy ww. "Kierownik zakładu pracy nie może być w czasie strajku ograniczony w pełnieniu obowiązków i wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników nie biorących udziału w strajku oraz w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia zakładu i nieprzerwanej pracy tych obiektów, urządzeń i instalacji, których uruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub przywrócenia działalności zakładu.

Skoro ustawa zawiera expresis verbis wyraźne ograniczenia zachowań strajkujących, którzy nie mogą w czasie strajku ograniczać uprawnień kierownika zakładu, to taki przepis ma sens tylko wtedy, gdy strajkująca załoga pozostaje na terenie zakładu pracy, lecz nie wolno strajkującym ograniczać w czasie strajku uprawnień i obowiązków kierownika zakładu.

Konkluzja:

Nie popełnia przestępstwa naruszenia miru zakładu pracy w rozumieniu art. Art. 193 kk ten, kto uczestniczy w strajku okupacyjnym, którego przeprowadzenie nie ogranicza uprawnień i obowiązków kierownika zakładu.

Ta konkluzja wynika również z wykładni historycznej.

EWOLUCJA KONTRATYPU STRAJKU:

Prawo karne polskie miast średniowiecza- zamierzone działanie czeladników, którzy odmawiali pracy swoim mistrzom by wymów większą płacę. Reakcją na powstanie czeladników było albo przymuszenie ich do pracy albo wypędzenie z miasta, by akcja nie rozprzestrzeniała się.

W okresie międzywojennym strajk okupacyjny był bezprawny- z orzecznictwa SN: strajk okupacyjny wypełnia znamiona przestępstwa naruszenia miru pomieszczeń zakładu pracy.

W okresie powojennym- lata 50, 60, 70- nie używano pojęcia strajku z przyczyn ideologicznych. Zakładano bowiem, że strajk jest formą protestu pracowników, którzy świadcząc pracę wytwarzają wartość dodatkową przywłaszczoną przez właściciela środków produkcji- kapitalistę, stąd w encyklopediach- strajk nie występuje w gospodarce socjalistycznej, bo środki produkcji należą do ludzi pracy miast i wsi- lud pracy nie może sam siebie wyzyskiwać- brak możliwości strajku. Stosowano termin przerwy w pracy na określenie strajku. Przerwy w pracy, które miały postać strajku okupacyjnego były przez władze tolerowane, a reakcja na strajk następowała wtedy gdy załoga opuszczała zakład i formowała pochód i dołączały do niego inne załogi z innych zakładów ( czerwiec 1956- Zakłady im. F. Cegielskiego, wprowadzono do miasta dywizje pancerne do walki na terenie otwartym ), uzasadniano dywersją niemiecką w celu oderwania Poznania i przyłączenia go do Niemiec, RFN. Tak samo w Gdańsku i Szczecinie w grudniu 1970, 31.08.1980 po strajku na Wybrzeżu i w całej Polsce podpisano 30.08 w Szczecinie, 31.08 w Gdańsku tzw. porozumienia sierpniowe między MKS a przedstawicielami władzy. W porozumieniu znalazło się stwierdzenie, że pracownicy mają prawo do strajku, nie definiowano, czy pojęcie to obejmuje strajk okupacyjny, ale per facta concludentia wywnioskowano, że chodzi o strajk, jaki się właściwie zakończył, czyli strajk okupacyjny.

Z wykładni historycznej należy przyjąć, że strajk okupacyjny nie jest bezprawny. Należy podkreślić, że istnienie kontratypu strajku, którzy wyłączałby bezprawność okupacji zakładu pracy negowany jest przez doktrynę i orzecznictwo w RFN. W piśmiennictwie niemieckim na początku XX w. jest termin strajk polski- od do historii Łodzi, na początku XX wieku po raz pierwszy w historii podczas walki pracowników zastosowano na szeroką skalę strajk okupacyjny w zakładzie tekstylnym, strajk polegał na tym, że załoga gromadziła się przed zakładem w Łodzi, jednak strajk okazał się być nieskuteczny ze względu na wysokie bezrobocie wśród kobiet, co powodowało, że właściciel fabryki mógł bardzo szybko wymienić załogę, dlatego łódzkie włókniarki postanowiły, że akcja polegać będzie na blokadzie miejsc pracy.

Można też zastanawiać się, czy kontratyp strajku wyłącza bezprawność innych zachowań niż w Art. 193 kk, w szczególności czy wyłącza bezprawność znieważania łamistrajków przez strajkujących ( znieważenie- Art. 216 kk ). W realiach akcji strajkowej jest tak, że ci, którzy biorą udział w strajku znieważają, potępiając działania łamistrajków w ustnych enuncjacjach. W polskim piśmiennictwie nie ma rozważań, w niemieckim jest katalog słów, których użycie jest bezprawne. m. in. nazwanie łamistrajków "świniami koleżeńskimi" ( Kameraden Schweine ) nie jest zniewagą bezprawną, ale cięższe eufemizmy ( "nierządnice na usługach pracodawcy" ) jest już słowną zniewagą.

7) KONTRATYP WYŁĄCZAJĄCY BEZPRAWNOŚĆ OGRANICZENIA SWOBODY PORUSZANIA SIĘ OBYWATELI W MIEJSCACH PUBLICZNYCH, które to ograniczenie nie jest dozwolone ze względu na dedukowanie z ustawy z 1990 Prawo o zgromadzeniach. Ustawa nie wyłącza bezprawności takich zgromadzeń, które zmuszają osoby przebywające w miejscu publicznym, nie uczestniczące w zgromadzeniach do takiego zachowania, jak zaniechanie przemieszczania się w miejscach publicznych w sposób wcześniej zaplanowany. Tego typu zachowanie demonstrantów, którzy blokują drogę innych użytkowników, mogą być zakwalifikowane jako zmuszenie jakiejś osoby do zaniechania lub zmuszenia z Art. 191 kk do działania.

Przyjąć należy, że ww ustawa wyłącza bezprawność tylko takich zachowań, które wynikają z istoty zgromadzenia publicznego, jeżeli podejmowane są przez uczestników tego zgromadzenia.

Kontratyp zgromadzenia publicznego nie wyłącza bezprawności blokady drogi publicznej. Rozróżnić trzeba jednak oceny prawne dwóch różnych postaci blokady drogi publicznej:

a) wykroczenie przeciwko bezpieczeństwu- blokada drogi publicznej poprzez stworzenie "żywego muru" z ciał demonstrantów siedzących na jezdni lub stojących jest czynem bezprawnym popełnionym przez uczestników żywego muru, przy czym uznać należy, że siedzący lub stojący dopuszczają się wykroczenia lub wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym. Wykroczenie te, których istotą jest bezprawne zajęcie pasa ruchu, podlegają orzecznictwu sądów grodzkich.

b) przestępstwo z art. 191- blokada drogi publicznej z użyciem środków technicznych, tzn. maszyny rolnicze w poprzek drogi ustawione, narzędzia rolnicze- brony z zębami ku górze, wypełniają znamiona przestępstwa zmuszania w tym znaczeniu, że posłużenie się tymi środkami uznać należy za użycie przemocy w rozumieniu art. 191 kk.

To rozróżnienie przyjęte zostało w większości polskiego piśmiennictwa, nie znalazło jednak odzwierciedlenia w praktyce, która jest dość chwiejna i traktuje przypadek drugi jako wykroczenie ( tak jak przypadek drugi ). Obejmuje ono:

- zajęcie pasa drogi,

- tamowanie lub utrudnianie ruchu na drodze publicznej,

- wykroczenie zakazujące pozostawiania na drodze publicznej pojazdu w okolicznościach niebezpiecznych,

- spowodowanie zagrożenia w ruchu drogowym.

Obwinieni i tak nie płacą zwykle kosztów postępowania, powołując się na nieposłuszeństwo obywatelskie ( zob. niż. ). Organizacje rolnicze powołują się przy tym nie na ustawę "Prawo o zgromadzeniach", ale na ustawę o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Art. 25 ustawy stanowi, że rolnicy mają prawo do akcji protestacyjnej w sposób ustalony przez związki zawodowe, natomiast związki zawodowe rolników twierdzą, że z treści cytowanego przepisu wynika ich prawo do określenia form akcji protestacyjnej, w tym również do blokady drogi publicznej. Tą argumentację odrzucił w swym orzeczeniu SN stwierdzając: "Związki zawodowe rolników mogą określić zasady przeprowadzenia akcji protestacyjnej tylko w taki sposób, aby akcja ta nie naruszała obowiązującego porządku prawnego, w związku z tym kierowanie akcją, której sposób przeprowadzenia narusza prawo, wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w Art. 25 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W art. 25 ust. 2 czytamy, że ten, kto kieruje strajkiem lub inną akcją protestacyjną zorganizowaną wbrew przepisom ustawy, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jednakże, wg prof. Kuleszy, w orzeczeniu SN brak fragmentu, w którym SN stwierdzałby co następuje:

W kumulatywnym zbiegu z przepisem kk, zawierającym znamiona przestępstwa, które wypełnili uczestnicy takiej akcji protestacyjnej, w szczególności przestępstwa zmuszania z art. 191. Zdaniem prof. Kuleszy SN ogranicza odpowiedzialność karną tylko do przepisu art. 26 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, pomijając przepisy kk zawierające typy rodzajowe przestępstw, których znamiona wypełniają uczestnicy akcji protestacyjnej, która wykracza poza granice kontratypu.

Przykład: Dla porównania w piśmiennictwie i praktyce RFN w powyższym okresie przyjęto, że blokada z żywych przeszkód siedzących na jezdni demonstrantów jest również przestępstwem zmuszania nie zaś wykroczeniem. Asumpt do rozważań w tym zakresie dał student Wydziału Prawa Uniwersytetu w Bonn w akcji protestu przeciwko podwyżce cen biletów tramwajowych. Usiadł on na torach przed zajezdnią. Sąd orzekł, że student Leplee jest winy przestępstwa zmuszania opisanym w § 240 niemieckiego kk ( prawie identyczny jak art. 191 polskiego kk ). Rozumowanie sądu: siedzący na jezdni demonstrant, który siedząc na jezdni spowodował swym ciałem do zmiany i zatrzymania pojazdu siedząc na torach, oskarżony uruchomił w psychice motorniczego mechanizm wyobrażania strasznych skutków nie zatrzymania tramwaju. Owo zatrzymanie sparaliżowało wolę motorniczego i zmusiło go do zatrzymania tramwaju. Siła przymusu psychicznego była tak wielka jak użycie przymusu fizycznego, a zatem blokada drogi publicznej poprzez siedzenie na jezdni jest formą przymusu, ale psychicznego i kwalifikuje się jako przestępstwo zmuszania z § 240 niemieckiego kk ).

Rozumowanie sądu w sprawie Leplee jest błędne ( wg prof. Kuleszy ), brak jest dogmatycznych racji, które przemawiałyby za uznaniem biernego siedzenia na jezdni jako aktu przemocy. Pojęcie przemocy psychicznej prowadzi do uduchowienia samego pojęcie przemocy i wieść musi myślenie prawnika karnisty na manowce, w tych przypadkach, w których ustawodawca wprowadził pojęcie przemocy. W takim razie również doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego przemocą lub groźbą bezprawną z art. 197 ( zgwałcenie ) mogłoby polegać na spowodowaniu wyobrażeń w psychice ofiary.

Zastanawiając się nad kontratypem bezprawnego czynu należy dodać, że warto obserwować, co TK uczyni w wypadku zakazu udziału w demonstracji w przebraniu. Ratio legis tego zakazu:

- uczestnicy zakładają maski w celu uniemożliwienia identyfikacji w momencie przekształcenia się w przestępcę zbiorowego.

W prawie niemieckim- zakaz dotyczy również maskowania twarzy.

Przykład ( z Niemiec ): Demonstracja przeciwko interwencji w Iraku- demonstranci mieli identycznie pomalowane włosy, ale różne twarze, motywowali to tym, że różne twarze pozwalają na ich identyfikację przy identycznym ubarwieniu włosów. Problemy: zakrywanie twarzy dłońmi, nakrywanie jej czapką z daszkiem, szalik lub duże, przeciwsłoneczne okulary. Czy przepis ten stoi w zgodzie z zasadą nullum crimen sine lege certa? Polskie piśmiennictwo- problem protestu studentów. Jeden ze stanów faktycznych- protest studentów przeciwko kiepskiemu prowadzeniu wykładów poprzez klaskanie po każdym zdaniu, co spowodowało wyklaskanie wykładowcy- czy jest to przestępstwo z § 240 niemieckiego kk, czy obywatelski protest? W piśmiennictwie przyjęto, że strajk okupacyjny studentów przeciwko katastrofalnym warunkom nauczania jest dopuszczalny przy krótkotrwałym okupowaniu gmachu rektoratu, nie zajmując jednak pomieszczeń rektora ( z piśmiennictwa niemieckiego ).

KONTRATYPY POZAUSTAWOWE

Są przez część doktryny odrzucane. Kontratypy pozaustawowe to koncepcja dogmatyczna stworzona przez teoretyka prawa karnego, która nie zna swojego odpowiednika w treści ustawy. Żaden teoretyk nie może zastępować ustawodawcy. Odrzucić można zatem samo pojęcie, jako tworzone przez dogmatyków, a nie przez ustawę.

8) OBYWTELSKIE NIEPOSŁUSZEŃSTWO ( CIVIL DISOBEDIENCE )

Nieposłuszeństwo obywatelskie jako pojęcie powstało w USA, w szczególności w stanach płd. w okresie walki czarnoskórych obywateli o swoje prawa. Istotą było ostentacyjne naruszanie przepisów o charakterze rasistowskim, które dyskryminowały ludzi czarnoskórych. Naruszanie owych przepisów legitymizowane było powołaniem się na Konstytucje USA- równość prawa bez względu na kolor skóry. Martin Luther King ujął tę filozofię w sławnym przemówieniu w Memphis "I have a dream".

Najobszerniejsze piśmiennictwo dotyczące obywatelskiego nieposłuszeństwa powstało w Niemczech- Civile Ungekonrsung- Habermas- niemiecki filozof- istotą kontratypu pozaustawowego obywatelskiego nieposłuszeństwa jest

- jawne, publiczne naruszanie konkretnego przepisu prawa,

- naruszenie to następuje bez użycia przemocy,

- naruszyciel normy prawnej kieruje się przekonaniem, że naruszany przezeń przepis pozostaje w sprzeczności z treścią konkretnej normy konstytucyjnej.

Kontratyp wyłącza więc bezprawność naruszenia tylko takiej normy, co do której sprawca działał w przekonaniu co do jej sprzeczności z normą konstytucyjną. Nie jest zatem możliwe powoływanie się na ten kontratyp w systemie, w którym sprawca narusza lub wzywa do naruszenia norm, co do których oczywistym jest, że nie są sprzeczna z konstytucją.

- naruszyciel kieruje się pobudką altruistyczną a nie egoistyczną, występuje w imieniu ogółu obywateli,

- naruszyciel jest gotów poddać się karze, jeżeli sąd uzna, że naruszyciel przepisu wykroczył poza granice kontratypu obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Przykład: Naruszenie art. 55 ustawy o IPN z 1998- podlega karze ten, kto publiczne i wbrew faktom zaprzecza zbrodniom nazistowskim. Podniesiono, że sprawca, który negował istnienie komór gazowych w Auschwitz- Birkenau, powołując się na opracowania innych autorów, naruszył przepis, publikując, że w Oświęcimiu nie było komór gazowych, jako sprzeczny z konstytucyjną gwarancją wolności badań naukowych ( Art. 73 k ). Jeżeli wynik badań naukowych prowadzi do wniosku, że w Auschwitz nie było komór gazowych, publikacja takich badań jest naruszeniem art. 55 ustawy o IPN i jest nieposłuszeństwem obywatelskim wobec sprzeczności tej normy z Konstytucją?

Prof. Kulesza- argumentacja sprawcy jest błędna, przepis ustawy mówi o zaprzeczaniu o zbrodniach nazistowskich, ale wbrew faktom. Dotychczasowe badania nie pozwalają na zaprzeczenie faktom powszechnie znanym, zbadanym przez historyków, a także ustalonym przez postępowania sądowe, a nawet w wyniku badań naukowych.

2 procesy karne w Polsce- 1947- skazanie komendanta obozu Rudolpha Hessa, 22 orzeczenia kary śmierci. W procesie karnym ustalono m. in. fakt istnienia komór gazowych w obozie zagłady. Kwestionowanie faktów powszechnie znanych, udowodnionych historycznie i potwierdzonych procesami sądowymi nie jest objęte konstytucyjną gwarancją wolności badań naukowych. Stąd przepis ustawy o IPN nie jest sprzeczny z Konstytucją i nie można powołać się na kontratyp obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Znaczna część doktryny w ogóle kwestionuje istnienie tego kontratypu, bo w systemach określonych jako demokratyczne państwo prawne konstytucyjność przepisów badają trybunały konstytucyjne, do którego może zwrócić się każdy obywatel z konstytucyjną skargą. Mechanizm uchylania przez TK przepisów sprzecznych z Konstytucją eliminuje kontratyp nieposłuszeństwa obywatelskiego.

Czy wobec tego możliwe jest palenie flagi państwowej własnego państwa? Flaga objęta jest ochroną. Czy takie działanie jest objęte kontratypem? Brak dogłębnej analizy dogmatycznej.

9) CZYNNOŚCI LECZNICZO- KOSMETYCZNE- wiążą się z naruszeniem nietykalności cielesnej, uszkodzeniem ciała- np. operacja, danie zastrzyku ). Społeczna opłacalność tych czynności- wiąże się z poprawą zdrowia lub samopoczucia.

Przesłanki dopuszczalności:

- czynności te muszą być dokonywane przez osoby posiadające stosowne kwalifikacje. Mogą ich dokonywać przedstawiciele personelu medycznego,

- czynności muszą być wykonywane zgodnie z założeniami sztuki lekarskiej lub kosmetycznej ( lege artis )- nie może zachodzić błąd w sztuce,

- czynności powinny być przeprowadzone zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej lub kosmetycznej ocenionym na dzień podjęcia czynności,

- odpowiedni sprzęt sterylny i odpowiednie pomieszczenia,

- zgoda pacjenta/klienta,

- czynności kosmetyczne i czynności chirurgii plastycznej nie mogą zmierzać do uchylenia odpowiedzialności karnej klienta bądź pacjenta.

10) ZGODA POKRZYWDZONEGO- ma w prawie karnym różne funkcje:

a) jest znamieniem innego kontratypu- takich jak: dopuszczalne ryzyko eksperymentowania, czynności medyczne, ryzyko sportowe.

b) brak zgody stanowi znamię czynu zabronionego bądź też zgoda jest znamieniem uprzywilejowującym typ przestępstwa- w razie wyrażenia zgody przez pokrzywdzonego zachowanie nie wypełnia wszystkich znamion i nie jest karalne. Brak zgody może być:

- znamieniem wynikającym expressis verbis w procesie typizującym zachowanie karalne

- albo też wynikać w sposób dorozumiany z istoty obwarowanego sankcją karną zakazu określonego zachowania,

c) stanowi samoistną okoliczność wyłączającą bezprawność- we wszystkich tych przypadkach, gdy pokrzywdzony jest dysponentem dobra prawnego i może decydować o jego naruszeniu.

Zgoda pokrzywdzonego wywołuje omówione skutki prawne tylko wtedy, gdy jest wyrażana:

a) świadomie i dobrowolnie,

b) przed albo najpóźniej w chwili czynu ( ex ante ).

11) KARCENIE NIELETNICH wiąże się z naruszeniem nietykalności wolności od gróźb ( Art. 191 ), nietykalności cielesnej ( Art. 217 ) i pozbawieniem wolności ( Art. 189 ). Jest ono jednak społecznie opłacalne, ponieważ służy wychowaniu i kształtowaniu społecznie pożądanych postaw:

- działanie musi mieć cechy karcenia- tzn. takie wyrządzenie dolegliwości, której celem jest uświadomienie innej osobie naganności jej zachowania po to, by wpłynąć na zachowanie tej osoby w przyszłości,

- karcenie musi być podjęte w celu wychowawczym,

- mogą się nań powoływać tylko osoby sprawujące władzę rodzicielską,

- podmiotem karconym może być tylko osoba niepełnoletnia.

Natomiast przypadki naruszenia lub narażenia na niebezpieczeństwo dóbr nieletniego przez inne osoby ( np. nauczycieli ) jest dopuszczalne o tyle, o ile mieści się w granicach kontratypów obrony koniecznej lub stanu wyższej konieczności.

12) RYZYKO SPORTOWE- pewne dyscypliny sportowe polegają z założenia na zadaniu ciosów i łączą się z uszkodzeniem ciała, ale społeczna opłacalność ich uprawiania łączy się z podtrzymywaniem aktywności fizycznej, ducha sportowej rywalizacji:

- dana dyscyplina sportu została dopuszczona do uprawiania w danym państwie ( figuruje w spisach podanych przez federacje sportowe ),

- zachowanie musi być podjęte zgodnie z regułami gry,

- zachowanie musi być podjęte w ramach zawodów lub zorganizowanego treningu tzn. gdy zgłasza się je do organów administracji ).

Kontratyp ryzyka sportowego jest jedynym możliwym rozwiązaniem uzasadniającym wyłączenie przestępności takich zachowań. Wyłączenia tego nie da się wyjaśnić poprzez włączenie reguł sportowych, rekreacji, turystyki, w zakres obowiązku. Jest tak dlatego, że uprawianie sportu nie zawsze opiera się na możliwości i konieczności przestrzegania reguł ostrożności postępowania z danym dobrem, a niekiedy wręcz polega na ich celowym i świadomym naruszeniu. Np. w boksie- celem zawodników jest spowodowanie nokautu, zazwyczaj prowadzącego do ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ( Art.

III. KARALNOŚĆ

1) musi wyczerpywać znamiona czynu zabronionego

CZYN ZABRONIONY ( Art. 115 §1 )- zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA- są to znamiona tworzące TYP CZYNU ZABRONIONEGO ( a nie ogólne warunki przestępności ! ).

a) ZNAMIONA PODMIOTU- wskazują na cechy, które musi posiadać sprawca czynu, aby popełnić określone przestępstwo.

- większość typów została skonstruowana w ten sposób, że sprawcą może być każdy.

- czasami jednak ustawa wymaga od sprawcy czynu zabronionego posiadania szczególnej cechy ( np. bycia żołnierzem- art. 338, matką- art. 149, funkcjonariuszem publicznym- art. 231 czy osobą pozostającą w związku małżeńskim- art. 206 ). Brak tej cechy uniemożliwia realizację znamion przestępstwa.

b) ZNAMIONA STRONY PODMIOTOWEJ- określają stosunek sprawcy do podjętego zachowania oraz także do skutku tego zachowania, jeśli został on wskazany w zespole znamion. Znamiona strony podmiotowej znajdują się w części ogólnej kk:

- UMYŚLNOŚĆ ( Art. 9 §1 ),

-NIEUMYŚLNOŚĆ ( Art. 9 §2 )

W niektórych typach przestępstw spotyka się także dodatkowe znamiona charakteryzujące stan psychiczny sprawcy, jak np. "pod wpływem współczucia" ( Art. 150 §1 ), "pod wpływem silnego wzburzenia ( Art. 148 §4 ), "w celu przywłaszczenia" ( Art. 278 §1 ), "złośliwie" ( Art. 195 §1 ).

c) ZNAMIONA PRZEDMIOTU OCHRONY ( ZAMACHU )- określają dobro prawne, które stanowiąc wartość społeczną, jest chronione za pomocą przepisu przewidującego sankcję karną za naruszenie lub narażenie na niebezpieczeństwo tego dobra. Np. Art. 189 §1- wolność, Art. 148- życie, Art. 156- zdrowie, Art. 278- prawo do dysponowania rzeczą.

d) ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJ to te, które zawierają opis zachowania i skutku tego zachowania, jeśli ustawa uzależnia dokonanie czynu zabronionego od zaistnienia skutku ( znamiona modalne- dotyczące czasu, miejsca, sytuacji ).

Ze względu na sposób ujęcia czynu zabronionego:

a) OPISOWE ( DESKRYPTYWNE )

b) OCENNE ( "uporczywie" )

a) OSTRE- jeśli zakres desygnatów nie budzi wątpliwości- "małoletni", "pozostaje w związku małżeńskim", "polski albo obcy pieniądz".

b) NIEOSTRE- jeśli zakres desygnatów zależy od oceny sądu- "znęca się", "pomawia", "znieważa", "niebezpieczny przedmiot".

2) znamiona te muszą być określone w ustawie karnej obowiązującej w czasie popełnienia czynu ( ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE ).

Podstawą odpowiedzialności karnej za tak zdefiniowane przestępstwo musi być ustawa. Nie ma przestępstwa bez ustawy. Zasada ta wiążę się z realizacją gwarancyjnej funkcji prawa karnego. Ma na celu zapewnienie obywatelowi ochrony przed dowolnym działaniem organów państwowych w zakresie stosowania represji prawnokarnej. Została ona sformułowana w:

a) austriackim kk z 1787 ( Józefina )- "podstawą odpowiedzialność karnej jest ustawa"

b) Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 ( Art. 8 ).

c) Formułę łacińską stworzył prawnik Anzel Feuerbach w 1801,

d) Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1949 ( Art. 11 ),

e) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 ( Art. 7 ),

f) Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1967 ( Art. 15 ).

g) art. 42 Konstytucji RP ( prawie tak samo brzmi art. 1 §1 kk ), ale należy rozróżnić te dwie funkcje:

- wyrażona w Konstytucji- adresatem jest ustawodawca,

- wyrażona w kk- adresatem jest organ stosujący prawo.

Zasada ta występuje w kilku odmianach:

a) NULLUM CRIMEN SINE LEGE POENALI ANTERIORI ( pełna )- nie ma przestępstwa bez ustawy karnej wcześniejszej, czyn poprzedzającej. Nie można sądzić na podstawie ustawy karnej wydanej ex post. Jest to zakaz działania prawa wstecz ( LEX RETRO NON AGIT ).

b) NULLUM CRIMEN SINE LEGE SCRIPTAE- nie ma przestępstwa bez ustawy, pod której pojęciem rozumiemy tylko prawo pisane.

Nie ma karania na podstawie zwyczaju, nawet jeśli zawierałby one pozakodeksowe normy. Zwyczaj ma pewien wpływ na interpretację i wykładnię ustawy. Sam w sobie nie może być jednak traktowany jako podstawa odpowiedzialności karnej.

Przykład: Art. 216 ( zniewaga )- czy odmowa uściśnięcia ręki jest zniewagą? Jeśli pokrzywdzony argumentuje, że jest zwyczajowo przyjęte, iż jest to zniewaga, to wydawać by się mogło, że jest to przestępstwo. Zwyczaj może być podstawą wykładni, ale nie ukarania! Musiałby dowieść, że ustawa pod pojęciem zniewaga rozumie odmowę uściśnięcia ręki. Będziemy później w stanie rozwiązać ten problem, gdy poznamy instytucję gwaranta- nie jest znieważeniem:

- powstrzymanie się od uściśnięcia ręki,

- powstrzymanie się od ukłonu,

- powstrzymanie się od odpowiedzi na życzenia.

Nie może więc polegać na zaniechaniu. Może być tylko w jednym wypadku- gdy znieważający przez zaniechanie ma status gwaranta- np. zaprosił pokrzywdzonego i odpowiada za jego poczucie godności, ostentacyjnie odmawia uściśnięcia ręki. Jest to wtedy ZNIEWAŻENIE PRZEZ ZANIECHANIE.

W latach 70. powstała oryginalna praca doktorska pt. "bójki, pobicia na Podhalu a miejscowy zwyczaj". Na wstępie autor zaznaczył, że zastosował obserwację quasi- uczestniczącą- zatrudniał się jako fotograf na weselach- opisał zwyczaje oparte na przeświadczeniu, że:

- jeśli panna młoda poślubi wybranka i nikt go nie pobije, to znaczy, że nikt się o nie starał. Jak więc interpretować, że jest to bójka, skoro weselnicy jej oczekują i jest to element tradycji. Zgodnie z zasadą nullum crimen sine lege scriptae, ponieważ zwyczaj nie jest źródłem ustawy, pozostaje bez wpływu na odpowiedzialność karną uczestników bójki lub pobicia ( art. 158 )- nie ma przepisu, "chyba, że chodzi o bójkę w trakcie wesela"- zwyczaj nie ma żadnego wpływu na odpowiedzialność.

W prawie anglosaskim przestępstwem jest nie tylko to, co opisane w ustawie stanowiącej prawo pisane, ale również to, co zostanie uznane za przestępstwo przez sędziego tworzącego przez skazanie precedens ( zarówno prawo pisane jak i decyzje sędziego oparte są na jego poczuciu sprawiedliwości ). Znany jest przypadek. gdy oskarżony przed sądem brytyjskim powiedział "nie wiedziałem, że to co czynię, jest przestępstwem". Sąd: "Oskarżony właśnie się dowiedział na podstawie wyroku skazującego".

W prawie USA zasada ta nie dotyczy również kary, które mogą być wymierzane przez sędziego- może on orzec karę nie opisane w ustawie, określoną przez siebie jako sprawiedliwą.

Przykład: Jedne z sędziów orzekł w sprawie dwóch młodych ludzi, którzy przed barem pili piwo, rzucali puszkami, wykonywali obsceniczne gesty, obrażali kobiety. Sędzia wyrzekł im karę nie przewidzianą w ustawie polegającą na przebraniu się za kobiety i staniu przed barem, przed którym sprawcy uprzednio kobiety obrzucali obelgami.

Jest zatem funkcją gwarancyjna, iż NULLUM CRIMEN SINE LEGE SCRIPTAE spełnia swe funkcje tylko wtedy, gdy łączy się z zasadą, iż prawo pisane nie działa wstecz. Obie zasady pozwalają na sformułowanie paremii:

c) NULLUM CRIMEN SINE LEGE PREAVIA.

Zabronione jest pogarszające sytuację sprawcy wsteczne działanie ustawy.

Przykład: sprawa braci Osińskich- do 31.08.1944 byli członkami nielegalnej organizacji Bataliony Chłopskie ( walczącej z niemieckim okupantem ). Sąd skazał ich na karę śmierci na mocy art. 1 Dekretu o ochronie państwa z dnia 30.10.1944. Po dwóch miesiącach od zakończenia przynależności obaj bracia dowiedzieli się, że popełnili zbrodnię zagrożoną karą śmierci. Dekret w art. 18 łamał zasadę lex retro non agit- wchodził w życie z dniem ogłoszenia z mocą obowiązującą od dnia 15.08.1944, a zatem oskarżeni byli zbrodniarzami przez dwa tygodnie. Widzimy jak duże zagrożenie niesie za sobą łamanie zasady nie działania prawa wstecz.

Przykład: inny wyrok tego samego sądu- oskarżona Miszczuk Władysława słuchała radia od 11 do 13.09.1944, ale to radio przekazywało audycje z Londynu. Nie tylko słuchała komunikatów BVC, zaniechała donieść o tym, że w jej domu był radioodbiornik czym popełniła przestępstwo określone w art. Dekretu z 30.10.1944.

Zasada ta została naruszona również w dekrecie o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia w kraju. Na mocy dekretu skazany został dr. Mieczysław Siewierski- twórca Katedry Procedury Karnej. Na mocy dekretu z 1946- jak napisał sąd w uzasadnieniu- oskarżony Siewierski przed wojną był wysokim funkcjonariuszem Ministerstwa Sprawiedliwości, wyznaczał sędziów do udziału w komisjach, wyznaczał ich po to, aby wybory do Sejmu odbywały się w zgodzie z Konstytucją 1935- faszystowską. Jeżeli mieli pilnować wyborów na podstawie faszystowskiej konstytucji, to oskarżony ponosi odpowiedzialność karną za faszyzację życia politycznego.

d) NULLUM CRIMEN SINE LEGE CERTAE- nie ma przestępstwa bez ustawy wyraźnie opisującej czyn zabroniony. Funkcja gwarancyjna polega na tym, że czyn karalny powinien być precyzyjnie, dokładnie- opisany- jest to swego rodzaju postulat- ustawodawcy nie wolno karać za to, co dokładnie nie jest czynem karalnym.

Zasada ta doznaje jednak osłabienia.

- używanie znamion ocennych i nieostrych - ustawodawca może dążyć do syntetycznego opisu zachowań, które są zagrożone karą kryminalną.

Przykład: Art. 207- odpowiedzialność za znęcanie się psychiczne lub fizyczne- znęcanie to pojęcie ocenne, nieostre, narusza zasadę nullum crimen sine lege certae. Jest to dopuszczalne, bowiem w przeciwnym razie musiałyby być przepisy kazuistyczne. Ustawodawca musiałby opisać wszystkie przypadki znęcania się. Np. "Kto znęca się nad zależnymi studentami, opowiadając stare dowcipy"- ustawodawcy wolno posługiwać się wtedy, gdy jest to symetryczne do opisu czynu zabronionego.

- gdy ustawodawcza opisuje skutek zachowania, a nie samo zachowanie ( podlega karze ten, kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka- art. 158 ). jest to przykład UPROSZCZONEJ FORMY PENALIZACJI- karalne jest każde zachowanie, które powoduje śmierć człowieka- inaczej ustawodawca musiałby opisać wszystkie przypadki nieumyślnego spowodowania śmierci człowieka- np. student, który spowodował śmierć egzaminatora zaskakując go swoją wiedzą.

- "SĘDZIOWSKI WYBRYK INTERPRETACYJNY"- pojęcie to nie występuje w dogmatyce prawa karnego- akt perwersji sędziowskiego myślenia, który to zmienia prawa w bezprawie. Zasadę nullum crimen sine lege certae może naruszyć sędzia przyjmując taką interpretację przepisu, która czyni przestępstwem zachowanie oczywiście nieprzestępne.

Przykład: w kk 1969 był np. przepis, który mówił o przestępstwie wrogiej propagandy: "Kto rozpowszechnia fałszywe informacje, mogącą wyrządzić istotną szkodę PRL". Sędziowski wybryk interpretacyjny- sędzia skazał oskarżonego, gdy odczytywał on wobec zgromadzonych w swoim prywatnym mieszkaniu tekst adresowanego do siebie listu, którego treść zdaniem sądu zawierała treści szkodliwe dla PRL ( "Wrona orła nie pokona" ). Sędziowski wybryk interpretacyjny powinien być wyeliminowany z sędziowskiej praktyki.

ANALOGIA W PRAWIE KARNYM

Zgodnie z zasadą nullum crimen sine lege certae wymierzona może zostać tylko taka kara, która jest przewidziana w ustawie. Wynika z tego zakaz analogii.

ANALOGIA W PRAWIE KARNYM- dany czyn uznaje się za podobny do zakazanego. W doktrynie wyróżnia się:

a) ANALOGIĘ LEGIS- jeśli do karania doprowadzimy analogicznie, oznacza to, że karzemy za czyn podobny do opisanego. Do analogii legis odwołują się sądy, gdy nie mają poczucia karygodności określonego zachowania w sensie opisu owego zachowania w części szczególnej kodeksu karnego jako zachowania przestępczego.

W praktyce spotykamy się współcześnie z rozumowaniem sądów opartym w istocie na analogii legis wyjątkowo, przy czym faktycznie ustawa karna w art. 1 zakazuje karania per analogiam. Fakt ten sprawia, że w tych wypadkach, w których w istocie mamy do czynienia z karaniem per analogiam sądy ukrywają ten fakt stosując WYKŁADNIĘ ROZSZERZAJĄCĄ. Wypadki takie mają miejsce bardzo sporadycznie, a ich rozkodowanie wymaga analizy znamion przepisów i odniesienie przepisu, który sąd zastosował do sprawy i stanu faktycznego.

Przykład:

W kk z 1969 art. 270 §2 zawierał przepis statuujący odpowiedzialność karną każdego, kto publicznie pochwala faszyzm lub jakąkolwiek jego odmianę. Dziś- art. 256: "Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa, wtedy- "kto publicznie pochwala faszyzm".

Czy umieszczenie w miejscu publicznym swastyki czy pozdrowienie hitlerowskie jest równoznaczne z publicznym pochwalaniem faszyzmu? Poprzednio tak, dziś sprawa wydaje się być bardziej złożona. Powstało pytanie- co uczynić w sytuacji gdy oddający pozdrowienie nazistowskie argumentuje, iż nie ma pojęcia, na czym polega faszystowski ustrój państwa, oddaje tylko cześć pamięci Hitlera. Na zasadzie nullum crimen sine lege certae karane jest propagowanie nie faszyzmu jako ideologii, ale faszystowskiego ustroju państwa- sprawca musi więc wiedzieć, na czym ten ustrój polega. A jak nie wie, to co wtedy? Albo pochwala ideę ale sprzeciwia się by wpływała na ustrój państwowy- powinna pozostać tylko w sferze ideologii? Czy można ukarać sprawcę, który publicznie pochwala faszyzm, ale nie faszystowski ustrój państwa?

W opisanym stanie faktycznym SN mając przed sobą pytanie prawne- czy jest pochwalaniem faszystowskiego ustroju państwa zorganizowanie zjazdu neonazistów, którzy czcili pamięć o Hitlerze, ale jako postaci historycznej, nie wypowiadając się o nim, udzielił odpowiedzi twierdzącej ( SN- IK z 22.03.2002 ). SN kierował się poczuciem karygodności zachowania i wyobraźnią- jeśli oddawanie nazistowskiego pozdrowienia jest niekaralne, to można wyobrazić sobie do czego by doszło. Z przyczyn w pełni zrozumiałych i ze względu na społeczną akceptację zastosował więc WYKŁADNIĘ ROZSZERZAJĄCĄ, choć oczywiście nie odwołał się do analogii legis. Napisał tylko, że propagowanie faszystowskiego ustroju państwa obejmuje wszelkie zachowania mogące być odebrane jako faszystowskie. Jak odniósłby się do publicznego śpiewania hymnu nazistów "Horst Wassel Lied"? Zginął on w walce z policją, gdy ruch Hitlera był jeszcze traktowany jako przestępczy- przecież hymn powstał przed powstaniem III Rzeszy, więc nie może pochwalać faszyzmu.

Analogia legis jest zakazana ( art. 1 ). Ustawodawca chcąc zapobiegać karaniu per analogiam stara się opisywać zachowanie rodzące odpowiedzialność karną dokładnie. Np. art. 278 §1 ( kradzież )- czy można karać za kradzież energii elektrycznej?- co polega na podłączeniu się przed licznikiem? Dlatego ustawodawca w §5 zawarł przepis mówiący, że przepisy o kradzieży cudzej rzeczy ruchomej stosuje się odpowiednio do energii- co wyklucza karanie per analogiam.

W roku 1995 prof. Kulesza napisał opinię prawną na temat następującego stanu faktycznego:

Młody neonazista Althans stojąc przed kamerą obozu zagłady Auschwitz- Birkenau powiedział do kamery: "To, co tutaj widzicie, do Disneyland dla Europy Środkowo- Wschodniej. Birkenau zostało zbudowane po II wojnie światowej aby wesprzeć antyniemiecką propagandę. Nigdy nie było to komór gazowych. Cyklon B wykorzystywany był jedynie do dezynfekcji. Na podstawie tego nakręcono film "nazista z zawodu". Niemiecka prokuratura wszczęła postępowanie karne przeciwko neonaziście prowadzone na podstawie przepisu, który statuował odpowiedzialność karną za publiczne zaprzeczanie zbrodniom nazistowskim. W Polsce przepis taki wprowadzono dopiero na podstawie ustawy o IPN- KSZPNP- w chwili wypowiedzi przepisu takiego nie było, a czyn był popełniony na terenie Polski- na co powoływała się obrona.

Odwołano się do wykładni rozszerzającej, w której można by się doszukać analogii legis. Napisano bowiem, że w polskim prawie karnym istnieje typ rodzajowy przestępstwa polegający na:

- znieważaniu pomnika ( Auschwitz Birkenau to pomnik- kto nazywa to Disneylandem, znieważa pomnik, a zatem czyn zabroniony może być popełniony słowami wypowiedzianymi przez Althansa ). Jeśli jednak sięgnąć do jakiegokolwiek słownika etymologicznego- pomnik zostanie zdefiniowany jako coś wystawione po wydarzeniu, zaś Auschwitz to pozostałość po obozie zagłady, nie został zbudowany jako pomnik, ma nazwę muzeum Auschwitz- Birkenau. Znieważanie muzeów nie jest zabronione.

- jest to publiczne pochwalanie faszyzmu. Sprawca został skazany na 4 lata pozbawienia wolności. Opinia polska w jakiejś sprawie rzutowała na to skazanie. Dlatego polski ustawodawca w ustawie o IPN wprowadził przepis sankcjonujący zaprzeczanie zbrodniom nazistowskim.

Na tej podstawie wszczęto postępowanie przeciwko adiunktowi jednej z uczelni, który opublikował pracę, w której przytaczał wypowiedzi takie jak Althansa. Sąd uznał, że czyn nie zawiera elementu społecznej szkodliwości na tyle znacznego, aby uznać winnym i warunkowo umorzył postępowanie, ponieważ sprzedano tylko 2 egzemplarze ( polecono zresztą je kupić, aby złożyć zawiadomienie o przestępstwie ).

Przy zakazie posługiwania się analogią legis odnotować jednak musimy, że ustawodawca posługuje się niekiedy opisując zachowanie zabronione pod groźbą kary sformułowaniem "W SZCZEGÓLNOŚCI"- karalne są nie tylko zachowania w szczególności zabronione, ale też wyraźnie nie opisane ( art. 18 §3 )- katalog karalnych zachowań nie jest zamknięty.

Przykład: pod rządami poprzedniego kodeksu SN zaakceptował orzeczenie, w myśl którego skazany został za pomocnictwo człowiek, który wyszedł w nocy z psem na spacer i zauważył złodzieja, który chciał ukraść samochód nielubianego przez spacerowicza sąsiada. Sprawca speszył się, ale usłyszał zdanie wymówione przez spacerowicza skierowane do swego czworonożnego przyjaciela: "Chodź piesku, dajmy dokończyć aktu, sąsiad doszedł do niego niewłaściwą drogą". Powstało pytanie, czy sprawca odpowiada za pomoc. Jego postawa była zbliżona do dostarczenia środków- sprawca nie musiał liczyć się z żadną przeszkodą. Jest to akt psychicznego pomocnictwa kradzieży z włamaniem- to każde zachowanie, które umacnia zamiar powzięty przez sprawcę sensu stricto.

b) ANALOGIĘ IURIS- co do jej niedopuszczalności nie ma wątpliwości. Oznacza karanie za czyn nie zabroniony przez ustawę, lecz uznany za godny ukarania przez sędziego, odwołującego się do "ducha ustawy" lub ideologii, systemu prawa, w którym brakuje przepisu, wyraźnie zakazującego określonego zachowania się pod groźbą kary. W prawie karnym Rosji Radzieckiej analogia iuris usprawiedliwiona była świadomością rewolucyjną sędziego. Po rewolucji październikowej w okresie terroru brak było podstaw prawnych do karania tych, których traktowana jako kontrrewolucjonistów, bo obowiązywało prawo Rosji carskiej. Wprowadzono więc zasadę, że sędzia może również karać za to, co zabronione nie jest, jeśli za ukaraniem sprawcy przemawia świadomość rewolucyjna sędziego.

Podobnie w III Rzeszy- poprzez odwoływanie się do "zdrowego ducha narodowego" sędzia w okresie III Rzeszy mógł skazać i wymierzać karę za czyn, który nie był opisany w ustawie, jeśli sędzia uznał, że czyn niesprzeczny z ustawą jest sprzeczny z zdrowym poczuciem narodowym. Na tej zasadzie sędziowie w III Rzeszy mogli karać za czyny niezabronione.

Przedstawiona zasada ze wskazaniem konsekwencji jakie z niej wyprowadzamy może się pojawić, gdy przyjdzie nam zbudować argumentację do danego stanu faktycznego, który sąd zakwalifikował mając wątpliwości, czy nie została naruszona zasada nullum crimen sine lege.

Wynik wypowiedzi może być trojakiego rodzaju:

a) SECUNDUR LEGEM- zgodna z prawem, nie budzi to obaw i podstaw krytyki,

b) PRAETER LEGEM- obchodząca prawo- musi być oceniana w kategoriach naruszenia zasady nullum crimen sine lege certae. Musimy zbadać czy interpretowany przepis daje podstawy do zastosowania takiej wykładni ( jeśli zawiera sformułowanie "w szczególności" to oznacza ono nie zamknięty katalog czynów zabronionych, aby jednak karać za czyn wyraźnie nie zabroniony i niezakazany, musi się ten czyn mieścić w kategorii czynu zabronionego ustawowo wyraźnie sformułowanymi w ustawie przykładami.

Przykład: Np. art. 301 §3 ( pozorne bankructwo )- ktoś całą kwotę swego majątku postawił na czerwone pole w trakcie gry w ruletkę i przegrał. Był dłużnikiem kilku wierzycieli- w sposób lekkomyślny roztrwonił majątek. Co prawda w art. 301 §3 nie ma sformułowania o grze losowej, ale branie udziału w takiej grze jest z pewnością postacią lekkomyślnego trwonienia majątku.

c) CONTRA LEGEM- wykładnia sprzeczna z prawem, co narusza zasadę nullum crimen sine lege certae, a wskazanie tego faktu przez obronę nakazuje rozumowanie: "nie dopuszcza się ukarania przez wykładnię contra legem".

Przykład: film o firmie zajmującą się sprzedażą bezpośrednią materiałów budowlanych.

Kto rozpowszechnia fałszywe informacje o podmiocie prowadzącym ten sam rodzaj działalności gospodarczej ( dwa podmioty konkurujące )- np. dwie piekarnie znajdujące się na tej samej ulicy- jeden piekarz wywiesza szyld: "Nie kupujcie w drugiej piekarni, go tam pieczywo jest nieświeże" ). Natomiast twierdzenie, że każdy może być podmiotem jest contra legem- bo kto nie jest konkurentem, nie może popełnić czynu zabronionego w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji- chyba że byłby wynajęty przez podmiot konkurujący

IV. KARYGODNOŚĆ

CZYN KARYGODNY ( Art. 1 §2 )- czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest więcej niż znikoma.

SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU ( Art. 115 §2 )- przy jej ocenie sąd bierze pod uwagę następujące elementy:

1) podmiotowe

a) rodzaj i charakter naruszonego dobra,

b) rozmiary wyrządzonej i grożącej szkodę,

c) sposób i okoliczności popełnionego czynu,

d) wagę naruszonych obowiązków,

2) przedmiotowe

e) postać zamiaru,

f) motywacja sprawcy,

g) rodzaj naruszonych reguł ostrożności,

h) stopień ich naruszenia

Stopień społecznej szkodliwości jest stopniowalny. Może być:

a) znikomy- wtedy nie ma przestępstwa,

b) nie znaczny ( a nie nieznaczny )- jest przesłanką warunkowego umorzenia postępowania karnego,

c) znaczny.

O karygodności czynu decyduje sąd uwzględniając powyższe elementy.

Ustawodawca kierują się tu pojęciem szkodliwości społecznej, co do których podejmuje decyzje o karalności. Karalna jest cała grupa zachowań. Na gruncie pojęcia czynu karalnego społeczna szkodliwość zachowań jest wynikiem uogólnienia. Ustawodawca przyjmuje, że wszystkie zachowania człowieka są społecznie szkodliwe, jeżeli należą do pewnej kategorii zachowań, opisanych w ustawie. Nie znaczy to, że zachowanie nie może zawierać ładunku społecznej szkodliwości.

Np. ustawodawca wychodzi z założenia, że wszystkie zachowania należące do zachowań na szkodę innych uczestników obrotu gospodarczego są czynami społecznie szkodliwymi ( czyny te opisane są w rozdz. XXXVI- przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu ). Penalizując poszczególne zachowania ustawodawca wychodzi z założenia, że należą one do grupy zachowań społecznie szkodliwych, co nie znaczy, że pewne czyny mogą takiej szkodliwości nie zawierać.

Przykład:. doprowadzenie do upadłości, gdy upadający jest dłużnikiem kilku wierzycieli, jest społecznie szkodliwe, bo upadłość oznacza ich niezaspokojenie ( art. 301 ). Jednak tylko w sposób określony w kk ( roztrwonienie części majątku, zaciąganie zobowiązań, zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania ). A czy np. roztrwonienie majątku przez działalność charytatywną to przestępstwo w myśl art. 301?. Takie zachowanie indywidualno- konkretne nie jest społecznie szkodliwe. W ten sposób dochodzimy do rozróżnienia czynu karalnego i karygodnego.

W rozważanym stanie faktycznym czyn sprawcy należy do zachowań karalnych opisanych w art. 301, ale mimo to nie zasługuje na ukaranie- nie jest czynem karygodnym.

Reasumując- w tym czy czyn jest czynem karalnym decyduje ustalenie czy zachowanie człowieka wypełnia wszystkie znamiona danego typu rodzajowego przestępstwa. Karalność czynu ustalamy porównując zachowanie z jego opisem w ustawie karnej.

Karygodność czynu jako kolejny element określamy i ustalamy badając czy zachowanie sprawcy zawiera w sobie element społecznej szkodliwości większy niż znikomy

Jest to fundament prawa karnego- jeśli wystarczyłoby samo naruszenie normy sankcjonowanej, to sąd wymierzałby karę bez badania czy coś z tego wynikło. Np. sąd we Frankfurcie n. Menem skazał na karę śmierci 70- letniego rencistę, bo przywłaszczył sobie buty nieznanej ofiary bombardowania. Taką politykę ( ZERO TOLERANCE ) prowadził np. burmistrz Nowej Jorku Giuliani.

W podanym przykładzie z upadłością- sąd zachowanie to określił jako społecznie znikomo szkodliwe, decydująca była MOTYWACJA- sprawca nie tylko nie działał z zamiarem pokrzywdzenia, ale na rzecz czynienia dobra bliskim.

V. WINA

CZYN ZAWINIONY ( Art. 1 §3 )- czyn zabroniony popełniony przez sprawcę w sytuacji, gdy można mu przypisać winę w czasie czynu, tzn. w takiej, w której sprawca mógł postąpić zgodnie z nakazem zawartym w normie prawnej. Sąd stwierdza, że od sprawcy czynu w jego indywidualno- konkretnej sytuacji nie można było wymagać dochowania wierności prawu- aby sprawca zachował się zgodnie z ową normą- ale mimo, iż mógł zachować się zgodnie z nią, to ją naruszył.

Nie należy winy mylić z umyślnością! Umyślność i nieumyślność to znamiona typu rodzajowego przestępstwa, a wina to sędziowski zarzut stawiany sprawcy przestępstwa. Nie ma winy umyślnej lub nieumyślnej.

Przykład: wyobraźmy sobie stan faktyczny, w którym sprawca kierując się poczuciem miłości do swojego brata dotkniętego nieuleczalną chorobą, którym się opiekował, zaniechał wezwania karetki, wiedząc, że jego brat zażył śmiertelną ( letalną ) dawkę leków, pozwolił mu umrzeć, chcąc zaoszczędzić mu cierpień, albowiem rozwijająca się choroba przysparza mu cierpień, których nie dało się uśmierzyć. Sprawca naruszył normę sankcjonowaną: Każdemu człowiekowi znajdującemu się w bezpośrednim zagrożeniu życie lub zdrowia ciężkim uszczerbkiem, każdy z nas ma obowiązek udzielenia pomocy. Norma sankcjonująca- Art. 162 ( nieudzielenie pomocy )..

Przykład: podróżny w pociągu nie ma pieniędzy na opłacenie biletu. A norma sankcjonowana brzmi: "potrzebującego pomocy należeć wesprzeć". Ale w kk sankcjonowane jest nieudzielenie pomocy tylko w jednej sytuacji. Jeżeli więc odmówią na stacji kolejowej sprzedaży biletu, to nie jest to przestępstwo.

Np. sprawca mija na ulicy proszącego o wsparcie nie daje pieniędzy, bo nie naruszy normy kodeksowej.

Rodzaj dobra- życie człowieka ( najwyższa wartość ).

Musimy więc przejść do piątego elementu definicji- od sprawcy można było wymagać dochowania wierności- zależy to od rozpoznania sytuacji, w której znalazł się sprawca. Motywem typowym jest obojętność. Można wyobrazić sobie sytuację, w której motyw będzie motywem atypowym. Nie można było wymagać decydowania wierności prawu.

Jeszcze dalej poszedł sąd francuski na pocz. XX w. uniewinniając polską aktorkę Umińską, która zabiła swego przyjaciela. Ukochany Umińskiej prosił ją o skrócenie cierpienia, wyjaśnił jej obsługę pistoletu. Ta odmawiała tygodniami oddania strzału, po tygodniu jednak odebrała mu życie. Kobieta działała z pełną świadomością, umyślnie, ale nie mogła w tym przypadku ze względu na uczucie miłości, wymagać dochowania posłuszeństwa prawu. Dlatego sąd wydał wyrok uniewinniający.

Służy to temu, aby nie spełniła się groźba zawarta w rzymskiej paremii SUMMUM IUS SUMMA INIURIA ( najwyższe prawo najwyższa niesprawiedliwość ).

W ten sposób dochodzimy do stwierdzenia, że piąty element- wina to wartościowanie dokonane przez sędziego, którego to wartościowania wynikiem jest czy w sytuacji sprawcy można było wymagać dochowania wierności prawu. Jeżeli jest odpowiedź twierdząca- przestępstwo, jeśli nie- uniewinnienie.

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ

1. NIEUMYŚLNOŚĆ

Zasada: czyn zabroniony można popełnić tylko umyślnie.

Wyjątek: nieumyślne, gdy:

- czyn nie jest zbrodnią,

- ustawa tak stanowi.

Art. 9 §1- Czyn zabroniony popełniony jest UMYŚLNIE, jeśli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest:

a) chce go popełnić albo ( ZAMIAR BEZPOŚREDNI- DOLUS DIRECTUS- zachowanie jest ukierunkowane na osiągnięcie celu w postaci dokonania czynu zabronionego albo dokonanie takiego czynu jest środkiem do osiągnięcia innego celu lub jego koniecznym następstwem.

- ŚWIADOMOŚĆ wszystkich okoliczności stanu faktycznego, nie można bowiem kierować zachowaniem bez uświadamiania sobie, do czego ono zmierza. Sprawca świadomy jest, że to co czyni ma cechy czynu zabronionego ( znamiona ), nawet jeśli nie ma świadomości, w którym przepisie znajduje się ten typ przestępstwa.

- jeśli jest to przestępstwo formalne, świadomością sprawcy muszą być objęte okoliczności faktyczne, odpowiadające znamionom charakteryzującym zachowanie,

- jeśli materialne- także wystąpienie określonego w znamionach skutku,

- jeśli indywidualne- sprawca musi uświadamiać sobie, że posiada szczególną cechę, od której ustawa uzależnia karalność czynu albo modyfikację karalności.

- WOLA sprawcy- w postaci chcenia popełnienia czynu co do którego sprawca świadom jest, że jest to czyn zabroniony.

Możemy mówić o trzech wariantach:

- I- sprawca wie, że to, co czyni jest czynem zabronionym, świadom jest, że jego zachowanie doprowadzi do popełnienia takiego czynu i chce zabroniony czyn popełnić. Większość przestępstw z zamiarem bezpośrednim, np. zwarcie przewodów zaprogramowanych podczas kradzieży,

- II- sprawca nie ma pewności czy w konkretnych warunkach zdoła popełnić czyn zabroniony, jednakże chce popełnienia czynu- np. wynajęty zabójca oddał strzał do osoby z dużej odległości, nie ma pewności, czy strzał będzie celny. Działa cum dolo directo,

- III- sprawca przewiduje i świadom jest nieuchronności popełnienia czynu zabronionego, lecz w konkretnym stanie faktycznym nie obejmuje swego czynu zabronionego chceniem, lecz jedynie godzeniem się. Godzenie się na nieuchronność popełnienia czynu zabronionego jest równoznaczne z chceniem jego popełnienia. Np. detonacja ładunku wybuchowego w pojeździe osoby, która chce się zabić, zabija się także osoby znajdujące się w pobliżu- nie chce ich pozbawić życia, ale godzi się na to. Sprawca zabija tą drugą osobę z zamiarem bezpośrednim, bo godzi się na nieuchronność, co prawnokarnie jest równoznaczne z chceniem.

PRZESTĘPSTWA KIERUNKOWE - takie, które są znamienne celem i mogą być popełnione tylko z zamiarem bezpośrednim ( CUM DOLO DIRECTO ).

Przykład: kradzież ( Art. 278 )- zabranie cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia,

Fałszerstwo dokumentu ( Art. 270 §1 )- w celu użycia go za autentyczny, jeśli nie w celu użycia go jako autentyczny to nie ma przestępstwa.

b) przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi ( ZAMIAR EWENTUALNY, WYNIKOWY, DOLUS EVENTUALIS )- wtedy gdy

- świadom jest, że jego zachowanie może doprowadzić do popełnienia czynu zabronionego

- na taką możliwość sprawca się godzi.

GODZENIE się na możliwość popełnienia czynu zabronionego.

a) psychologia nie zna takiego stanu woli,

- albo człowiek czegoś chce ( wola pozytywna ),

- albo człowiek czegoś nie chce ( wola negatywna ).

Nie istnieją pojęcia przejściowe.

b) J. Makarewicz: godzenie się oznacza, że sprawca przedstawia sobie pewien skutek przestępny jako możliwy, choć niekonieczny, skutku tego nie pragnie, do niego nie zmierza, ale na zaistnienie tego skutku, na wypadek gdyby zaszedł, z całą świadomością się godzi.

zamiar ewentualny złożony jest podobnie jak zamiar bezpośredni z dwóch elementów:

- ŚWIADOMOŚĆ- istotą jest przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego,

- WOLA- istotą jest godzenie się na możliwość popełnienia czynu zabronionego- wola warunkowa

Sprawca działając cum dolo eventuali odbywa się z wolą warunkową, czyli godzenia się "chceniem zawieszonym" do czasu zrealizowania się przewidywanej możliwości popełnienia czynu zabronionego.

Krytycy zarzucili Makarewiczowi, że jego koncepcja woli warunkowej oznacza uczucia ambiwalentne, uczucia chcenia lub nie popełnienia czynu zabronionego.

c) W. Wolter ( koncepcja stanu woli obojętnej )- sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, jeśli ani chce ani nie chce by czyn zabroniony został popełniony.

Koncepcja ta zyskała akceptację praktyki wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza w przypadkach orzekania przez sądy w sprawach zabójstw, np. sprawca zadaje ciosy i ucieka z miejsca zdarzenia, gdy ofiara "jeszcze jęczała", sprawca ani chce ani nie chce śmierci ofiary, ale godzi się na możliwość śmierci, a więc działa z zamiarem ewentualnym.

d) J. Waszczyński- godzenie się to specyficzna postać woli znamionująca się chęcią narażenia dobra na niebezpieczeństwo przy jednoczesnej obojętności sprawcy do prawdopodobnej realizacji tego niebezpieczeństwa.

Kytykował koncepcję Woltera. Jego zdaniem działający cum dolo eventuali działa w stanie woli obojętnej, występuje jako sprawstwo lub pomocnictwo. Jeżeli przyjmiemy, że istotą zamiaru ewentualnego jest stan woli obojętnej, to nie umiemy wykazać, że sprawca bezpośrednio zmierza do popełnienia czynu jeśli ani chce ani nie chce go popełnić. Pomocnictwo, którego istotą jest ułatwianie popełnienia czynu zabronionego, jest również możliwe z zamiarem ewentualnym, jak jest możliwe wobec tego, jeśli osoba ani chce ani nie chce popełnić czynu zabronionego). Sprawca działający cum dolo eventuali wg Waszczyńskiego zawsze czegoś chce ( narażenia na niebezpieczeństwo ), a obojętność odnosi się do efektów chcenia. Jego zdaniem godzenie się złożone jest z dwóch elementów:

- chcenie naruszenia dobra chronionego prawem na niebezpieczeństwo uszczerbku w tym dobru,

- obojętność sprawcy na to, co wyniknie z chcianego przez niego narażenia dobro chronionego prawem na niebezpieczeństwo.

e) K. Buchała- opierał się on na dwóch teoriach:

- teoria prawdopodobieństwa- godzenie się zachodzi wtedy, gdy sprawca wyobraża sobie, że skutek przestępny może nastąpić z wysokim prawdopodobieństwem,

- teoria obiektywnej manifestacji- zamiar ewentualny nie zachodzi, gdy sprawca, zdając sobie sprawę z możliwości popełnienia czynu zabronionego, podejmuje zachowanie zmierzające do zapobieżenia temu czynowi.

Zdaniem Buchały chcenie i godzenie się to dwa różne pojęcia. Wg Buchały dzielenie jednolitego pojęcia na dwie odrębne części jest niezgodne z ustawą. Istotą zamiaru ewentualnego i punktem ciągłości konstrukcji zamiaru ewentualnego nie jest pojęcie godzenia się. Wg Buchały zamiar jest dwuczęściowy:

- przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego,

- godzenie się.

Jego zdaniem punkt ciężkości jest w przewidywaniu. Zamiar jest realną, o wysokim prawdopodobieństwie możliwością popełnienia czynu zabronionego i godzeniem się na tą możliwość. Prawdopodobieństwo musi być realne i wysokie, dopiero wtedy godzenie się staje się formą nieumyślności- zamiarem ewentualnym.

Art. 9 §2- Czyn zabroniony popełniony jest NIEUMYŚLNIE, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności, wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu:

a) przewidywał ( NIEUMYŚLNOŚĆ SWIADOMA )albo,

b) mógł go przewidzieć ( NIEUMYŚLNOŚĆ NIEŚWIADOMA )

Wcześniej wyróżniano dwie formy nieumyślności ( niektórzy przedstawiciele doktryny, jak L. Gardocki, cały czas je wyróżniają ).:

a) LEKKOMYŚLNOŚĆ ( LUXURIA )-

- sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje

- lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie,

Np. kierowca wyjeżdża z bazy świadom, że układ hamulcowy jest niesprawny. Istotą lekkomyślności jest bezpodstawność uniknięcia czynu w sposób obiektywny, a nie subiektywny.

b) NIEDBALSTWO ( NEGLIGENTIA )-

- sprawca możliwości takiej nie przewiduje,

- choć powinien i może przewidzieć

Punktem wyjścia nieumyślności jest wyeliminowania zamiaru, otwiera to jedynie pola badania przez sąd, czy sprawca działał nieumyślnie.

Ustawa nakłada na sąd obowiązek wskazania konkretnej normy ostrożności, które sprawca nie realizował. Chodzi o normę wymaganą w danych okolicznościach. Rozumując a contrario: jeśli sprawca popełnił czyn zabroniony, ale nie naruszył normy ostrożności wymaganej w danych, konkretnych okolicznościach, to nie można przypisać mu nieumyślności.

Przykład: kierowca wyjeżdża mając świadomość, że to, iż żarówka przedniego reflektora nie świeci, narusza przepisy, jeśli jednak stoi na skrzyżowaniu przy czerwonym świetle, stanie się uczestnikiem wypadku- najeżdża na niego inny pojazd liczący, że ów pierwszy pojazd ruszy równie sprawnie jak on ( por. art. 178 §1 ).

PRZEWIDYWANIE CZYNU ZAGROŻONEGO to stan wiedzy sprawcy opartej na doświadczeniu powszechnym- dane zachowania mogą prowadzić do uszczerbku w dobru chronionym prawem lub jego unicestwienia. Możliwość przewidzenia popełnienia czynu zabronionego- odnosimy do elementów subiektywnych zdolności sprawcy, że z konkretnego zachowania sprawcy może wyniknąć naruszenie lub unicestwienie dobra.

Bierzemy pod uwagę następujące czynniki ( pomijamy płeć sprawcy ):

a) WIEK od wieku uzależnione jest zdolność przewidywania możliwości popełnienia czynu zabronionego, a owa relacja jest objęta wiedzą powszechną, stąd niektóre firmy ubezpieczeniowe pobierają wyższe składki od osób, które nie ukończyły 25 roku życia.,

b) WIEDZA- wiedzę można nabyć niezależnie od wieku a doświadczenie jest ściśle związane z wiekiem. Wiedza teoretyczna- nabyć można ją bez praktycznego doświadczenia, które potwierdzałoby wiedzę. W praktyce uzasadnione jest uwzględnianie doświadczenia sprawcy, którego nie mógł nabyć ze względu na wiek. Nie jest racjonalne uwzględnianie wiedzy. Podstawą jest ustalenia przyczyny niewydolności, brak wiedzy lub doświadczenia.

Punktem ciężkości powinno być rozważenie czy od sprawcy można było wymagać w kategoriach społecznych przeciwieństwa tego elementu, który decydował o braku przewidywania. Jeżeli elementem była niewiedza, pytamy czy w kategoriach społeczna sprawca legitymował się dostateczną wiedzą. Jeżeli niewydolność spowodował brak doświadczenia, pytamy, czy w kategoriach społecznych można wymagać doświadczenia związanego z wiekiem sprawcy.

Przykład: Student medycyny nie przewidywał, że wykonując zabieg chirurgiczny może popełnić czyn zabroniony w wyniku naruszenia reguł ostrożności. Argumentował potem, że w czasie studiów, gdy mowa była o regule ostrożności, którą naruszył, był zakochany i nie mógł śledzić wykładu. Sąd odrzucił argumentację, przyjmując, że brak wiedzy powoduje powinność zaniechania podjęcia określonych czynności.

Przykład: Pielęgniarka oddziałowa wydała stażystce ze szkoły pielęgniarskiej polecenie zaniesienia płynu infuzyjnego. Stażystka wykonała polecenie nie sprawdzając płynu przed podłączeniem kroplówki, co spowodowało śmierć pacjentki. Skazana została pielęgniarka stażystka, bo nie spodziewała się popełnienia czynu zabronionego, nie dochowała reguł ostrożności. Sąd nie wziął pod uwagę, że aczkolwiek sprawczyni posiadała wiedzę, ale brak jej było doświadczenia, ze względu na młody wiek. Sąd popełnił tu błąd. Stażystka nie mogła przewidzieć tej sytuacji ze względu na brak doświadczenia, a winę ponosi pielęgniarka oddziałowa.

c) DOŚWIADCZENIE,

d) STAN EMOCJONALNY W CHWILI POPEŁNIENIA CZYNU

W przypadku przestępstw kwalifikowanych przez następstwo ( zob. wyż. ) w wariancie umyślno- nieumyślnym przypiszemy sprawcy umyślne następstwo, zaczynając, że nie można mu przypisać ani przewidywania następstwa, zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Jeśli przypisać, to przestępstwo zostanie zakwalifikowane jako umyślne. Odrzucimy konstrukcję umyślno- nieumyślną, z którą łączy się łagodniejsza kara.

Uwaga terminologiczna: w publicystyce- sprawca, członek OSP podpalał wioskowe zabudowania, po czym brał udział w gaszeniu pożaru, za co otrzymywał ekwiwalent w wysokości 10 zł. W opisie zdarzenia stwierdzał: "co prawda umyślnie sprowadziłem pożar, ale później z wielką odwagą gasiłem go". Pojęcie odwagi nie jest pojęciem dotyczącym popełnienia czynu zabronionego. Pojęcie odwagi może odnosić się co najwyżej do kontratypu. W opisanym stanie faktycznym termin "odwaga" nie znajduje zastosowania. Pamiętać o odwadze.

WYŁĄCZENIE UMYŚLNOŚCI

BŁĄD

BŁĄD to rozbieżność między rzeczywistością a jej odbiciem w psychice sprawcy.

- NIEŚWIADOMOŚĆ- w psychice odbija się tylko część, fragment, część poza świadomością,

- UROJENIE- w psychice odbija się więcej niż jest w rzeczywistości, wyobrażenia rzeczy nie istniejącej.

W prawie karnym często spotykamy się z błędem będącym i nieświadomością i urojeniem jednocześnie.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje błędu:

BŁĄD NIEISTOTNY pozostaje bez wpływu na odpowiedzialność karną.

- BŁĄD CO DO OSOBY- ERROR IN PERSONAM- np. chcąc zabić osobę A, sprawca zabija przez pomyłkę osobę B, nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej, bo wg art. 148 odpowiedzialność karna spotyka każdego kto zabija człowieka.

- BŁĄD CO DO SPOSOBU DZIAŁANIA- ERROR IN FACIENDO- kiedy sprawca powoduje zniszczenie lub uszczerbek w dobru chronionym prawem w wyniku innego fragmentu działania niż ten, który sprawca łączy ze skutkiem, np. sprawca bił człowieka w celu zabicia i będąc przekonany, że sprawca nie żyje, wrzucił ją do wody w celu zatarcia śladów. Sekcja zwłok wykazała, że ofiara zmarła wskutek utonięcia. Jest to bez wpływu na odpowiedzialność karną.

- BŁAD CO DO PRZEBIEGU ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO ( ZBOCZENIE DZIAŁANIA- OBERATIO ICTUS )- kiedy ciąg przyczynowości uwarunkowany czynem sprawcy przebiegał inaczej niż sprawca to sobie wyobrażał podejmując działanie w celu, np. sprawca umieścił w samochodzie ładunek wybuchowy, w celu zabicia osoby A i zdetonował go, gdy osoba A znajdowała się za kierownicą. Jednak siła ładunku skierowała się na zewnątrz, w efekcie czego zginęła osoba przypadkowa wskutek uderzenia drzwiami.

Sprawca odpowie z art. 148 §2 ( z uwagi na użycie materiału wybuchowego ), a wystąpienie błędu nie wpływa na odpowiedzialność karną. Można by zakwalifikować jako usiłowanie zabójstwa osoby, której śmierci sprawca chciał i nieumyślne spowodowanie śmierci przechodnia, ale nie jest to możliwe ze względu na to, iż ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo ( Art. 11 §1 ).

BŁAD ISTOTNY- zasadniczo wyłącza odpowiedzialność karną:

2) BŁAD CO DO ZNAMION

Art. 28 §1: Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.

Np. oddanie strzału do człowieka w przekonaniu, że strzela się do zwierzęcia. W art. 148 mowa jest o zabiciu człowieka, co jest znamieniem tego czynu zabronionego, a sprawca był przekonany, że strzela do zwierzęcia, wystąpił więc błąd co do znamion ( art. 28 ). Art. 28 kk wyłącza umyślność działania sprawcy, więc sprawca nie może odpowiadać za zbrodnię, którą można popełnić tylko umyślnie, za co więc odpowiada sprawca?

Te znamiona, które mogą być przedmiotem błędu to:

- samo dobro stanowiące przedmiot ochrony i wskazane jako znamię w przepisie regulującym przestępstwo danego typu rodzajowego,

- reguły postępowania z danym dobrem,

- przedmiot dokonanego czynu zabronionego,

- wystąpienie skutku ( przy przestępstwie skutkowym ),

- sam sposób zachowania sprawcy ( przy przestępstwie formalnym ).

Przepis ten przenosi odpowiedzialność na płaszczyznę nieumyślnego występku, gdy:

a) obok umyślnego czynu zabronionego istnieje korespondujący nieumyślny czyn zabroniony,

Aby przypisać sprawcy czynu odpowiedzialność należy zbadać, czy w kodeksie istnieje wariant nieumyślny. Jeżeli nie ma w kodeksie takiego wariantu, sprawca w ogóle nie poniesie odpowiedzialności karnej..

Przykład: jeśli w XX- leciu międzywojennym student zabrał swemu koledze czapkę, myśląc, że to jego własna, nie poniósłby odpowiedzialności karnej, bo nastąpił błąd co do znamion ( kto zabiera cudzą rzecz ruchomą- myślał, że zabiera własną ) a ustawa nie przewidywała nieumyślnej kradzieży.

Przykład: sprawca nabył na giełdzie samochód za okazyjną ceną, aby go zarejestrować oddał do przeglądu teczki i wówczas dowiedział się, że koszt naprawy wielokrotnie przewyższy cenę samochodu. Wziął odcinek rurki metalowej i zaczął w złości tłuc samochód, który okazał się być nie jego. Nie poniesie odpowiedzialności z art. 288 ( błąd co do znamion- myślał, że własna, a nie cudza rzecz ruchoma ), a w sytuacji braku wariantu nieumyślnego art. 28 wyłączy odpowiedzialność.

Przykład: uczestnik polowania na lisy założył, pożyczając od żony czapkę z lisa. Aby jako pierwszy upolować zwierzynę, oddalił się od innych uczestników polowania i ruszył rowem melioracyjnym w kierunku pobliskiej wsi. Został on zastrzelony omyłkowo przez jednego z uczestników polowania. Sprawca nie poniesie odpowiedzialności z art. 148 ( błąd co do znamienia ), istnieje jednak wariant nieumyślnego występku- art. 155 kk- sprawca naruszył reguły ostrożności, bo nie rozpoznał całej sylwetki zwierzęcia przed oddaniem strzału.

b) sprawca naruszył reguły ostrożności, wymagane w danych warunkach przy równoczesnej możliwości przewidywania czynu zabronionego.

Przykład: zastrzelenie na polowaniu człowieka, kolędnika przebranego za niedźwiedzia. Kolędnik wkraczając bladym świtem do domu na widok myśliwego stanął na dwie nogi i wówczas otrzymał śmiertelny strzał. Nie można tu mówić o naruszeniu reguł ostrożności, bo myśliwy rozpoznał całą sylwetkę zwierzęcia, mimo, iż był to rzadko występujący biały niedźwiedź.

Przykład: zastrzelenie człowieka buszującego rano w kartoflisku przez myśliwego, poproszonego o rozwiązanie problemu dzików niszczących pole. Ofiara była ubrana w kufajkę, której kolor był identyczny jak "suknia dzika". Po rewizji nadzwyczajnej sąd uznał, że sprawca nie naruszył reguł ostrożności.

c) od sprawcy można było wymagać dochowania posłuszeństwa prawu w sytuacji motywacyjnej, w której się znalazł, a więc można mu przypisać winę.

Badając zaistnienie tej przesłanki, musimy odpowiedzieć na pytanie, czy sprawca w danej sytuacji mógł dochować wierności prawu.

3) BŁAD CO DO OKOLICZNOŚCI STANOWIĄCEJ ZNAMIĘ TYPU UPRZYWILEJOWANEGO

§2: Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który

a) dopuszcza się czynu

b) w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.

Przykład: sprawca zabija osobę, myśląc, że ta poprosiła go o to, jest przekonany, że dopuszcza się czynu z art. 150 kk. W rzeczywistości prośby takiej nie było, sprawca poniesie odpowiedzialność z art. 150 kk, jeśli jego błąd był usprawiedliwiony, a jeśli nie był usprawiedliwiony- to z art. 148 kk.

Koniecznym jest, aby błąd, o którym mowa w art. 28 §2 był usprawiedliwiony. Aby to stwierdzić, będziemy się uciekać do wzorca z prawa anglosaskiego, tzw. reasonable man.

4) BŁĄD CO DO OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCEJ ( KONTRATYPU )

Art. 29- jeśli sprawca dopuszcza się czynu zabronionego w błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę:

a) jeśli błąd jest usprawiedliwiony- nie popełnia przestępstwa,

b) jeśli jest nieusprawiedliwiony- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przykład: sprawca uroił sobie istnienie bezpośredniego, bezprawnego zamachu, bo usłyszał o napadach na mieszkańców wsi w godzinach wieczornych. Sprawca ustawił koło drzwi pałkę na wypadek napadu. Wieczorem do domu sprawcy zapukano, na pytanie kto to, osoba za drzwiami odpowiedziała: swój. Wówczas sprawca otworzył drzwi, przekonany, że to napastnik uderzył ofiarę w głowę. W rzeczywistości był to listonosz, którego twarz była zasłonięta przez paczkę dla sprawcy. Aby stwierdzić, że sprawca nie popełnił przestępstwa, należy ustalić, że błąd był usprawiedliwiony, czyli, że w tej konkretnej sytuacji, wzorcowy reasonable man zachowałby się tak samo.

Przykład: uderzenie rzekomego napastnika odcinkiem rurki metalowej w głowę i spowodowanie wgniecenia czaszki przez sprzedawcę przekonanego, że ma do czynienia z napadem. Ofiara miała na głowie kominiarkę, co wprowadziło w błąd sprzedawcę, bo ofiara była motocyklistą. Działo się to jesienią, więc motocyklista miał pod kaskiem czapkę. Sąd uznał, że błąd nie był usprawiedliwiony, bo ofiara miała w rękach banknot.

Przykład: Sprawczyni zastrzeliła złodziei zwojów miedzianych transformatorów mylnie sądząc, że mają oni zamiar dokonać napaści na nią i jej małoletnie dzieci. Sąd wydał wyrok uwalniający ją od odpowiedzialności karnej za zabójstwo, przyjmując, że nie była ona świadoma, że w komorze znajduje się nabój ostry, myślała jest to inny nabój ( wymiany dokonał mąż, nie informując jej o tym ).

Przedmiotem błędu z Art. 29 może być znamię kontratypu:

- obrony koniecznej,

- stanu wyższej konieczności,

- eksperymentu,

- dozwolonej krytyki,

- rozkazu wojskowego

5) BŁĄD CO DO PRAWA ( ERROR IURIS )

Art. 30- jeśli sprawca dopuszcza się czynu zabronionego w nieświadomości jego bezprawności:

a) jeśli jest usprawiedliwiona- nie popełnia przestępstwa,

b) jeśli jest nieusprawiedliwiona- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Sprawca wypełnił zespół znamion rodzajowego typu przestępstwa, nie mając świadomości, że istnieje norma sankcjonująca w kk, która grozi karą za określone zachowanie.

- nie jest błędem co do prawa w ww. rozumieniu urojenie bezprawności ( DELICTUM PUTATIVUM ), a więc błędne wyobrażenie, że konkretne zachowanie jest czynem zabronionym.

Przykład: prośba o rękę wybranki z fałszywym zamiarem składającego oświadczenie, jest przykładem przestępstwa urojonego. Sprawca czytał angielski podręcznik prawa karnego- breach of promise ( złamanie obietnicy )- złożył obietnicę ze świadomością, że jej złamanie jest czynem zabronionym.

- KONCEPCJA IGNORANTIA IURIS NOCET

Przyjmowana była w prawie karnym w średniowieczu, mocno osadzona była w praktyce stosowania prawa karnego w starożytnym Rzymie, w okresie Cesarstwa, np. podlegał karze nawet ten, kto nie wiedział o przywróceniu dekretu o crimen lease maiestatus. Nie można się było powołać na nieznajomość prawa, szczególnie, że Kaligula uchylił i przywrócił dekret. Zbrodni obrażenia majestatu królewskiego dopuszczał się np. ten, kto zezwoliłby na wybór na ważną funkcję w rocznicę objęcia władzy przez cesarza, groziła temu konfiskata majątku i degradacja społeczna.

b) KONCEPCJA XIX w.- ograniczała odpowiedzialność sprawcy nieświadomego swego czynu- TEORIA ZAMIARU:

Założenia:

-) warunkiem sine qua non odpowiedzialności karnej za przestępstwo umyślne jest zły zamiar ( DOLUS MALUS ):

W przypadku braku umyślności w umyśle sprawcy nie mógł powstać zły zamiar. Przyjmowana, że błąd co do prawa wyłącza odpowiedzialność karną za przestępstwo umyślne.

Krytyka tej koncepcji:

- wskazywano, że ustawodawca tworzą typy przestępstw nieumyślnych nie kieruje się kwestią rozwiązania problemu odpowiedzialności karnej sprawcy, co do którego występuje błąd co do prawa.

- jeżeli wariant nieumyślny był w kk, to sprawca działający w błędzie co do prawa ponosi odpowiedzialność za przestępstwo nieumyślne także, gdy nie mógł uniknąć błędu, tzn. nie mógł poznać treści przepisu, który naruszył nie wiedząc o istnieniu normy.

Najbardziej charakterystycznym przykładem jest przestępstwo z art. 278 §2- uzyskanie bezprawnie cudzego programu komputerowego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej ( tzw. kradzież programu komputerowego ). Istota polega na skopiowaniu programu przy czym przedmiot kradzieży pozostaje we władztwie pokrzywdzonego. Jeśli sprawca nie wie, że istnieje ów przepis przewidujący odpowiedzialność karną za "kradzież programu komputerowego", czynu opisanego w Art. 278 §2 dopuszcza się w nieświadomości bezprawności. Wg teorii zamiaru nie popełnia umyślnie czynu zabronionego. Nie ma nieumyślnego występku uzyskania cudzego programu komputerowego, a zatem sprawca byłby wolny od odpowiedzialności karnej. A przecież ktoś dopuszczający się takiego czynu może chcieć ukraść cudzy program by zaoszczędzić sobie wydatków, nawet jeśli nie wie o istnieniu Art. 278 §2.

c) TEORIA WINY- powstała z krytyki teorii zamiaru

Warunkiem odpowiedzialności karnej jest badanie, czy błąd sprawcy, błąd co do prawa, był "zawiniony". Teoria winy rozdwoiła się na 2 postacie:

- skrajna teoria winy wiodła do sformułowania zasady wg której ignorantia iuris non nocet,

Sprawcy, który nie był świadomy bezprawności swego zachowania, nie można było przypisać winy, nie ponosił odpowiedzialności ani za przestępstwo umyślne ani za przestępstwo nieumyślne. Jakkolwiek teoria ta dałaby się dogmatycznie uzasadnić, ale ze względów praktycznych została odrzucona.

b) ograniczona teoria winy- pojęcie zawinienia odniosła do nieświadomości bezprawnego czynu- błędu co do prawa, wg tej teorii sprawca działający w błędzie co do prawa ponosi odpowiedzialność zarówno za przestępstwo umyślne, jak i przestępstwo nieumyślne, jeżeli mógł zapoznać się z treścią naruszonej przez siebie normy, a tego nie uczynił. Tę teorię ograniczonej winy przyjął polski ustawodawca w art. 30 kk. Błąd musi być usprawiedliwiony, norma kwalifikowana- gdy błąd nieusprawiedliwiony.

A contrario można od sprawcy wymagać posłuszeństwa prawu, jeżeli nieświadomość prawna była nieusprawiedliwiona, a więc jeśli sprawca powinien był i mógł poznać przepis prawa, który naruszył, a mimo to z treścią przepisu się nie zapoznał.

USPRAWIEDLIWIONA NIEŚWIADOMOŚĆ BEZPRAWNOŚCI

Pojęcie to łączy się z pojęciem dobrego obywatela- rozważnego i roztropnego.

Pytamy czy takiej nieświadomości nie rozpoznałby taki modelowy dobry obywatel? Co uczyniłby dobry obywatel by poznać treść naruszanego przepisu, czego nie mógł uczynić sprawca w konkretnej sytuacji?

Jeżeli sprawca uczynił wszystko, co na jego miejscu uczyniłby wzorcowy dobry obywatel, a mimo to nie rozpoznałby bezprawności działania, dopuszczając się czynu nie dopuścił się przestępstwa z braku winy.

Stopień winy ma wpływ na wymiar kary. Stąd nadzwyczajne złagodzenie kary.

Jaki zakres znawstwa prawa powinien cechować dobrego obywatela?

Powinien on znać:

- zakazy, choćby w formie ogólnej, bez znajomości przepisów i znamion, odnoszące się do przestępstw pospolitych ( kradzież, przywłaszczenie, przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu, dokumentom, bezpieczeństwu publicznemu

Przykład: znalezienie worka z pieniędzmi przed bankiem, pozostawionego przez pracownicę banku.

Zakazane jest również zatrzymanie znalezionego zabytku ( odkrywamy np. insygnia żony jednego z władców śląskich ). Sąd stwierdził, że miał miejsce błąd co do prawa, ale był on nieusprawiedliwiony.

Niekiedy oskarżeni o przestępstwo pospolite posługują się błędem co do prawa, np. kierujący samochodem w stanie nietrzeźwości, tłumaczący się, że nie rozumie słów kodeksu, bo nie jest napisane po jakiej ilości jakiego alkoholu nie można prowadzić samochodu.

- istnieje powszechne znawstwo zakresu przestępstw pospolitych i wykroczeń, nie wymagających jednak znajomości przepisów z różnych dziedzin prawa, których treści wyznaczono dla profesjonalistów, np. przestępstwa w obrocie papierami wartościowymi. Wymagamy od dobrego obywatela znawstwa takich przepisów, gdy obywatel profesjonalistą nie jest, ale tak się zachowuje.

Zasada ta dotyczy również takich obszarów jak obrót gospodarczy i przepisów ustawy karnej skarbowej, a także ruchu drogowego.

Przykład: nie jest wymagana znajomość przepisów dotyczących zniesławienia, o ile treść enuncjacji nie ma obrazić obywatela, a jest ona wyłącznie publikowana w celu bezpieczeństwa i dobra publicznego. Piszący artykuł, działając jak dziennikarz, zbiera materiały- wymagamy od niego znajomości przepisów dotyczących profesjonalisty.

Przykład: osoba inwestująca w obrocie papierami wartościowymi szuka osoby, która do jej "cynk" kiedy warto inwestować na giełdzie, jest to tzw. insider. Uzyskanie informacji poufnej przez nieprofesjonalistów od profesjonalisty nie wyłącza odpowiedzialności karnej.

Błąd co do prawa, jeśli jest nieusprawiedliwiony, rodzi odpowiedzialność karną zarówno za przestępstwa umyślne jak i nieumyślne.

Nieświadomość bezprawności może polegać na tym, że sprawca nie wie, że istnieje zakaz nieumyślnego naruszania dobra chronionego prawem. Np. w większości wypadków prowadzący działalność gospodarczą nie mają świadomości istnienia zakazu lekkomyślnego doprowadzania do upadłości ( Art. 301 §1 ).

Przykład: sprawca w stanie nietrzeźwości rozdawał biednym gotówkę doprowadzając tym samym do upadłości, przy czym przed sądem argumentował, iż uległ porywowi swojego serca. Sąd uznał, że sprawca działał w usprawiedliwionym błędzie co do prawa. W pojęciu lekkomyślnego trwonienia majątku zawarta jest negatywna ocena zachowania sprawcy- w sposób naganny, społecznie nieakceptowalny. Czyny społecznie akceptowalne trudno nazwać trwonieniem majątku.

Przykład z II RP: sprawca po roztrwonieniu majątku udaje się do USA, aby rozwinąć tam działalność gospodarczą i spłacić wierzycieli, na statku zawiera jednak zakłady z innymi pasażerami dotyczące jakichś absurdalnych spraw i kiedy przyjeżdża jest już bankrutem. Sprawca nie działał z zamiarem doprowadzenia do bankructwa, był przekonany, że osiągnie korzyść materialną, brak było więc zamiaru doprowadzenia do upadłości.

BŁAD CO DO KLAUZUUL NORMATYWNYCH

Jest to odrębna postać błędu, nie wymieniona expressis verbis w żadnym z wymienionych do tej pory przepisów, a jego rozwiązanie zależy od koncepcji, którą przyjmuje interpretator przepisów, w szczególności, czy dana klauzula normatywna należy do znamion typu czynu zabronionego:

a) pogląd pierwszy głosi, iż klauzule normatywne takie jak "kto, wbrew obowiązkowi", "kto, nie będąc do tego uprawnionym", określają podmiot czynu zabronionego, a zatem odnoszą się do sprawcy i tym samym zaliczane są do znamion czynu zabronionego. Jeśli przyjąć taką interpretację, to błąd byłby błędem co do znamienia ( Art. 28 §1 ),

Przykład: sprawca udał się do sklepu z bronią, nabywa pistolet, sprzedawca mówi, że wystawi mu pozwolenie na broń, bo jest jakoby do tego uprawniony. Ktoś kto nie wie, że sprzedawca nie jest osobą uprawnioną do wydawania zezwoleń na broń, pozostaje w błędzie co do znamienia, że posiada broń palną nie będąc do tego uprawnionym- Art. 263 §2,

b) pogląd drugi- ( Wolter ) klauzule normatywne wskazują granice bezprawności działania, a zatem błąd co do owych klauzul normatywnych będzie błędem co do prawa ( "wbrew prawu" ). Natomiast klauzule normatywne "wbrew obowiązkowi"- błąd co do znamion.

Czasem praktyka odwołuje się do konstrukcji Woltera. Np. uwolniono od odpowiedzialności karnej sędziego, który przekazał swojemu znajomemu akta dotyczące skazania konkretnej osoby, które to skazanie nie figurowało w Centralnym Rejestrze Karnym, a to z uwagi na to, że upłynął termin, na który następuje skazanie. Znajomy sędziego poszukiwała argumentu, który zdyskredytować miał jego konkurenta do urzędu obsadzanego w drodze publicznych wyborów. Sędzia skonfrontowany z zarzutem popełnienia przestępstwa ujawnienia wbrew prawu danych osobowych skazanego przed inną osobą, argumentował, że był błędnie przekonany, że działa zgodnie z prawem. Gdyby klauzulę "wbrew prawu" potraktować jako znamię czynu zabronionego, to zgodnie z Art. 28 §1 błąd ten wyłączył umyślność działania sędziego i że nie ma nieumyślnego występku ujawniania cudzych danych osobowych- pozostał wolny od odpowiedzialności karnej.

Co do zasady należy jednak przyjąć błąd co do prawa- bo nie wyłącza odpowiedzialności za umyślny występek, jeśli błąd jest nieusprawiedliwiony.

6) NIEPOCZYTALNOŚĆ

Art. 31 §1- niepoczytalny nie popełnia przestępstwa.

Niepoczytalnym jest ten, kto:

a) nie mógł w czasie czynu

- rozpoznać jego znaczenia lub

- pokierować swoim postępowaniem,

b) z określonych powodów:

- choroby psychicznej,

- upośledzenia umysłowego,

- innego zakłócenia czynności psychicznych.

Każda inna osoba jest a contrario poczytalna.

Prawo nie definiuje poczytalności jako normy psychicznej. Pojęcie normy psychicznej występuje natomiast w psychiatrii i psychologii. Generalnie rzecz biorąc w tych warunkach sformułowano 3 teorie normy psychicznej:

1) TEORIA WARTOŚCI- normalny ( poczytalny ) jest ten człowiek, który akceptuje przyjęte w społeczeństwie wartości. W Niemczech nazistowskich nienormalni byli ci, którzy odrzucali wartości ideologiczne narodowego socjalizmu. W ZSRR- komunizm- szpitale psychiatryczne, w których zamykano "nienormalnych".

2) Kolejna teoria operuje wzorcem przeciętnej jednostki ludzkiej, który to model zdeterminowany jest przez historię społeczeństwa, co do którego jednostka należy, warunkami ekonomicznymi, społecznymi, gospodarczymi, w których kształtowało się społeczeństwo.

Zaletą tej koncepcji jest odniesienie pojęcia normy psychicznej do warunków kulturowych. Koncepcja skłania do tolerancji i uznania za normalne tych, które w innych warunkach się nie wykształciły, a prze to postrzegane są za nienormalne. Norma przeciętnego Polaka obejmuje za normalne zachowanie całowania kobiety w rękę. Salvador Dali- anormalny, ale in plus.

3) TEORIA ZDOLNOŚCI ROZWIĄZYWANIA RELACJI SPOŁECZNYCH I WCHODZENIA W SPOŁECZNE INTERAKCJE

Normalnym jest ten człowiek, który zdolny jest do wykonywania przyjętych na siebie ról społecznych i wchodzenia w interakcji z innymi, np. samotnik zostałby uznany za jednostkę anormalną.

KRYTERIA NIEPOCZYTALNOŚCI:

1) PSYCHIATRYCZNE- przyczyny niepoczytalności:

a) CHOROBA PSYCHICZNA- psychozy endogenne. Są nimi w szczególności:

- schizofrenia- rozpad osobowości, schizofrenik to osoba dotknięta chorobą psychiczną, która przejawia się w poczuciu chorego posiadania różnych osobowości,

- paranoja ( obłęd )- charakteryzują go omamy w czasie których sprawca może dokonywać czynów zabronionych,

- cyklofrenia ( psychoza maniakalno- depresyjna )- stan depresji utrzymuje się przez dłuższy okres czasu, a po nim następuje krótkotrwały stan manii ( szczególne pobudzenie chorego ) popełnia on czyny zabronione nacechowane wysokim poziomem agresji.

Jeżeli sprawca czynu symuluje chorobę psychiczną, biegły lekarz psychiatra najpewniej to zauważy i odnotuje. Nie każda jednak opinia biegłego jest dla sądu wiążąca, gdy sąd ma wątpliwości może powołać innego biegłego, który wydaje opinię o stanie psychicznym sprawcy czynu zabronionego, sąd nie może przyjąć a priori, że opinia biegłego jest podstawą dla odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego. Opinia biegłego psychiatry sprowadza się do ustalenia czy wystąpił element kryterium psychiatrycznego oraz czy zaistniał stan, o którym mówi kryterium prawne- sprawca nie miał w chwili czynu zdolności do rozpoznania czynu lub pokierowania swoim postępowaniem. Biegły nie może wyciągnąć wniosków co do przypisania winy. Wniosek z opinii co do niepoczytalności może i musi wyciągnąć tylko sąd.

Przykład: sprawca prowadził pojazd w stanie nietrzeźwości i napadł na funkcjonariusza policji. Biegły psychiatra stwierdził, że działał w stanie pomroczności jasnej. Był to syn znanej osoby publicznej, dlatego biegły orzekł o stanie niepoczytalności.

b) UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

W kk z 1969 występował termin niedorozwój umysłowy. Pojęcie niedorozwoju umysłowego komentowane było jako stopniowalne przez wyróżnienie trzech kategorii:

- najgłębszy niedorozwój umysłowy ( idiotyzm ),

- średni niedorozwój umysłowy ( imbecylizm ),

- najłagodniejszy niedorozwój umysłowy ( ograniczenie umysłowy- debilitas mentalis ).

Terminy medyczne weszły do języka prawniczego jako terminy znieważające.

Obecnie- upośledzenie umysłowe mierzy się ilorazem inteligencji ( IQ ):

- głębokie upośledzenie umysłowe- poniżej 20 pkt IQ- wyłącza ono czyn ( zob. wyż. ), dla uwolnienie od odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego nie odwołujemy się do art. 31 §1, lecz do pojęcia czynu,

- upośledzenie znaczące ( 20- 34 pkt IQ )- wyłącza ono poczytalność sprawcy,

- upośledzenie umiarkowane ( 35- 49 IQ ),

- upośledzenie lekkie ( 50- 69 IQ ),

- pogranicze upośledzenia ( 70- 84 IQ ).

Te kategorie upośledzenia wyeliminowały możliwość posługiwania się nimi z intencją obrażenia, zmiana terminologii osiągnęła więc swój czyn.

Psychopatia- nie jest chorobą psychiczną ani upośledzeniem umysłowym. Może ona być badana na gruncie innych zakłóceń czynności psychicznych. Inne zakłócenia czynności psychicznych to anomalie osobowości. Psychopatia dotyka sfery emocjonalnej. Nie dotyka sfery inteligencji. Psychopata ma pełną możliwość rozpoznania znaczenia czynu natomiast może zachodzić ograniczenie zdolności kierowania swym postępowaniem ze względu na głębokie zakłócenie sfery emocjonalnej, woli lub poglądów. W skrajnych przypadkach przyjmuje się wyłączenie poczytalności ze względu na psychopatię, ale jednak przyjmuje się, że sprawca psychopata miał zdolność kierowania swym postępowaniem.

c) INNE ZAKŁÓCENIA CZYNNOŚCI PSYCHICZNYCH

- choroba wieku starczego,

- nowotwory mózgu,

- cukrzyca,

- mogą być związane z przełomami biologicznymi w życiu człowieka czy stanami takimi jak ciąża,

- hipnoza- uznaje się że nie wyłącza poczytalności,

2) PSYCHOLOGICZNO- PRAWNE- skutki stanu patologicznego,

a) NIEMOŻNOŚĆ ROZPOZNANIA ZNACZENIA CZYNU ZABRONIONEGO

b) NIEMOŻNOŚĆ POKIEROWANIA SWOIM POSTĘPOWANIEM PRZEZ SPRAWCĘ CZYNU ZABRONIONEGO.

Jeśli sprawca nie rozpoznaje znaczenia czynu, to nie możne także pokierować swoim postępowaniem. Może jednak być tak, że sprawca rozpoznał znaczenie czynu, ale swoim postępowaniem pokierować nie może. Narkoman rozpoznaje znaczenie sięgania po narkotyk, ale ze względu na uzależnienie nie może kierować swoim postępowaniem.

Oba kryteria- odnosimy do chwili czynu.

Reakcja sądu na czyn zabroniony popełniony przez sprawcę, co do którego sąd w oparciu o opinię biegłych przypisał niepoczytalność. Sąd może zastosować środek zabezpieczający w postaci umieszczenia sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym. Sąd nie wymierza kary lecz stosuje środek zabezpieczający, kierując się zasadami stosowania takiego środka, o których mowa w art. 94- 95 ( zob. niż. ).

7) POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA

Art. 31 §2-

a) ograniczona zdolność do

- rozpoznania znaczenia czynu lub

- kierowania swoim postępowaniem,

b) w czasie popełnienia przestępstwa.

Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Art. 31 §2 wymienia tylko kryterium psychologiczne, zawiera jednak także ukryte znaczenie psychiatryczne. Kryterium to zostało pominięte w treści przepisu tylko ze względów stylistycznych.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA CZYN POPEŁNIONY W STANIE ODURZENIA LUB NIETRZEŹWOŚCI

Art. 31 §3- nie stosuje się przepisów o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej w stosunku do sprawcy, który:

a) wprawił się w stan:

- nietrzeźwości lub

- odurzenia,

b) powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności,

c) ograniczenie to lub wyłączenie sprawca:

- przewidywał albo

- mógł przewidzieć.

- UPICIE PATALOGICZNE- wyłącza poczytalność. Jest to chorobliwa reakcja psychiki człowieka na niewielką dawkę alkoholu, która to reakcja polega na utracie zdolności rozpoznawania czynu i kierowania swoim postępowaniem. Sprawca wykazuje objawy charakterystyczne dla paranoi ( czyli obłędu ). Dokonuje czynu zabronionego, zwykle zaatakowania innej osoby, w skrajnych przypadkach zabójstwa, po czym zapada w długi sen. Po przebudzeniu następuje niepamięć wsteczna. Objawem zewnętrznym upojenia patologicznego jest silne pocenie się sprawcy.

Upojenie patologiczne występuje bardzo rzadko i tylko u osób nieuzależnionych od alkoholu i mających tylko sporadyczny z nim kontakt. Upojenie patologiczne występuje po spożyciu niewielkiej ilości alkoholu ( 100 ml wódki 40% ).

- choroba Korsakowa- występuje na skutek zmian organicznych w mózgu, u sprawców uzależnionych od alkoholu. Prowadzi do uszkodzenia mózgu.

- DELIRIUM TREMENS ( omanica alkoholowa ). Występuje u osób uzależnionych od alkoholu przez długi okres czasu, ale najczęściej po zaprzestaniu przyjmowania alkoholu, np. w wyniku zatrzymania czy tymczasowego aresztowania uzależnionego sprawcy.

Nagła abstynencja alkoholowa może po kilku lub więcej dniach spowodować delirium tremens. W stanie tym chory może dokonywać czynności agresywnych broniąc się przed urojonym niebezpieczeństwem, które są wynikiem omamów. W piśmiennictwie niejednokrotnie stan tłumaczy się błędnie z widzeniem białej myszy,

- upojenie fizjologiczne ( zwykłe )- w zależności od stopnia upojenia i reakcji na przyjmowany alkohol może spowodować lub w znaczącym stopniu ograniczać lub nawet znieść zdolność do rozpoznawania znaczenia czynu. Stan 3,5 promila to stan bezpośrednio zagrażający życiu.

Ponieważ upojenie zwykłe może poczytalność całkowicie wyłączyć, to jak prawo karne ma reagować na czyny sprawców popełnione pod wpływem upojenia fizjologicznego? Sprawca taki jest faktycznie niepoczytalny, ale z oczywistych względów społecznych w żadnym systemie nie odnosi się do takich sprawców konsekwencji w postaci: "nie popełnia przestępstwa". Przyjmuje się jako podstawę odpowiedzialności karnej takiego sprawcy jedną z koncepcji odpowiedzialności:

a) koncepcja zwana ACTIO LIBERA IM CAUSA- skarga wolna w przyczynie- koncepcję tą wyrażał art. 17 polskiego kk 1932.

§1. Nie podlega karze, kto w chwili czynu z powodu niedorozwoju psychicznego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznej nie mógł rozpoznać znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

§2- Przepisu §1 nie stosuje się do przypadku, gdy sprawca wprawił się umyślnie w stan zakłócenia czynności psychicznej, po to by dokonać przestępstwo.

Odurzenie alkoholowe pozostawało bez wpływu na odpowiedzialność karną. Actio libera im causa obejmowała sytuację, w której sprawca wprowadzał się w stan odurzenia alkoholowego po to, by w stanie odurzenia popełnić przestępstwo. Stan odurzenia pozwalał jednak wyłączyć poczytalność, nie stosowano do takiego sprawcy §1, który traktował o poczytalności. Kwestionowano całą konstrukcję myślową. Koncepcja ta była broniona przez J. Makarewicza w swym komentarzu: "Kodeks pociąga sprawcę czynu w stanie odurzenia tak, jakby sprawca w chwili popełnienia czynu był całkowicie poczytalny"- np. odurzenie się przez matkę środkami nasennymi, w wyniku czego matka śpiąc z dzieckiem udusiła je bezwładnym ciałem. W tym przypadku matka powinna ponieść odpowiedzialność za umyślne zabójstwo dziecka. J. Makarewicz obejmował tą konstrukcją także przestępstwa nieumyślne, co pozostawało w sprzeczności z art. 17 §2.

b) koncepcja zawarta w art. 323a Kodeksu niemieckiego "pełne upicie".

"Kto wprawia się umyślnie lub nieumyślnie za pomocą alkoholu lub innych środków odurzających w stan rauszu podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 lub karze grzywny jeżeli w tym stanie popełnia czyn zabroniony, za który nie może być ukarany, ponieważ nie można przypisać mu winy, z powodu stanu, w jakim się znajduje.

§2. Kara nie może być jednak surowsza aniżeli ta, którą zagrożony jest czyn faktycznie popełniony przez sprawcę działającego w stanie rauszu.

Sama koncepcja zwana jest w piśmiennictwie również pod nauką Rauschdelict. Sprawca odpowiada więc za to, że wprawił się w stan odurzenia w którym to popełnił czyn zabroniony, za który nie może być ukarany z powodu niemożności przypisania mu winy, gdyż znajdował się w stanie niepoczytalności.

c) polski kk z 1997 ( patrz art. 31 §3 )

Koncepcję tą określa się jako rozwinięcie na przedpolu czynu zabronionego. Sprawca ponosi odpowiedzialność karną za faktycznie popełniony czyn zabroniony, nie stosuje się do niego ani przepisu o niepopełnieniu przestępstwa ( §1 ) ani §2, pomimo, że z powodu odurzenia faktycznie nie rozpoznał znaczenia czynu przez siebie popełnianego lub zdolność takiego rozpoznania miał znacznie ograniczoną. Z treści Art. 31 §3 wynika, że dla odpowiedzialności karnej sprawca niepoczytalnego z powodu odurzenia alkoholem nie ma znaczenia czy wprowadzając się w stan odurzenia przewidywał albo mógł przewidzieć, że w tym stanie popełni czyn zabroniony. Ma znaczenie tylko to, czy przewidywał albo mógł przewidzieć, że wprowadzenie się w stan odurzenia spowoduje utratę zdolności rozpoznawania znaczenia czynu i kierowania swym postępowaniem albo zdolność tę znacznie ograniczy.

Co ma wziąć pod uwagę sąd orzekając, czy sprawca wprawiając się w stan odurzenia przewidywał lub mógł przewidzieć?

SN orzekł, że w zasadzie na to, że ktoś nie przewidywał niepoczytalności wywołanej alkoholem, może powoływać się sprawca, które młody wiek sprawiał, że nigdy wcześniej alkoholu nie spożywał. W warunkach polskich działanie alkoholu można poznać nie tylko z autopsji ale także pod wpływem obserwacji. Jeśli mógł obserwować to mógł przewidzieć, nie możemy stosować nie stosować w stosunku do niego §1 ani §2 art. 31 wprawienie się w stan nietrzeźwości musi być dobrowolne, nie miał miejsca akt przymusi vis absoluta. Sprawca wprawił się w stan odurzenia ponieważ był do tego namawiany przez kolegów, nawet jeżeli działał pod wpływem przymusu psychicznego- nie wyłącza to czynu.

9) ROZKAZ WOJSKOWY

Sprawstwo kierownicze i polecające to postacie sprawstwa, które realizowane mogą być przez wojskowego wydającego rozkaz- polecenie popełnienia wykonania czynu zabronionego.

ROZKAZ ( Art. 115 §18 )- polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.

A jak dowódca kazał wrzucić świecę dymną na strych, a od tego spłonęła cała wioska? Czy i za co on odpowie?

Granice posłuszeństwa:

a) teoria ślepych bagnetów- obowiązek wykonania każdego rozkazu- nawet czynu zabronionego, ale wykonawca rozkazu nie ponosi odpowiedzialność karnej za przestępstwo popełnione na rozkaz, odpowiada tylko rozkazodawca. Jest to niemiecka koncepcja- żołnierz ponosi odpowiedzialność karną za odmowę wydania rozkazu,

b) teoria myślących bagnetów- żołnierz ma obowiązek oceny treści rozkazu w ramach jego zgodności z prawem. Musi odmówić, jeśli rozkaz jest przestępczy. Jeśli wykona taki rozkaz- odpowie jako sprawca.

Rozwiązanie negujące rozkaz jako okoliczność negującą odpowiedzialność karną przyjął Statut MTK, którzy sądził w Norymberdze w 1945. Powstał on w wyniku umowy londyńskiej z 08.08.1945. Przyjęto, że ani rozkaz ani polecenie władzy państwowej nie wyłączają odpowiedzialności karnej wykonawców za zbrodnie podlegające osądowi przez MTK. Rozkaz lub polecenie mogą wpływać na złagodzenie kary, jeśli MTK uzna, że to sprawiedliwe.

Dekret PKWN z 31.08.1944- przyjął identyczną zasadę w art. 5- zbrodnie faszystowsko- hitlerowskich zbrodniarzy. Jest to prekursorskie rozwiązanie polskiej myśli prawnej.

Obecny kk stanowi w art. 318, iż:

Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

ŻOŁNIERZ ( Art. 115 §17 )- osoba pełniąca czynną służbę wojskową.

Zasada- rozkaz wyłącza odpowiedzialność karną, bo wykonawcy nie można przypisać winę w sensie wymagania zgodnego z prawem zachowania.

Wyjątek- rozkaz nie wyłącza winy i odpowiedzialności karnej, gdy wykonawca umyślnie popełnia przestępstwo na rozkaz. Umyślność- świadomość i wola z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Czyli-

- jeśli żołnierz wie, że to przestępstwo, to odpowiada,

- jeśli nie wie- to nie odpowiada.

Więc żołnierz wrzucający świecę nie odpowiada, bo nie działał umyślnie. Odpowiada tylko wydający rozkaz!

Ale np. polecenie kradzieży nie wyłącza odpowiedzialności, bo jest oczywiste. Nie zawsze polecenie jest rozkazem.

Przykład: Dowódca kazał umieścić w areszcie wojskowym absztyfikanta swej córki. Szef aresztu dopuścił się przestępstwa, bo w areszcie wojskowym można osadzić tylko żołnierza. Ale czy polecenia dowódcy było rozkazem. Wydaje się, że nie. Dowódca jest tu sprawcą polecającym, a kierownik aresztu podlega odpowiedzialności karnej.

Analizowany wcześniej art. 18 §1, który opisuje postacie sprawstwa i definiuje w końcowej części sprawstwo polecające może dotyczyć również sytuacji, w której mamy również do czynienia z poleceniem wydanym przez żołnierza starszej rangi, które nie jest jednak rozkazem w rozumieniu powyższym. Dowódca, który wydał polecenie żołnierzowi niższej rangi umieszczenia w areszcie wojskowym osoby cywilnej będzie odpowiadał jak za przestępstwo.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADRESATA ROZKAZU ZA NIEPOSŁUSZEŃSTWO

Żołnierz ponosi odpowiedzialność karną, gdy wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo. Jest to wyjątek. Jeśli popełnia czyn zabroniony nieumyślnie, to nie popełnia przestępstwa. Jak więc odpowiada żołnierz, gdy nie zachował posłuchu autorowi rozkazu, a jego wykonanie nie oznaczałoby dokonania przestępstwa?

Art. 343 §1- Żołnierz, który:

- nie wykonuje rozkazu lub,

- odmawia wykonania rozkazu albo:

- wykonuje rozkaz niezgodnie z jego treścią.

Podlega karze:

- aresztu wojskowego albo

- pozbawienia wolności do lat 3.

Typ kwalifikowany- §2, gdy sprawca czynu:

- działa wspólnie z innymi żołnierzami lub

- w obecności zebranych żołnierzy,

- następstwem czynu określonego w §1 jest:

- znaczna szkoda majątkowa lub

- inna poważna szkoda

Podlega karze:

- pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

KOMPLOT ( §3 )- żołnierz który

- wchodzi w porozumienie z innymi żołnierzami

- w celu popełnienia czynu zabronionego, określonego w §1 lub 2,

Podlega karze:

- ograniczenia wolności,

- aresztu wojskowego albo

- pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 344:

Jeśli rozkaz poleca wykonanie przestępstwa, to jeśli żołnierz:

a) odmawia wykonania rozkazu,

b) nie wykonuje go

Nie popełnia przestępstwa z art. 343

c) wykona rozkaz niezgodnie z jego treścią w celu istotnego zmniejszenia szkodliwości czynu

Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.

Np. dowódca czołgu odstał rozkaz przejechania przez ogródki działkowe. Rozkaz wykonał, ale w ten sposób, by nie doszło do zniszczeń mienia.

Prof. Kulesza opublikował kiedyś artykuł na omawiany temat. W latach 70. i 80. obowiązywał jednak zapis cenzury zakazujący publikowania jakichkolwiek informacji i czynach zabronionych popełnianych przez żołnierzy. Nawet jeśli informacje te były prawdziwe, tzn. w bójce brał udział żołnierz, zdejmowano taką informację z prasy.

Prawnicy wojskowi uważali, że żołnierz ma wykonać każdy rozkaz, chyba, że rozkaz objawi się jako przestępczy. Nie bardzo było tylko wiadomo, co to znaczy "objawi się". Zatem żołnierz, który nie doznał objawienia dotyczącego przestępnego charakteru czynu, powinien się tłumaczyć w ten sposób, iż objawienia nie doznał.

Dowódca kutra strzegącego wód Bałtyku otrzymał informację, że de dowódca marynarki wojennej ma wizytować kuter. Kuter miał się lśnić, więc polecił do brudnego silnika nalać benzynę. Silnik był rozgrzany, bo kuter właśnie wrócił z rejsu. Marynarz w stopniu mata wykonał rozkaz, a kuter oczywiście eksplodował. Marynarzowi temu udało się przeżyć. Pytanie, kto odpowiada za zniszczenie mienia wojskowego?

Pierwsza wersja tekstu została zdjęta przez cenzurę. Jednakże w latach 70. dopuszczalne było wejście w spór z urzędem cenzorskim. W związku z tym prof. Kulesza zapytał, jak to zrobić, żeby dało się opublikować taki przypadek. Cenzor zaproponował więc następującą wersję: Żołnierz otrzymał polecenie umycia kutra środkiem myjącym. Środek ten okazał się mieć nadzwyczajne właściwości i był zdatny do samozapłonu ( sic ! ). Nie wskazano, co się stało ze sprzętem ani co to był za środek myjący. Natomiast same rozważania merytoryczne pozostawiono, bo refleksje teoretyczne nie były zabronione.

Wróćmy do zasadniczego wątku- odpowiedzialności za współdziałanie przestępcze. Pojawia się z całą mocą przy odpowiedzialności sprawców pełniących funkcje kierownicze w zorganizowanych grupach i związkach przestępczych. Kk z 1962 zawierał w części wojskowej osobny przepis głoszący, iż rozkazodawca wydający rozkaz popełnia czyn zabroniony, odpowiada za sprawstwo tego czynu wykonanego przez żołnierza. Sprawstwo rozkazodawcy jest obecnie oceniane na podstawie art. 18 §1 jako kierownicze albo polecające. Tak więc zrównano i wrzucono do jednego worka hersztów grup przestępczych i rozkazodawców wydających polecenie popełnienia czynu zabronionego. A jednak- niezależnie od pacyfistycznych poglądów- wojsko i grupa przestępcza to jednak nie to samo. Z ubolewaniem więc trzeba przyjąć, że w części wojskowej nie ma przepisu określającego odpowiedzialność rozkazodawcy i musimy ją ustalić tak jak dla herszta grupy przestępczej.

C. PODZIAŁY PRZESTĘPSTW

1) ze względu na ciężar gatunkowy ( Art. 7 ).

a) ZBRODNIE ( §2 )- czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

Np. zabójstwo z Art. 148 §1

b) WYSTĘPKI ( §3 )- czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności nie przekraczającą miesiąc.

Rozbój z Art. 281 §1 w typie podstawowym, ale już kwalifikowana postać rozboju z Art. 280 §2- zbrodnia.

c) są jeszcze WYKROCZENIA- nie są one przestępstwami ( opisane w kw )- czyn zabroniony pod groźbą kary aresztu od 5 do 30 dni, 1 miesiąca ograniczenia wolności, grzywny od 20 do 5000 zł lub nagany. Pozostawienie w kw kwotowego systemu grzywny uniemożliwia praktycznie wskazanie kryteriów pozwalających na rozróżnienie występku zagrożonego tylko grzywną nie przekraczającą kwotowo 5000 zł od wykroczenia.

Kw przewiduje jednak kategorię tzw. czynów przepołowionych, które w zależności od stopnia społecznej szkodliwości są albo wykroczeniami albo przestępstwami.

Dla odróżnienia istotna jest nie dolna, ale górna granica kary.

Znaczenie ma sądowy, a nie ustawowy wymiar kary- nawet jeśli sąd wymierzy karę 4 lat pozbawienia wolności, to i tak jest to występek, jeśli dolna granica jest niższa od 3 lat.

Przykład: porzucenie małoletniego wbrew obowiązkowi- Art. 210 §1- kara pozbawienia wolności do lat 3. Ale typ kwalifikowany- Art. 210 §2- od 6 miesięcy do lat 8 )- ale jest to występek, bo ważna jest dolna ( 6 miesięcy ) a nie górna ( 8 lat ) granica kary.

Rozróżnienie to ma zasadnicze znaczenie dla odpowiedzialności karnej, bo Art. 8:

a) zbrodnię można popełnić tylko umyślnie,

b) występek można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi.

O pojęciu umyślności i nieumyślności- zob. niż.

Przykład: Art. 130 §2- szpiegostwo, zbrodnia. W przytłaczającej większości wypadków sprawca jest świadomy tego, co robi. Może być jednak tak, że sprawca przystąpił do międzynarodowego stowarzyszenia wymiany wolnej myśli, nie wiedząc, że jest to obcy wywiad. Jeśli brak jest świadomości- to nie można przypisać mu działania umyślnego- brak umyślności wyłącza odpowiedzialność karną za zbrodnię szpiegostwa- bo popełnić ją można tylko umyślnie. Jeśli dopuścił się takiego czynu bez zamiaru bezpośredniego czy ewentualnego, to badać będziemy czy istnieje występek w kk, który mówi, że może być popełniony nieumyślnie- pod warunkiem, że ustawa tak wyraźnie stanowi. Tutaj nie ma nieumyślnej postaci- brak umyślności wyłącza odpowiedzialność karną sprawcy.

Przykład: zabójstwo z Art. 148 §1 to zabójstwo umyślne, zbrodnia. Natomiast kk przewiduje odpowiedzialność za nieumyślne zabójstwo ( Art. 155 ).Sprawca poniesie więc odpowiedzialność karną za występek.

Przykład:

- sprawca jadąc tramwajem nie trzymał się uchwytu mimo informujących napisów. Sprawca stał, pasażerowie zwrócili się z apelem: "proszę chwycić się uchwytów, bo jest to szybki tramwaj". Sprawca zlekceważył ostrzeżenie. Tramwaj gwałtownie zahamował- sprawca siłą bezwładności wybił szybę ( niszczenie cudzego mienia- art. 288 ). Jest to występek, ale nie ma odpowiedzialności karnej sprawcy, który nieumyślnie zniszczyłby cudze mienie. Działający sprawca, który nieumyślnie zniszczył cudzą rzecz, nie ponosi odpowiedzialności za przestępstwo.

- sprawca nie trzymający się uchwytów, gdy tramwaj zahamował, siłą bezwładności zderzył się z innym pasażerem ( który trzymał się uchwytu ) i spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu ( art. 156 §2- odpowiedzialność nieumyślna sprawcy ). Będzie więc odpowiadał karnie za występek..

- sprawca nie trzymając się uchwytu usiłował chwycić uchwyt, wykonując gwałtowny ruch ręką, ale został odrzucony siłą bezwładności, uderzył w człowieka, nie powodując żadnego uszczerbku. Ale naruszył nietykalność cielesną ( art. 217 ). Nie ma odpowiedzialności karnej- sprawca działał nieumyślnie, a przepis takiej odpowiedzialności nie przewiduje.

2) Ze względu na umyślność

a) UMYŚLNE

b) NIEUMYŚLNE

c) MIESZANE ( KWALIFIKOWANE PRZEZ NASTĘPSTWA )

- PRZESTĘPSTWA UMYŚLNO- UMYŚLNE ( UMYŚLNY CZYN + UMYŚLNE NASTĘPSTWO )- istotą jest umyślne popełnienie czynu zabronionego oraz objęcie umyślnością również następstwa czynu.

Art. 9 §3- sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Oznaczona kategoria obejmuje sytuacje, w których sprawca dopuszcza się umyślnie czynu i do tego przewidując taką możliwość, godzi się na popełnienie czynu zabronionego ( zamiar ewentualny ) i taką samą umyślnością obejmuje również następstwo czynu i na to się godzi.

Przykład: Art. 182 §1 ( zanieczyszczenie )- zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat. Jednak na mocy art. 185- od 6 miesięcy do lat 8, jeśli następstwem skażenia środowiska jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym znacznych rozmiarów.

- PRZESTĘPSTWA UMYŚLNO- NIEUMYŚLNE ( UMYŚLNY CZYN + NIEUMYŚLNE NASTĘPSTWO ).

Przykład: Art. 158- bójka, w której naraża się człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia. Surowsza odpowiedzialność- jeśli następstwo, o którym mowa w art. 158 §3- śmierć człowieka- od 1 roku do 10 lat- jest ono objęte tylko nieumyślnością. Jeśli objęte jest umyślnością, zmienia się kwalifikacja prawna przestępstwa- czyn staje się umyślnym zabójstwem ( art. 148 ).

W praktyce wymiaru sprawiedliwości sądy czasem błędnie kwalifikują czyn sprawców, którzy spowodowali śmierć jako czyn umyślno- nieumyślny. Umyślnie brali udział w bójce- sprawcy zostaną skazani za udział w umyślnej bójce, której następstwem nieumyślnym jest śmierć człowieka. Np. sprawcy zabili człowieka kijem baseballowym- wybierając narzędzie, jakim bili pokrzywdzonego specjalnie bili go po głowie, bo wiedzieli, iż jest ona najbardziej niebezpieczną częścią człowieka- śmierć człowieka obejmowali umyślnością- ponoszą odpowiedzialność karną za zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem.

Z tą konstrukcją związany jest następujący problem:

Sprawcy brali udział w bójce niebezpiecznej dla zdrowia i życia umyślnie. Nie wiedzieli, że jeden z uczestników jest dotknięty hemofilią. W trakcie bójki uczestnicy spowodowali krwawienie z nosa, którego nie udało się zatamować dlatego, że uczestnik bójki chory był na hemofilię. Spowodowało to, że zgon uczestnika bójki. Powstało pytanie, jak zakwalifikować czyn sprawcy każdego z uczestników- sprawcy brali udział umyślnie w bójce niebezpiecznej dla życia i zdrowia człowieka, ale nie wiedzieli, że nawet lekkie zranienie, które normalnie nie pociąga za sobą żadnych groźnych skutków, może w tym indywidualno- konkretnym przypadku spowodować śmierć pokrzywdzonego. Z odpowiedzią na to pytanie wiąże się wysokość kary. Jeśli zastosować art. 158 § to od 6 miesięcy do 5 lat, jeśli art. 158 §3- od roku do 10 lat. Odwołać się trzeba do Art. 9. Czy uczestnicy bójki mogli przewidzieć, że następstwem bójki będzie śmierć człowieka? Nie mogli następstwa przewidzieć. Jeśli tak, to art. 9 §3 nie znajduje zastosowania, nie poniosą oni surowszej odpowiedzialności karnej.

Polski kk nie zna obiektywnych warunków wyższej karalności.

OBIEKTYWNE WARUNKI WYŻSZEJ KARALNOŚCI- okoliczności, których samo wystąpienie pociąga za sobą wyższą odpowiedzialność karną. Nie wystarczy tylko następstwo, ustalić trzeba, czy sprawcy je przewidywali lub mogli przewidzieć. Jeśli nie- to nawet jeśli ono wystąpi, nie ponoszą oni surowszej odpowiedzialności karnej. Obiektywne następstwo nie wpływa więc na odpowiedzialność karną.

- PRZESTĘPSTWA NIEUMYŚLNO- NIEUMYŚLNE ( NIEUMYŚLNY CZYN + NIEUMYŚLNE NASTĘPSTWO ).

Przykład: spowodowanie wypadku drogowego, który jest czynem nieumyślnym, z którym ustawa łączy surowszą odpowiedzialność, jeśli następstwem wypadku jest śmierć człowieka albo ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka. Art. 177- odpowiedzialność karna za nieumyślny wypadek, w którym osoba odniosła ciężkie obrażenia ciała.

Spowodowanie wypadku jest nieumyślnym występkiem, co prawda art. 177 używa sformułowania "chociażby nieumyślnie", zdaje się jednak wskazywać, że chodzi zarówno o umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, drogowym i wodnym, jak i nieumyślne. Naruszanie tych zasad jest tylko wykroczeniem opisanym w kw. Nie dotyczy umyślnego lub nieumyślnego popełnienia przestępstwa. O przestępstwie spowodowania wypadku drogowego stanowi dalsza część przepisu- "powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 159 §1 ).

Jeśli ktoś umyślnie powoduje wypadek, aby umyślnie zabić człowieka? Np. gangster zjeżdża samochodem na pobocze aby zabić stojącego tam policjanta. Wtedy jest to zabójstwo z art. 148. Nie jest to wypadek drogowy. Pojazd jest w tym wypadku narzędziem zabójstwa. Wypadek drogowy może być popełniony tylko nieumyślnie.

Zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym, powietrznym, mogą być naruszane zarówno umyślnie lub nieumyślnie. Np. kierowca zaangażował się w rozmowę z pasażerem i nie zauważył znaków drogowych- pierwszego z ograniczeniem prędkości do 30 km/h i drugiego - uwaga piesi!- i potrącił pieszego przechodzącego na pasach. Nieumyślnie naruszył reguły bezpieczeństwa, nieumyślnie spowodował wypadek.

Drugi przypadek- widział znak drogowy, nie zmniejszył świadomie prędkości, bo ma szybki samochód, a droga jest pusta- umyślnie naruszył reguły bezpieczeństwa, nieumyślnie spowodował wypadek.

3) ze względu na sposób określenia w zespole znamion zachowania się sprawcy

a) TYLKO Z DZIAŁANIA ( DELICTA COMMISIVA )

Przykład: kradzież ( Art. 278 )- "kto zabiera cudzą rzecz ruchomą"... aktywność sprawcy.

b) TYLKO Z ZANIECHANIA ( DELICTA OMMISSIVA - gdy sprawca nie dopełnia ciążącego na nim prawnego obowiązku aktywności w określonym, nakazanym przez prawo kierunku ).

Przykład: Nieudzielenie pomocy ( Art. 162 )- "nie udziela pomocy..."- brak aktywności sprawcy. Przestępstwa takie rozpoznajemy po znamieniu czasownikowym.

c) Z DZIAŁANIA I Z ZANIECHANIA- kategoria, która opisuje czyn sprawcy w taki sposób, że ustawowemu opisowi odpowiada zarówno aktywność sprawcy jak i brak aktywności w nakazanym przez prawo kierunku.

Przykład: Art. 163 ( sprowadzenie katastrofy )- "kto sprowadza zdarzenie...". Sprowadzić pożar można zarówno przez działanie polegające na podpaleniu jak i przez zaniechanie polegające na nieprzestrzeganiu reguł ostrożności, zwanych potocznie przepisami przeciwpożarowymi. Innymi słowy pojęcie "sprowadza zdarzenie" oznacza, że przestępstwo może być popełnione zarówno z działania jak i z zaniechania.

4) ze względu na skutek

a) MATERIALNE ( SKUTKOWE )- skutek czynu należy do znamion przestępstwa.

SKUTEK- taka zmiana w świecie zewnętrznym ( materialnym ), która jest co prawda rezultatem zachowania się człowieka, ale występuje od niego całkowicie niezależnie.

Przykład: sprowadzenie katastrofy ( Art. 163 ) "Kto sprowadza". Dla dokonania przestępstwa konieczny jest czyn sprawcy i skutek wyraźnie opisany. Niekiedy ze względów czysto stylistycznych ustawodawca przy opisie przestępstw skutkowych zakłada milcząco skutek jako należący do zespołu ustawowych znamion przestępstwa ( np. zabójstwo )- Art. 148 §1- kto zabija człowieka- źle brzmiałoby ”kto zabija człowieka powodując jego śmierć". Opis obejmuje również spowodowanie śmierci człowieka jako skutku należącego do znamion zabójstwa.

b) FORMALNE ( BEZSKUTKOWE )- skutek czynu nie należy do znamion przestępstwa, wystarczy samo określone w ustawie zachowanie.

Przykład: do ich dokonania wystarcza samo zachowanie się sprawcy. Do zespołu znamion nie należy zatem skutek. Np. nadużycie służbowe ( art. 231 §1 )- "działa na szkodę"- nie jest konieczne wystąpienie szkody. Gdyby ustawodawca chciał nadać charakter przestępstwa formalnego- wyrządza szkodę w interesie publicznym lub prywatnym. Skutek nie należy do znamion ustawowych przestępstwa.

Niekiedy w doktrynie toczone są spory czy konkretny typ rodzajowy przestępstwa należy do kategorii przestępstw materialnych czy formalnych. Np. znieważenie człowieka ( Art. 216 )- czy wymagany jest więc skutek w postaci odczucia zniewagi przez osobę znieważaną? Wyobraźmy sobie stan faktyczny: sprawca znieważa inną osobę w jej obecności używając języka nie znanego znieważanemu. Albo np. osoba ta ze względu na chorobę psychiczną nie jest w stanie odczuć zniewagi jako ujmy na godności. Albo znieważamy odurzonego alkoholem, który nie rozpoznaje obelgi i nie pamięta. Jeśli przyjmiemy, że zniewaga jest przestępstwem materialnym, to znieważenie za pomocą niezrozumiałego dla osoby pokrzywdzonej języka jest zachowaniem, które nie pociąga za sobą odpowiedzialności karnej. Jeżeli jest to przestępstwo formalne, dla dokonania zniewagi wystarcza samo zachowanie się, nawet wtedy, gdy osoba pokrzywdzona nie jest w stanie odczuć tego jako akt zniewagi. Prof. Kulesza stoi na stanowisku, że zniewaga ma charakter przestępstwa czysto formalnego- ustawodawcza nie założył skutku.

5) ze względu na budowę typu czynu zabronionego.

a) TYP PODSTAWOWY,

b) TYPY ZMODYFIKOWANE- dodane są do podstawowego zespołu znamion dodatkowe okoliczności, które zmieniają zawartość bezprawia czynu odpowiadającego w ten sposób utworzonemu wzorcowi,

- TYP KWALIFIKOWANY- jeśli zawartość bezprawia zostaje ze względu na występowanie dodatkowych znamion zwiększona i jednocześnie większe jest zagrożenie karą.

- TYP UPRZYWILEJOWANY- jeśli zawartość bezprawia zostaje ze względu na występowanie dodatkowych znamion zmniejszona i jednocześnie mniejsze jest zagrożenie karą.

Przykład: Typ podstawowy zabójstwa- Art. 148 §1 ( kara pozbawienia wolności od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. Typ uprzywilejowany- zabójstwo w afekcie- Art. 148 §4 ( kara pozbawienia wolności od 1 do 10 lat ), zabójstwo eutanatyczne ( kara pozbaiwenia wolności od 3 miesięcy do 5 lat ). ( Art. 150 ). Uprzywilejowanie idzie więc bardzo daleko. Nie jest jednak zabójstwem eutanatycznym zabójstwo pokrzywdzonego dokonane dlatego, że boli go ząb, lub studenta, który mówi do egzaminatora: "proszę mnie zabić, zapomniałem". Gdyby egzaminator zabił, to poniesie odpowiedzialność za typ podstawowy. Innym uprzywilejowanym typem zabójstwa jest też dzieciobójstwo- Art. 149- od 3 miesięcy do lat 5 ).

Przykład: Typ podstawowy przestępstwa rozboju to art. 280 §1 ( kara pozbawienia wolności 2- 12 lat ). Typ kwalifikowany- Art. 280 §2. ( kara pozbawienia wolności od lat 3 ). Sprawca rozboju kwalifikowanego to bandyta.

Warianty kwalifikowane mogą być związane z:

- znamieniem sposobu ( rozbój z Art. 280 §2 ).,

- znamieniem skutku ( przestępstwa kwalifikowane przez następstwo- zob. niż. )- bójka z Art. 158 §2 ( następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka ), z Art. 158 §3 ( następstwem jest śmierć człowieka )..

Nie wszystkie typy przestępstw mają swe warianty w postaci typów uprzywilejowanych i kwalifikowanych. Istnieją przestępstwa, które mają tylko typ podstawowy ( np. nie udzielenie pomocy ).

Typ zmodyfikowany stanowi zawsze lex specialis w stosunku do typu podstawowego.

6) ze względu na sposób oznaczenia podmiotowego czynu zabronionego

a) POWSZECHNE ( OGÓLNOSPRAWCZ, DELICTA COMMUNIA )- takie, których sprawcą może być każdy, a nie tylko osoba, o której występuje szczególna, określona ustawą cecha.

Rozpoznajemy po użyciu przez ustawodawcę w opisie typu rodzajowego przestępstwa zaimka "kto" bez dalszego ograniczenia kręgu podmiotów. Np. Art. 158 §1 ( "Kto zabija człowieka" )- przestępstwo powszechne.

Przykład: płatna protekcja ( Art. 230 )- każdy może się powoływać na wpływy w wymienionych instytucjach, niezależnie od tego czy je ma czy nie ma. Np. student poproszony o sporządzenie notatek zwraca się: "ja mam wpływy na tym uniwersytecie i w zamian za pieniądze podejmuje się zorganizowania indywidualnego wykładu"- jest to płatna protekcja.

b) INDYWIDUALNE ( DELICTA PROPRIA )- gdy w przepisie typizującym zachowania karalne ustawodawca posługuje się do oznaczenia sprawcy konkretnym rzeczownikiem albo zawęża krąg podmiotów bez zastępowania zaimka "kto" określonym rzeczownikiem.

O odpowiedzialności współdziałających przy przestępstwach indywidualnych- zob. zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej.

Np. dzieciobójstwo ( Art. 148 )- "matka, która zabija dziecko". Sprawcą może być tylko matka dziecka, które jest ofiarą dzieciobójstwa. Spotkać można jednak w doktrynie pogląd- prof. Stanisława Pławskiego- w wyniku finezyjnej wykładni wywiódł on, że sformułowanie "matka" wskazuje na każdego, kto może być sprawcą tego przestępstwa- dzieciobójstwo miałoby być przestępstwem powszechnym. Wykładnia ta nie jest akceptowana.

- WŁAŚCIWE- szczególna cecha podmiotu stanowi warunek uznania danego zachowania w ogóle za karalne.

Przykład: nadużycie służbowe z art. 231- przestępstwo popełnić może tylko funkcjonariusz publiczny. Ktoś, kto nie jest funkcjonariuszem publicznym, nie może odpowiadać za nadużycie służbowe.

Przykład: łapownictwo ( Art. 228 )- "kto z związku z pełnieniem funkcji publicznej"- mogą być to nie wszystkie osoby, ale tylko takie, które pełnią funkcje publiczne. Nie ponosi odpowiedzialności karnej ten, kto przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą nie pełniąc funkcji publicznej. Np. student, który sporządza notatki dla kolegi i osiąga korzyść majątkową za ich sporządzenie, nie popełnia przestępstwa łapownictwa biernego. Bycie studentem nie jest równoznaczne z pełnieniem funkcji publicznej.

- NIEWŁAŚCIWE- szczególna cecha podmiotu nie decyduje o karalności zachowania, będącego i tak czynem zabronionym, lecz decyduje o zmianie ustawowego zagrożenia karą.

Przykład: Art. 160 ( narażenie na niebezpieczeństwo )- jeśli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażona na niebezpieczeństwo ( jest gwarantem- zob. niż. ).

7) ze względu na rodzaj i charakter przewidzianego w zespole znamion skutku

a) NARUSZAJĄCE DOBRO PRAWNE- te, które czynią uszczerbek w dobru, który to uszczerbek należy do znamion danego typu rodzajowego przestępstwa, są to przestępstwa takie jak np. kradzież, bo istotą jest wyrządzenie uszczerbku w dobru chronionym prawem- zabój wyrządza uszczerbek w dobru, jakim jest własność.

b) NARAŻAJĄCE DOBRO NA NIEBEZPIECZEŃSTWO- ich dokonanie nie wymaga naruszenia dobra, lecz jedynie stworzenia prawdopodobieństwa naruszenia.

NIEBEZPIECZEŃSTWO- pewna sytuacja czy stan rzeczy charakteryzuje się odpowiednim do skutku w postaci naruszenia dobra stopniem prawdopodobieństwa jego wystąpienia.

- Z NARAŻENIA ABSTRAKCYJNEGO ( zasadniczo są przestępstwami formalnymi )- takie, które przewidują karalność zachowania prowadzącego z reguły do naruszenia lub narażenia na niebezpieczeństwo dobra prawnego, lecz bez wskazywania w zespole znamion, jakie konkretnie niebezpieczeństwo owo zachowanie ma sprowadzić.

Przykład: Art. 212- pomawianie osoby/instytucji itd. o takie postępowanie lub właściwości, które mogą narazić ją w opinii publicznej. Ustawodawca nie sformułował warunku, by dobra opinia uległa zmianie, nie jest konieczna powstanie uszczerbku- wystarczy, że mogą poniżyć zniesławionego.

Przykład: ostatnie sąd warszawski stwierdził, że porównania homoseksualizmu do zoofilii, pedofilii i nekrofilii nie jest zniesławieniem, gdyż nie naraża homoseksualistów w oczach opinii publicznej, bo i tak mają opinię taką jak pedofile.

- Z NARAŻENIA KONKRETNEGO- w zespole znamion występuje skutek w postaci konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo dobra prawnego ( są przestępstwami skutkowymi ).

Charakteryzują się użyciem przez ustawodawcę przymiotnika "bezpośrednio" przed opisem dobra chronionego- wskazuje to, że mamy do czynienia z przestępstwem z narażenia konkretnego.

Przykład: Art. 160- "kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życiu lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu"- nie wystarcza narażenie abstrakcyjne- konieczne jest naruszenie konkretne, którego istotę oddaje przymiotnik "bezpośrednio".

8) Ze względu na tryb ścigania

a) ŚCIGANE Z URZĘDU ( OSKARŻENIA PUBLICZNEGO )- wszczęcie postępowania karnego w sprawie o popełnienie przestępstwa jest niezależne od woli pokrzywdzonego, prowadzą je w imieniu państwa specjalnie do tego powołane organy ( policja, prokuratura ), a akt oskarżenia wnosi do sądu i popiera oskarżyciel publiczny.

Zasada: przestępstwo jest ścigane z urzędu.

Wyjątek: ustawa stanowi inaczej.

b) ŚCIGANE Z URZĘDU ( Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO ) ALE NA WNIOSEK POKRZYWDZONEGO- w sprawach o takie przestępstwa kodeks inicjatywa w zakresie wszczęcia postępowania należy do pokrzywdzonego, który musi złożyć wniosek o ściganie, po jego złożeniu postępowanie toczy się dalej z urzędu.

Art. 17 kpk- Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy brak wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej.

Przykład: przestępstwo zgwałcenia ( Art. 197 ). Problem czy nie jest to rażąca niesprawiedliwość- że uwalnia się sprawców gwałtu typu kwalifikowanego, jeśli osoba pokrzywdzona nie złożyła wniosku o ściganie. Generalnie ustawodawca wychodzi z założenia, że postępowanie karne w takich sprawach jak przestępstwo zgwałcenia niesie za sobą cały szereg czynności uwłaczających godności tej osoby. Te czynności procesowe mogą przysporzyć dodatkowego upokorzenia osobie pokrzywdzonej.

Inne takie przestępstwa- przestępstwo kradzieży popełnione na szkodę osoby najbliższej- ściganie osoby najbliższej wymaga wniosku osoby pokrzywdzonej.

Przykład: zawiadomienie o kradzieży samochodu- pokrzywdzony zawiadamia policję, że zniknął samochód. Policja identyfikuje sprawcę- dziecko pokrzywdzonego, które sprzedało go aby pokryć koszty letnich wakacji. Co zrobić, jeśli dziecko przyznało się do kradzieży samochodu? W przykładzie nie wyjaśniono jednak czy rodzic złożył wniosek o ściganie dziecka? Zawiadomienie zostało złożone w sytuacji gdy rodzic nie wiedział, że sprawca kradzieży ( postępowanie w sprawie ) jest osobą najbliższą. Prokurator musi od pokrzywdzonego uzyskać zgodę na postępowanie przeciwko sprawcy.

c) ŚCIGANE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO- pokrzywdzony inicjuje postępowanie i występuje przed sądem jako oskarżyciel.

Przykład: przestępstwo zniesławienia ( Art. 212 ), zniewagi ( Art. 216 ).

9) Inny podział:

a) POSPOLITE

b) POLITYCZNE- o różnym charakterze, popełnione przez sprawcę, który kieruje się motywami politycznymi ( teoria podmiotu ) albo też takie, które są skierowane przeciw interesom politycznym państwa.

Nie uzgodniono w prawie karnym międzynarodowym pojęcia przestępstwa politycznego- państwa zawierając umowy ekstradycyjne zastrzegają, że państwo może odmówić ekstradycji, a precyzyjne określenie przestępstwa politycznego uniemożliwiałoby taką swobodę. Państwa strony nie starają się więc nawet zdefiniować przestępstwa politycznego. Niemniej takie próby są podejmowane współcześnie- w warunkach polskich występują jedynie na płaszczyźnie natury ekstradycyjnej.

Uwaga terminologiczna: Jeśli pamiętamy 5- przymiotnikową definicję przestępstwa, jest dla nas oczywiste, że wszystkie przestępstwa są kryminalne, nie ma zatem sensu użycia nazwy przestępstwo kryminalne- bo takie jest każde przestępstwo. Używa się więc go albo błędnie albo mając na myśli przestępstwa pospolite.

D. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZESTĘPSTWA SKUTKOWE Z ZANIECHANIA ( DELICTA PER OMMISSIONEM COMISSA )- GWARANT.

Art. 2- Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi ( GWARANT ).

Ponosi odpowiedzialność karną za coś więcej niż skutek, który nastąpi w wyniku zaniechania.

Konstrukcja jest bardzo prosta- nie można pociągnąć do odpowiedzialności kogoś, kto nie miał obowiązku działania. Nie można pociągnąć do odpowiedzialności kierowcy, za to, że nie zamknął szlabanu na przejeździe, bo nie ciążył na nim prawny obowiązek zamknięcia tego szlabanu.

W doktrynie prawa karnego toczony jest spór o to, czy zaniechanie może być przyczyną skutku?

a) EX NIHILO NIHIL FIT- gwarant opowiada za nie zapobiegnięcie skutkowi- z niczego nic wynika ( John Stuart Mill ). Z zaniechania nie może wynikać skutek. W tym stanie rzeczy negujemy istnienie związku przyczynowo- skutkowego, Konstruuje się inną podstawę odpowiedzialności za przestępstwa popełnione przez zaniechanie. Jest to nie zapobiegnięcie skutkowi ( W. Wolter ). Wg tej koncepcji sprawca zaniechania nie ponosi odpowiedzialności karnej za to, że spowodował skutek, ale za to że skutkowi nie zapobiegł. Innymi słowy nie przerwał łańcucha przyczynowo- skutkowego poprzez swe aktywne działanie, a więc z braku jego działania w łańcuchu przyczyn i skutków nastąpił skutek w postaci uszczerbku lub zniszczenia dobra chronionego prawem. Wg tej koncepcji dróżnik, który nie zamknął przejazdu kolejowego, w wyniku czego lokomotywa wjechała na samochód, a kierowca poniósł śmierć, nie jest sprawcą skutku. Sprawcą skutku w płaszczyźnie przyrodniczej będzie prowadzący lokomotywę, ale będzie on uwolniony od odpowiedzialności karnej, ponieważ nie można skutku mu przypisać w płaszczyźnie normatywnej. Dróżnik poniesie odpowiedzialność karną za nie zapobiegnięcie skutkowi.

b) zaniechanie jest przyczynowe, tak jak i działanie. Zwolennicy tej teorii odwołują się oni do ekwiwalencji warunków. Na pojęcie skutku składają się nie tylko warunki pozytywne, ale i negatywne. By nastąpił i trwał skutek w postaci świecenia światła, trzeba zarówno działania jak i zaniechania ( sprawca włączył- działanie, zaniechanie wyłączenia światła ). Oba te warunki są ekwiwalentne.

Nie przesądza to, czy gwarant, który zaniechał, ponosi odpowiedzialność karną za skutek dlatego, że skutkowi temu nie zapobiegł czy też dlatego, że skutek spowodował. Spór nie został rozstrzygnięty. W komentarzu krakowskim A. Zoll neguje koncepcję istnienia związku przyczynowego między zaniechaniem a skutkiem, wprowadzając odpowiedzialność karną za nie zapobiegnięcie skutkowi. Przyjęto koncepcję odpowiedzialności za nie przeszkodzenie. Przyjęcie tej koncepcji nie zmienia sensu Art. 2, który statuuje odpowiedzialność karną gwaranta za przestępstwo materialne gdy w wyniku zaniechania przez gwaranta wypełnienia obowiązków nastąpi skutek należący do zespołu znamion danego typu rodzajowego przestępstwa.

Aby zaistniałą odpowiedzialność na podstawie Art. 2 muszą być spełnione następujące warunki:

1) musi istnieć źródło obowiązku gwaranta

Może być osobą, która ma powinność ochrony danego dobra przed wszelkimi zagrożeniami- rodzic, opiekun ma obowiązek ochrony dobra dziecka, jego życia i zdrowia przed wszelkimi zagrożeniami. Jeśli tego obowiązku nie dopełni, ponosi odpowiedzialność karną za przestępstwo skutkowe, np. uszczerbek w zdrowiu dziecka, jeśli nastąpił w wyniku braku opieki ze strony rodzica. Gwarant sprawuje pieczę nad źródłem zagrożenia- np. właściciel groźnego psa- ochrona życia i zdrowia wszystkich osób znajdujących się w zasięgu tego psa. Jeśli gwarant zaniecha obowiązku szczególnego i prawnego panowania nad psem, która spowoduje uszczerbek na zdrowiu przechodniów, ponosi odpowiedzialność karną za przestępstwa wobec wszystkich przechodniów, wobec których pies ten uszczerbek spowodował w wyniku niedopełnienia przez właściciela obowiązku trzymania psa w kagańcu i na smyczy.

a) OBOWIĄZEK PRAWNY-

- Art. 23 kro- obowiązek wzajemnej pomocy małżonków- jeden małżonek jest więc wobec drugiego gwarantem, na którym ciąży prawny obowiązek troski. Podstawa nie budzi wątpliwości, wątpliwości budzą natomiast konsekwencje, jakie niesie za sobą niedopełnienie przez gwaranta obowiązku wynikającego z ustawy.

- Art. 44 ustawy "Prawo o ruchu drogowym", Nakłada on na uczestnika wypadku drogowego, w którym dana osoba lub osoby doznały uszkodzeń ciała obowiązek udzielenia pomocy osobie lub osobom. Powstaje jednak pytanie, za co powinien ponosić odpowiedzialność karną sprawca wypadku, który po spowodowaniu wypadku nie dopełnił obowiązku udzielenia pomocy ofiarom

Przykład: Kierowca, który wypadek spowodował w wyniku którego pieszy doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wysiadł, zobaczył krwawiącego człowieka i odszedł mówiąc „pozwólmy mu umrzeć”- w wyniku nieudzielenia pomocy nastąpiła śmierć. Art. 44 mówi- szczególny obowiązek udzielenia pomocy. Sprawca poniesie odpowiedzialność karną na podstawie Art. 2. W praktyce sądy skazują za przestępstwo spowodowania wypadku drogowego w rozumieniu art. 177, przy czym powołują jako podstawę zaostrzenia odpowiedzialności karnej art. 178- sąd zaostrza karę, jeśli sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia. Sądy ignorują art. 2.

Nie istnieje natomiast prawny obowiązek w sytuacji następującej: pokrzywdzony zwróci się do sprawcy ze słowną enuncjacją „jeśli nie powiesz tak na moje najszlachetniejszy wyrazy uczuć, to targnę się na własne życie”. Istnieje moralny obowiązek postępowania z desperatem, a moralny obowiązek nakazuje postępowanie, który nie będzie dotykało uczuć autora enuncjacji. Jeśli sprawca naruszy moralny obowiązek, a desperat targnie się na własne życie, to nie ma odpowiedzialności karnej za skutek, bo nie ma obowiązku prawnego!

b) DOBROWOLNE PRZYJĘCIE PRZEZ GWARANTA SZCZEGÓLNEGO OBOWIĄZKU- np. w wyniku umowy o pracę- strażnik banku jako gwarant ma obowiązek narazić się na niebezpieczeństwo,

c) SPONTANICZNE PODJĘCIE SIĘ WYKONYWANIA FAKTYCZNEGO WYKONYWANIA OBOWIĄZKÓW BEZ UMOWY CZY TEŻ NOMINACJI- np. spontaniczne i dobrowolne zaopiekowanie się samotnym dzieckiem, gdy idzie ono wzdłuż ulicy i przeprowadzenie go przez jezdnię, jeśli osoba, która się tego podjęła, zaniecha przeprowadzenia dziecka przez jezdnię, a dziecko wpadnie pod samochód, to odpowiada ona jako gwarant,

Skutek powstaje z chwilą faktycznego wykonywania obowiązków gwaranta. Gwarant odpowiada za przestępstwo skutkowe, jeśli popełnione zostało od chwili faktycznego wykonywania obowiązków gwaranta.

Przykład: . strajk- czy dopuszczalny jest strajk pielęgniarek, polegający na odchodzeniu od łóżek pacjentów? Personel medyczny może przystąpić do akcji strajkowej, jeżeli jednak już przystąpił do faktycznego wykonywania obowiązków gwaranta, to niedopuszczalne jest odchodzenie od łóżek, np. chirurg nie może zacząć strajkować w trakcie akcji operacyjnej.

d) JEGO UPRZEDNIE DZIAŁANIA STWARZAJĄCE NIEBEZPIECZEŃSTWO DLA DOBRA CHRONIONEGO PRAWNIE- gwarant ma prawny, szczególny obowiązek zapobieżenia niebezpieczeństwu, jakie sam ustanowił. Podstawą jest Art. 449 kc- sprawca, który poprzez swoje obowiązki stworzył bezpośrednio niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem, ma obowiązek podjąć działania w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu.

Ma to bardzo długą tradycję, której początek znajdziemy w prawie rzymskim.- jako gwaranta traktowano np. gospodarza- miał obowiązek wywiesić lampę, bo jeśli gość wychodząc w nocy się potknął i w wyniku tego nastąpił uszczerbek na zdrowiu, a lampy oświetlającej drogę nie było, to odpowiedzialność ponosił gospodarz. Pytanie- co się stanie, jeśli ktoś tą lampę zabrał, czy gospodarz ma obowiązek, czy lampa jest i jak często?

e) ELEMENTARNE NORMY MIĘDZYLUDZKIEJ SOLIDARNOŚCI-

Przykład:. dwóch wspinaczy wybrało się w góry, jeden był doświadczonym alpinistą, a drugi początkującym turystą- nie łączyła ich umowa. Nastąpiło gwałtowne załamanie pogody, wspinaczom przyszło spędzić kilka dni na lodowcu. Doświadczony alpinista był na taką ewentualność przygotowany, natomiast początkujący turysta umarł, alpinista nie podzielił się z nim ciepłą odzieżą i żywnością. Czy doświadczony alpinista poniesie odpowiedzialność karną tylko za nieudzielenie pomocy czy też za spowodowanie śmierci przez zaniechanie ( jako gwarant? ).

2) gwarant musi mieć faktyczną możliwość wykonania tego obowiązku ( czyli działania ).

Nie powstaje odpowiedzialność, jeśli gwarant nie miał możliwości podjęcia działania, które zapobiegłoby skutkowi, chyba że przez swe własne zachowanie tej możliwości się pozbawił. Np. dróżnik nie miał możliwości opuszczenia szlabanów, bo poszedł do sąsiada obejrzeć mecz. Wówczas dróżnik jako gwarant ponosi odpowiedzialność za przestępstwo skutkowe. Od gwaranta wymagamy działania, które w racjonalny sposób zmierza do zapobiegnięcia skutkowi. Nie wymagamy od gwaranta działania w sytuacjach, które określane są jako nieuchronnie prowadzące do uszczerbku w dobru chronionym prawem lub do zniszczenia dobra, któremu to zniszczeniu wg wiedzy powszechnej zapobiec nie można.

Gwaranta dotyczy całkowity i bezwzględny zakaz udziału w strajku oraz wszelkich akcjach protestacyjnych. Jeśli ktoś zaniecha obowiązku świadczenia pracy będąc gwarantem, poniesie odpowiedzialność karną za przestępstwo skutkowe, jeżeli w wyniku tego zaniechania dobro chronione prawem dozna uszczerbku. Ani kontratyp strajku ani innej akcji protestacyjnej, ani prawo do udziału w zgromadzeniu publicznym nie wyłącza odpowiedzialności karnej gwaranta, za uszczerbek spowodowany przez jego zaniechanie świadczenia pracy w dobru, które sprawca ma szczególny obowiązek chronić. I tak lekarz czy pielęgniarka nie mogą odstąpić od udziału w operacji chirurgicznej, powołując się na to, że właśnie zegar pokazał godzinę rozpoczęcia akcji strajkowej czy protestacyjnej i pozostawić bez opieki operowanego pacjenta. Jeżeliby tak postąpili, ponieśliby odpowiedzialność karną za, w zależności od skutku, uszkodzenie ciała, a w skrajnych przypadkach za zabójstwo. Jeżeli gwarant w trakcie wykonywania obowiązków odmówiłby pomocy człowiekowi, poniesie odpowiedzialność karną za nieudzielenie pomocy ( Art. 162 ). W takim wypadku nie trzeba odwoływać się do Art. 2, bowiem przestępstwo nieudzielenia pomocy jest przestępstwem formalnym, a nie skutkowym. Art. 2 powołamy tylko wtedy, gdy w wyniku owego nieudzielenia pomocy nastąpi uszczerbek w zdrowiu człowieka, któremu sprawca nie udzielił pomocy. Jeżeli jednak sprawca został odwieziony do innego szpitala, bowiem konkretny lekarz odmówił mu pomocy, ten zostanie przy braku skutku skonfrontowany tylko z zarzutem przestępstwa nieudzielenia pomocy z Art. 162.

Należy też pamiętać, że gwarant musi rozpocząć faktyczne wykonywanie obowiązków gwaranta. Jeśli lekarz czy pielęgniarka w ogóle nie rozpoczęli wykonywania obowiązków gwaranta ( np. nie zgłosili się na dyżur ), to kk nie znajdzie do nich zastosowania. Nie można jedynie zaprzestać pracy powołując się na kontratyp strajku, jeżeli zaprzestanie pracy spowodowałoby bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pacjenta. Gdyby tak postąpił- Art. 162. Jeśli skutkiem przyłączenia się do strajku- ciężki uszczerbek na zdrowiu pacjenta- przestępstwo skutkowe z Art. 156.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI SPOWODOWANY ROZKAZEM WOJSKOWYM

Stan wyższej konieczności spowodowany rozkazem wojskowym jest to konstrukcja doktrynalna powoływana przez obrońców zbrodniarzy hitlerowskich w procesach toczących się na terytorium byłego NRD.

Osądzając zbrodnie hitlerowskie powoływano się na następujące konstrukcje:

1) na ternie byłej NRD- zwykły stan wyższej konieczności wyłączający winę ( §35 niemieckiego kk. Obrońcy uzasadniali stan wyższej konieczności tym, że poświęcili życie i zdrowie innych osób dla ratowania własnego życia, ratowania osób najbliższych,

2) Międzynarodowy Trybunał Karny i sądy RFN. Były dwa nurty, które pozwalały na skazanie oskarżonych, powołujących się na to, iż działali zgodnie z prawem:

a) klauzula norymberska- możliwość retroakcji czyli ominięcia przepisów sprzecznych z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego, od których zależy odpowiedzialność za zbrodnie przeciw ludzkości. Zbrodnie przeciw ludzkości nie były wyodrębnione w prawie międzynarodowym w ówczesnym czasie,

b) formuła Radbrucha- nie powinno stosować się przepisów prawa, które są oczywiście sprzeczne z ogólnymi podstawowymi zasadami państwa prawnego. Całe ustawodawstwo nazistowskie jest pozbawione mocy obowiązującej.

A przecież §222a niemieckiego kk zawierał przepis statuujący karalność przestępstwa ludobójstwa ( zbliżony do naszego art. 118 ), ale i tak go nie stosowano.

II. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

I. FORMY STADIALNE PRZESTĘPSTWA- etapy, przez które musi "przejść" przestępstwa, by zostać popełnione.

PRZECHÓD PRZESTĘPSTWA ( ITER DELICTI/ITER CRIMINS )- przechodzenie przestępstw przez poszczególne stadia.

Wydaje się, że w zamiar, przygotowanie, z istoty wymagające umyślności zachowania występują tylko w przestępstwach umyślnych. Popełnienie przestępstw nieumyślnych nie jest warunkowane wystąpieniem zamiaru.

1. ZAMIAR POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Zasada ( bez wyjątku ): COGITATIONIS POENAM NEMO PATITUR- karania za swe myśli nikt nie ścierpi. Jest to fundamentalna zasada prawa karnego ( zob. wyłączenie czynu ).

Nie ma wyjątku od tej zasady choć została zakwestionowana i odrzucona przez radzieckiego prawa karnego. Koncepcja karania ze ewentualny zamiar, legła ona u podstaw praktyki represjonowania sprawców przed popełnieniem czynu, represja predeliktualna była stosowana. W trybie administracyjnym poprzez działanie tzw. "trójek" i "dwójek"- organy NKWD uprawnione o wymierzania w ramach owej represji kary uwięzienia w łagrach bądź kary śmierci. Z represją prediktualną wiązało się stosowanie aresztu ochronnego. Na czas nieokreślony każdego, co do którego zachodziło podejrzenie, że mógłby podjąć zamiar działania na szkodę III Rzeszy. Z karaniem na etapie zamiaru wiążą się największe zbrodnie XX wieku.

Od karania za zamiar należy odróżnić typy rodzajowe przestępstw, które opisują czyn sprawcy jako zachowanie służące ujawnieniu zamiaru.

Przykład: Art. 190- jest to grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, Konstrukcja groźby karalnej oparta jest na czynie sprawcy, który ujawnia wobec osoby pokrzywdzonej zamiar popełnienia przestępstwa na jej szkodę. Karalność związana jest z czynem w postaci grożenia popełnieniem przestępstwa. Nie narusza zasady cogitationis poenam nemo patitur.

2. PRZYGOTOWANIE ( Art. 16 )-

Zachodzi wtedy, gdy sprawca

- w celu popełnienia czynu zabronionego ( zamiar bezpośredni ),

Sformułowanie: " w celu popełnienia czynu zabronionego" przesądza o działaniu sprawcy cum dolo directo ( z zamiarem bezpośrednim ). Nie jest karalne działanie z zamiarem ewentualnym czy też przygotowanie nieumyślne.

- podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności

Przygotowanie w odróżnieniu od usiłowania nie zmierza bezpośrednio do dokonania. Przygotowanie ma stworzyć warunki do usiłowania, samo przygotowanie bezpośrednio ku dokonaniu.

a) JEDNOOSOBOWE:

- uzyskanie środków,

- przysposobienie ich,

- zbieranie informacji,

- sporządzenie planu działania

b) WIELOOSOBOWE- grupowe

- wejście w porozumienie z inną osobą.

POROZUMIENIE- musi być przynajmniej między dwoma osobami, treścią porozumienia ma być objęte wspólne stworzenie warunków ułatwiających popełnienie czynu zabronionego. Istotą porozumienia jest podział ról ( np. porozumienie między prezydentem a premierem dotyczące zamachy stanu ).

Zasada: przygotowanie nie jest karalne

Wyjątek: ustawa tak stanowi.

Stwierdzenie to ma istotne znaczenie dla praktyki prawa karnego.

Przykład: Sprawcy przygotowywali się do dokonania przestępstwa rozboju, co nie jest karalne, gdyż ustawa tak nie stanowi. Sprawcy działali z zamiarem dokonania rozboju na samotnie mieszkającej starszej osobie. W tym celu jeden ze sprawców przebrał się za listonosza, gdyż starsza osoba wpuściłaby go do mieszkania. Drugi sprawca miał zaczaić się pod ścianą i w chwili otwarcia drzwi do mieszkania miał wtargnąć i razem z pierwszym sprawcą obezwładnić i obrabować staruszkę. Sprawcy dzielili się swymi planami m. in. ze znajomym listonoszem, od którego wypożyczyli uniform. Listonosz powiadomił jednak policję, która zapobiegła całej akcji. Prokurator zarzucił sprawcom usiłowanie dokonania przestępstwa rozboju, które jest karalne. Nie jest natomiast karalne przygotowanie rozboju. Obrona w procesie podniosła, że zachowanie sprawców nie wykraczało poza etap przygotowania. Obrona podnosiła, iż sprawcy tylko stworzyli warunki do usiłowania dokonania rozboju, ale ich zachowanie nie wkroczyło jeszcze w etap usiłowania. Byłoby tak, gdyby napastnicy zapukali do drzwi ofiary. Zdaniem obrony sprawcy powinni być uwolnienie od odpowiedzialności karnej z powodu braku podstaw do takiej odpowiedzialności. Kazus ten był dyskutowany w doktrynie. W szkole krakowskiej argumentacja zbliżona z obroną- dopóki drzwi były zamknięte dopóki dobro chronione prawem ( zdrowie, życie i mienie staruszki ) nie było bezpośrednio zagrożone. Etap, w którym napastnicy udają się na miejsce przestępstwa nie jest jeszcze usiłowaniem, a jedynie przygotowaniem.

Przypadki karalności za przygotowanie do przestępstwa:

a) art. 128- kto czyni przygotowania do usunięcia przemocą konstytucyjnego organu Rzeczpospolitej Polskiej,

b) art. 127- spisek ( zdrada ) państwa polskiego- kto czyni przygotowania do pozbawienia niepodległości, oderwania części obszaru lub zmiany przemocą konstytucyjnego ustroju Rzeczpospolitej Polskiej

Zarówno konstrukcja zbrodni zamachu stanu jak i zdrady zawiera znamienne sformułowania: "karze się za podjęcie działań zmierzających bezpośrednio do popełnienia czynu". Już w okresie tworzenia polskiego kk, w okresie II RP, zdecydowana, że nie jest racjonalne karanie za zmianę przemocą ustroju państwa. Jeżeli zmiana faktycznie by nastąpiła, to sprawcy nie ponieśli by odpowiedzialności karnej. Prawo karne przestałoby działać, zamach stanu udał się, państwo ulegało przemocy, ustrój został zmieniony. Dlatego w przepisach czytamy, że karze się nie za zmianę konstytucyjnego ustroju lecz za podejmowanie działań zmierzających bezpośrednio do urzeczywistnienia tego celu.

c) art. 140- przygotowanie do zamachy terrorystycznego,

d) art. 175- przygotowanie do sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, wodnym, powietrznym.

e) art. 252 §3- przygotowanie do wzięcia lub przetrzymanie zakładnika,

f) art. 270 §3- przygotowanie do przestępstwa podrabiania dokumentów,

Nieco inaczej określona jest karalność przygotowanie w innych aniżeli powołane przepisach:

g) art. 168 wymienia 4 przestępstwa, co do których przygotowanie podlega karze. Są to:

- Art. 163- sprowadzenie zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach,

- Art. 164- sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa w postaci nagromadzenia szkodliwych substancji.

- Art. 165- przygotowanie do hijackingu- porwania statku czy samolotu,

- Art. 166- przygotowanie na statku powietrznym lub wodnym ładunku wybuchowego

CZYNNY ŻAL SPRAWCY PRZYGOTOWANIA ( Art. 17 )

Nie podlega karze za przygotowanie ten, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności:

a) PRZY PRZYGOTOWANIU JEDNOSOBOWYM

- zniszczył przygotowane środki,

- zapobiegł korzystaniu z nich w przyszłości,

b) PRZY PRZYGOTOWANIU WIELOOSOBOWYM

- podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu

W przygotowaniu grupowym- konieczne jest podjęcie starania zmierzającego do zapobieżenia dokonaniu. Samo wywiązanie się sprawcy z porozumienia nie wystarczy. Jeśli sprawca wszedł w porozumienie w celu dokonania zamachu stanu, to dla bezkarności tej formy przygotowania nie wystarcza samo wypowiedzenie chęci. Sprawca miał podjąć istotne starania w celu zapobieżenia dokonaniu.

A także:

c) ten, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię przygotowanego czynu zabronionego.

DOBROWOLNE ODSTĄPIENIE- zachowanie sprawcy, w którym odstępuje od czynności stanowiących realizację zamiaru, mimo obiektywnej możliwości kontynuowania.

3. USIŁOWANIE ( Art. 13 )

Teoretyczne racje karalności usiłowania zostały sformułowane w XIV w. przez glosatorów włoskich. Łączyli oni usiłowanie jakie bliskie dokonaniu, z przekonaniem, że owa bliskość dokonania uzasadnia karalność usiłowania. W XIX w. Feuerbach ( twórca niemieckiego kk z 1871 obowiązującego do dziś ) zbudował uzasadnienie karalności usiłowania, oparte na stwierdzeniu obiektywnego zagrożenia przez akt usiłowania dobra chronionego prawem. Dziś przyjmuje się jako rację karalności usiłowania teorię subiektywną, która głosi, że uzasadnieniem karalności usiłowania jest to, że sprawca poprzez swoje zachowanie ujawnił na zewnątrz powzięty przez siebie zamiar dokonania czynu zabronionego i determinację woli jego realizacji.

a) UDOLNE ( Art. 13 §1 )- gdy

- zamiar popełnienia czynu zabronionego ( bezpośredni albo ewentualny ).

Dlatego nie ma usiłowania przy przestępstwach nieumyślnych- bo nie ma zamiaru.

Przykład: sprawca prowadzący pojazd chciał zdążyć przejechać skrzyżowanie na zielonym świetle i przyspieszył, stwarzając bezpośrednie niebezpieczeństwo zderzenia się z innymi pojazdami. Nie ma tu odpowiedzialności za usiłowanie spowodowania wypadku drogowego, bo nie ma zamiaru spowodowania wypadku drogowego. Przeciwnie- kierowca ma zamiar, aby do zderzenia z innymi pojazdami nie doszło.

- zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania czynu zabronionego,

BEZPOŚREDNIO- stworzenie obiektywnego zagrożenia dla dobra chronionego prawem bez potrzeby włączania się dodatkowych elementów przyczynowości uruchomionych przez zachowanie samego sprawcy usiłowania. Nie oznacza bliskości czasowej!

Orzecznictwo:

SN-

- bezpośredniość jako kryterium usiłowania ocenić należy na podstawie takich czynności, które rzeczywiście są zbliżone do dokonania i są ostatnią formą działalności, które sprawca ma wykonać, aby urzeczywistnić swój zamiar.

- bezpośredniość to zachowanie sprawcy stwarzające obiektywne zagrożenie dla dobro chronionego prawem, także wtedy, gdy uzyskanie zamierzonego skutku uzależnione jest od postępowania jeszcze innych osób.

Przykład: jest usiłowaniem nadanie przesyłki, która ma być zamieszczona na pokładzie statku powietrznego, choćby nawet popełniający swój zamiar nie był sam tego zamiaru zrealizować, bo przecież ktoś jeszcze musi tą przesyłkę na pokład statku powietrznego wnieść.

Przykład: sprawcy bili swoją ofiarę w celu "dania nauczki" kijem baseballowym, zadawali ciosy w głowę. Takie zachowanie zawsze stwarza zagrożenie dla życie człowieka, więc ich czyn należy zakwalifikować nie jako udział w bójce lub pobiciu, ale usiłowanie zabójstwa z zamiarem ewentualnym zagrożone znacznie surowszą karą niż udział w bójce lub pobiciu ( sądy rzadko kwalifikują taki czyn w podany wyżej sposób ).

- brak dokonania ( znamię negatywne ).

b) NIEUDOLNE ( Art. 13 §2 )- sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na:

- brak przedmiotu nadającego się do popełnienia nim czynu zabronionego lub,

Np. strzał do trupa, jeśli sprawca nie był świadom, że ofiara już nie żyje ( nie podawać tego przykładu ! ) czy strzał do manekinu- był taki przypadek, gdy włamujący się do banku strzelili w kierunku tekturowej figurki policjanta.

- użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Np. użycie przez sprawcę działającego z zamiarem zabójstwa człowieka w przekonaniu, że jest to cyjanek potasu, a był to cukier- puder.

Nie jest usiłowaniem w rozumieniu Art. 13 tzw. USIŁOWANIE NIEUDOLNE BEZWZGLĘDNE- tj. takie, które oparte jest na urojeniu przez sprawcę nieistniejących reguł przyczynowości ( np. sprawca rzuca słowa klątwy w celu spowodowania śmierci innej osoby- nie można mu nawet zarzucić użycia złego środka ).

Orzecznictwo- usiłowaniem udolnym jest:

- próba włamania do samochodu zabezpieczonego przed kradzieżą w taki sposób, że złodziej nie jest w stanie obejść zabezpieczenia i z tego względu nie może zrealizować zamiaru kradzieży samochodu ( usiłowanie udolne kradzieży )-

- wielokrotne pociąganie za spust służbowej broni palnej, ujawniając zamiar zabójstwa w sytuacji gdy strzał nie padł, gdyż sprawczyni nie była w stanie broni tej odbezpieczyć ( usiłowanie zabójstwa ),

- włamanie do wagonu w celu kradzieży towarów, których rozmiar i waga są zbyt duże, aby sprawca mógł je samodzielnie wynieść ( usiłowanie udolne kradzieży ).

Możemy wyróżnić też ( dotyczy to usiłowania udolnego ):

1) USIŁOWANIE UKOŃCZONE DOKONANIEM CZYNU ZABRONIONEGO ( ZUPEŁNE )- wtedy, gdy sprawca uczynił wszystko, by spowodować uszczerbek w dobru chronionym prawem lub je zniszczyć, a skutek nie nastąpił. Może dotyczyć tylko przestępstw materialnych, bo musi być skutek ( np. sprawca oddał strzał do swej ofiary, lecz chybił ). Przy przestępstwach formalnych nie ma usiłowania ukończonego, bo są one równoznaczne z dokonaniem.

Przykład: sąd zakwalifikował jako usiłowanie zabójstwa dwóch osób, zrzucenie przez sprawcę 4,5 kg kamienia na dach przejeżdżającego pod wiaduktem samochodu, co spowodowało przebicie dachy samochodu i zabicie pasażera. Sąd uznał, że sprawca działając z zamiarem ewentualnym zabójstwa, choć przestępstwo nie zostało dokonane i wyznaczył sprawcy karę w wysokości 12 lat pozbawienia wolności. Alternatywnie można byłoby zakwalifikować czyn jako dokonane sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym ( Art. 174 ). Jednak przestępstwo to nie pozwala na wymierzenie tak wysokiej kary. Rodzi to jednak pytanie, czy zrzucający kamień przewidywał, iż obok kierowcy znajduje się jeszcze jedna osoba, sąd przyjął bowiem odpowiedzialność za usiłowanie zabójstwa dwóch osób.,

2) USIŁOWANIE NIEUKOŃCZONE- sprawca nie dokonał czynności, którą przekształciłaby usiłowanie w dokonanie- np. skierował z zamiarem zabójstwa broń palną w kierunku osoby, ale za spust nie pociągnął . Takie usiłowanie może zostać:

a) ZANIECHANE ( sprawca sam zaniecha realizacji zamiaru ),

Czy można odpowiadać za usiłowanie popełnienia z zaniechania przestępstwa formalnego- nieudzielenia pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ( Art. 162 )?

- cześć doktryny- nie jest możliwe usiłowanie nieudzielenia pomocy. Jeśli sprawca widzi potrąconą przez samochód ofiarę i obojętnie przechodzi mając sprawny telefon komórkowy, to dopuszcza się przestępstwa nieudzielenia pomocy na etapie dokonania przestępstwa. Sztucznym byłoby konstruowania odpowiedzialności karnej na etapie usiłowania.

- inni autorzy- możliwa jest odpowiedzialność karna za usiłowanie popełnienia przestępstwa formalnego z zaniechania. Przyjmuje się, że usiłowanie nieudzielenia pomocy człowiekowi będzie miało miejsce, gdy sprawca mając obowiązek działania w nakazanym przez prawo kierunku, pozbawia się sam własnym czynem, możliwości wypełnienia tego obowiązki. Z chwilą gdy sprawca się pozbawi tej możliwości wypełnienia tego obowiązku, powstaje jego odpowiedzialność za przestępstwo z zaniechania.

Kazus: lekarz dyżurujący w izbie szpitalnej otrzymuje wiadomość, że do izby zmierza karetka pogotowia wioząca ofiarę wypadku. Poinformowany lekarz dyżurny pozbawia się swoim własnym czynem możliwości udzielenia pomocy, mówiąc do pielęgniarki: "zamknijmy izbę przyjęć, włączmy telewizor, bo właśnie są skoki narciarskie. Udzielę pomocy, ale dopiero po zakończeniu skoków". Jeśli karetka pojedzie do innego lekarza, który udzieli, to lekarz pierwszy może być skonfrontowany z zarzutem usiłowania nieudzielenia pomocy.

b) ZATAMOWANE ( realizacja zamiaru zostanie sprawcy uniemożliwiona przez jakąś zewnętrzną przeszkodę )- np. wyrwanie broni palnej z ręki sprawcy.

Zasada: Art. 14- Usiłowanie jest karalne

a) udolne- sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

b) nieudolne- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Odpowiedzialność karna za usiłowanie nieudolne ustanawiana jest mimo braku obiektywnego zagrożenia dla dobra chronionego. Jest to więc kryterium subiektywne.

A co np. jeśli sprawca używa słów znieważających, ale o treści nieznanej dla adresata, a jest zamiar znieważenia?

Przykład: oskarżycielka prywatna stała się adresatką zniewagi, oskarżona nazwała oskarżycielkę "Minervą". Na nic zdał się wykład sądu z zakresu mitologii. Sąd stanął przed pytaniem: czy miała miejsce zniewaga?- skoro oskarżycielka poczuła się znieważona, a oskarżona działała CUM ANIMO INIURANDUM.

ODSĄPIENIE OD USIŁOWANIA DOKONANIA PRZESTĘPSTAW: Art. 15

a) ODSTĄPIENIE- nie podlega karze za usiłowanie ten, kto:

- przy USIŁOWANIU NIEUKOŃCZONYM- dobrowolnie odstąpił od dokonania lub,

DOBROWOLNE ODSTĄPIENIE- stanowi akt woli sprawcy podjęty w warunkach, w których usiłowanie nie zostało zatamowane, tzn. istnieje obiektywnie możliwość dokonania czynu zabronionego. Sprawca odstępuje od dokonania, co gwarantuje mu nie podleganie odpowiedzialności. Istnieją dwa poglądy:

- większość doktryny i orzecznictwo stoi na stanowisku, że pojęcie odstąpienia nie zależy od moralnego wartościowania, uznając, że dobrowolne jest odstąpienie od każdej czynności, jeśli istniała taka możliwość. Nie ma znaczenia, jakim zamiarem się kieruje przy odstąpieniu.

Przykład: SN uznał, że sprawca, który dobrowolnie odstąpił od dokonania przestępstwa zgwałcenia sprawca, któremu niedoszła ofiara zakomunikowała, że rozpozna go po tatuażu. Uznano, że nawet odstąpienie od dokonania ze względu na strach przed odpowiedzialnością karną może być uznane za dobrowolne.

- odosobniony pogląd głosił prof. Uniwersytetu Warszawskiego, Mieczysław Szer, mówiąc, iż pojęcie dobrowolnego odstąpienia- tylko wtedy, gdy sprawca kierował się zamiarem zasługującym na pozytywną ocenę.

- w orzecznictwie można czasem spotkać twierdzenie, że warunkiem niepodlegania karze sprawcy, który dobrowolnie odstąpił od dokonania jest trwała rezygnacja z zamiaru popełnienia przestępstwa. Sprawca może przecież nie zrezygnować z zamiaru, tylko przenieść zamierzoną realizację czynu zabronionego na inny, późniejszy termin.

- przy USIŁOWANIU UKOŃCZONYM- zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego ( CZYNNY ŻAL UDAŁY )- pojęcie wprowadził prof. Przymuski,

Odnosi się do przestępstw materialnych, których konstrukcja złożona jest z czynu i skutku. Czynny żal to zapobieżenie skutkowi przez sprawcę usiłującego dokonać przestępstwa materialnego. Istotą jest zapobieżenie skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

Przykład.- tzw. "zabójstwo kuchenne" ( od noża kuchennego/kuchni )- sprawczyni dręczona przez współmałżonka chwyciła za nóż, wbiła go w klatkę piersiową swego prześladowcy, następni wezwała pomoc- przyjechało pogotowie i lekarze uratowali życie ofierze usiłowania zabójstwa.

USIŁOWANIE KWALIFIKOWANE- sytuacja, gdy sprawca zapobiegł skutkowi z zamiarem przez siebie realizowanym, ale realizuje zamiar- nijako na drodze realizowanego przez siebie zamiaru wyrządza uszczerbek w dobru chronionym prawem. W takim wypadku nie poniesie odpowiedzialności karnej za usiłowanie dokonania tego przestępstwa, które objęte było zamiarem, poniesie jednak odpowiedzialność karną za przestępstwo, które na drodze realizacji zamiaru faktycznie dokonał

Przykład: zabójstwo kuchenne- sprawca zadał cios nożem działając z zamiarem zabójstwa, a następnie wezwał pogotowie:

- nie podlega karze za usiłowanie zabójstwa,

- poniesie natomiast odpowiedzialność karną za to, co faktycznie popełnił- ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka spowodowany zadaniem ciosu nożem, który sprawca ugodził ofiarę.

Tak długo, jak długo nie nastąpił uszczerbek w dobru chronionym prawem lub nie zostało ono zniszczone, należy dać sprawcy szansę uniknięcia odpowiedzialności karnej poprzez gwarancję niepodlegania karze dla sprawcy, który odstąpił od usiłowania.

"Nie podlega karze"- a nie "nie popełnia przestępstwa"- działanie sprawcy opisane w art. 15 §1 jest działaniem bezprawnym, wobec tego bezprawnego działania można stosować obronę konieczną ( bo nie wyłącza bezprawności ).

b) CZYNNY ŻAL NIEUDAŁY- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, w stosunku do sprawcy, który:

- PRZY USIŁOWANIU UKOŃCZONYM starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

4. DOKONANIE PRZESTĘPSTWA- jest ostatnim etapem na drodze iter delicti i oznacza wypełnienie zespołu ustawowych znamion przestępstwa poprzez:

a) samo zachowanie sprawcy ( przy przestępstwach formalnych ),

b) przez zachowanie sprawcy i wymagany dla dokonania przestępstwa skutek ( przy przestępstwach materialnych ).

B. FORMY ZJAWISKOWE PRZESTĘPSTWA

Od początku historii prawa karnego zastanawiano się, jak ukarać sprawcę, jeżeli z okoliczności zaistnienia przestępstwa wynikało, że przestępstwo mogło zostać popełnione w wyniku współdziałania dwóch lub więcej osób.

1) ELEMENTY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZBIOROWEJ.

Odpowiedzialność zbiorowa- w średniowieczu uzasadniano ją

- więzami krwi lub terytorialnymi ( wróżda- zemsta krwawa- obejmowała sprawcę zabójstwa i członków rodziny ),

- więzami terytorialnymi- podłożem odpowiedzialności, trzeba było wydać zabójcę, jeśli były zwłoki.

Zasada: odpowiedzialność zbiorowa nie występuje we współczesnym prawie karnym.

Wyjątek: występuje reliktowo w tych wszystkich wypadkach, w których ustawodawca nie jest w stanie oprzeć odpowiedzialności karnej za współdziałanie na innym znamieniu czasownikowym, aniżeli ujętym słowami "kto bierze udział w..". Ustawodawca obejmuje wówczas odpowiedzialność karną wszystkich tych, którzy biorą udział w dokonaniu przestępstwa bez konieczności wyodrębniania ról poszczególnych sprawców.

Przepisy, które odwołują się do odpowiedzialności zbiorowej to np.

a) art. 254 §1 ( czynny udział w zbiegowisku publicznym ). Kto bierze czynny udział w zbiegowisku wiedząc, że jego uczestnicy wspólnymi siłami dopuszczają się gwałtownego zamachu na osobę lub mienie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Ten czynny udział to np. wznoszenie okrzyków czy śpiewanie pieśni.

b) bójka- art. 158- podlega odpowiedzialności karnej ten, kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo wystąpienie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu albo innych uszkodzeń ciała. Wg SN braniem udziału w bójce jest nawet wykrzykiwanie słów "ale fajnie się biją!".

2) UDZIAŁ W SPISKU ( KOMPLOCIE )

Zawężona odpowiedzialność zbiorowa. Za przestępstwo ponoszą odpowiedzialność karną tylko uczestniczy porozumienia przestępczego zwanego spiskiem. Istnienie porozumienia uzasadnia odpowiedzialność karną za spisek.

Art. 258 §1-Kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, w tym i przestępstw skarbowych, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Odpowiedzialność karna nie za przestępstwo popełnione przez członków tej grupy, ale już za sam udział w takiej grupie. Rozwinięte to zostało przez anglosaską instytucję porozumienia ( conspiracy ), w którym sam udział podlega karze- np. porozumienie w celu działania na szkodę wymiaru sprawiedliwości.

3) TEORIA UDZIAŁU W CUDZYM PRZESTĘPSTWIE ( AKCESORYJNOŚĆ ODPOWIEDZIALNOŚCI _- niemiecka konstrukcja odpowiedzialności karnej za udział w cudzym przestępstwie stworzona w XIX w.- wyróżnienie ról przestępczych, z którymi wiązała się odpowiedzialność karna za współdziałanie. Wyróżniona:

a) SPRAWCĘ GŁÓWNEGO,

b) PODŻEGACZA,

c) POMOCNIKA

Ograniczono odpowiedzialność do wyraźnie określonych form współsprawstwa.

Udział w przestępstwie popełnionym przez SPRAWCĘ GŁÓWNEGO- podżegacz i pomocnik nie popełniają własnego przestępstwa- popełnia je tylko sprawca główny, podżegacz i pomocnik odpowiadają karnie dlatego, że przyczyniają się do popełnienia przestępstwa. Jest to jedno przestępstwo popełnione przez sprawcę głównego- a odpowiedzialność podżegacza i pomocnika nie ma charakteru samoistnego- jest akcesoryjna. Podżegacz i pomocnik poniosą odpowiedzialność karną za udział w przestępstwie faktycznie popełnionym przez sprawcę głównego.

Przykład: Podżegacz nakłonił sprawcę głównego do przestępstwa rozboju. Pomocnik udzielił pomocy. Sprawca jednak nie posłużył się pomocą- nie użył dostarczonego mu narzędzia, dopuścił się zwykłej kradzieży. Pomocnik poniesie odpowiedzialność karną za udział w przestępstwie zwykłej kradzieży, pomimo, iż udzielił pomocy w przestępstwie o większym ciężarze gatunkowym.

Jeśli sprawca główny popełnił przestępstwo o większym ciężarze gatunkowym, to podżegacz i pomocnik poniosą odpowiedzialność karną za to właśnie przestępstwo. I analogicznie z przestępstwem o mniejszym ciężarze gatunkowym.

Przenosząc rozwiązanie na grunt praktyki niemieckiej, rozpatrzmy następujący przykład:

Adwokatka została poproszona przez swojego mandanta o udzielenie pomocy polegającej na dostarczeniu pistoletu, który posiadała na podstawie stosownego uprawnienia. Mandant był przesłuchiwany. Adwokatka w trakcie przesłuchania wręczyła mu pistolet dopuszczając się pomocnictwa. Jej intencją była pomoc w przestępstwie sterroryzowania policjanta. Później wyjaśniła, że pozostawała pod urokiem mandanta. Ten zastrzelił policjantkę i uciekł zostawiając adwokatkę samą. Za co odpowiada adwokataka? Ostatecznie skazana została za nieumyślne branie udziału w nieumyślnym zabójstwie.

A jeśli sprawca nie popełnia przestępstwa, a jedynie czyn zabroniony? Bo jest np. nieletni, niepoczytalny i nie można mu przypisać winy albo działał w błędzie?

Przykład: Recydywista posługiwał się dzieckiem, by przecisnęło się przez kraty i zabrało znajdujące się tam przedmioty. Dziecko wydało podżegaczowi zabrane przez siebie przedmioty, ale nie popełnia ono przestępstwa ze względu na niski wiek. Jeśli dziecko jest sprawcą głównym, to czy recydywista- odpowiada za kradzież czy też tylko jako paser?

4) KONCEPCJA SPRAWSTWA POŚREDNIEGO

Ten, kto posługuje się osobą niepoczytalną albo nieletnią dla dokonania przestępstwa, jest sprawcą pośrednim w tym sensie, że popełnia własne przestępstwo za pośrednictwem nie ponoszącej odpowiedzialności karnej osoby, która w ich ujęciu staje się narzędziem w ręku sprawcy pośredniego.

Pojęcie sprawcy przestępstwa zostało przeniesione ze sprawcy głównego na sprawcę pośredniego, który posługuje się osobą nie podlegającą odpowiedzialności karnej, i z jej pomocą popełnia przestępstwo.

Juliusz Makarewicz- zarzucił tej koncepcji, iż traktuje dziecko jak narzędzie, przedmiot lub zwierzę. Rozumował: koncepcja sprawstwa pośredniego zawodzi zarówno wtedy, gdy dorosły posługuje się dzieckiem, jak i np. psem. Sam nie zabija, ale np. czyni to za pomocą szczutego zwierzęcia. Dla dogmatyki niemieckiej nie ma znaczenia- w obu wypadkach mamy do czynienia ze sprawcą pośrednim.

5) QUOD DELINQUENTES- TUT DELICTA- ILU PRZESTĘPCÓW, TYLE PRZESTĘPSTW.

Teoria udziału w cudzym przestępstwie była podważana przez Austriaka Doniego, norweskiego prokuratora Gotza i Rosjanina Wojnickiego. Zwracali oni uwagę, iż teoria udziału w cudzym przestępstwie ściśle się trzyma założenia wg którego niezależnie od ilości osób działających w przestępstwie, przyjmuje się, że popełnione zostało tylko jedno przestępstwo. Podżegacz i pomocnik ponoszą odpowiedzialność za cudzy czyn ( 3 czyny, ale 1 przestępstwo ). Dążąc do określenia podstaw prawnych odpowiedzialności za własny czyn, Gotz zaproponował znamię opisu typu popełnianych przestępstw ( nastąpiło w norweskim kk ). Kodeks w części szczególnej opisywał nie tylko zachowanie sprawcy głównego, ale także podżegacza i pomocnika, np.

"Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą lub też do tego nakłania lub też w tym pomaga, podlega karze". Podżegacz i pomocnik popełniają osobne przestępstwa.

6) TEORIA POSTACI ZJAWISKOWYCH PRZESTĘPSTWA MAKAREWICZA

Geniusz Makarewicza przejawił się w jego refleksji- podżeganie i pomocnictwo są obok sprawstwa postaciami zjawiskowymi każdego typu rodzajowego przestępstwa opisanego w części szczególnej. Zamiast opisywać w części szczególnej te postacie przy każdym typie rodzajowym przestępstwa, lepiej wyjąć je przed nawias i przenieść do części ogólnej. Są to więc 3 POSTACIE ZJAWISKOWEGO TEGO SAMEGO PRZESTĘPSTWA.

Wszystkie 3 postacie zjawiskowe są równorzędne. Każdy- sprawca, podżegacz i pomocnik popełnia własne przestępstwo. Możemy też powiedzieć, że sprawca to sprawca sensu stricto, a podżegacz i pomocnik to sprawcy sensu largo.

SPRAWSTWO POŚREDNIE- podżegacz popełnia własne przestępstwo z chwilą, gdy nakłonił sprawcę sensu stricto do popełnienia czynu zabronionego, na tym kończy się jego przestępstwo, jego odpowiedzialność nie jest uzależniono od tego, czy sprawca popełnił czyn zabroniony czy nie. Podżeganie zachodzi również wtedy, gdy podżegacz nakłaniał do popełnienia przestępstwa osobę, która nie jest w stanie ponieść odpowiedzialności karnej. Czy więc to oderwanie nie poszło zbyt daleko:

Przykład: sprawca sensu stricto ( niedoszły ) zawarł związek małżeński i napisał list o doświadczeniach tego związku do swego przyjaciela, pisząc: "Mój drogi, od kiedy zawarłem związek małżeński, moje życie stało się piekłem z powodu mojego teścia, który wtrąca się w każdy mój dzień". Przyjaciel odpisał "zabij go". Po 10 latach przyjaciel, który napisał "zabij" otrzymuje kolejny list "Dziękuję Ci za radę. Pod jej wpływem powziąłem ten zamiar zabicia. Każdego dnia czułem, że go zrealizuje. Dziś mój teść umarł śmiercią naturalną". Ten list wpadł w ręce organów ścigania. Czy ten, kto namawiał do zabójstwa, będzie odpowiedzialny?

Zgodnie z teorią Makarewicza- popełnione zostało zabójstwo w formie zjawiskowej podżegania. Podżegacz i pomocnik są karni w granicach kary przewidzianej dla sprawcy sensu stricto. Trzeba by skazać autora listu za zabójstwo w postaci zjawiskowej podżegania, a najniższa kara to 8 lat. Trzeba jednak przeprowadzić całe postępowanie, a autor listu musi zasiąść na ławie oskarżonych. Musi być wyrok skazujący.

Przykład: Łódzki sąd rozważał przed kilkoma laty kwestię odpowiedzialności karnej sprawcy, który nakłaniał swoją przyjaciółkę do poddania się zabiegowi przerwania ciąży. W związku z tym zwrócił się do sprawcy B, by znalazł kogoś, kto pobije ciężarną tak, by nastąpiło poronienie. Znalazł C, który zgodził się, jednak na widok ciężarnej, zrobiło mu się tak jej żal, że nawet nie usiłował dokonać przestępstwa.

Teoria udziału w cudzym przestępstwie- A i B są wolni od odpowiedzialności.

Teoria J. Makarewicza- sprawca A i sprawca B popełnili własne przestępstwa z chwilą udzielenia pomocy informacyjnej ( jest to podżeganie do podżegania ).

W tym stanie faktycznym nie ma wątpliwości, że pociąganie do odpowiedzialności karnej A i B pozostaje w zgodzie z poczuciem sprawiedliwości- bo następnym razem znajdą innego sprawcę, który nie będzie miał już skrupułów.

Kk pozwala na wymierzenie kary pomocnikowi i podżegaczowi nawet, jeśli sprawca nie usiłował popełnić przestępstwa. Japończycy chcieli to przyjąć, ale z zastrzeżeniem, że odpowiedzialność sprawcy sensu largo uzależniono od usiłowania sprawcy sensu stricto.

1. SPRAWSTWO ( Art. 18 §1 )-

W kk z1932 nie było definicji. Wg Makarewicza było to zbędne- bo sprawstwo poszczególnych typów rodzajowych przestępstwa opisane jest w części szczególnej w każdym typie rodzajowym przestępstwa ( sprawcą zabójstwa jest ten, kto zabija, sprawcą kradzieży- ten, kto zabiera cudzą rzecz ruchomą w celu przywłaszczenia ).

Art. 18 §1 wyróżnia:

a) JEDNOSPRAWOSTWO- ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam

- teoria formalno- obiektywna. Sprawcą jest ten, kto własnym czynem ( własnoręcznie ) wypełnia zespół znamion przestępstwa danego typu rodzajowego przestępstwa,

- teoria subiektywna- ten, kto działa CUM ANIMO AUCTORIS- z wolą sprawczą, kto jest realizatorem własnej woli spełnionej niekoniecznie przez własne działanie. Można kierować bezpośrednim wykonawcą. Opiera się na koncepcji niemieckiej- panowania nad cudzym czynem. Stworzono to po to, aby podnieś, że członkowie załogi obozu zagłady nie realizowali własnej woli sprawczej w dokonywaniu morderstwa, a jedynie byli wykonawcami cudzej woli sprawczej wyrażającej się w ideologii narodowego socjalizmu.

Art. 18 oparty jest na teorii formalno- obiektywnej w pierwszej części, a w drugiej- na teorii subiektywnej.

b) WSPÓLSPRAWSTWO- ten, kto wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z inną osobą,

Jednosprawca- wypełnia własnoręcznie wszystkie znamiona danego typu rodzajowego przestępstwa.

Współsprawca- wypełnia przynajmniej część owych znamion.

Przykład: jeden bije poszkodowanego, drugi go okrada- oboje odpowiadają za rozbój. Istotą porozumienia jest uzgodnienie woli, choćby dotyczyło tylko części znamion. Może być:

- wyraźne- pisemne, ustne, wyrażone gestem

- dorozumiane- zachowanie w celu popełnienia przestępstwa, uderzenie kijem w szybę wystawową, ale nie dało się rozbić, więc drugi sprawca uderzył kluczem. Uderzali razem i szyba została stłuczona. Jest to współsprawstwo.

Nie ma współsprawstwa przy przypadkowej koincydencji sprawców działających bez porozumienia.

Przykład: dwaj kieszonkowcy nie wiedząc o sobie okradają tego samego pasażera.

Odpowiedzialność karna każdego ze współsprawców za zachowanie drugiego sięga granic porozumienia. Ale gdy jeden wykracza poza granice porozumienia- EKSCES WSPÓŁSPRAWCY.

Przykład: dwaj sprawcy chcieli dokonać rozboju na staruszce, która dokonywała nielegalnych aborcji- miała więc pieniądze. Ta zaczęła krzyczeć i otrzymała cios łomem. W wyniku tego poniosła śmierć. Jeden nie chciał brać łomu, drugi uważał, że może się on przydać. Nie było to przedmiotem porozumienia. Czy obaj odpowiedzą za zabójstwo, czy za rozbój, czy tylko jeden z nich za zabójstwo?

- wg Leona Tyszkiewicza ( monografia z 1964- "Współdziałanie przestępcze i główne pojęcia z nim związane" )- każdy ze współsprawców powinien odpowiadać za działanie drugiego, które przewidywał albo mógł przewidzieć,

- wg Waszczyńskiego- współsprawca ponosi odpowiedzialność karną za eksces drugiego, jeżeli z chwilą popełnienia ekscesu nie odstąpił od dalszej realizacji znamion przestępstwa objętego treścią porozumienia. Powinien się wycofać,

- orzecznictwo SN- neguje rozumowanie Waszczyńskiego. Nie zapobiegnięcie zabójstwu stanowiącemu eksces nie uzasadnia odpowiedzialności karnej współdziałającego za ten eksces.

Wg A. Wąska współsprawcą jest ten, kto pełni istotną rolę w we wspólnej realizacji znamion przestępstwa.

Przykład: nie jest współsprawcą lecz pomocnikiem ten, kto w trakcie napadu rabunkowego na bank pozostaje za kierownicą samochodu i z włączonym silnikiem czeka przed bankiem na napastników. Pełni istotną rolę we wspólnej realizacji znamion przestępstwa. Możemy więc dodać, że współsprawcą jest ten, kto pełni istotną rolę we wspólnej realizacji znamion przestępstwa i nie jest jednocześnie pomocnikiem udzielającym pomocy do sprawczej realizacji znamion przestępstwa.

c) SPRAWSTWO KIEROWNICZE- ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Jest to sprawowanie władztwa nad decyzją wykonawców. Można tu decyzją woli zaprzestać popełniania przestępstwa przez sprawców wykonawczych. Jest to odbicie teorii subiektywnej. Działanie cum animo auctoris. Kierownik dokonuje czynu rękoma wykonawcy.

Wprowadzono je do polskiego prawa karnego w 1969 z następującym uzasadnieniem: "sprawcą kierowniczym jest ten, kto dokonaniem przestępstwa rąk sobie nie brudzi, posługując się w celu dokonania przestępstwa inną osobą, której zachowaniem kieruje".

SN przyjął na gruncie starego kodeksu, że sprawcą kierowniczym jest ten, kto ma decydujący wpływ na moment podjęcia akcji przestępczej, koordynuje zachowania wykonawców w trakcie dokonywania przestępstwa, może przebieg dokonywania zmodyfikować i wreszcie od niego zależy moment zaprzestania akcji przestępczej.

d) SPRAWSTWO POLECAJĄCE- poleca innej osobie wykonanie takiego czynu, wykorzystując uzależnienie jej od siebie. Dodane w 1997. Czyli wydanie polecenia bezpośredniemu wykonawcy. Polecający nie sprawuje władztwa nad czynem w trakcie popełnienia przestępstwa. On "tylko" wprawia machinę w ruch. W obu przypadkach wykonawca popełnia czyn zabroniony ( może być bez winy, w błędzie, nieletni, niepoczytalny ), ale w ten sposób odżywa teoria sprawstwa pośredniego.

Od sprawstwa kierowniczego różni się tym, że sprawca wydaje polecenie popełnienia czynu zabronionego osobie od siebie zależnej i nie sprawuje władztwa nad przebiegiem akcji przestępczej,

Od podżegania różni się tym, że w wypadku podżegania nie zachodzi uzależnienie osoby podżeganej od podżegacza.

2. PODŻEGANIE ( Art. 18 §2 )

a) nakłanianie innej osoby do dokonania czynu zabronionego,

NAKŁANIANIE- może mieć formę:

- słownej enuncjacji ( perswazyjne oddziaływanie na inną osobę w celu wywołania w psychice tej osoby zamiaru popełnienia czynu zabronionego ),

- pisemną ( list, w którego treści podżegacz nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego )- chce w psychice sprawcy wywołać zamiar,

- gestu zrozumiałego dla osoby podejrzanej.

Musimy odróżnić:

- podżeganie- musi być skierowane do osoby indywidualno- konkretnej,

- publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa ( Art. 255 )- sprawca adresuje swą wypowiedź do osób indywidualnie nieskonkretyzowanych co do tożsamości, nie dopuszcza się on przestępstwa w postaci zjawiskowej podżegania. Może natomiast ponieść odpowiedzialność karną, jeśli czyni to publicznie, z art. 255. Przestępstwem jest:

- publiczne nawoływanie do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego,

- publiczne nawoływanie do popełnienia zbrodni

Nawet, jeśli słuchacz poweźmie myśl o popełnieniu przestępstwa oszustwa podatkowego pod wpływem tego, kto go do tego nawołuje, to nawołujący nie poniesie odpowiedzialności karnej za podżeganie ale za publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa z art. 255

b) z zamiarem bezpośrednim ( chcąc by tego czynu dokonała ),

.

Nakłanianie może być:

a) skuteczne ( PODŻEGANIE UKOŃCZONE )- wtedy, gdy w psychice osoby nakłanianej ( sprawcy sensu stricto ) powstaje zamiar popełnienia czynu zabronionego.

b) nieskuteczne- w takim wypadku teoretycznie można by jako podstawę odpowiedzialności przyjąć usiłowanie dokonania przestępstwa w formie zjawiskowej podżegania.

Władysław Wolter odrzucił tę koncepcję, twierdząc, że usiłowanie i przygotowanie odnoszą się tylko do sprawcy sensu stricto. Jeśli podżeganie było nieskuteczne- sprawca jest wolny od odpowiedzialności. W ten sposób, przyjęto postać, że formy stadialne przestępstwa odnosić się będą tylko do sprawstwa sensu stricto, a nie podżegania i pomocnictwa. W związku z tym przestępstwa w formie zjawiskowej podżegania i pomocnictwa są zawsze przestępstwami materialnymi. Gdyby przyjąć koncepcję Makarewicza, który uważał że trzy formy zjawiskowe przestępstwa są względem siebie równorzędne, to można by dojść do wniosku przeciwnego- jeśli są równorzędne- to odpowiedzialność za usiłowanie podżegania.

3. POMOCNICTWO ( Art. 18§3 ).

Dwa rodzaje:

a) ułatwianie popełnienia czynu zabronionego innej osobie

b) w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego ( zamiar bezpośredni i ewentualny ),

c) swoim określonym zachowaniem, w szczególności:

- dostarczając narzędzi,

- środka przewozu,

- udzielając rady

- udzielając informacji

a) ułatwienie innej osobie popełnienia czynu zabronionego,

b) wbrew szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego ( GWARANT ),

c) swoim zaniechaniem.

Jeżeli policjant nie interweniuje gdy inni biją zatrzymanego, to odpowiada za pomocnictwo.

Następuje przed popełnieniem czynu zabronionego przez sprawcę sensu stricto. Jeśli następuje w trakcie popełnienia czynu, a pomocnik odgrywa istotną rolę, to staje się współsprawcą.

Również musimy odróżnić:

a) pomocnictwo- podobnie, jak podżeganie, rodzi odpowiedzialność karną tylko, gdy adresowane jest do konkretnej osoby.

b) głoszone publicznie enuncjacje, które mogą być wykorzystane jeśli przez niekonkretnych ludzi jako instrukcja popełnienia przestępstwa ( np. autor kryminału ).

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

ZASADA: NIEAKCESORYJNOŚĆ ODPOWIEDZIALNOŚCI ( Art. 20 )-

1) Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdbziałających.

WSPÓŁDZIAŁAJĄCY- podżegacz, pomocnik, sprawca kierunkowy, polecający, współsprawca.

UMYŚLNOŚĆ I NIEUMYŚLNOŚĆ WSPÓŁDZIAŁAJĄCYCH.

a) Możliwe jest współsprawstwo nieumyślnego przestępstwa.

- albo wszyscy współsprawcy powodują nieumyślnie przestępstwo

Przykład: robotnicy postanowili, że nie zabezpieczą chodnika, gdy będą naprawiać dach, zrzucili belkę z dachu razem, bo była ciężka. Spadła na kogoś. Jeżeli został zraniony- nieumyślnie, wspólnie i w porozumieniu popełnione przestępstwo ciężkiego uszkodzenia ciała.

- albo jednosprawca działał umyślnie a inni współsprawcy- nieumyślnie.

Przykład: Pracownicy działając w porozumieniu zrzucali ciężką belkę z dachu, w momencie gdy przechodził przechodzień. Odpowiadają oni za współsprawstwo ciężkiego uszkodzenia ciała choć nieumyślnego. Mogło być także tak, że jeden ze współsprawców widział przechodnia, a pozostali czekali na znak, kiedy będą mogli zrzucić belkę. Ten, mimo, iż widział przechodnia, dał znak do zrzutu. Przypiszemy mu umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku ciała, pozostali- nieumyślnie.

b( Nie jest możliwe:

- nieumyślne podżeganie,

- nieumyślne pomocnictwo,

- sprawstwo polecające przestępstwa nieumyślnego,

- sprawstwo kierownicze przestępstwa nieumyślnego,

Interpretacja przepisu jest bardzo różna:

a) koncepcja A. Zolla odwołująca się do reguł obiektywnego przypisania

W komentarzu krakowskim- na odpowiedzialność nie ma wpływu, czy sprawca wykonujący czyn zabroniony dokonuje go umyślnie czy nieumyślnie. Owo sformułowanie zwraca uwagę na to, że istotą podżegania jest nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego, przy czym calem nakłaniania innej osoby do popełnienia czynu zabronionego jest wywołanie w jej psychice zamiaru popełnienia takiego czynu. Jeśli podżegacz nie wywołał w psychice sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego, to nie ponosi odpowiedzialności karnej za nieskuteczne nakłanianie. Poniesie odpowiedzialność karną dopiero, gdy nakłoni sprawcę do dokonania czynu zabronionego. Mogłoby to prowadzić do błędnego wniosku, że podżegacz ponosi odpowiedzialność karną także wtedy, gdy zamiaru w psychice sprawcy sensu stricto nie było, sprawca zamiaru nie realizował, ale nieumyślnie popełnił czyn zabroniony, co miałoby pociągać odpowiedzialność karną podżegacza. Jest to contra legem, więc przyjmuje się, że warunkiem odpowiedzialności karnej podżegacza jest by wywołany został w psychice sprawcy zamiar popełnienia czynu zabronionego, który sprawca następnie zrealizował.

Przykład: jak zakwalifikować zachowanie sprawcy, który nakłaniał do naruszenia reguł ostrożności, nie chcąc by sprawca sensu stricto popełnił czyn zabroniony. Np. zachowanie pijanego delikwenta, który będąc za kierownicą, nakłania swoją żonę, która kierowcą nie jest, do prowadzenia samochodu, którym oboje mają dojechać do miejsca zamieszkania. Żona się zgadza i pod wpływem tego nakłaniania siada za kierownicą i uderza w inny pojazd. Powstaje pytanie, jak odpowiada mąż, który nakłonił żonę do naruszenia reguł ostrożności, ale nie do popełnienia czynu zabronionego. Jasne jest, że żona odpowie za przestępstwo z art. 177. Jeśli mąż nie nakłaniał do popełnienia czynu zabronionego, nie może odpowiadać jak podżegacz, gdyż jego intencją nie było spowodowanie w psychice żony zamiaru spowodowania wypadku samochodowego. Nie może odpowiadać również jako pomocnik, bo pomocnictwo może być dokonane tylko z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym:

- Zoll- można byłoby przypisać mężowi sprawstwo spowodowania uszkodzenia ciała innego kierowcy,

b) koncepcja odwołująca się do konstrukcji sprawstwa pośredniego

- L. Garodcki- wychodząc z założenia, że mąż nie jest sprawcą sensu stricto, ani podżegaczem ani pomocnikiem, mąż nakłaniającym żonę do prowadzenia pojazdu bez prawa jazdy, jest sprawcą pośrednim. Popełnia on w takim rozumieniu własne przestępstwo spowodowania wypadku drogowego, za pośrednictwem innej osoby, w tym wypadku żony.

Przykład: Sprawca wykorzystując podległość pozostałych członków grupy, polecił jednemu z członków zabójstwo drugiego, gdyż podejrzewał, że jest on informatorem policji. Miał on wsypać truciznę do napoju ofiary. Zdecydował się jednak na akt czynnego żalu. Po wypiciu przez ofiarę zawiadomił policję i pogotowie. Szef grupy przestępczej wyjaśniał, że sprawdzał lojalność swej grupy, podał nie cyjanek, a cukier puder. Za co odpowiada szef grupy przestępczej? Nie odpowiada on ani za podżeganie ani za pomocnictwo. Bezpośredni wykonawca poniesie odpowiedzialność za nieudolne usiłowanie zabójstwa człowieka, gdyż użył środka, który nie mógł spowodować śmierci człowieka. Czy będzie miało to wpływ na odpowiedzialność karną to, że dokonał aktu czynnego żalu? Zgodnie z treścią art. 15 nie powinien podlegać karze- aczkolwiek sprawca nie zapobiegł skutkowi przestępnemu, gdyż skutek ten nie mógł nastąpić ze względu na użycie niewłaściwego środka. Zgodnie z art. 15 §2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Można też zastosować art. 14 §2.

2) ZASADA INDYWIDUALIZACJI ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ ( Art. 21 §1- Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Paragraf ten traktuje o indywidualizacji odpowiedzialność karnej, gdy chodzi o przypisanie winy sprawcy ( ZASADA INDYWIDUALIZACJI WINY ).

OKOLICZNOŚCI OSOBISTE to:

a) wyłączające odpowiedzialność karną,

- niepoczytalność ( Art. 31 §1 ),

Przykład: Jeśli dziennikarz publikuje informacje zniesławiające pokrzywdzonego, które uzyskał od osoby niepoczytalnej, nie uwolni się od odpowiedzialności karnej. Ten współdziałający, który jest niepoczytalny, nie będzie natomiast podlegał odpowiedzialności karnej.

- nieletniość ( Art. 10 ),

Przykład: Sprawca kradzieży posługuje się dzieckiem instruując je, jak ma przejść przez kraty ( przez które sprawca by się nie przecisnął ). Odpowiedzialność karną za kradzież poniesie ten, kto dzieckiem się posłużył. Okoliczność osobistą taką jak nieletniość uwzględnia się tylko w stosunku o osoby, której ona dotyczy ( np. dziecko ).

- usprawiedliwiony błąd co do prawa ( Art. 30 ).

Przykład: cudzoziemiec, którym posłużył się sprawca kierowniczy wykorzystując jego nieświadomość do prawa.

b) łagodzące odpowiedzialność karną,

- ograniczona w znacznym stopniu poczytalność ( Art. 31 §2 ),

- nieusprawiedliwiony błąd co do prawa ( Art. 30,

- czynny żal nieudały

c) zaostrzające odpowiedzialność karną

- recydywa ( Art. 64 ),

Przykład: sprawca stawiając pierwsze kroki w swym przestępnym życiorysie namówił wielokrotnego recydywistę do współdziałania w przestępstwie kradzieży z włamaniem, bo chciał wykorzystać doświadczenie recydywisty. Dokonali czynu. Art. 64 przewiduje surowszą odpowiedzialność karną recydywistów. §2 tego artykułu mówi o tzw. recydywie wielokrotnej, przy której sąd wymierza karę pozbawienia wolności powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia a może ją zwiększyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. W przypadku kradzieży z włamaniem ( art. 279 ) sąd może wymierzyć karę pozbawienia wolności do lat 15. Jak będzie odpowiadał sprawca wcześniej nie karany? Wg. art. 21 okoliczności osobiste zaostrzające odpowiedzialność karną będą uwzględniane tylko w odniesieniu do recydywisty. Sprawca wcześniej nie karany nie poniesie surowszej odpowiedzialności karnej.

- bycie przestępcą zawodowym ( Art 65 ).

§2- Jeżeli okoliczność dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.

Paragraf ten odnosi się do odpowiedzialności karnej współdziałających przy popełnieniu przestępstw indywidualnych

- właściwych,

- niewłaściwych

Jeżeli okoliczności osobiste, które nie stanowią znamienia przestępstwa uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą, to inaczej jest jeśli okoliczność należy do ustawowych znamion typu rodzajowego przestępstwa.

Przykład: Art. 251- funkcjonariusz publiczny popełnia przestępstwo działając na szkodę interesu publicznego.

Przykład: Znamieniem jest też okoliczność w art. 228- łapownictwo bierne. Kto w związku z pełnioną funkcją publiczną przyjmuje korzyść majątkową, osobistą, czy też obietnicę. Czy zatem poniesie odpowiedzialność karną sekretarka sprawy pełniącego służbę publiczną, która przyjmie łapówkę dla osoby pełniącej służbę publiczną i następnie przekazuje mu tę łapówkę. Sekretarka nie pełni funkcji publicznej.

Przykład: Art. 160 §1- za przestępstwo narażenia człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia ponosi odpowiedzialność karną każdy, kto tego przestępstwa się dopuszcza. Jeśli jednak sprawca posiada szczególną cechę ( §2 ), ciąży na nim szczególny obowiązek opieki, wówczas podlega surowszej odpowiedzialności.

Kiedy współdziałający, jeśli owej szczególnej cechy nie posiada, ponosi odpowiedzialność karną?

Mówimy o:

- EXTRANEUSIE- współdziałającym,

- INTRANEUSIE- sprawcy przestępstwa indywidualnego, posiadającego szczególną cechę należącą do znamion przestępstwa.

a) jeśli extraneus wiedział o okoliczności intraneusa stanowiącej znamię czynu zabronionego i go dotyczyła- to jak za sprawstwo,

b) jeśli extraneus wiedział o okoliczności intreaneusa stanowiącej znamię czynu zabronionego, ale go nie dotyczyła to tak jak za sprawstwo, ale sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary ( zob. niż. ).

W odniesieniu do omawianego przypadku sekretarka, która jest pomocnikiem w przyjmowaniu łapówki przez funkcjonariusza publicznego ponosi odpowiedzialność karną za przestępstwo łapownictwa biernego w postaci zjawiskowej pomocnictwa, jeśli wiedziała, ze jej zwierzchnik pełni funkcję publiczną. Jej wiedza o tym, że współdziała z intraneusem przestępstwa łapownictwa biernego uzasadnia jej odpowiedzialność karną za przestępstwo indywidualne właściwe.

Jak odpowiada sprawca extraneus, który wspólnie z intraneusem, na którym ciąży szczególny obowiązek opieki, naraża człowieka na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu? Extraneus- tak jak intraneus, jeśli wiedział, iż na intraneusie ciąży szczególny obowiązek opieki.

c) jeśli extraneus nie wiedział o okoliczności intraneusa stanowiącej znamię czynu zabronionego, to

- nie ponosi w ogóle odpowiedzialności karnej- przy przestępstwach indywidualnych właściwych,

- odpowiada jak za przestępstwo powszechne- przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODŻEGACZA I POMOCNIKA- WYMIAR KARY

Zasada: Art. 19 §1- podżegacz i pomocnik- sąd wymierza karę w granicach ustawowego zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.

Wyjątki:

a) Art. 19 §2- przy pomocnictwie sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary,

b) Art. 21§3- można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary wobec extranuesa, współdziałającego z intraneusem, jeśli wiedział o cesze intraneusa stanowiącej znamię przestępstwa.

c) Art. 22 ( AKCESORYJNOŚĆ ODPOWIEDZIALNOŚCI )

- jeśli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać podżegacz i pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie,

- jeśli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

CZYNNY ŻAL WSPÓŁDZIAŁAJĄCEGO ( Art. 23 )

a) CZYNNY ŻAL UDAŁY- współdziałający nie podlega karze

b) CZYNNY ŻAL NIEUDAŁY- sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego.

PROWOKACJA ( Art. 24 )

Sens pojęcia prowokacji jest w publicystyce znacznie szerszy niż w prawie karnym materialnym.

a) nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego ( czyli jak przy podżeganie ),

b) w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego ( cel różni podżeganie od prowokacji ).

Zasada: prowokator odpowiada tak jak podżegacz

Wyjątki: nie stosuje się:

- Art. 22 ( akcesoryjność odpowiedzialności ).

- Art. 23 ( czynny żal )

W przeciwnym wypadku łatwo sobie wyobrazić sytuację następującą: prowokator zawiadamia organ ścigania o tym, że osoba wskazana przezeń zamierza popełnić czyn zabroniony? Umożliwia to organom ścigania m. in. zatamowanie usiłowania dokonania takiego czynu przez sprawcę sensu stricto. Prowokator mógłby w takiej sytuacji powołać się na przepis art. 23 ( bo przecież zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego ) i art. 22.

Prowokator, który zawiadomił organy ścigania o zamiarze popełnienia czynu zabronionego, sprawca zostaje ujęty, prowokator odpowiada za przestępstwo, do którego nakłaniał- jak za podżeganie.

Racja, na której opiera się rozwiązanie art. 24 jest racją moralną. Bo prawo karne to minimum moralności. Warunek taki nie zostałby spełniony, gdyby prawo karne gwarantowało brak odpowiedzialności karnej prowokatora, który nakłaniałby inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciw nim postępowania karnego.

Mechanizm oparty na prowokacji mogą stosować natomiast organy ścigania na postawie odpowiednich przepisów rangi ustawowej przy zwalczaniu niektórych typów rodzajowych przestępstw np. łapownictwa czy handlu narkotykami. Jednakże obywatel na własną rękę takich środków stosować nie może.

Ciekawy temat- prowokacja dziennikarska- różni się od ustaleń przewidzianych art.24. dziennikarz, który utrwala fakt przyjęcia łapówki przez funkcjonariusza publicznego nie jest prowokatorem, jeśli nie nakłonił tego funkcjonariusza, lecz jedynie poinformował.

III. ZBIEG PRZEPISÓW I PRZESTĘPSTW

Zasada ( i to bez wyjątków ! )- Art. 11 §1- ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.

Możliwe są dwa rozwiązania:

a) zbieg przepisów- które przyjął polski ustawodawca,

b) idealny zbieg przepisów- tym samym czynem można popełnić nie jedno, ale wiele przestępstw ( kk- 1932 ).

A. Jedno zachowanie- jeden czyn- jedno przestępstwo,

B. Wiele zachowań

1) z pewnego continuum zachowania ludzkiego wyodrębniamy przynajmniej dwa fragmenty zachowania, z których każdy stanowi realizację znamion jakiegoś typu czynu zabronionego,

2) JEDNOCZYNOWY ZBIEG PRZEPISÓW- oba fragmenty pozostają w stosunku krzyżowania się bądź nadrzędności- podrzędności, w ten sposób, iż fragment wyodrębniony przez pryzmat jednego przepisu w jakiejś części ( lub w całości ) pokrywa się z fragmentem wyodrębnionym przez pryzmat innego przepisu- ten sam czyn.

- wiele zachowań- jeden czyn ( CZYN CIĄGŁY- Art. 12 )- jedno przestępstwo.

3) WIELOCZYNOWY ZBIEG PRZESTĘPSTW- oba fragmenty pozostają w stosunku wykluczania, czyli nie mają żadnych punktów stycznych- wielość czynów.

JEDNOCZYNOWY ZBIEG PRZEPISÓW- sytuacja, gdy do jednego czynu konkuruje kilka przepisów części szczególnej kodeksu karnego, które to konkurujące przepisy wyznaczyć mają kwalifikację prawno- karną czynu. Jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej typów czynów zabronionych. Taka sytuacja wynika z założenia syntetycznego, a nie kazuistycznego opisu poszczególnych typów rodzajowych przestępstw.

POZORNY ZBIEG PRZEPISÓW- sytuacja, gdy sprawca tym samym czynem realizuje znamiona co najmniej dwóch różnych przepisów, przy czym przyjęcie w kwalifikacji prawnej jednego z nich oddaje całą zawartość bezprawia, pozwalając na wyeliminowanie pozostałych. Ma miejsce wtedy, gdy stosowny przepis ustawy lub reguły interpretacyjne nakazują traktować dwa lub więcej czynów za jedno przestępstwo ( PRAWNA JEDNOŚĆ CZYNU ).

Z logicznego punktu widzenia zakresy zbiegających się przepisów pozostają w stosunku nadrzędności i podrzędności.

REGUŁY WYŁĄCZANIA OCEN PRAWNOKARNYCH:

1) LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI ( ZASADA SPECJALNOŚCI )- przepis szczególny uchyla przepis ogólny. To są dwa przepisy, których znamiona wypełnia jeden czyn sprawcy. Przepis ogólny charakteryzuje czyn sprawcy bez elementów szczegółowych, które wymienia jako znamiona przepis szczególny.

Przepisem ogólnym- art. 148 §1

Przepis szczególny- art. 148 §2

Zabójstwo człowieka ze szczególnym okrucieństwem wypełnia znamiona przestępstwa opisanego w art. 148 §1 i §2. Jeśli czyn sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstw opisanych w obu paragrafach, to jako podstawę odpowiedzialności powołamy art. 148 §2.

Zasada ta prowadzi do ustalenia, że zbieg przepisów ma charakter pozorny. Jest kwestionowana przez szkołę krakowską, co znalazło wyraz w komentarzu krakowskim. A. Zoll rozumuje: to co nazwaliśmy przepisem szczególnym- art. 148 §2 jest w istocie dopełnieniem do pełnego zakresu typu rodzajowego przestępstwa zabójstwa. Jednakże sprawca, który zabija człowieka, raz tylko narusza normę sankcjonowaną "nie zabijaj człowieka", niezależnie od tego, czy czyn został popełniony ze szczególnym okrucieństwem. Zbieg przepisów miałby miejsce, gdyby sprawca dwukrotnie naruszył normę sankcjonowana "nie zabijaj człowieka" zawartą w dwóch konkurujących przepisach. W istocie ten, kto zabija człowieka ze szczególnym okrucieństwem, narusza normę sankcjonowaną "nie zabijaj"- czyn kwalifikujemy z art. 148 §2, nie możemy jednocześnie twierdzić, że sprawca jednocześnie naruszył normę związaną z treścią art. 148 §1. W związku z czym zasada ta jest niepotrzebna.

Z punktu widzenia logiki pomiędzy zabójstwem ze 148 §1 a np. zabójstwem w afekcie ze 148 §4 nie zachodzi stosunek nadrzędności, lecz wykluczania się. Żadne zwykłe zabójstwo nie jest jednocześnie zabójstwem w afekcie. W związku z czym niemożliwy jest zbieg tych przepisów, bo czyn nie wyczerpuje znamion dwóch różnych przepisów.

2) LEX CONUMENS DEROGAT LEGI CONSUMPTAE ( ZASADA KONSUMPCJI )- Przepis konkurujący uchyla przepis konsumowany.

PRZEPIS KONSUMUJĄCY- poznamy po tym, iż zawiera on cały WYMIAR BEZPRAWIA wyznaczony przez przepis konsumowany. W tym znaczeniu zakwalifikowanie czynu na podstawie przepisu konsumującego wystarczy dla oddania zakresu bezprawia zawartego w przepisie skonsumowanym.

Jeżeli w treści przepisu kradzieży z włamaniem zawarte jest zniszczenie rzeczy. Sprawca kradnie z włamaniem- bo niszczy rzecz- drzwi. W obu wypadkach oznacza to, że sprawca wypełnił przestępstwa kradzieży z włamaniem i znamiona przestępstwa zniszczenia cudzej rzeczy ( art. 288 §1 ).

W znamionach kradzieży z włamaniem ( PRZEPIS KONSUMUJĄCY ) jest zatem zawarty WYMIAR BEZPRAWIA zawarty w uszkodzeniu rzeczy ( PRZEPISIE KONSUMOWANYM )

Zbieg ma charakter pozorny, sprawca odpowiadał będzie z art. 279.

W konkretnym jednak wypadku może okazać się, iż przepis o kradzieży z włamaniem nie oddaje całego wymiaru bezprawia- znamion przestępstwa zniszczenia mienia. Jest tak wtedy, gdy sprawca dokonał np. kradzieży z włamaniem do obiektu sakralnego by okraść skarbonkę, w której znalazło się ledwie kilka monet.

Sprawca skradł kilka monet, a czynu dokonał wybijając wielki XVI- wieczny witraż o znacznej wartości dla kultury. Gdyby kradzież z włamaniem- nie oddalibyśmy całego wymiaru bezprawia wynikającego ze zniszczenia witraża, który formalnie był zabezpieczeniem mienia. Zasada lex consumens derogat legi consumptae nie zadziała. Zbieg ma charakter rzeczywisty- powołać trzeba łącznie oba przepisy, których znamiona zostały wypełnione. Czyn sprawcy- kradzież z włamaniem z art. 279 §1 w związku z art. 288 w związku z art. 294 §2- zaostrzenie kary za zniszczenie rzeczy, jeśli przestępstwo zostało popełnione w stosunku do dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury.

Dwa kryteria:

- Wolter- konsumpcja jest możliwa jedynie wtedy, gdy stopień społecznego niebezpieczeństwa ( szkodliwości ) czynu stypizowanego w przepisie konsumowanym jest znacznie niższy niż czynu stypizowanego w przepisie pochłaniającym,

- A. Marek- lex consumens non derogat legi consumptae severior- przepis zawierający łagodniejszą sankcję nie może pochłaniać przepisu surowszego.

3) LEX PRIMARIA DEROGAT LEGI SUBSIDIARAE ( PRZEPIS PIERWOTNY WYŁĄCZA POSIŁKOWY ). Istnieją 2 sytuacje, w których posługujemy się tą zasadą:

a) SUBSYDIARNOŚĆ WYRAŹNA- ustawodawca expressis verbis wskazuje tę zasadę jako rozwiązującą zbieg przepisów ustawy.

Przykład:. Art. 228 §1 ( łapownictwo bierne ) i art. 231 §4 ( przestępstwo nadużycia służbowego ). Przestępstwo to wypełnia znamiona nadużycia służbowego ( art. 231 §2 ). Do aktu łapownictwa zbiegają się więc w tej sytuacji dwa przepisy o sposobie rozwiązania. O konkurencji stanowi art. 231 §4- przepisu o nadużyciu służbowym w celu osiągnięcia korzyści majątkowej ( art. 231 §2 ) nie stosuje się gdy czyn wypełnia znamiona przestępstwa łapownictwa biernego.

Art. 228 §1- przepis pierwotny

Art. 231 §2- przepis subsydiarny.

b) SUBSYDIARNOŚĆ MILCZĄCO ZAŁOŻONA- założenie milcząco uczynione przez ustawodawcę co do subsydiarnego charakteru jednego z konkurujących przepisów- dotyczy sytuacji,

- w której czyn sprawcy przechodzi przez formy stadialne, w której to sytuacji przyjmujemy, że charakter subsydiarny ma przepis określający formę stadialną w stosunku do przepisu określającego formę bardziej zaawansowaną.

Przepis sankcjonujący formę przygotowania przywołujemy tylko wtedy tylko jeśli czyn nie osiągnął stadium usiłowania. Jeżeli osiągnął przywołujemy przepis o karalności za usiłowanie. Jeśli czyn osiągnął stadium dokonania, powołujemy przepis traktujący o dokonaniu, a nie przykładowo o usiłowaniu.

Jeżeli nastąpiło wyłączenie karalności za usiłowanie, o czym traktuje Art. 15 §1 ( czynny żal udały ) to nie odżywa odpowiedzialność za przygotowanie, jeśli ustawa stanowi o karalności przygotowania do danego typu rodzajowego przestępstwa. Podobnie nie odżywa karalność za usiłowanie, jeśli wyłączona jest odpowiedzialność za dokonanie czynu.

- gdy czyn przechodzić będzie dwie odrębne fazy:

- narażenia dobra chronionego prawem na niebezpieczeństwo,

- zniszczenie dobra chronionego prawem ( tego samego )

Przykład: art. 164- odp. karna za sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy. Jeśli sprawca sprowadził niebezpieczeństwo katastrofy urzeczywistniło się ono w postaci faktycznej katastrofy, konkurują dwa przepisy.

Art. 164- sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy,

Art. 163- spowodowanie katastrofy.

Art. 163 ( lex primaria ) wyłączy Art. 164 ( lex subsidiara ).

Inny przykład:

Art. 160 §1- narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

Jeśli ktoś spowodował zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób ( Art. 163 ) to nie stosujemy już Art. 160.

B. RZECZYWISTY ZBIEG PRZEPISÓW ( Art. 11 §2 )- sytuacja, gdy tym samym czynem sprawca realizuje znamiona określone w dwóch co najmniej przepisach, z których żaden nie oddaje w pełni całej zawartości bezprawia popełnionego czynu, co powoduje, że konieczne staje się ich łączne ( kumulatywne ) uwzględnienie przy kwalifikacji prawnej.

Mamy tu do czynienia z wielością czynów, z których każdy stanowi odrębne przestępstwo, przestępstwa te popełnione są przez tego samego sprawcę, w czasie przed skazaniem za którekolwiek z nich.

Z logicznego punktu widzenia zakresy zbiegających się przepisów pozostają w stosunku krzyżowania.

Przykład: Sprawca rozboju tak intensywnie stosował przemoc wobec ofiary, że spowodował ciężki uszczerbek na jej zdrowiu. Art. 280 §1- odpowiedzialność sprawcy rozboju, który kradnie używając przemocy wobec innych osób. Przepis nie wskazuje skutków zastosowania tej przemocy. Jeśli przemoc jest tak intensywna, że spowodowała ciężki uszczerbek na zdrowiu, wypełnione zostały także znamiona Art. 156 §1. Musimy więc powołać oba przepisy. Jak to zrobić i czy sprawca popełnił jedno przestępstwo?

Możliwe są tu dwa rozwiązania:

a) KUMULATYWNY ZBIEG PRZEPISÓW- przyjęty przez obecny kk- Art. 11 §2- sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów ( obligatoryjnie ). Tworzy tu nowy typ rodzajowy przestępstwa za pomocą znamion zawartych w zbiegających się przepisach. Sąd utworzy "nowy" typ rodzajowy przestępstwa rozboju ze skutkiem w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ofiary rozboju, który oddaje całą zawartość bezprawia czynu sprawcy ( dokonuje KUMULATYWNEJ KWALIFIKACJI ). Dzięki temu ustawodawca uniknął tworzeniu zbyt dużej liczby typów zmodyfikowanych przestępstw,

Pojawił się problem, co następuje w sytuacji, gdy sprawca wypełnił swoim czynem znamiona określone w dwóch przepisach, z czego jeden opisuje przestępstwo ścigane na wniosek. Do kumulatywnej kwalifikacji konieczna byłaby wniosek. SN uznał ( 1973 ), że w takim wypadku wniosek pokrzywdzonego nie jest konieczny.

Inny problem: czy można zastosować kumulację przepisów przewidujących umyślny i nieumyślny typ przestępstwa, na przykład umyślnego sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy ( Art. 174 §1 ) i nieumyślnego spowodowania takiej katastrofy. Większość doktryny opowiada się za taką możliwością.

WYMIAR KARY

Art. 11 §3- sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą. Może orzec inne środki w ustawie przewidziane na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

Jeżeli zatem w omawianym przez nas przykładzie sprawca rozboju spowodował ciężki uszczerbek na zdrowiu, zbiegają się dwa przepisy, kierując się treścią Art. 11 §3 wiemy, że sąd wymierzy karę za przestępstwo rozboju, choć inne środki może zastosować na podstawie innych zbiegających się przepisów.

Tak więc sąd stworzył nowy typ rodzajowy przestępstwa o następujących znamionach:

- kto,

- kradnie ( zabiera cudzą rzecz ruchomą w celu przywłaszczenia ),

- powodując ciężki uszczerbek na zdrowiu ( jeśli chodzi o używanie przemocy to lex consumens derogat legi consumptae!- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu zawiera już w sobie wymiar bezprawia zawarty w użyciu przemocy ).

b) ELIMINACYJNY ZBIEG PRZEPISÓW ( LEX SEVERIOR DEROGAT LEGI MITIORI )- sąd kwalifikuje czyn wyłącznie na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą sankcję ( taką postać przewiduje kodeks wykroczeń, przewidywał ją kk z 1932 ). Ma tą wadę, że nie oddaje całej zawartości bezprawia, poza tym pojawia się problem, który z przepisów pozostających w zbiegu powinien pozostać "na placu boju", gdy wszystkie przepisy zagrożone są takimi samymi sankcjami.

Z treści Art. 11 §2 wynika normatywny sens pojęcia skazania. W publicystyce często popełnia się skrót myślowy polegający na sprowadzeniu skazania do wymiaru kary. Skazanie, jednak w sensie normatywnym opisanym w art. 11 §2 nie obejmuje wymierzenia kary.

SKAZANIE- ustalenie przez sąd, że czyn sprawcy odpowiada wszystkim elementom definicji przestępstwa, iż naruszył normę sankcjonowaną, był bezprawny, karalny i karygodny.

WIELOCZYNOWY ZBIEG PRZESTĘPSTW- mamy z nim do czynienia zawsze i tylko wtedy, gdy ten sam sprawca dopuszcza się dwóch lub więcej czynów ( a contrario z Art. 11 §1 ). Pojawia się pytanie:

a) czy taka wielość czynów oznacza jedno przestępstwo,

b) czy też tyle przestępstw, ile czynów.

Warto zauważyć analogię pomiędzy następującymi parami ( ważne dla praktyki ):

czyn ciągły- ciąg przestępstw,

rzeczywisty zbieg przepisów- rzeczywisty zbieg przestępstw

pozorny zbieg przepisów- pozorny zbieg przestępstw.

A. POZORNY ZBIEG PRZESTĘPSTW ( WIELE CZYNÓW= JEDNO PRZESTĘPSTWO )- wielość zachowań tego samego sprawcy nie rodzi wielości przestępstw.

Sytuacja wielości zachowań tego samego sprawcy, co do której wielości zachowań zastanawiamy się, czy jest ona jednoznaczna z popełnieniem jednego czynu.

Przykład: Sprzedawczyni w sklepie gminnej społeczności po zamknięcie sklepu każdego wieczora zabierała do domu trochę cukru, trochę mąki- zabierała część mienia społecznego. Czy te drobne kradzieże każdego wieczora należy traktować jako odrębne przestępstwo czy jako jedno?

1) CZYN CIĄGŁY ( Art. 12 )

W zasadzie są problemy, gdzie zakwalifikować czyn ciągły, bo jest to jeden czyn ( a nie wiele czynów, co jest charakterystyczne dla zbiegu przestępstw ).

a) dwa lub więcej zachowań,

Te zachowania są pojmowane jako integralna, nierozerwalna całość. Jeśli kwalifikacja prawna jest uzależniona od wartości mienia będącego przedmiotem zamachu, rozmiary szkody wyrządzonej poszczególnymi zachowaniami podlegają zsumowaniu.

Jeśli przestępstwo wieloczynowe- to nie stosujemy, bo powtarzalność pewnych czynności i tak została już uwzględniona w ustawowym opisie.

b) zachowania te muszą być podjęte w krótkich odstępach czasu,

Odstępy pomiędzy kolejnymi zachowaniami, a nie pierwszym i ostatnim

- A. Zoll- kilka lub kilkanaście dni,

- A. Wąsek- w grę wchodzą kilkutygodniowe przerwy w działaniu sprawcy,

- G. Rejman- kilka dni do tygodnia,

Problem, że odstępy czasu nie są same w sobie krótkie lub długie, lecz stają się takie względem jakiegoś niezbyt wyraźnie określonego układu odniesienia.

c) w wykonaniu z góry powziętego zamiaru,

Ten sam, a nie taki sam zamiar. Sprawca z góry zakłada sobie, że popełni przestępstwa "na raty" albo co najmniej taką możliwość dopuszcza. Z góry- sprawca obejmuje zamiarem wszystkie zachowania składające się na czyn ciągły.

Znaczy to, że konstrukcja czynu ciągłego nie znajduje zastosowania do przestępstw nieumyślnych, natomiast może mieć zastosowanie do przestępstw kwalifikowanych przez objęte nieumyślnością następstwo.

Taka sytuacja będzie miała miejsce w przypadku dokonywania przez tego samego sprawcę przestępstwa nie jednorazowo, ale "na raty". Jeśli sprawca dokona z góry zamierzając przestępstwa "na raty" rozkładając według z góry powziętego planu przestępczą działalność na wiele zachowań, powiemy, że jego zachowanie ma charakter czynu ciągłego.

Przykład: sprzedawca samochodów podjął zamiar wyniesienie jednego z zalegających w magazynie pojazdów, ale "na raty", to powiemy, że jego zachowanie mimo, iż rozłożone w czasie na poszczególne fragmenty w krótkich odstępach czasu będzie czynem ciągłym, a więc jednym przestępstwem kradzieży.

Przykład: listonosz działa z zamiarem czytania korespondencji, którą roznosi, chcą wiedzieć, czy przynosi dobre czy złe nowiny. Jeśli przez pół roku czyta korespondencję dopuszcza się przestępstwa niedotrzymania tajemnicy korespondencji. Mamy do czynienia z konstrukcją czynu ciągłego. Co jeśli listonosz pierwszego dnia otworzył list i postanowił, że już więcej listów czytał nie będzie? Ale następnego dnia znów otwiera, znów złe informacje i znów postanawia więcej nie otwierać. Następnego dnia jednak znów ulega ciekawości. Jeśli nie mamy z góry powziętego zamiaru nie ma czynu ciągłego, jest wielość przestępstw.

A konsekwencje są doniosłe, bo:

Ze względu na to, iż czyn ciągły jest korzystny dla sprawcy ( zob. niż. ), to każdy obrońca argumentował będzie, że sprawca zamiar powziął z góry.

d) tożsamość pokrzywdzonego, jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste,

DOBRO OSOBISTE- pojęcie takie jak w prawie cywilnym, ale katalog jest otwarty, co bardzo utrudnia stosowanie, bo czasem trzeba będzie najpierw odpowiedzieć na pytanie, czy to, co było przedmiotem zamachy jest dobrem osobistym, a dopiero potem, czy zachowania mogą być uznane za czyn ciągły.

Przykład: Jeżeli sprawca zniesławienia publikuje na łamach prasy 3 odcinkowy tekst zniesławiający tą samą osobę, sprawca dopuszcza się czynu zabronionego zniesławienia ( Art. 212 §2 ), mimo, iż przestępstwo to popełniono "na raty". Wszystkie teksty dotykają jednak tej samej osoby. Mamy tu do czynienia z jednym przestępstwem, gdyż przedmiotem zamachy jest dobro osobiste tej samej osoby.

Jeżeli sprawca w 1 odcinku zniesławił osobę A, w drugim osobę B, a w trzecim C, wówczas ze względu na 3 osoby pokrzywdzone, mamy do czynienia z trzema odrębnymi przestępstwami, za które sprawca poniesie odpowiedzialność.

W przypadku czynu ciągłego- jeden czyn zabroniony, a jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo ( Art. 11 §1 ), więc zbieg przestępstw jest pozorny.

Swego rodzaju testem prawidłowości zastosowania konstrukcji czynu ciągłego do konkretnego stanu faktycznego jest pytanie, czy pierwsze zachowanie sprawcy można uznać za usiłowanie dokonanie całego przestępstwa?

Konsekwencje konstrukcji:

Ocenie prawno- karnej podlega czyn ciągły jako całość, będąca przedmiotem wartościowania w sensie prawno- karnym. Konstrukcja czynu ciągłego pozwala nam na objęcie pojęciem jednego przestępstwa całości rozciągniętych w czasie zachowań w wymiarze kilku lub kilkunastu dni. Jeśli odstępy te wynoszą np. miesiące, to konstrukcja czynu ciągłego nie znajduje zastosowania. Konstrukcja czynu ciągłego rodzi trudności w praktyce i często była krytykowana w doktrynie. Została ona wprowadzona do kk przez krakowską szkołę prawa karnego. Konstrukcję tę pochwalał m. in. prof. Wąsek-

Konstrukcja czynu ciągłego nie łączy się z ustawowym zaostrzeniem wymiaru kary. Znaczy to, że sąd skazując za szereg zachowań tego samego sprawcę za czyn ciągły, nie może wyjść poza granice ustawowego zagrożenia i wymierzyć karę przekraczającą górną granicę ustawowego zagrożenia.

Jeżeli zatem sprawca łapownictwa biernego przyjmuje łapówkę, ale płaconą "na raty", to jeśli sąd skazywałby będzie sprawcę, a następnie wymierzy mu karę nie może wyjść poza ustawowe zagrożenie, o którym mowa w art. 228 ( 8 lat pozbawienia wolności ), jeżeli sprawca z góry przyjętym zamiarem przyjął korzyść majątkową, jeżeli była to korzyść znaczna- 12 lat.

Dlatego konstrukcja ta jest dla sprawcy korzystna, bo mimo wielości zachowań nie powoduje modyfikacji granic ustawowego zagrożenia. Gdyby go odrzucić, to wchodziłby w grę ciąg przestępstw ( Art. 91 ) albo zbieg realny w podstawowej postaci ( Art. 85 ).Ale należy pamiętać też o tym, że czyn ciągły jako całość może obejmować zachowania, z których każde rozpatrywano osobno nie jest karygodne, czy też kwalifikowałoby się jako wykroczenie.

2) PRZESTĘPSTWO WIELOCZYNOWE

a) gdy sposób określenia zachowania sprawcy za pomocą znamion danego typu rodzajowego wskazuje na konieczną dla bytu danego przestępstwa powtarzalność zachowań naruszających normę sankcjonowaną. Znaczy to, że jednokrotne zachowania naruszające normę nie wystarcza dla wypełnienia znamienia czasownikowego i dokonania przestępstwa.

Np. Art. 209- przestępstwo niealimentacji. Karalne jest nie jednorazowe naruszenie normy sankcjonowanej, ale uporczywe uchylenie się przez sprawcę od obowiązku łożenie na osobę najbliższą.

Art. 208- "rozpija"- zakłada pewną powtarzalność konieczną dla bytu przestępstwa rozpijania.

b) gdy można wyobrazić sobie jednorazowość zachowania, które wypełnia znamiona danego typu rodzajowego przestępstwa, lecz w zdecydowanej większości wypadków znamię czasowe obejmować będzie powtarzające się zachowanie tego samego sprawcy.

Np. przestępstwo znęcania się fizycznego lub psychicznego nad osobą najbliższą, małoletnią, nieporadną lub pozostającą w stosunku zależności. Może być sytuacja, gdy znamię znęcania się może być wypełnione jednorazowo. Np. ojciec, które przypala policzek dziecka żarzącym się papierosem. Uznano w tym wypadku, że znamię znęcanie się fizycznego w tym stanie faktycznym zostało wypełnione przez jednorazowe zachowanie sprawcy. Z reguły jednak sądy rozpatrują stany faktyczne, w których znęcanie się złożone jest z szeregu aktów, z których każde przestępstwo popełnione przez tego samego sprawcę wypełnia znamiona znęcania się ze względu na powtarzalność zachowania.

W praktyce sądowej: znęcanie fizyczne- np. wielokrotne pobicie tworzące jedno przestępstwo znęcania się, choć każde z tych pobić mogłoby stanowić przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej człowieka. uznano jednak, że zbieg przestępstw ma charakter pozorny.

c) gdy konstrukcja przestępstwa opisanego w części szczególnej złożona jest z czynów, z których każdy mógłby być zakwalifikowany na podstawie odrębnego przepisu części szczególnej.

Np. przestępstwo rozboju ( Art. 280 ). Składa się:

- z czynu kradzieży,

- ze stosowania przemocy ( co najmniej uderzenie człowieka, zakwalifikować można je jako naruszenie nietykalności cielesnej człowieka ).

Jednakże mimo, że owe dwa zachowania się mogą być potraktowane jako odrębne przestępstwa, powiemy, że mamy do czynienia z przestępstwem dwuczynowym, z których każdy stanowić może odrębne przestępstwo, ale ustawodawca przesądził o tym, że dwa czyny będą składać się na tylko jedno przestępstwo.

3) GDY SPRAWCA JEDNYM CZYNEM REALIZUJE FORMĘ STADIALNĄ WCZEŚNIEJSZĄ, A DRUGIM CZYNEM REALIZUJĘ FORMĘ STADIALNĄ BARDZIEJ ZAAWANSOWANĄ. Uznamy wówczas, że zbieg przestępstw między jednym a drugim czynem jest pozorny. mamy do czynienie tylko z jednym przestępstwem dokonanym. Nie ma jednak sytuacji pozornego zbiegu przestępstw wyraźnego kryterium rozróżnienia.

Przykład: Sprawca pociągnął za spust broni, strzał nie padał, broń była nieodbezpieczona, odbezpiecza i zbija. Było i usiłowanie i dokonanie- zbieg pozorny. Przyjmujemy tylko dokonanie. Ale co jeśli między usiłowaniem a dokonaniem była większa przerwa czasowa ( np. miesiąc ) ? Wówczas mamy rzeczywisty zbieg przestępstw.

4) WSPÓŁKARANIE CZYNÓW UPRZEDNICH- czyny uprzednie to takie zachowania, które mogłyby stanowić odrębne przestępstwa, jednakże uznajemy, że zbieg ma charakter pozorny z tego względu, iż wymierzając karę za czyn następczy dokonujemy współukarania czynów uprzednich.

- jeśli czyn jest opisany w części szczególnej jako narażenie dobra, wówczas uznajemy, że odpowiedzialność karna za faktyczne spowodowanie katastrofy zawiera już także czyn uprzedni- spowodowanie niebezpieczeństwa katastrofy,

- zachowania wynikające formy zjawiskowe przestępstwa. Np. sprawca nakłonił inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, a potem stał się współsprawcą. Skazując go za współsprawstwo ukarzemy go jednocześnie za podżeganie czy pomocnictwo czynu, którego dopuścił się następnie jako współsprawca.

5) WSPÓŁUKARANIE CZYNÓW NASTĘPCZYCH- mówimy o nim wtedy, gdy sprawca dopuszcza się popełnienia przestępstwa wypełniające znamiona innego czynu stanowiącego w swym kryminologicznym obrocie akt skorzystania z owoców przestępstwa.

Przykład: sprawca dopuścił się przestępstwa kradzieży samochodu ( Art. 278 ). Następnie samochód rozebrał, sprzedał na giełdzie, a część pojazdu pociął na części i spieniężył w punkcie skupu złomu. Demontaż samochodu i pocięcie go na części wypełnia znamiona innego przestępstwa, jakim jest zniszczenie rzeczy. Sprawca popełnił drugie przestępstwo ( kradzież + zniszczenie ). Dopuścił się więc dwóch czynów- każdy z nich może stanowić przestępstwo. Czy więc zbieg przestępstw ma charakter rzeczywisty czy pozorny?

Złodziej samochodu zostanie skazany za kradzież cudzej rzeczy ruchomej, natomiast nie zostanie potraktowane jako odrębne przestępstwo współukaranie czynu następczego ( kradzież- w celu przywłaszczenia- czyli rozporządzania rzeczą jak właściciel. W właściciel może rozporządzić rzeczą na jeden z trzech sposobów- UTENDI, FRUENDI, ABUTENDI- używanie, czerpanie pożytków, zniszczenie ).

Nie zachodzi współukaranie czynu następczego, gdy sprawca wypadku drogowego ( art. 177 ) dopuszcza się następnie drugiego czynu, jakim jest nieudzielenie pomocy ofierze wypadku ( Art. 162 ). Racja ta jest spowodowana:

- nieumyślnym spowodowaniem wypadku,

- umyślnym nieudzieleniem pomocy.

Zob. też gwarant.

Zbieg przestępstw ma charakter rzeczywisty.

B. RZECZYWISTY ZBIEG PRZESTĘPSTW ( WIELE CZYNÓW= WIELE PRZESTĘPSTW )- wielość czynów, z których każde stanowi odrębne przestępstwo. Sprawca popełnił dwa lub więcej czynów, z których każdy stanowi odrębne przestępstwo, nie ma przestępstwo wieloczynowego i nie zachodzą dwa rodzaje współukarania.

1) CIĄG PRZESTĘPSTW ( Art. 91 )

a) dwa lub więcej przestępstw,

b) przestępstwa te muszą być popełnione w krótkich odstępach czasu

c) sprawca popełnia je w podobny sposób,

W PODOBNY SPOSÓB-

- stałe wykorzystywanie powtarzającej się sytuacji ( np. włamania do radioodbiorników w samochodach ),

- sprawca posługuje się tymi samymi narzędziami. Buchała i Zoll twierdzą, że nie na nastąpi tu podobieństwo przestępstw, gdy sprawca najpierw włamuje się do samochodu kradnąc radia, a potem włamuje się do mieszkania kradnąc kosztowności używając np. tego samego narzędzia do wybijania szyb.

d) nie zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny co do któregokolwiek z tych przestępstw,

e) przestępstwa te muszą realizować znamiona tego samego typu czynu zabronionego

Jeśli sprawca popełnił szereg kradzieży zwykłych i szereg kradzieży z włamaniem, to mamy do czynienia z dwoma ciągami przestępstw.

WYMIAR KARY

Sąd orzeka karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Przykład: Ujęty nocą przez patrol policji sprawca włamał się do kilkudziesięciu zaparkowanych pojazdów i kradł z nich radia, które znaleziono w miejscu zamieszkania sprawcy. Sprawca popełnił w krótkich odstępach czasu kolejne przestępstwa, które to tworzą ciąg przestępstw. Nie może być przerwany wyrokiem skazującym.

W takiej sytuacji popełnienia ciągu przestępstw kradzieży sąd wymierzy karę na podstawie przepisu traktującego o odpowiedzialności karnej za przestępstwo kradzieży- art. 278, ale sąd wymierzy karę do górnej granicy ustawowego zagrożenia, zwielokrotnionego o połowę ( do, 7,5 roku pozbawienia wolności ). Konstrukcja ciągu przestępstw znajduje zastosowanie do różnych stanów faktycznych.

Przykład: Celnik, który w krótkim odstępie czasu przyjmuje od różnych osób przekraczających granicę łapówki za niewykonanie odprawy celnej. Celnik dopuszczał się ciągu przestępstw. Kara do 12 lat pozbawienia wolności.

Gdy sprawca:

- popełnia dwa ciągi przestępstw w warunkach określonych w Art. 85,

- popełnia ciąg przestępstw + inne przestępstwo.

Sąd orzeka karę łączną stosując odpowiednio przepisy rozdziału IX.

Czyn ciągły i ciąg przestępstw to konstrukcje, które wyodrębniły się w jednolitej konstrukcji przestępstwa ciągłego, które znał kk z 1969, ale nie definiował pojęcia. Wobec trudności, jakie odnotowało praktyka, posługując się pojęciami ciągu przestępstw i czynu ciągłego, wraca się do dawnej konstrukcji. Przestępstwo ciągłe wg orzecznictwa miało miejsce wtedy, gdy ten sam sprawca, działający z tym samym lub stale odnawiającym się zamiarem, dokonując jednostkowych naruszeń tego samego dobra chronionego prawem, wykorzystując tę samą, utrzymującą się lub powtarzającą się sytuację, działając w podobny sposób i krótkich odstępach czasu.

2) ZBIEG PRZESTĘPSTW- Art. 85

a) dwa lub więcej przestępstw,

b) zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw.

Warunek ten prowadzi do multiplikacji zbiegów. W zbiegu pozostają bowiem wszystkie przestępstwa tego samego sprawcy popełnione przed pierwszym wyrokiem skazującym, po czym w odrębnym zbiegu pozostają kolejne przestępstwa, jakie sprawca ten popełni do momentu wydania następnego wyroku.

Nie ma znaczenia kwalifikacja prawna czynów, nie ma znaczenia odstępstwo czasowe, nie ma znaczenia zamiar.

Zbieg może być:

- wielorodzajowy

Przykład: sprawca w styczniu 2004 dopuścił się przestępstwa kradzieży ( art. 278 ). Miesiąc później dopuścił się przestępstwa oszustwa, o którym mowa w art. 286. Miesiąc później dopuścił się przestępstwa rozboju typu podstawowego, o którym mowa w art. 280. Został zatrzymany w czerwcu 2004 roku, a postępowanie przygotowawcze przez prokuraturę oparte było na akcie oskarżenia o popełnienie trzech przestępstw- kradzieży, oszustwa, rozboju. Sąd uznał, że popełnione przestępstwa pozostają w rzeczywistym zbiegu

- jednorodzajowy

WYMIAR KARY

Konsekwencją rzeczywistego zbiegu przestępstw jest wymierzenie KARY ŁĄCZNEJ ( Art. 86- 92 ).

Przestępstwa takie mogą być:

a) osądzane w jednym postępowaniu karnym ( rzadko ). Kara łączna orzeczona jest w wyroku skazującym.

b) osądzone w kilku postępowaniach karnych. Wówczas konieczne jest kolejne postępowanie, którego przedmiotem jest orzeczenie kary łącznej. Karę orzeka się wyrokiem łącznym ( po uprawomocnieniu się kar z osobna wymierzonych za zbiegające się za sobą przestępstwa. Jeśli wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną biorąc za podstawę kary z osobna wymierzona za zbiegające się przestępstwa.

Zasady wymiaru kary łącznej:

a) w pierwszej kolejności sąd wymierza karę za poszczególne przestępstwa pozostające w zbiegu rzeczywistym,

b) następnie ocenia, czy kary te podlegają łączeniu,

ŁĄCZENIE KAR ( Art. 87, 88, 89 ):

- pozbawienie wolności + ograniczenie wolności= kara łączna pozbawienia wolności ( 1 miesiąc ograniczenia wolności = 15 dni pozbawienia wolności )

- 25 lat pozbawienia wolności/dożywotnie pozbawienie wolności + inne, to pierwszą karę orzeka się jako łączną,

- 25 lat pozbawienia wolności + 25 lat pozbawienia wolności- sąd może orzec dożywotnie pozbawienie wolności.

- kary grzywny/ograniczenia wolności/pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem + bez warunkowego zawieszenia- fakultatywnie kara łączna z warunkowym zawieszeniem, na podstawie przesłanek z art. 69. Sąd może orzec grzywnę z Art. 71 §1, chociażby jej nie orzeczono za pozostające w zbiegu przestępstwa. W razie zbiegu orzeczeń o okresach próby sąd orzeka ten okres oraz związane z nim obowiązki na nowo.

c) w przypadku kiedy kodeks nie zezwala na łączenie kar ( KUMULACJA ), tzn. każda z wymierzonych kar podlega wykonania z osobna, sąd ustala granice, w jakich kara będzie orzeczona, poprzez wskazanie jej minimum i maksimum ( Art. 86 )

- granica dolna- najwyższa z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwo,

- granica górna- 540 stawek dziennych, 18 miesięcy ograniczenia wolności, 15 lat pozbawienia wolności,

- jeśli grzywna z art. 71 §1 związane z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności- 180 stawek dziennych,

- jeśli grzywna związana z zawieszeniem wykonania kary ograniczenia wolności- 90 stawek dziennych.

Dodatkowe zasady:

- wymierzając karę łączną grzywny sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej, jej wysokość nie może jednak przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio.

- wymierzają karę łączną ograniczenia wolności, sąd na nowo określa wymiar czasu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, albo wysokość potrąceń,

- obowiązki wymienione w Art. 36 §2 stosuje się, chociażby orzeczone tylko za jedno ze zbiegających się przestępstw.

d) wymierza karę łączną.

W USA jest inaczej- przyjmuje się kumulację kar ( niekiedy sięga kilkadziesiąt lat pozbawienia wolności ).

Ratio legis budzi wątpliwości- ciąg przestępstw jest łagodniejszy dla sprawcy niż zbieg przestępstw z art. 81- uprzywilejowuje się sprawcę popełniającego serię przestępstw w podobny sposób i w krótkich odstępach czasu- taka sytuacja wskazuje na większą determinację sprawcy, co powinno raczej skutkować surowszą karą, a nie łagodniejszą.

Przykład: jeśli sprawca w ciągu jednej nocy okradł 20 samochodów zaparkowanych na parkingu- to ciąg przestępstw z Art. 91. Jeśli w ciągu 4 lat okradł 4 samochody ( w każdym roku po jednym ), to zbieg przestępstw z Art. 85. Który ze sprawców wydaje się groźniejszy?

PRZESŁANKI ZBRODNI SĄDOWEJ w prawie niemieckim.

Staff Gesetzbuch niemiecki kodeks karny z 1871.

Utworzenie tego typu rodzajowego przestępstwa możliwe jest przy zastosowaniu kumulatywnej kwalifikacji prawnej §339 niemieckiego kk i §211 tegoż kk.

§339- statuuje przestępstwo urzędnicze polegające na:

- nadużyciu uprawnień lub przekroczeniu obowiązków w postaci dokonania nieuprawnionej nadinterpretacji prawa.

NADINTERPRETACJA PRAWA- prowadzi do pokrzywdzenia jednej ze stron postępowania i wydania na jej niekorzyść niekorzystnego rozstrzygnięcia np. wyroku skazującego.

Zagrożenie- kara pozbawienia wolności od 1 roku do 5 lat.

§229- statuuje przestępstwo morderstwa, czyli typu kwalifikowanego zabójstwa.

Przepisy tych dwóch paragrafów pozwalają na stworzenie morderstwa sądowego, czyli czynu polegającego na wydaniu wyroku skazującego na śmierć w drodze nadinterpretacji prawa.

Zagrożenie- dożywotnie pozbawienie wolności.

CZĘŚĆ SZCEGÓLNA

ROZBIÓR PIERWIASTKOWY- analiza znamion, które tworzą typy rodzajowe przestępstw.

I. WYPADEK DROGOWY ( Art. 177 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy ( kto ), na kim ciąży obowiązek postępowania zgodnego z zasadami bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

- sąd odniósł się do zachowania rolnika, który naruszył zasady obchodzenia się ze zwierzęciem pociągowym- koniem. Koń opuścił pomieszczenie stajni, korzystających z otwartej bramy. Koń włączył się do ruchu na autostradzie, naruszając reguły bezpieczeństwa. Zmusiło to innych kierowców to utraty panowania nad swoimi pojazdami. Akt oskarżenia został skierowany przeciwko właścicielowi konia. Przepis wyraźnie określa iż ten, kto naruszając chociażby nieumyślnie zasady w ruchu lądowym, jednak właściciel konia naruszył inną normę, nakazującą uwiązać konia. W stanie faktycznym rolnik może ponieść odpowiedzialność za nieumyślne spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym ( Art. 174 §2 ), bo do znamion tego przestępstwa, nie należy naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

- nie jest również naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym palenie traw obok autostrady, również odpowiedzialność z Art. 174 §2,

- sprawcą może być także pieszy czy pociągowy.

ZASADA OGRANICZONEGO ZAUFANIA- każdy użytkownik drogi publicznej kieruje się domniemaniem, że inni uczestnicy drogi postępuje zgodnie z przepisami drogowymi, ale jeśli uczestnik ruchu spostrzeże, że inny uczestnik ruchu zachować się może w sposób naruszający reguły bezpieczeństwa, to powinien się on kierować domniemaniem braku zaufania i uczynić to co niezbędne, by nie uczestniczyć w tym zdarzeniu.

Przykład: jeśli kierowca sam przystępuje do wyprzedzania rowerzysty, a rowerzysta "jedzie wężykiem" i będzie starał się go wyprzedzić, to powiemy, że naruszył regułę bezpieczeństwa w ruchu lądowym, jeśli potrąci rowerzystę- to popełnił przestępstwo z Art. 177. Powinien uczynić to, co niezbędne, by nie uczestniczyć w wypełnieniu znamienia z Art. 177.

2) naruszenie to może być:

a) umyślne- np. ten, kto widząc znak ograniczający prędkość prowadzi samochód z niedozwoloną prędkością

b) nieumyślne- np. kierowca nie zauważył znaku ograniczającego prędkość.

Samo naruszenie umyślne czy nieumyślne reguł nie jest elementem konstytutywnym elementem przestępstwa. Naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym jest wykroczeniem z kw. O przestępstwie zadecyduje znamię skutkowe.

3) skutkiem jest wypadek

4) spowodowany jest nieumyślnie

Jeśli sprawca spowoduje wypadek umyślnie, to zmienia się kwalifikacja prawno- karna:

- umyślne spowodowanie wypadku po to, by pasażer doznał uszczerbku jest kwalifikowane z Art. 156, 157,

- jeśli sprawca umyślnie powoduje wypadek, którego skutkiem nie jest ciężki uszczerbek na zdrowiu, lecz zniszczenie ubezpieczonego pojazdu w celu uzyskania kwoty z ubezpieczenia pojazdu, to oszustwo ubezpieczeniowe ( Art. 298 )

5) skutkiem wypadku jest odniesienie przez inną osobę obrażenia ciała określone w Art. 157 §1.

Art. 177 nie znajduje więc zastosowania, gdy jedynym pokrzywdzonym jest sam kierowca.

- jeśli lekki uszczerbek na zdrowiu- wykroczenie.

- jeśli uszczerbek był następstwem naruszenia zasad bezpieczeństwa, a nie wypadku, to wykroczenie.

Zagrożenie: kara pozbawienia wolności do lat 3.

Typ kwalifikowany ( znamię następstwa )

- skutkiem wypadku jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu.

Zagrożenie: jara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Nadzwyczajne obostrzenie kary- do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę- Art. 178

a) sprawca znajdował się w chwili czynu w stanie nietrzeźwości lub środka odurzającego lub

Samo prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego jest znamieniem przestępstwa z Art. 178a, ale lex consumens derogat legi consumptae!

b) sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia.

Zasada: przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego:

Wyjątek: gdy pokrzywdzonym jest osoba najbliższa- na wniosek pokrzywdzonego.

Polskie orzecznictwo różni się od sądowej praktyki niemieckiej w kwestii przypisania w płaszczyźnie normatywnej sprowadzenia wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym skutków tej katastrofy.

Fakt znajdowania się kierowcy w stanie nietrzeźwości jest równoznaczny z naruszeniem reguł bezpieczeństwa w ruchu lądowym. Jeśli sprawca nie naruszył reguł bezpieczeństwa, a w chwili spowodowania wypadku był w stanie nietrzeźwości?

Przykład: nietrzeźwy kierowca prowadził samochód z dozwoloną prędkością 40 km/h, zza drzewa wtargnął na jezdnię pieszy w miejscu nieprzeznaczonym do przejścia. Kierowca potrącił pieszego powodując średnie uszkodzenia ciała. Sam fakt znajdowania się kierowcy w stanie nietrzeźwości uzasadnia naruszenie reguł bezpieczeństwa. Przyjmuje się domniemanie, że gdyby nie znajdował się w stanie nietrzeźwości, to zdążyłby zareagować. Sądy niemieckie przypisują kierowcy w płaszczyźnie normatywnej naruszenie reguł ostrożności obowiązujących w ruchu lądowym innych niż stan nietrzeźwości. Nie wystarczy to do przypisania mu skutku, który wystąpił przyrodniczo, ale normatywie za nie nie odpowiada.

Przykład: nietrzeźwy kierowca stał na skrzyżowania na czerwonym świetle. W tym czasie najechał na niego inny pojazd- ciężarówka. Staranował osobowy pojazd, pasażer samochodu osobowego doznał średniego uszczerbku na zdrowiu. Kierowca znajdował się w stanie nietrzeźwości, ale refleks jego nie miał tu żadnego wpływu na przebieg zdarzenia. W opisanym przykładzie kierowcy samochodu osobowego nie będzie przypisany skutek w postaci uszczerbku na zdrowiu. Kierowca poniesie odpowiedzialność z Art. 178a §1.

II. PROWADZENIE POJAZDU W STANIE NIETRZEŹWOŚCI ( Art. 178a )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy prowadzący pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

2) prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego

Zagrożenie karą: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

Typ uprzywilejowany ( znamię sposobu )

- prowadzenie innego pojazdu niż mechaniczny,

- na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania

Zagrożenie karą: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Podanie wyroku do publicznej wiadomości ( fakultatywne ):

- 173 w zw. ze 178,

- 174 w zw. ze 178,

- 177 w zw. ze 178,

- 178a

Policja podejmuje akcję umieszczania w internecie fotografii kierowców, którzy prowadzili pojazd pod wpływem alkoholu. Taka praktyka policji byłaby zastępowaniem sądu w stosowaniu środka karnego, jakim jest podanie wyroku do publicznej wiadomości. Przy racjach kryminologicznych policji należy dać ustawowe uprawnienie do podawania przez policję do publicznej wiadomości danych osobowych kierowców.

III. SPRWOADZENIE KATASTROFY ( Art. 173 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

Katastrofę można sprowadzić umyślnie, a wypadek drogowy- nieumyślnie.

Sprowadzenie- to samo co powoduje ( bo tak jest w 177 ).

3) katastrofa ta zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach.

Katastrofa w ruchu lądowym różni się od wypadku liczbą osób. Zagrożenie życia lub zdrowia więcej niż 6 osób traktuje się jako katastrofę. Np. wypadek powoduje kierowca autobusu.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

Typy uprzywilejowany ( znamię nieumyśłności )

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Umyślne- np. działając w zamiarze ewentualnym dwaj sprawcy, którzy rzucali kamieniami w przejeżdżający pod wiaduktem pojazd. Gdy wybili przednią szybę, kierowca wpadł w poślizg, na niego wjechały inne pojazdy. Spowodowało to zagrożenie życia i zdrowia wielu osób. Sprawcy zostali skazani za umyślne spowodowanie katastrofy.

Nieumyślne- np. wykop w jezdni nie zabezpieczony, nie oświetlony. Instalacja elektryczna nie działała, a sprawca był przekonany, że ktoś inny zatroszczy się o oświetlenie drogi. W opisanym stanie faktycznym, nie zabezpieczenie wykopu uzasadnia odpowiedzialność karną, nawet gdyby kierowca zdołał zatrzymać pojazd przed wykopem ( Art. 174 ).

Przykład: nietrzeźwy kierowca wjechał na skrzyżowanie na czerwonym świetle, kierowca autobusu gwałtownie zahamował i nie doszło do zderzenia. Autobus przejeżdżał na zielonym świetle. Nie doszło do wypadku. Podstawą odpowiedzialności karnej będzie Art. 174.

Czy za sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym powinien odpowiadać kierowca autobusu miejskiego, który w granicach szczytu zabiera niebezpiecznie dużą liczbę pasażerów? Czy możemy przypisać mu winę?

- następstwem jest śmierć człowieka albo ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Typ kwalifikowany ( znamię następstwa )

- następstwem jest śmierć człowieka albo ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 2 do 12 lat,

IV. ŁAPOWNICTWO BIERNE ( Art. 228 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być tylko

A. osoba pełniąca funkcję publiczną,

OSOBA PEŁNIĄCA FUNKCJĘ PUBLICZNĄ- Art. 115 §19

a) funkcjonariusz publiczny ( Art. 115 §13 ):

- Prezydent RP,

- poseł, senator, radny,

- sędzia, ławnik, prokurator, notariusz, komornik, kurator sądowy, osoba orzekająca w sprawach o wykroczenia lub w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,

- osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba, że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,

- osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba, że pełni wyłącznie czynności usługowe,

- osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,

- funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,

- żołnierz

b) członek organu samorządowego ( nie jest równoznaczne z pojęciem pracownik ),

c) osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba, że wykonuje wyłącznie czynności usługowe,

d) inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą RP umowę międzynarodową.

B. osoba pełniąca funkcję publiczną w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej.

2) przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy,

KORZYŚĆ MAJĄTKOWA- każde zwiększenie aktywów stanu majątkowego osoby pełniącej funkcję publiczną, a także zmniejszenie pasywów ( np. umorzenie długu ).

KORZYŚĆ OSOBISTA- każde polepszenie sytuacji osobistej osoby pełniącej funkcję publiczną, której nie da się określić w kategorii korzyści majątkowej, np. przyjęcie zaproszenie na wakacje na Majorce, przyjęcie dziecka bez egzaminu na studia dzienne, przyjęcie odznaczenia państwowego.

Nie jest korzyścią majątkową ani osobistą

- wręczenie przedmiotu wyrażającego wdzięczność, jeżeli wartość symboliczna jest większa niż materialna ( np. pudełko cukierków, kwiaty ),

- wręczenie przedmiotu własnoręcznie wykonanego ( np. namalowany obraz ), nie dotyczy to własnoręcznie wykonanej biżuterii.

OBIETNICA KORZYŚCI MAJĄTKOWEJ LUB OSOBISTEJ- musi być ona konkretna co do rozmiaru korzyści. i musi być przyjęta ( nawet per facta concludentia ).

3) w związku z pełnieniem tej funkcji.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Typ uprzywilejowany- §2:

- wypadek mniejszej wagi

Np. wręczenie alkoholu.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 2 lat.

Typy kwalifikowane

a) §3

- przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnice następuje w zamian za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa albo:

Np. osoba pełniąca funkcję publiczną wystawia zaświadczenie, iż podmiot gospodarczy uzyska zezwolenie na działalność gospodarczą w specjalnej sferze ekonomicznej, będąc do tego nieuprawnioną.

- uzależnienie wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub żądanie takiej korzyści.

Zagrożenie: kara pozbawienia wolności od 1 do 10 lat.

b) §4

- korzyść majątkowa jest znacznej wartości

KORZYŚĆ MAJĄTKOWA ZNACZNEJ WARTOŚCI ( Art. 115 §5- korzyść majątkowa, której wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza 200- krotną wartość najniższego miesięcznego wynagrodzenie ).

Zagrożenie: kara pozbawienia wolności do 2 do 12 lat.

V. ŁAPOWNICTWO CZYNNE ( PRZEKUPSTWO- Art. 229 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) udzielenie lub obietnica udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną lub osobie pełniącej funkcję publiczną w państwie obcym lub organizacji międzynarodowej,

3) w związku z pełnieniem tej funkcji.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Typ uprzywilejowany- §2:

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 2 lat.

Typy kwalifikowane:

a) §3

- sprawca działa aby skłonił osobę pełniącą funkcję publiczną do naruszenia przepisów prawa lub udziela albo obiecuje udzielić takiej korzyści majątkowej lub osobistej za naruszenie przepisów prawa,

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

b) §4

- korzyść majątkowa jest znacznej wartości.

Zauważmy, że przestępstwa łapownictwa czynnego i biernego są skonstruowane tak samo i zagrożone takimi samymi karami, inny jest tylko podmiot ukarany- przy łapownictwie biernym- ten, kto korzyść lub obietnicę korzyści przyjmuje, przy łapownictwie czynnym- ten, kto jej udziela lub obiecuje udzielić.

CZYNNY ŻAL ( Art. 228 §6 )

a) tylko sprawca łapownictwa czynnego,

b) korzyść majątkowa lub osobista lub ich obietnica zostały już przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną,

c) sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i

d) sprawca ujawnił wszystkie okoliczności przestępstwa ,

e) organ powołany do ścigania przestępstw o tych okolicznościach nie dowiedział się wcześniej.

Sprawca dopuszczający się czynnego żalu nie podlega karze.

Uwaga: jeśli ktoś wręczył łapówkę w celu, aby skierować przeciw osobie pełniącej funkcję publiczną postępowanie karne, to prowokacja ( Art. 24 )!. Nie stosuje się czynnego żalu. W praktyce bardzo trudno to odróżnić.

VI. PŁATNA PROTEKCJA BIERNA ( Art. 230 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) podjęcie się pośrednictwa w załatwieniu sprawcy

3) w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę,

4) powołując się na wpływy albo wywołując u innej osoby przekonanie o istnieniu takich wpływów lub utwierdzając ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów w:

Sprawca nie musi posiadać rzeczywistych wpływów w tej organizacji.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Typ uprzywilejowany- §2

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

VII. PŁATNA PROTEKCJA CZYNNA ( Art. 230a ).

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej albo obietnica takiej korzyści

3) w zamian za pośrednictwo tej osoby w załatwieniu sprawy w:

- instytucji państwowej,

- instytucji samorządowej,

- organizacji międzynarodowej,

- krajowej lub zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi,

4) pośrednictwo to polega na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji.

BEZPRAWNE- każde wywarcie wpływu na proces legislacyjny. Z drugiej stron istnieją techniki oddziaływania na proces legislacyjny określane mianem lobbingu. Np. użycie robotów do rozbrajania ładunków wybuchowych wykorzystywane przez policję. Pokaz był przeznaczony dla posłów, czy to wypełnia znamiona płatnej protekcji. Potrzeba uchwalenia przez parlament "ustawy o lobbingu", które określałaby takie zachowanie wywierające wpływ na osobę publiczną- czy są one bezprawne? Konstrukcja przepisu jest otwarta o tyle, że znamię bezprawnego wpływania domaga się określenia przez sprecyzowanie norm sankcjonujących.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Typ uprzywilejowany- §2

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

CZYNNY ŻAL ( Art. 230a §3 ).

a) tylko sprawca płatnej protekcji czynnej

VII. ŁAPOWNICTWO W SPORCIE ( Art. 296b )

Wprowadzone w 2003.

Typ podstawowy:

a) sprawcą może być każdy, kto organizuje profesjonalne zawody sportowe lub w nich uczestniczy,

PROFESJONALNE ZAWODY SPOROTOWE- nie obejmują widowisk sportowych, bo takie wskazują jedynie umiejętności sportowe. Widowiskiem sportowych jest także wrestling.

b)

- ŁAPOWNICTWO BIERNE- przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej lub jej obietnicy albo:

- ŁAPWONICTWO CZYNNE- udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej lub jej obietnicy

c) w zamian za nieuczciwe zachowanie, mogące mieć wpływ na wynik zawodów

NIEUCZCIWE ZACHOWANIE- wszystkie umyślne zachowania podyktowane świadomością i wolą naruszenia reguł walki sportowej. Zachowania nieumyślne- np. potknięcie się zawodnika nie są objęte pojęciem nieuczciwego zachowania, ale umyślne upadek, umyślne niezłapanie piłki przez bramkarza- tak. Bardzo trudno jest rozpoznać umyślność zachowań- zależy to od relacji świadków, którymi są zawodnicy, którzy przyjęli korzyść majątkową, ale tylko w takim zakresie, w jakim korzyści obiecali udzielić.

Chodzi tu o zjawisko "kupowania meczów". Członkowie jednej drużyny przyjmują korzyść majątkową ( łapownictwo bierne ) za przegranie meczu- wymaga to nieuczciwego zachowania, które umożliwia przeciwnikowi zwycięstwo w zawodach sportowych.

Uwaga: przepis nie odnosi się do sędziego! Sędzia, który przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą lub jej obietnicę sędziując w zawodach sportowych ponosi odpowiedzialność za łapownictwo bierne ( Art. 228 )- przyjęcie korzyści w związku z sędziowaniem- sędziowanie jest funkcją publiczną.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat

Typ uprzywilejowany §3 :

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności od lat 2.

CZYNNY ŻAL ( Art. 296b §4 ):

a) sprawca łapownictwa czynnego albo sprawca łapownictwa biernego, ale tylko w wypadku mniejszej wagi.

b) korzyść majątkowa lub osobista lub ich obietnica zostały już przyjęte,

d) sprawca ujawnił wszystkie okoliczności przestępstwa ,

e) organ powołany do ścigania przestępstw o tych okolicznościach nie dowiedział się wcześniej.

Sprawca dopuszczający się czynnego żalu nie podlega karze.

Taktyka prokuratorska: prokurator przyjąwszy zawiadomienie o przestępstwie wydaje postanowienie w sprawie przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej lub jej obietnicy a następnie po odebraniu zeznań świadków umarza postępowanie, stawia natomiast zarzuty temu, kto korzyść majątkową przyjął. Postępowanie toczy się przeciwko temu, kto korzyść przyjął.

VIII. KORUPCJA WYBORCZA ( Art. 250a ).

Typ podstawowy:

a) sprawcą może być tylko uprawniony do głosowania

b)

- KORUPCJA BIERNA- przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej albo żądanie takiej korzyści

- KORUPCJA CZYNNA- udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania,

Nie ma obietnicy!

Wyłączyć też należy z pojęcia "łapówki wyborczej" dawanie małych przedmiotów o małej wartości- długopisy, kapelusze z papieru, chorągiewki. Nie ma w Polsce zwyczaju udzielania korzyści osobistych- np. w Niemczech- umycie samochodu z karteczką "głosuj na zielonych".

c) w zamian za głosowanie w określony sposób

Zbyt szeroko ujęte- chodzi o głosowanie na konkretnego kandydata lub na kandydata innej partii. Jest to naruszenie przez ustawodawcę zasady nullum crimen sine lege certae.

Zagrożenie: kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Typ uprzywilejowany ( §2 ):

- wypadek mniejszej wagi

Np. rozdanie kiełbasy wyborczej.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

CZYNNY ŻAL ( Art. 250a §4

a) tylko sprawca korupcji biernej,

b) sprawca zawiadomił organ powołany do ścigania o fakcie popełnienia przestępstwa

c) sprawca ujawnił okoliczności popełnienia przestępstwa

d) organ powołany do ścigania przestępstw o tych okolicznościach nie dowiedział się wcześniej.

Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od jej wymierzenia.

IX. NADUŻYCIE SŁUŻBOWE ( Art. 231 ).

Typ podstawowy:

a) sprawcą może być tylko funkcjonariusz publiczny

b) działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego

c) w określony sposób:

- przekroczenie uprawnień lub:

- nie dopełnienie obowiązków

Np. zaniechanie wykonania obowiązku kontroli i nadzoru podległych sobie pracowników. Taki obowiązek ciąży na funkcjonariuszu publicznym który pełni funkcje kierownicze wobec podległego sobie zespołu pracowników. Nie ma obowiązku drobiazgowej kontroli. Część obowiązków funkcjonariusz może przekazać powołanemu przez siebie organowi, którego zadaniem jest sprawowanie kontroli i nadzoru nad pracownikami. Kierownik nie może uchylić się od obowiązku osobistego zapoznania się z wynikami kontroli i nadzoru określonymi przez wyspecjalizowany, powołany do tego celu organ. Nie może argumentować, że nie dokonał kontroli podległych mu pracowników, bo nie miał do tego odpowiednich organów. Powinien kierować się zasadą ograniczonego zaufania, ma prawo ufać, że podległy, kierowany przez niego zespół, postępuje zgodnie z prawem tak długo, jak nie powstaną okoliczności, że jeden lub wielu pracowników mogą te reguły naruszyć. Ma postępować w taki sposób, że podległy mu zespół postępuje zgodnie z prawem- ale to jest tylko domniemanie.

Jeżeli pracownicy wypełnili znamiona jakiegoś typu rodzajowego przestępstwa funkcjonariusz ma prawo złożyć zawiadomienie do organu ścigania. Jeśli takiego zawiadomienia nie złoży, wtedy popełnia przestępstwo z Art. 231.

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Typ kwalifikowany ( §2 ):

- celem jest uzyskanie korzyści majątkowej lub osobistej

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

Typ uprzywilejowany ( §3 ).

- nieumyślnie,

- szkoda musi być istotna

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

X. OSZUSTWO ( Art. 286 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem,

NIEKORYZSTE ROZPORZĄDZENIE MIENIEM- zachowanie, które w oczach przeciętnego obywatela stanowi przysporzenie sobie straty majątkowej.

3) w określony sposób- za pomocą

a) OSZUSTWO CZYNNE

-wprowadzenia jej w błąd albo

Np. sprzedawca zapewnia, że pierścionek jest ze złota, a jest wytworzone z żółtego materiału imitującego złoto.

Nie jest wprowadzeniem w błąd reklamowanie towarów lub usług, pod której wpływem adresat reklamy nabywa towar lub usługę, jeżeli rozważny obywatel rozpoznałby ofertę nabycia towarów lub usług, która ta oferta nie jawi się jako wprowadzanie w błąd.

Nie jest wprowadzeniem w błąd umieszczenie informacji w salonie gier losowych- "tu jest umieszczony 1 mln"- jeśli rzucisz 1 zł do automatu- przeciętny obywatel rozpoznałby informację o charakterze reklamy.

A czy wprowadzeniem w błąd jest telefon "wygrał pan właśnie pobyt w hotelu Imperial w Zakopanem". Klient dzwoni, firma marketingowa oferuje wysłanie kuriera, któremu płaci się połowę kwoty, nie informując o wysokich kosztach pośrednictwa? Klient się zgadza. Na firmie ciążył obowiązek informacji, co zrobiłby przeciętny obywatel, wobec tego, że praktyki takie pojawiają się stosunkowo od niedawna. A jeśli klient odmówiłby- to usiłowanie popełnienia przestępstwa?

b) OSZUSTWO BIERNE

- wyzyskania błędu, w którym tkwi pokrzywdzony

Nabycie przez sprawcę cennego obrazu od właściciela, który tkwi w błędzie, że jest kopią, a w rzeczywistości jest oryginałem, jeśli nabywca zapłaci cenę za kopię, wiedząc, że jest oryginałem.

- wyzyskanie niezdolności do należytego podejmowania przedsiębranego działania,

4) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej

albo:

2) żądanie korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Typ uprzywilejowany:

- wypadek mniejszej wagi.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

Zasada: ścigane z oskarżenia publicznego

Wyjątek- jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa- na wniosek pokrzywdzonego.

XI. OSZUSTWO UBEZPIECZENIOWE ( Art. 298 )

1) sprawcą może być każdy, który jest związany umową ubezpieczenia, ale także ten osoba wynajęta przez osobę ubezpieczoną.

Np. sprawca celowo rozbija ubezpieczony pojazd właściciela.

2) spowodowanie zdarzenia będące podstawą wypłaty odszkodowania,

3) w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia.

Przykład: sprawca- właściciel ubezpieczonego pojazdu sprzedaje samochód a następnie składa doniesienie o jego kradzieży, a później zgłasza się do firmy ubezpieczeniowej. Nie kwalifikujemy tego zdarzenia z Art. 298, jest to oszustwo w typie podstawowym.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

CZYNNY ŻAL ( §2 )

- dobrowolne zapobiegnięcie wypłacie odszkodowania,

- przed wszczęciem postępowania karnego.

Sprawca nie podlega karze.

Ale tylko za oszustwo ubezpieczeniowe! Jeśli sprawca umyślnie podpalił własne mieszkanie w domu budynku wielorodzinnym, aby uzyskać wypłatę odszkodowania, później z wypłaty odszkodowania zrezygnował, to nie zwalnia to go z odpowiedzialności za sprowadzenie pożaru. Jest realny zbieg przepisów- Art. 298 §1 w zw. z Art. 163 §1. Jeśli zrzeknie się żądań odszkodowawczych, to poniesie odpowiedzialność tylko z Art .163.

Wg statystyk firm ubezpieczeniowych co piąta osobą występuje o zapłatę nienależnego mu odszkodowania. Wszystkie firmy ubezpieczeniowe tworzą własne jednostki organizacyjne badające czy dana osoba nie jest oszustem ubezpieczeniowym.

Przykład: sprawca zawarł umowę ubezpieczenia w ramach której firma zagwarantowała rodzinie wypłatę odszkodowania tylko w wyniku gwałtownej śmierci ( np. w wypadku samochodowym ). Sprawca z zamiarem samobójczym zderzył się z drzewem ( chciał zapewnić korzyść majątkową dla swej rodziny ), nie zginął, doznał jedynie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Policja trafiła na pamiętnik sprawcy, że zamierza popełnić samobójstwo, by firma ubezpieczeniowa wypłaciła rodzinie odszkodowanie. Sprawca sprowadził zdarzenie, które miało spowodować jego śmierć. Poniesie on odpowiedzialność karną z Art. 298.

Nie każdy kto występuje o taką wypłatę jest jednak sprawcą oszustwa ubezpieczeniowego.

Przykład: mieszkaniec bloku wielorodzinnego, który ubezpieczył mieszkanie, występuje o odszkodowanie, gdyż w budynek, w którym mieszka uderzył piorun, który uszkodził jego telewizor ( domaga się naprawy telewizora ). Oszust ubezpieczeniowy to ten, które sam takie zdarzenie powoduje, a piorun to działanie sił przyrody.

XII. OSZUSTWO KAPITAŁOWE ( KREDYTOWE ) ( Art. 297 )

Wprowadzone do kk ustawą o ochronie obrotu gospodarczego, gdy na początku lat 90- tych pojawiły się zachowania sprawców, którzy zaciągali kredyt. Jedyną podstawą do odpowiedzialności sprawców był przepis o zwykłym oszustwie.

Przysparzało to duże problemy- wyobraźmy sobie groteskową sytuację sprawcy, który działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadzając do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem ( zaciągnięcie kredytu ), działając w wierze, że kredyt zwróci i transakcja dojdzie do skutku, gdyż będzie budował promy kosmiczne pod ulicą Piotrkowską. Takiego czynu nie da się zakwalifikować jako zwykłe oszustwo.

A. ( §1 )

1) sprawcą może być każdy

2) przedkładanie bankowi lub innej jednostki dysponującej środkami publicznymi

a) fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów albo

b) pisemnych oświadczeń dotyczących okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania ( zob. 3 )

Przestępstwo formalne- nie musi być udzielony kredyt, wystarczy już samo złożenie dokumentów czy oświadczeń! Np. rolnicy, którzy przedkładają fałszywe informacje o powierzchni gruntu, dodając jedno zero.

3) w celu uzyskania dla siebie lub innej osoby:

- kredytu,

Nawet, jeśli w chwili popełnienia czynu ma zamiar zwrotu kredytu.

- pożyczki bankowej,

- gwarancji kredytowej,

- dotacji,

- subwencji,

- zamówienia publicznego.

B. ( §2 )

1) sprawcą może być gwarant,

2) zaniechanie powiadomienia właściwego organu lub instytucji o powstaniu okoliczności mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości udzielonego ( zob. 3 ):

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat

Przepis powstał jako odpowiedź na stan faktyczny, w których pracownicy banku współdziałali z nieuczciwymi kredytobiorcami, udzielając im kredytu. Na gruncie obowiązującego prawa- także zaniechania o powiadomieniu organów ścigania.

CZYNNY ŻAL ( §3 )

1) sprawca,

2) dobrowolnie

a) zapobiegł wykorzystaniu kredytu, pożyczki bankowej, gwarancji kredytowej, zrezygnował z zamówienia publicznego lub dotacji uzyskanych w sposób określony w §1 lub 2 albo,

b) zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego,

3) przed wszczęciem postępowania karnego.

Nie podlega karze.

XIII. KRADZIEŻ ( Art. 278 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) zabranie cudzej

- rzeczy ruchomej,

Przestępstwo jest dokonane z chwilą zaboru cudzej rzeczy ruchomej. Wg teorii "wyniesienia"- gdy sprawca przestępstwa wyniósł rzecz poza miejsce przestępstwa. W sklepie samoobsługowym- sprawca zawładnie przedmiotem kradzieży poza miejscem przestępstwa, a np. co jeśli sprawca nie wyniósł butelki z szampanem, ale wypił ją w sklepie?

Przedmiot przestępstwa musi posiadać wartość wyższą niż 250 zł, jeśli niższa to wykroczenie. W kw nie ma odpowiednika Art. 1 §2 kk!. Nawet jeśli społeczna szkodliwość jest znikoma, to jest to wykroczenie.

Przedmiotem kradzieży może być tylko ruchomość- nie można "ukraść" nieruchomości- np. budynku, chyba, że budynek stanie się rzeczą ruchomą, gdy zostanie odłączony od gruntu.

- energii

- karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.

Wartość kary bankomatowej jest submininalna- wynosi poniżej 1 zł, więc gdyby nie ten przepis, musielibyśmy traktować to jako wykroczenie. Przestępstwo kradzieży karty bankomatowej jest dokonane z chwilą zaboru w celu przywłaszczenia, nie jest istotne, czy sprawca podejmie próbę wypłacenia pieniędzy z bankomatu.

3) w celu przywłaszczenia ( przestępstwo kierunkowe, zamiar bezpośredni ).

W celu przywłaszczenie to nie to samo, co w celu uzyskania korzyści majątkowej!. W celu przywłaszczenia- w celu rozporządzenia nią jak właściciel ( utendi, fruendi, abutendi ).

Kradzież z głodu współcześnie nie pojawia się na kartach podręczników prawa karnego. W okresie międzywojennym jednym z przestępstw było przestępstwo szarbierstwa- wyłudzenie posiłku w restauracji bez zamiaru zapłacenia.

albo ( §2- KRADZIEŻ PROGRAMU KOMPUTEROWEGO ):

2) uzyskanie cudzego programu komputerowego,

3) bez zgody osoby uprawnionej,

Sprawca nie pozbawia właściciela własności programu komputerowego, lecz bez jego zgody ten program.

4) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

A nie w celu przywłaszczenia, np. w celu oszczędzania wydatku na zakup programu komputerowego.

Zagrożenie karą: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Typ uprzywilejowany ( §2 )

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.

Jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa- na jej wniosek.

Typy kwalifikowane:

a) KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM ( Art. 279 )

- włamanie

WŁAMANIE- przełamanie zabezpieczenia rzeczy przez osobę nieuprawnioną, włamaniem jest wyważenie drzwi, wybicie okna, przepiłowanie kłódki. Nie wypełnia znamion włamanie skorzystanie przez sprawcę z okna otwartego. Ustalając byt przestępstwa kradzieży z włamaniem, ustalić trzeba, czy sprawca, dokonując zaboru cudzej rzeczy ruchomej pokonał zabezpieczenia tej rzeczy, nie jest wymagane zniszczenie zabezpieczenia.

Zagrożenie karą: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

Jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa- ściganie na jej wniosek.

b) ROZBÓJ ( Art. 280 §1 )

- użycie przemocy wobec osoby lub,

- grożenie natychmiastowym użyciem przemocy albo

- doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności albo bezbronności

Różnica jest taka, że przy bezbronności ofiara jest przytomna!

Zagrożenie: pozbawienie wolności do 2 do 12 lat.

c) ROZBÓJ KWALIFIKOWANY ( Art. 280 §2 )- znamię sposobu:

- posługiwanie się:

- bronią palną,

BROŃ PALNA- taka, która miota pociski przy wykorzystaniu siły rozprężających się gazów.

- nożem,

- innym podobnie działającym przedmiotem

- środkiem obezwładniającym albo

Np. broń gazowa- nie jest bronią palną, ale środkiem obezwładniającym.

- działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub,

- działa wspólnie z inną osobą, która taką bronią, przedmiotem lub sposobem się posługuje.

- działanie takie następuje bezpośrednio przed alb równolegle z kradzieżą

Zagrożenie: pozbawienie wolności od lat 3.

Różnice:

- zbrodnia,

- zawsze ścigane z oskarżenia publicznego.

Pytanie egzaminacyjne: jak zakwalifikować czyn rozboju dokonany przez napastnika, który wycelował pistolet w ciało kasjerki w banku żądając pieniędzy a w chwili ujęcia sprawcy gdy opuszczał pomieszczenie bankowe okazało się, że pistolet był plastikową zabawką?

d) KRADZIEŻ ROZBÓJNICZA ( Art. 281 )

- użycie przemocy wobec osoby lub grożenie natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności,

- bezpośrednio po dokonaniu kradzieży,

- w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

XIV. WYMUSZENIE ROZBÓJNICZE ( Art. 282 )

1) sprawcą może być każdy,

2) doprowadzenie innej osoby do:

a) rozporządzenia mieniem własnym albo cudzym albo:

b) zaprzestania działalności gospodarczej,

Nie musi być to rozporządzenie niekorzystne- w obrazie kryminologicznym na początku lat 90. pojawiło się wymuszenie- haracz za opiekę. Pokrzywdzeni- właściciel restauracji, pizzerii, tego typu zagrożenie- grożenie gwałtownym zamachem na mienie. Brak niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Także na początku lat 90. pojawił się problem zmuszania do zaprzestania działalności gospodarczej.

3) w określony sposób:

- przemocą,

- groźbą zamachu na życie lub zdrowie,

- groźbą gwałtownego zamachu na mienie,

4) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

Obowiązkiem funkcjonariusza publicznego jest złożenie zawiadomienia do organów ścigania. Jego odpowiedzialność karną rozpatrywalibyśmy jako konstrukcję przywłaszczenia.

XV. PRZYWŁASZCZENIE ( Art. 284 ).

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) przywłaszcza sobie:

- cudzą rzecz ruchomą lub

- prawo majątkowe

PRZYWŁASZCZENIE- sytuacja, gdy sprawca na trwale włączy rzecz ruchomą do swego majątku, albo zniszczy rzecz w sposób, w którym właściciel nie będzie mógł z rzeczy korzystać ( np. sprzeda rzecz, podaruje ). Różnica miedzy przywłaszczeniem a kradzieżą jest taka, że sprawca kradzieży posiada rzecz w czasie kradzieży i dysponuje tym przedmiotem.

PRZEDMIOT- np. książka, której wartość przekracza 250 zł. Np. ktoś, kto książkę pożyczył włączy ją do swojego zbioru, sprzeda ją, zniszczy podpis właściciela, da komuś jako prezent.

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Typ uprzywilejowany ( §3 )

- wypadek mniejszej wagi:

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Typ kwalifikowany ( §2 )- przedmiotem przywłaszczenia jest:

- rzecz ruchoma,

- powierzona sprawcy

Np. kwotę powierzono konwojentom i ci chcieli przysporzyć korzyści poprzez nie dowiezienie kwoty do banku, a wydali ją w kasyno. Zadysponowanie cudzą rzeczą jak własną wypełnia znamiona przywłaszczenia ( np. gdy sprawcy wygrają w ruletkę i oddadzą kwotę wygraną będzie to bezprawność ).

Zagrożenie- pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego.

Wyjątek: jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, na jej wniosek.

XVI. ZNISZCENIE ( Art. 288 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) określone postępowanie z cudzą rzeczą:

- zniszczenie lub

- uczynienie jej niezdatną do użytku

Zarówno rzecz ruchoma jak i nieruchoma.

a także:

- przerwanie lub uszkodzenie kabla podmorskiego albo naruszenie przepisów obowiązujących przy zakładaniu lub naprawie tego kabla

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Typ uprzywilejowany ( §2 )

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Przestępstwo ścigane na wniosek pokrzywdzonego ( w obu typach ).

XVII. ZABÓR POJAZDU W CELU KRÓTKOTRWAŁEGO UŻYCIA ( Art. 289 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) zabór cudzego pojazdu mechanicznego

3) w celu krótkotrwałego użycia.

W Polsce przestępstwo to pojawiło się w latach 50- tych- popełniane przez młodych mężczyzn- bikiniarzy- mieli oni kolorowe marynarki, krótkie spodnie i kolorowe skarpetki- przedmiotem zaboru były skutery- najchętniej włoskie niż polski.

Sprawcy nie działają z zamiarem przywłaszczenia lecz krótkotrwałego użycia

Bo jeśli w celu długotrwałego- to jak przywłaszczenia- i kradzież z Art. 278.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat + fakultatywna grzywna.

A więc tak jak za kradzież!

Typy kwalifikowany:

a) §2

- sprawca pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego użyciem przez osobę nieupoważnioną lub,

Np. blokada kierownicy, alarm. Pokonanie innego zabezpieczenia np. pogłaskanie psa stojącego "na straży" samochodu nie wypełnia znamion tego typu rodzajowego przestępstwa. Nie jest zabezpieczeniem pojazdu zostawienie w samochodzie członka rodziny ani umieszczenie przez zapalonego kierowcę haczyka do łowienia ryb.

- pojazd stanowi mienie wielkiej wartości albo

- sprawca następnie porzuca pojazd w stanie uszkodzonym lub w takich okolicznościach, że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego części lub zawartości

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat + fakultatywna grzywna.

b) §3 ( ROZBÓJNICZY ZABÓJ POJAZDU W CELU KRÓTKOTRWAŁEGO UŻYCIA )

- użycie przemocy lub,

- grożenie jej natychmiastowym użyciem albo,

- doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności

Np. sprawcy uruchomili alarm nocą, właściciel pojazdu obudził się, wybiegł, a sprawcy pobili go, zabrali mu kluczyki i odjechali.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat + fakultatywna grzywna.

Przestępstwo ścigane na wniosek, jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa ( wszystkie typy ).

XVIII. PASERSTWO ( Art. 291 ).

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) wykonywanie określonej czynności:

- nabycie,

- pomaganie w zbyciu,

- przyjęcie,

- pomaganie w ukryciu,

3) przedmiotem tej czynności jest rzecz uzyskana za pomocą czynu zabronionego.

Kk z 1969 przewidywał dodatkowo znamię "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej", obecny je usunął. Np. właściciel budynku sam samochodów nie kradł, udostępniał budynek ma jego gruncie w celu zmiany numerów rejestracyjnych pojazdu. Właściciel "dziupli" dopuszcza się paserstwa polegającego na pomocy w ukryciu skradzionych pojazdów.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Typy uprzywilejowane:

a) §2

- wypadek mniejszej wagi

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku,

b) Art. 292 ( znamię nieumyślności )- jedyne przestępstwo przeciwko mieniu mające wariant nieumyślny!

- sprawca powinien i może przypuszczać, że rzecz została uzyskana za pomocą czynu zabronionego,

- na podstawie towarzyszących okoliczności

Istotą jest brak świadomości ze strony sprawcy, że rzecz została uzyskana za pomocą czynu zabronionego na podstawie okoliczności towarzyszących czynowi sprawca powinien i może przypuszczać, że rzecz została uzyskana za pomocą czynu zabronionego.

Przykład: sprawca nabywa pojazd mechaniczny na giełdzie, w okoliczności, w którym wartość pojazdu jest 2- krotnie niższa niż jego cena. Nabywca pojazdu powinien przewidzieć, że pojazd został skradziony w Niemczech, a sprzedany w Polsce. Sprawca- nabywca- złożył zaświadczenie na sprzedawcę pojazdu. Mamy przykład nieumyślnego paserstwa- łatwy dowód dla oskarżyciela.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do lat 2.

Jeśli rzecz znacznej wartości- to tak jak przy zwykłym paserstwie.

Nie decyduje cena, jaką paser zapłacił, tylko wartość rynkowa.

XVIII. NIELEGALNE PODŁĄCZENIE SIĘ ( Art. 285 )

1) sprawcą może być każdy

2) włączanie się do urządzenia telekomunikacyjnego

3) uruchamianie impulsów telefonicznych na cudzy rachunek.

WŁĄCZENIE- zabieg techniczny polegający na włączeniu się do sieci telekomunikacyjnej i pobieraniu impulsów podłączonego abonenta,

Pojawiło się pytanie, czy np. możemy zakwalifikować z tego artykułu czyn sprawcy, który nadużył gościnności gospodarza- użył telefonu bez jego zgody, czyli każde skorzystanie bez zezwolenia byłoby czynem zabronionym. Przyjmujemy, że stwierdzenie "włączając się" nie obejmuje zwykłego skorzystania z urządzenia telekomunikacyjnego ( np. dzwonienie na audiotele z biurowego telefonu przez sekretarki ).

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Przestępstwo ścigane na wniosek, jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa.

ZAOSTRZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ ZA PRZESTĘPSTWA PRZEICKOW MIENIU ( Art. 294 )

1) mienie znacznej wartości,

2) dobro o szczególnym znaczeniu dla kultury

3) określone przestępstwo:

- kradzież ( również komputerowa )- §278 §1 i 2

- przywłaszczenie- 284 §1 i 2

- nielegalne podłączenie się- 285 §1

- oszustwo- 286 §1,

- oszustwo komputerowe- 287 §1,

- zniszczenie- 288 §1 i 3,

- paserstwo umyślne- 291 §1.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

Są to typy kwalifikowane każdego z powyższych przestępstw.

CZYNNY ŻAL SPRAWCY PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU ( Art. 295 )

1) sprawca

- dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo,

- zwrócił pojazd lub rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym

2) określonego przestępstwa

- kradzież,

- przywłaszczenie,

- nielegalne podłączenie się,

- oszustwo ( zwykłe i komputerowe ),

- zniszczenie,

- zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia,

- paserstwo umyślne i nieumyślne ( ale nie komputerowe ! )

Również w wariancie kwalifikowanym z Art. 294 !

Sąd fakultatywnie stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstępuje od jej wymierzenia

1) sprawca przestępstw określonych wyżej dobrowolnie naprawił szkodę w znacznej części.

Sąd fakultatywnie stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.

Przykład: sprawca włamał się do muzeum i skradł obraz "Dama z gronostajem"- jeżeli zwróci obraz sięgamy do Art. 295 §1- wymienia przestępstwa, co do których akt czynnego żalu sprawcy powoduje nadzwyczajne złagodzenie kary- nie ma kradzieży z włamaniem!

XIX. ZABÓJSTWO ( Art. 148 ).

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) zabicie człowieka

ZABIIJA- każde zachowanie, które powoduje śmierć człowieka

Zagrożenie: pozbawienie wolności od lat 8, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.

W kk z 1932 i 1969 był to jedyny typ rodzajowy przestępstwa zabójstwa, nie było typów zmodyfikowanych. Makarewicz uważał, że trzeba zerwać z kazuistyką XIX- wiecznych kodeksów, które zawierały hierarchizację zabójstwo, poczynając od ojcobójstwa, przez matkobójstwo itd. W kk z 1932 zabójstwo opisano najkrócej jak się tylko da: "kto zabija człowieka". Owa formuła przetrwała do 1997. Kk z 1997 powrócił do kazuistyki. Miało to wpływ na współpracę polskich władz z niemieckimi. Zbrodnie nazistowskie ulegały przedawnieniu z wyjątkiem morderstwa- przyjęto je w niemieckim ustawodawstwie. Prowadziło to do umorzenia wszystkich postępowań w sprawach zbrodni Wehrmachtu. Zbrodnie te były popełniane na polskiej ludności cywilnej. We wszystkich zainicjowanych postępowaniach ze strony polskiej nie budziły wątpliwości masowe egzekucje Wehrmachtu na polskiej ludności cywilnej. Świadkami tych wypadków byli także ci, którym udało się przeżyć. Jednakże polscy świadkowie według niemieckich sądów nie złożyli wiarygodnych zeznań.

Typ kwalifikowany ( MORDERSTWO/CIĘZKIE ZABÓJSTWO )- Art. 148 §2

- zabicie jednym czynem więcej niż jednej osoby lub,

- recydywista skazany prawomocnym wyrokiem za zabójstwo

- zabicie w określony sposób:

- ze szczególnym okrucieństwem,

- w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,

- w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,

- z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od lat 12, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.

Jak zakwalifikować czyn pokrzywdzonej, która broniąc się przed gwałtem zabiła napastnika, ale przekroczyła granice obrony koniecznej? Zabiła w związku ze zgwałceniem. Jeśli przekroczyła granice obrony koniecznej, to sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę, ale najpierw musi ją skazać. W drodze wykładni oczywiście należy przyjąć, że morderstwa dokonuje ten, kto zabija jako gwałciciel. A jeśli sprawca broniąc się przed rozbojem przekroczy granice obrony koniecznej?

Typy uprzywilejowane:

a) ZABÓJSTWO W AFEKCIE ( Art. 148 §4 )

- pod wpływem silnego wzburzenia,

- wzburzenie to musi być usprawiedliwione okolicznościami.

Sytuacja, gdy emocje górują nad kontrolną funkcją świadomości. Afekt zalegający- oznacza eksplozję emocji, do której dochodzi po długim okresie stanu zalegania tych emocji w psychice sprawcy. Np. znęcanie się nad ofiarę- w pewnym momencie eksploduje wzburzenie i zabija prześladowcę- mówimy o zabójstwie zalegającym.

- zabójstwo "kuchenne"

- w okresie powojennym za takie zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami uznawane było zabójstwo eutanatyczne,

- właściciel zabija sprawcę, który usiłował ukraść jego samochód,

Przykład: sprawca zabił współwięźnia z tego względu, że ofiara zabójstwa zniszczyła własnoręcznie wykonany przez sprawcę słomkowy koszyczek. Sprawca argumentował, że chciał obdarzyć tym koszyczkiem osobę korespondentki, a współwięzień go zniszczył, mówiąc, że mu się on nie podoba.

b) DZIECIOBÓJSTWO ( Art. 149 )

- sprawcą może być tylko matka dziecka,

- zabicie dziecka w okresie porodu,

- pod wpływem jego przebiegu

Oczywiście chodzi o matkę dziecka uśmierconego. Sprawca, który matką nie jest , odpowiada jak za zabójstwo z Art. 148 §1.

OKRES PORODU- okres, w którym w psychice matki trwają zmiany wywołane porodem.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

c) ZABÓJSTWO EUTANATYCZNE ( Art. 150 )

- zabicie człowieka na jego żądanie,

- pod wpływem współczucia dla niego.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat, w wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Problem eutanazji rozwiązywany był najczęściej w Holandii w latach 70.- w drodze przepisów prawa karnego procesowego. Ustawodawca holenderski nie wprowadził kontratypu "nie popełnia przestępstwa, kto zabija człowieka", ale "nie wszczyna się postępowania karnego, jeśli sprawca jest lekarzem i uczynił to na jego żądanie, pozbawił życia człowieka po konsultacji z rodziną i innymi lekarzami, a choroba tej osoby wiąże się z ciężkim cierpieniem. W praktyce holenderscy lekarze wypełniają formularze- kwestionariusze.

Istnieje projekt w Senacie o wprowadzeniu kontratypu, w której nie rozpoczęłoby się postępowanie karne. Nie powołujemy przepisu mówiącego o błędzie co do kontratypu- Art. 29 kk, co najwyżej Art. 28 §2 kk.

Jeśli sprawca błędnie wyobraża sobie, że pokrzywdzony żąda pozbawienia życia, sprawca poniesie karę łagodniejszą niż za zabójstwo typu podstawowego, jeśli jego przekonanie jest usprawiedliwione. Za nieusprawiedliwione przekonanie sprawcy możemy uznać żądanie pokrzywdzonego- "zabij mnie, żyć mi się już nie chce".

d) NIEUMYŚLNE SPOWODOWANIE ŚMIERCI ( Art. 155 )

Zagrożenie karą- pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Stanowi przykład uproszczonej formy penalizacji, zawiera bowiem opis skutki. Ale np. gdy rodzic zwróci się do dziecka "dziecko, skracasz mi życie przez swoje zachowanie". To jeśli rodzic umrze, to nie przypiszemy dziecku nieumyślnego spowodowania śmierci, ponieważ postępowanie dziecka nie narusza normy sankcjonowanej, nie powoduje uszczerbku wobec dobra chronionego prawem. Narusza inną normę- szacunek dla rodziców, nakazującą postępować nieletniemu zgodnie z wolą rodzica.

Doprowadzenie człowieka do aktu samobójczego jest karalne, gdy sprawca doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie ( namowa lub udzielenie pomocy ).

XX. CIĘŻKI USZCZERBEK NA ZDROWIU ( Art. 156 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) spowodowanie uszczerbku na zdrowiu człowieka w postaci:

- pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,

- innego ciężkiego kalectwa,

- ciężkiej choroby nieuleczalnej,

- długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu,

- trwałej choroby psychicznej,

- całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie,

Chodzi o zawody, przy których sprawność ciała jest niezbędna, np. uszkodzenia palca pianisty.

- trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 do 10 lat.

Typ uprzywilejowany ( znamię nieumyślności )- §2

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Typ kwalifikowany ( §3 )

- następstwem jest śmierć człowieka

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 2 do 12 lat.

Jeśli sprawca powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu, po to by zabić, to czyn kwalifikujemy jako zabójstwo z Art. 148 §1. Jeśli sprawca powoduje umyślnie ciężki uszczerbek na zdrowiu, a w wyniku błędnego postępowania lekarza doprowadzi to do śmierci człowieka, to odpowiedzialność za typ podstawowy!

XXI. ŚREDNI I LEKKI USZCERBEK NA ZDROWIU- Art. 157

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) powoduje inny niż opisany w Art. 156 §1:

- naruszenie czynności narządu ciała,

- rozstrój zdrowia

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Typ uprzywilejowany

a) LEKKIE USZKODZENIA CIAŁA ( §2 )

- naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia,

- trwający nie dłużej niż 7 dni

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do lat 2.

b) znamię NIEUMYŚLNOŚCI ( §3 )

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Ściganie typu uprzywilejowanego- z oskarżenia prywatnego

Ściganie typu podstawowego- na wniosek osoby pokrzywdzonej, jeśli jest nią osoba najbliższa.

XXII. BÓJKA I POBICIE- Art. 158

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) branie udziału w bójce lub pobiciu,

- pozostawanie w obrębie zdarzeń,

- podawanie narzędzi walczącym,

- zachęcanie walczących do walki,

- wszelkie inne zachowania manifestujące solidarność z pozostałymi walczącymi.

BÓJKA- wszyscy uczestnicy zadają ciosy i przyjmują uderzenia.

POBICIE- zachowanie sprawców, którzy biją pokrzywdzonego, który nie broni się ciosami, zachowuje się biernie.

3) w bójce lub pobiciu naraża się człowieka na niebezpieczeństwo:

- utraty życia,

- uszczerbku na zdrowiu ( ciężkiego lub średniego ).

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Typy kwalifikowane:

a) §2

- następstwem jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8,,

b) §3

- następstwem jest śmierć człowieka

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 1 roku do 10 lat,

c) Art. 159

- użycie broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu

Zagrożenie pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8

XXIII. NARAŻENIE NA NIEBEZPIECZEŃSTWO- Art. 160

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy

2) narażenie człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

3) niebezpieczeństwo jest bezpośrednie

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Typ uprzywilejowany ( §3 )

- nieumyślnie

Zagrożenie: grzywna, kara ograniczenia wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Typy kwalifikowane:

a) §2

- sprawca jest gwarantem

Zagrożenie: pozbawienie wolności od 3 miesięcy do lat 5.

CZYNNY ŻAL

- nie podlega karze, sprawca który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo

Ściganie na wniosek pokrzywdzonego.

XXIV. NARAŻENIE NA ZARAŻENIE ( Art. 161 )

Typ podstawowy: NARAŻENIE NA ZARAŻENIE HIV ( Art. 161 §1 )

1) sprawcą może być tylko ten, kto jest zarażony wirusem HIV,

2) wiedza sprawcy o zarażeniu,

3) narażenie innej osoby na zarażenie wirusem,

4) narażenie jest bezpośrednie.

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

Typ uprzywilejowany: NARAŻENIE NA ZARAŻENIE INNĄ CHOROBĄ ( Art. 161 §2 )

- sprawcą może być tylko ten, kto jest dotknięty chorobą weneryczną lub zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu,

Zagrożenie: grzywna, pozbawienie wolności albo pozbawienie wolności do 1 roku.

Przestępstwo ścigane na wniosek pokrzywdzonego.

XXV. NIEUDZIELENIE POMOCY ( Art. 162 ).

1) sprawcą może każdy,

2) nieudzielenie pomocy człowiekowi,

3) człowiek ten znajduje się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utarty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

4) możliwość udzielenia bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

5) znamiona negatywne

- do pomocy tej nie jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo,

- możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony albo instytucji do tego powołanej.

Zagrożenie: pozbawienie wolności do lat 3.

XXVI. PRANIE BRUDNYCH PIENIĘDZY ( Art. 299 )

Przestępstwo to pojawiło się w związku z działaniem mafii w latach 20. tych w USA- zwłaszcza w Nowym Jorku i Chicago. W piśmiennictwie kryminologicznym pojęcie prania pieniędzy związane było z wprowadzaniem dużej ilości pieniędzy w banknotach do systemu bankowego. Banknoty te gromadziła struktura zorganizowanej grupy przestępczej, polegającej na organizowanie gier liczbowych, nielegalnej sprzedaży alkoholu, a także ze sprzedaży narkotyków. Powstało pytanie, jak struktury zorganizowanej przestępczości kumulować będą pieniądze. Postanowiono wykorzystać pranie brudnych pieniędzy ( money laundering ). Z tego okresu pozostało "pranie pieniędzy"- w celu wprowadzenia do systemu bankowego. Do wymyślania technik prania pieniędzy zatrudnia się prawników- finansistów. Współczesne techniki prania pieniędzy- zostało to odnotowane w latach 90- tych- stwierdzono, że w piątki wpływały do banków spore sumy pieniędzy, ale na przekazach nie było adresata. Pranie pieniędzy polega również na zawieraniu umów między firmami tworzącymi w krajach zachodnich. Umowy o takie badanie rynku zazwyczaj opiewają na znaczne sumy pieniędzy. Za rzekomo dokonaną usługę wpływają pieniądze na konta bankowe tych firm, gdzie zostają wykorzystane i mogą być kierowane na dalszą działalność. Rozpoznano również technikę prania pieniędzy- handel odzieżą wysokiej klasy. Stwierdzono, że ta sama kolekcja była przez 5 lat.. Obecnie art. 299 szeroko opisuje przestępcze zachowanie polegające na wprowadzeniu do legalnego obrotu gospodarczego pieniędzy pochodzących z przestępczej działalności.

1) sprawcą może być każdy,

2) podejmuje określone czynności:

- przyjmuje,

- przekazuje,

- wywozi za granicę,

- pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania,

- podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić

- stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia,

- miejsca umieszczenia,

- wykrycie,

- zajęcie,

- orzeczenie przepadku

3) przedmiotem czynności ( "brudnymi pieniędzmi" ) są:

- środki płatnicze,

- papiery wartościowe,

- inne wartości dewizowe,

- prawa majątkowe,

- mienie ruchome,

- mienie nieruchome,

4) przedmioty te pochodzą z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego.

Zagrożenie- pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Przykład: dwaj sprawcy przybyli z walizką pełną pieniędzy ubrani w odzież wskazującą, że są członkami struktur organizacji przestępczych. Wpłacili pieniądze do banku w Stuttgarcie, nie ujawnili swej tożsamości, gdyż tłumaczyli, że zajmują się żebractwem w innym mieście ( Freiburgu ). W Stuttgarcie musieli odmówić podania swoich danych osobowych. Pieniądze uzbierane były w wyniku darowizn- nie są one brudnymi pieniędzmi.

XXVII. ZNIESŁAWIENIE ( Art. 212 )

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) pokrzywdzonym jest:

- inna osoba,

- grupa osób,

- instytucja,

- osoba prawna,

- jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej

3) następuje pomówienie o takie postępowanie lub właściwości, które mogą:

- poniżyć ją w opinii publicznej lub,

- narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

4) zarzut musi zostać postawiony tej osobie wobec szerszego grona odbiorców.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Typ kwalifikowany:

- sprawca dopuszcza się czynu za pomocą środków masowego komunikowania

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Przestępstwo jest ścigane z oskarżenia prywatnego.

Sąd może orzec:

- nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, PCK albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego,

- podanie wyroku do publicznej wiadomości, na wniosek pokrzywdzonego.

Relikt kary talionu- ktoś, kto sam zniesławił, zostanie poniżony w oczach opinii publicznej.

Wyłączenie bezprawności- zob. kontratyp dozwolonej krytyki.

XXVIII. ZNIEWAGA ( Art. 216 ).

Typ podstawowy:

1) sprawcą może być każdy,

2) znieważenie innej osoby

3) znieważenie następuje:

- w obecności tej osoby lub

- pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do tej osoby dotarła.

Np.:

- oplucie,

- popychanie,

- nie uściśnięcie ręki, jeśli sprawca jest gwarantem ( zob. wyż. ).

Przy zniewadze nie jest możliwe dopuszczenie przeprowadzenia dowodu prawdziwości zniewagi! Zniewaga słowna- obraza słowna nie podlega kwalifikacji w kategorii prawdy/fałszu. Jeśli ktoś nazwie kogoś bałwanem- to nie można dokonać dowodu prawdziwości. Tym różni się zniesławienie od zniewagi.

Przykład: czy nazwanie kogoś "nierządnicą" jest zniewagą czy zniesławieniem?: Uczeni mówili, że zależy to od wieku osoby pokrzywdzonej. Jeśli jest to młoda kobieta- zniesławienie. Jeśli starsza- zniewaga.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności.

Typ kwalifikowany:

- znieważenie nastąpiło za pomocą środków masowego komunikowania.

Zagrożenie: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do 1 roku.

Typ uprzywilejowany:

- zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo:

- pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną.

( NEMO AUDITUR TURPITUDINEM SUAM ALLEGANS )- nikt nie może powoływać się na własną niegodziwość.

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

Sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, PCK albo inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

Przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego.

ŚRODKI PENALNE ( ŚRODKI PRAWNOKARNEJ REAKCJI NA CZYN NARUSZAJĄCY PRZEPISY PRAWA KARNEO )

Możemy je podzielić na:

a) takie, które są stosowane w razie popełnienia przestępstwa ( kara, środki karne, środki probacyjne ),

b) takie, do których zastosowania wystarcza popełnienie czynu zabronionego ( środki zabezpieczające ).

I) KARA- środek przymusu państwowego, stosowany przez sąd wobec sprawcy przestępstwa, polegający na wyrządzeniu określonej dolegliwości o charakterze osobistym, współmiernej do wagi popełnionego czynu przestępnego i wyrażającej potępienie jego sprawcy.

Podane zagadnienia odnoszą się odpowiednio również do pozostałych środków penalnych.

RACJONALIZACJA KARY- racjonalne usprawiedliwienie dla stosowania przez państwo określonych środków reakcji na przestępstwo.

Podział zaproponowany przez niemieckiego teoretyka prawa karnego Karla Eduarda Zachariae:

a) teorie absolutne ( redystrybutywne )-

- Kant- ( teoria odwetu sprawiedliwościowego )- kara jest realizacją idei sprawiedliwości, która domaga się odpłaty złem za zło. Każde przestępstwo musi być wyrównane karę, kara to ( tu odwołanie do Platona ) przywrócenie naruszonej przestępstwem równowagi, miarą kary jest miara przestępstwa,

- Hegel- ( teoria odwetu dialektycznego )- podstawą są reguły logiki. Przestępstwo to akt przemocy, pogwałcenie idei wolności zawartej w prawie- jest bezprawiem- zaprzeczeniem prawa. Skoro przestępstwo jest zaprzeczeniem, to kara ma znieść przestępstwo przez zaprzeczenie, a zatem kara- zaprzeczając przestępstwu- przywraca porządek prawny ( teoria negacji ).

Teza- porządek prawny,

Antyteza- fakt przestępstwo,

Synteza- kara.

b) teorie względne ( utylitarne )- kara to środek celowego oddziaływania tak na sprawcę przestępstwa jak i na pozostałych członków społeczeństwa ( NEMO PRUDENS PUNIT QUIA PECATUM EST, SED NE PECCETUR )- nikt rozsądny nie karze dlatego, że popełniono przestępstwo, lecz po to, by go nie popełniano.

- teorie prewencyjne ( C. Beccaria, J. Bentham ),

- teorie przymusu psychologicznego ( P. J. Feuerbach ),

- szkoła antropologiczna ( E. Ferri )- celem kary nie może być poprawa, bo zgodnie z założeniami tej szkoły człowiek jest zdeterminowany przez warunki, a zatem taka funkcja jest bezsensowna ),

- szkoła socjologiczna- ( F. Liszt )- kara powinna być dopasowana do indywidualnych cech i właściwości sprawcy i w optymalnym zakresie prowadzić do jego racjonalizacji. Nacisk na funkcję prewencji szczególnej. Wyróżnił on grupy sprawców:

- sprawcy początkowi- wystarczy im funkcja poprawcza kary,

- sprawcy niepoprawni- konieczna jest funkcja unieszkodliwienia lub uniemożliwienia popełnienia nowych przestępstw.

c) teorie mieszane ( Liszt, Ihering, Merkel, Makarewicz, W. Wolter, Andrejew, Śliwowski )- kara jest odpłatą spełniającą funkcje prewencyjne. Teorie te związane są z socjologiczną szkołą prawa karnego.

CELE KARY- wyobrażenie pewnego stanu rzeczy, który zamierza się przez karę osiągnąć.

a) sprawiedliwość- kara jest sprawiedliwa wtedy, gdy wyrządza sprawcy taką dolegliwość, jaka jest współmierna do jego winy i wagi popełnionego czynu ( waga- stopień społecznej szkodliwości ),

b) prewencja szczególna ( indywidualna )- oddziaływanie zapobiegawcze i wychowawcze na sprawcę przestępstwa

c) prewencja generalna-

- negatywna- odstraszanie potencjalnych sprawców przestępstw zarówno poprzez zagrożenie karą, jak też jej orzekanie i wykonanie ( obecnie jest zakazana- zob. zasada humanitaryzmu ),

- pozytywna- kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa poprzez zagrożenie karą oraz jej wymierzanie.

d) kompensacyjna- naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, w ograniczonym zakresie, bo to jest przedmiotem prawa cywilnego ( wyjątki- nawiązka, obowiązek naprawienia szkody. ).

FUNKCJE KARY- oznacza faktyczne następstwa czy też skutki wywołane przez karę. Jest to proces, akcja kierunkowa, która prowadzi do osiągnięcia zamierzonego celu. Funkcja kary dotyczy rzeczywistości, a cel stanowi jedynie założenie, wyobrażenie skutków kary.

Karami są ( Art. 32 )- katalog zamknięty- od najłagodniejszej do najsurowszej:

Nie ma już w polskim prawie kary śmierci. W kk z 1969 miała ona charakter wyjątkowy. Ograniczono jej stosowanie wobec sprawców poniżej 18 roku życia i kobiet ciężarnych. Zagrożone nią były najcięższe zbrodnie ( zdrada ojczyzny, zamach terrorystyczny, dywersja, sabotaż, zabójstwo, rozbój kwalifikowany ). Przepisy dekretu z 12.12.1981 o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego rozszerzyły możliwość stosowania kary śmierci aż do 86 przestępstw. Na usuniecie tej kary decydujące znaczenia miały poglądy doktryny, orzecznictwo SN, Art. 6 Międzynarodowego Paku Praw Politycznych i Obywatelskich i Politycznych z 1969, II Protokół z 1989, Protokół 6 do EKPC. W 1995 wprowadzono zakaz jej wykonywania na 5 lat ( formalne moratorium ), a ostatecznie usunięto ją wprowadzając kk z 1997. Obecnie przyjmuje się, że kary śmierci nie da się pogodzić z godnością człowieka ( Art. 30 K. ) i zasadą humanitaryzmu.

A) GRZYWNA ( Art. 33 )- kara majątkowa, której dolegliwość polega na uszczupleniu majątku skazanego.

Jest to jedna z najstarszych kar uznawanych za ważny środek w zwalczaniu drobnej przestępczości. Zaletą grzywny jest pozostawienie skazanego w środowisku rodzinnym i zawodowym, nienarażanie go na kontakt ze światem przestępczym, wadą- iż dolegliwość ta dotyka nie tylko skazanego, ale i wszystkie osoby pozostające na jego utrzymaniu, niewykluczone jest też uiszczenie grzywny przez inne osoby- przez co traci osobisty charakter kary ( nie zadaje więc osobistej dolegliwości- zob. definicja kary ).

Może występować jako:

a) grzywna samoistna- wymierzana wtedy gdy:

- jest przewidziana w ramach ustawowego zagrożenia za dane przestępstwo, występuje wówczas bądź samodzielnie, bądź z reguły alternatywnie z innymi karami,

- Art. 58 §3 ( zamiast kary pozbawienia wolności, jeśli zagrożenie nie jest większe niż 5 lat ),

- Art. 60 §6 pkt 2 i 3- przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary

Przy spełnieniu przesłanek warunkowego zawieszenia można wykonanie grzywny samoistnej zawiesić ( Art. 69 §1 ),

b) grzywna kumulatywna ( wymierzana fakultatywnie )

- obok kary pozbawienia wolności ( tylko tej z art. 32 ust. 3 )- Art. 33 §2, jeśli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.

KORZYŚĆ MAJĄTKOWA ( Art. 115 §4 )- korzyść zarówno dla siebie jak i dla kogo innego.

- Ar. 71- przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności

Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych ( system skandynawski ), określając:

a) liczbę stawek,

Granice: zasada:

- minimalna- 10,

- maksymalna- 360

Wyjątki: ustawa stanowi inaczej.

- 2000 stawek dziennych- Art. 309- w razie skazania za przestępstwo nadużycia zaufania, oszustwa kapitałowego, prania brudnych pieniędzy-

- 540 stawek- w przypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz wymierzenia kary łącznej ( Art. 38 §2 i 86 §1 ),

- 180 stawek- w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności jako kara łączna z takich grzywien ( Art. 71 §1 i 86 §1 ),

- 90 stawek- w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności oraz jako kara łączna z takich grzywien ( Art. 71 §1 i 86 §1 )

- 180 stawek- przestępstwa niezawiadomienia o wypadku i publicznego pochwalania przestępstwa ( Art. 221 i 255 ),

b) wysokość jednej stawki,

Granice stawki dziennej:

- minimalna- 10 zł,

- maksymalna- 2000 zł.

Ile wynosi najwyższa możliwa wysokość grzywny w polskim kk?- 4 000 000 zł.

B) OGRANICZENIE WOLNOŚCI- Art. 34:

Pierwowzorem tej kary była kara pracy poprawczej. Podkreślano jednak, że taka kara pozostaje w sprzeczności z ratyfikowanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi. Stosowana była rzadko, a sędziowie wybierali i tak najczęściej- jako jedną z form kary ograniczenia wolności- potrącenie z wynagrodzenia skazanego. Powodowało to, że kara ograniczenia wolności przekształcała się w rozłożoną na raty grzywnę. Jednak nałożenie grzywny nie zawsze jest możliwe ( Art. 58 §2 )- wówczas bardziej celowe jest stosowanie kary ograniczenia wolności.

Karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach

Granice: zasada:

- minimalna- 1 miesiąc,

- maksymalna- 12 miesiące.

Wyjątki: ustawa stanowi inaczej

Ograniczenie wolności polega na tym, że w czasie odbywania kary skazany ( Art. 34 )

1) obligatoryjnie ( nie ma potrzeby powoływania ich w wyroku, sąd określa tylko zakres obowiązku pracy )

a) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

b) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd- może on polegać na:

- PRACY NA CELE SPOŁECZNE ( Art. 35 §1 )- wykonywanie nieodpłatnej, kontrolowanej przez sąd pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

- POTRĄCENIE 10 do 25% WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ o której mowa wyżej na rzecz:

- Skarbu Państwa albo,

- cel społeczny wskazany przez sąd

W okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Powinno być raczej "po wysłuchaniu oskarżonego", ponieważ wysłuchanie powinno raczej nastąpić przed wymierzeniem kary ograniczenia wolności. Brak zgody skazanego nie wyklucza możliwości orzeczenia pracy, który w takim wypadku stanie się pracą przymusową ( sprzeczne z prawem międzynarodowym- Art. 4 EKPC, Art. 8 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ).

c) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu obywania kary

2) fakultatywnie

a) dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym,

b) przeproszenie pokrzywdzonego,

c) wykonywanie ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego,

d) powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

e) naprawienie szkody w całości lub części

Również przed nałożeniem tych obowiązków należy wysłuchać skazanego ( Art. 74 §1 ).

Przed dodanie tak dużej liczby obowiązków kara ograniczenia wolności stała się znacznie bardziej dolegliwa niż kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Gdy nastąpi warunkowe zawieszenie wykonywania kary ograniczenia wolności, może nastąpić kumulacja obowiązków z Art. 35 i 72, co sprawia, że kara ta przekształci się w środek dolegliwości przede wszystkim ekonomicznej będący alternatywną dla grzywny.

Skrócenie kary ograniczenia wolności ( fakultatywne ): ( Art. 84 ).

Trudno zaliczyć tą instytucję do środków probacyjnych, bo nie ma tu okresu próby, aczkolwiek znalazła się ona w rozdziale "Środki związane z poddaniem sprawcy próbie". Słuszniejsze byłoby umiejscowienie tej instytucji w przepisach kkw.

Przesłanki:

- odbycie przynajmniej połowy kary,

- przestrzeganie porządku prawnego,

- spełnienie nałożonych obowiązków i orzeczonych środków karnych,

- sumiennego wykonywania pracy wskazanej przez sąd.

Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zwolnieniu uważa się karę za wykonaną. Rozpoczyna się więc bieg terminu do zatarcia skazania.

III) POZBAWIENIE WOLNOŚCI ( Art. 37 )

Należy do najstarszych środków penalnych. W starożytności i średniowieczu stanowiło przede wszystkim środek zapobiegający ucieczce przestępcy bądź też środek zastępczy za niektóre kary cielesne lub pieniężne. Początkowo istniały domy poprawcze, później przekształciły się we więzienia o fatalnych warunkach higienicznych. Angielski penitencjarysta John Howard w swoim dziele "O stanie więzień" ( 1777 ) przedstawił fatalny stan więziennictwa, ale także sformułował liczne postulaty zmierzające do humanizacji wykonania kary pozbawienia wolności. W XVIII w. wykształciły się różne systemy wykonywania kary pozbawienia wolności:

a) pensylwański ( filadelfijski, celkowy )- pełne odosobnienie skazanych w celach. Sprzyjać miał pokucie i poprawie moralnej, ale prowadził jedynie do degeneracji psychicznej i fizycznej,

b) auburnski ( milczenia )- w więzieniu w Auburn ( stan Nowy Jork )- skazani pracowali w dzień wspólnie, objęci byli jednak nakazem całkowitego milczenia, w nocy umieszczani byli w osobnych celach. Byli tak samo psychicznie odosobnieni jak w systemie celkowym.,

c) klasowy ( markowy )- Alexandra Macconochiego- kara pozbawienia wolności podzielona była na klasy- od pełnej izolacji skazanego poprzez złagodzone warunku wykonywania aż do warunkowego zwolnienia, przejście z jednej klasy do drugiej uzależnione było od osiągniętych wynikach w pracy oraz poprawy wyrażanej w punktach ( markach ),

d) irlandzki ( Walter Federic Crofton )- odszedł od formalnych, sztywnych zasad przechodzenia skazanych do kolejnych klas kary pozbawienia wolności. Wprowadził etap pośredni- zakład przejściowy, który poprzedzał warunkowe zwolnienie ( wolna progresja )

Karę wymierza się w miesiącach i latach

Wyjątkowo można orzec zastępczą karę pozbawienia wolności ( za grzywnę lub ograniczenie wolności ) w tygodniach lub dniach

Granice:

- minimalna- 1 miesiąc,

- najdłużej 15 lat.

Orzekając karę pozbawienia wolności sąd fakultatywnie określa ( Art. 62 ):

- rodzaj i typ zakładu karnego, w którym skazany ma odbywać karę,

- system terapeutyczny wykonania kary.

IV) 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Wg SN ( 1979 ) ma charakter wyjątkowy i powinna być wymierzana, gdy nawet 15 lat pozbawienia wolności nie byłoby wystarczające dla realizacji wszystkich celów kary. Karę 25 lat pozbawienia wolności należy wymierzać za przestępstwa o wielkim ładunku społecznej szkodliwości, popełnione w szczególnie odrażających okolicznościach, wobec znacznie zdemoralizowanego sprawcy, który w związku z tym powinien być poddany długotrwałemu procesowi resocjalizacji.

V) DOŻYWTONIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI

Kara ma pełnić funkcję zabezpieczenia społeczeństwa przed najgroźniejszymi przestępcami, czyniąc zadość społecznemu poczuciu sprawiedliwości w razie popełnienia najcięższych zbrodni.

Kary mogą występować w następujących kombinacjach:

- grzywna lub ograniczenia wolności,

- grzywna lub ograniczenia wolności albo pozbawienie wolności,

- pozbawienie wolności

- pozbawienie wolności albo 25 lat pozbawienia wolności,

- pozbawienie wolności albo 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotnie pozbawienie wolności.

VI) ARESZT WOJSKOWY ( Art. 322 )- tylko w stosunku do żołnierzy.

Zasada: stosuje się odpowiednio przepisy o karze pozbawienia wolności.

Wyjątki:

Granica maksymalna- 2 lata.

Odbywa się ją w przeznaczonym do tego zakładzie karnym, w czasie odbywania kary skazany podlega także szkoleniu wojskowemu.

WYMIAR KARY

Wyróżniamy:

1) SĄDOWY ( SĘDZIOWSKI ) WYMIAR KARY ( sąd wymierza karę wedle swojego uznania )- polega na orzeczeniu przez sąd konkretnemu sprawcy, któremu udowodniono popełnienie czynu zabronionego, określonych przez ustawę konsekwencji karnych.

2) USTAWOWY WYMIAR KARY ( w granicach przewidzianych przez ustawę )- zespół przepisów ustawy wyznaczający sądowi granice konsekwencji karnych dla sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa, Wyznacza ramy, w których może realizować się sądowy wymiar kary.

SWOBODA SĘDZIOWSKA- granice, w jakich sąd może wymierzyć karę

ZASADY WYMIARU KARY- reguły o charakterze normatywnym, rozstrzygające kwestie natury ogólnej, dotyczące wymiaru kary, na których opiera się każdy, jednostkowy akt wymiaru kary.

I) OGÓLNE ZASADY SĄDOWEGO WYMIARU KARY

a) zasada względnej swobody przy wymiarze kary,

b) zasada humanitaryzmu

- Art. 40 K. ( nikt nie może być poddany okrutnemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, zakaz kar cielesnych ),

- Art. 3 EKPC,

- Art. 3- Kary i inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

c) zasada indywidualizacji kary

Art. 55- okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

d) zasada zaliczania rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet orzeczonych kar.

Art. 63- na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając do pełnego dnia, wg następującego przelicznika:

- 1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności = 1 dzień kary pozbawienia wolności

= 2 dni kary ograniczenia wolności,

= 2 dzienne stawki grzywny

RZECZYWISTE POZBAWIENIE WOLNOŚCI- areszt tymczasowy, pobyt sprawcy na obserwacji w szpitalu psychiatrycznym, umieszczenie sprawcy w izbie wytrzeźwień, zatrzymanie do czasu przyjazdu policji, pod warunkiem że nie jest krótkotrwałe.

Na poczet orzeczonych środków karnych w postaci zakazów ( Art. 39 pkt. 2 i 3 zalicza się okres rzeczywistego stosowania odpowiadających im środków zapobiegawczych.

e) zasada oznaczoności kar i środków karnych- sąd ma obowiązek w wyroku skazującym określenia rodzaju i wysokości kary oraz rodzaju i czasu trwania środka karnego. Nie ma instytucji wyroku nieoznaczonego. Możliwe są dopiero późniejsze modyfikacje co do wysokości i wymiaru kary, ale muszą mieć one zawsze podstawę w określonej instytucji.

f) zasada priorytetu kar i środków nieizolacyjnych.

Wyjątek: wymierzenie kary pozbawienia wolności:

1) jeśli ustawa nie przewiduje innej kary, to

Obligatoryjnie:

a) jeśli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 5 lat,

b) jeśli sprawca

- popełnił umyślny występek,

- był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.

Fakultatywnie:

- przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności poniżej 5 lat,

- nie zachodzą okoliczności o których mowa w b)

Sąd morze zamiast kary pozbawienia wolności orzec grzywnę albo karę pozbawienia wolności, w szczególności jeśli równocześnie orzeka środek karny.

2) jeśli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary:

- tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary

II) DYREKTYWY SĄDOWEGO WYMIARU KARY- zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary, środków karnych, środków probacyjnych i środków zabezpieczających ( Art. 56- odpowiednie stosowanie dyrektyw wymiaru kary do orzekania innych środków przewidzianych w kk ).

1) OGÓLNE- wskazania, których adresatem jest każdy przestępca, kształtują zatem stosowanie wszystkich kar i środków karnych oraz innych instytucji wobec wszystkich sądzonych sprawców,

Art. 53- kodeks nie przyznaje pierwszeństwa żadnej z dyrektwy.

a) DYREKTYWA SPRAWIEDLIWOŚCIOWA- dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy,

b) stopień społecznej szkodliwości, ( wszystkie kryteria w Art. 115 §2 )

c) DYREKTYWA PREWENCJI SZCZEGÓLNEJ- cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego,

- jurydyczna- brak powrotu do przestępstwa,

- moralna- wdrożenie do poszanowania porządku prawnego.

d) DYREKTYWA PREWNECJI OGÓLNEJ POZYTYWNEJ- potrzeby skazanego w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa- informowanie społeczeństwa o normach sankcjonujących, karach orzekanych za ich złamanie, nieuchronność kary, nieopłacalność popełniania przestępstw.

Sądy muszą być bardzo ostrożne- zarówno kara zbyt surowa jak i zbyt niski dezintegruje społeczeństwo, podważa zaufanie do obowiązującego prawa i wymiaru sprawiedliwości.

Art. 53 wyraźnie zrywa z prewencją ogólną negatywną !

Art. 53 §2 i 3- przykładowe wyliczenie ( "w szczególności" ):

a) dotyczące samego przestępstwa

- motywacja i sposób zachowania się sprawcy,

- rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków,

- rodzaj i rozmiar ujemnych następstwa przestępstwa,

b) dotyczące sprawcy, ale niezwiązane bezpośrednio z popełnionym przestępstwem

- popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim,

- właściwości i warunki osobiste sprawcy,

- sposób życia przed popełnieniem przestępstwa,

- zachowanie się po jego popełnieniu, zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości,

c) dotyczące pokrzywdzonego

- zachowanie się pokrzywdzonego,

- pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonymi a sprawcą,

- ugoda pomiędzy nimi osiągnięta w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

2) SZCZEGÓLNE- odnoszą się do

a) określonej grupy sprawców ( NIELETNI/MŁODOCIANY )- Art. 54- zob. niż.

- DYREKTYWA PREWENCJI SZCEGÓLNEJ- wychowanie sprawcy,

Nie oznacza to ani pobłażliwości, ani stosowania wyłącznie łagodnych kar. Może się np. zdarzyć, że proces wychowawczy wymagał będzie na dłuższym pozbawieniu wolności.

- Art. 10 §3- kara wymierzona nieletniemu nie może przekraczać 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary,

- wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności ( Art. 54 §2 ),

A contrario można stosować karę dożywotniego pozbawienia wolności wobec innych młodocianych sprawców. Podnosi się, że dyrektywa z art. 54 §1 nie jest stosowana, co budzie wątpliwości, mimo iż w uzasadnieniu do kk pisano, że młodociani w przeciwieństwie do nieletnich są osobami, u których proces socjalizacji został ukończony.

- wobec sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, ale przed ukończeniem lat 18, sąd stosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze

b) określonych rodzajów kar i środków karnych ( WYMIAR GRZYWNY ) ( zob. wyż. Art. 33 §3 i Art. 58 §2 ).

Ustalając ją sąd bierze pod uwagę:

- dochody sprawcy,

- jego warunki osobiste, rodzinne, majątkowe,

- możliwości zarobkowe.

Art. 58 §2- Nie orzeka się grzywny, jeśli dochody sprawcy, jego stosunku majątkowe lub możliwości zarobkowe, uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji.

W ustawach szczególnych istnieją przestępstwa zagrożone wyłącznie karą grzywny. Jeśli nie można jej orzec wg Art. 58 §2. Np. Kodeks Karny Skarbowy- Art. 11 przepisów wprowadzających stanowi, że do zasad wymierzania grzywny określonych w kk nie stosuje się, gdy grzywna ma być ustalana kwotowo. Pojawia się pytanie, czy np. sąd jest zobligowany do uwzględnienia statusu majątkowego sprawcy.

c) pewnych grup czynów zabronionych o określonym ciężarze gatunkowym- Art. 58 i 59

PIERWSZEŃSTWO DYREKTYW- SN 1976- w zależności od konkretnych okoliczności rozpatrywanego wypadku, przy wymiarze kary, wolno położyć większy nacisk na realizację jednego ze wskazanych celów kary, pamiętając o tym, iż kara spełnia określoną funkcję społeczną.

MODYFIKACJE WYBORU KARY

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY ( Art. 60 )- polega na wymierzeniu kary ( §6 ):

a) poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo,

b) kary łagodniejszego rodzaju wg zasad:

- jeśli zbrodnia- kara pozbawienia wolności nie niższa niż 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia,

- jeśli zagrożona jest karą dożywotniego pozbawienia wolności- co najwyżej 25 lat pozbawienia wolności,

- jeśli zagrożona jest karą 25 lat pozbawienia wolności- co najwyżej 15 lat pozbawienia wolności

- jeśli występek zagrożony co najmniej karą pozbawienia wolności nie niższą niż 1 rok- grzywna, kara ograniczenia wolności, pozbawienie wolności,

- jeśli występek zagrożony co najmniej karą pozbawienia wolności niższą niż rok- grzywna, kara ograniczenia wolności,

c) odstąpieniu od wymierzania kary i obligatoryjnym orzeczeniu środka karnego ( §7 ) ( z wyjątkiem pozbawienia praw publicznych ), jeśli:

- czyn zagrożony jest alternatywnie karami grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności.

Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary:

Przesłanka konieczna- nie można nadzwyczajnie złagodzić kary 25 lat pozbawienia wolności ani dożywotniego pozbawienia wolności.

1) fakultatywne ( §1 ),

a) w wypadkach przewidzianych w ustawie ( Art. 60 §1 ) lub

b) w stosunku do młodocianego, jeśli przemawiają za tym względy wychowawcze ( Art. 60 §1 )

c) w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności ( Art. 60 §2 ):

- pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,

- ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie,

- sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem,

Jeśli bowiem poważne konsekwencje popełnienia nieumyślnego przestępstwa dotknęły samego sprawcę lub osobę najbliższą, to wobec takiej dolegliwości stosowanie surowej kary byłoby niecelowe i niehumanitarne. Najczęstszy przypadek- sprawca powodował wypadek w komunikacji drogowej z Art. 177 §2, której następstwem jest śmierć/ciężki uszczerbek na zdrowiu pasażera będącego osobą najbliższą. Niehumanitarna byłaby więc dodatkowa surowa kara.

d) §4

- sprawca złożył wyjaśnienie w swojej sprawie ( nie skorzystał z prawa odmowy składania wyjaśnień ),

- sprawca ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi,

- okoliczności te dotyczą przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności

- wniosek prokuratora ( nie jest wiążący dla sądu )

Jest to więc "premia" za ujawnienie organom ścigania istotnych okoliczności dotyczących nie własnego, ale innego popełnionego przestępstwa. Musi nastąpić, zanim organy ścigania dowiedziały się o okolicznościach popełnienia przestępstwa.

e) w innych wypadkach ( Art. 343 §1 kpk ):

- skazanie bez przeprowadzenia rozprawy,

- wniosek prokuratora.

Chodzi o to, aby skłonić oskarżonego o zawarcia jak najszybszego porozumienia z prokuratorem, skazać bez trudności i nadmiernego przedłużania, a następnie złagodzić karę.

2) obligatoryjne

a) §3

- sprawca współdziałał z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa,

- ujawnienie informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa,

- ujawnienie istotnych okoliczności przestępstwa,

- ujawnienie musi być dokonane przed organem powołanym do ścigania przestępstw.

Sprawca musi współpracować co najmniej z dwoma osobami, trudno powiedzieć, czemu wykluczono sytuację, gdzie współpracuje z jedną. Dodatkowo wydaje się nielogiczne, że w Art. 60 §4 ujawnienie informacji dotychczas nieznanych jest przesłanką fakultatywnego nadzwyczajnego złagodzenia kary, podczas gdy przy obligatoryjnym złagodzeniu nie ma wymogu aby informacje były dotychczas nieznane organom ścigania. Nie przewiduje się żadnych wyłączeń czy ograniczeń w stosunku do sprawców kierowniczych, polecających, czy sprawców najgroźniejszych przestępstw. Regulacja ta stawia pod znakiem zapytania sens tej instytucji obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary, która w zamyśle miała służyć do zwalczania zorganizowanej przestępczości.

b) Art. 299 §8:

- sprawca przestępstwa prania brudnych pieniędzy,

- sprawca czynił starania zmierzające do ujawnienia wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia.

Chodzi o sytuację, gdzie sprawca ujawni informacje, ale nie zapobiegną one popełnieniu przestępstwa.

NADZWYCZAJNE OBOSTRZENIE KARY

Może polegać na:

a) modyfikacji granicy sankcji karnej bądź dolnej, bądź też zarówno dolnej jak i górnej,

b) zakaz orzekania kary łagodniejszego rodzaju.

Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć ( Art. 38 §2 )

- w wypadku grzywny- 540 stawek dziennych,

- w wypadku ograniczenia wolności- 18 miesięcy,

- w wypadku pozbawienia wolności- 15 lat.

Sąd może oczywiście wymierzyć karę surowszą- 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotnie pozbawienie wolności, o ile przepisy ją przewidują. Tyle, że nie jest to już wtedy nadzwyczajne obostrzenie.

Podstawy nadzwyczajnego obostrzenia kary:

1) fakultatywne

a) recydywa szczególna podstawowa ( Art. 64 §1 )- do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę ( nie dotyczy zbrodni ),

Nawet jeśli sąd nie zastosuje nadzwyczajnego obostrzenia kary, to powinien recydywę uwzględnić przy jej zwykłym wymiarze.

2) obligatoryjne

a) recydywa szczególna wielokrotna ( Art. 64 §2 )- nie dotyczy zbrodni.

b) uczynienie sobie stałego źródła dochodu z popełniania przestępstw ( Art. 65 )

c) popełnianie przestępstw działając w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienia przestępstw ( Art. 65 ).

d) popełniane przestępstwa o charakterze terrorystycznym ( Art. 65 )

Sąd wymierza karę pozbawienia wolności ( nawet jeśli są alternatywne ) w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Np. jeśli czyn zabroniony zagrożony jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5, to sąd nie może wymierzyć grzywny, ograniczenia wolności, musi pozbawienie wolności co najmniej 7 miesięcy, a najwyżej- 7 lat i 6 miesięcy.

e) ciąg przestępstw ( Art. 91 )- na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

f) spowodowanie katastrofy, sprowadzenie katastrofy, spowodowanie wypadku komunikacyjnego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego/zbiegnięcie z miejsca zdarzenia- kara pozbawienia wolności od dolnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę do górnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę.

ZBIEG PODSTAW NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA/OBOSTRZENIA ( Art. 57 )

a) jeśli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego obostrzenia albo nadzwyczajnego złagodzenia

Zbieg podstaw złagodzenia- np. sprawca był młodociany i przekroczył granice obrony koniecznej.

Zbieg podstaw obostrzenia- np. sprawca był recydywistą działającym w zorganizowanej grupie przestępczej.

Sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić/obostrzyć, biorąc pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia albo obostrzenia,

b) jeśli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i nadzwyczajnego obostrzenia

Sąd może zastosować:

- albo nadzwyczajne obostrzenie,

- albo nadzwyczajne złagodzenie,

- albo pozostać przy zwykłym wymiarze ( zwłaszcza, jeśli podstawy się redukują ).

Nawet jeśli jedna podstawa jest obligatoryjna a druga fakultatywna, to można skorzystać z przesłanki fakultatywnej, choć niektórzy uważają, że jeśli nakaz zbiega się z upoważnieniem, to wiążący jest nakaz. Nie można nadzwyczajnie obostrzyć kary nadzwyczajnie złagodzonej, nie można nadzwyczajnie złagodzić kary nadzwyczajnie obostrzonej, nie można też stosować jakichkolwiek kombinacji.

II) ŚRODKI KARNE- ( wg kk z 1969- kary dodatkowe ).- środki stosowane obok kary i mające na celu wyrządzenie dodatkowej dolegliwości dostosowanej do charakteru popełnionego przestępstwa- Art. 39:

Wymierzane są:

a) zasada: obok kary zasadniczej

b) wyjątek: samoistnie:

- Art. 50

Art. 244- nie wywiązanie się ze środków karnych:

a) zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej,

b) zakazu prowadzenia pojazdu,

c) podania wyroku do publicznej wiadomości

Występek- zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3.

1) POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH ( Art. 40 )- obejmuje:

a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego,

Prezydent RP, członek KRRiTV, Krajowej Rady Sądownictwa, sędzia TK, TS, poseł, senator, radny i członek komisji samorządowych, izby lekarskie, prawnicze. Nie można natomiast pozbawić czynnego i biernego prawa wyborczego do partii politycznych, związków zawodowych, fundacji, stowarzyszeń, organów spółek prawa handlowego.

b) utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego,

Ławnik, notariusz, arbiter, członek komisji orzekającej o odpowiedzialności dyscyplinarnej i zawodowej.

c) utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego,

d) utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,

e) utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

Można orzec pozbawienie tytuły doktora honoris causa, ale nie można pozbawić stopni naukowych i tytułów zawodowych ( profesor, magister ). Poza tym utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych może być orzeczona wyłącznie na podstawie przepisów zawartych w aktach prawnych, które wydane zostały przez organ nadający taki tytuł lub odznaczenie.

Sąd orzeka fakultatywnie w razie skazania na:

- karę pozbawienia wolności,

- na czas nie krótszy od lat 3,

- za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

MOTYWACJA ZASŁUGUJĄCA NA SZCEGÓLNE POTĘPIENIE- szersze niż "niskie pobudki" z kk 1969. Np. działanie z chęci uzyskania korzyści majątkowej "za wszelką cenę" lub z zemsty. Motywacja musi być jaskrawo naganna, wywołująca w społeczeństwie silne reakcje impulsywne, takie jak obruszenie, potępienie, gniew ( SA w Lublinie- 1999 ).

2) ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA, WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ( Art. 41 ):

a) zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu,

- sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo:

STANOWISKO- pozycja w hierarchii służbowej, zawodowej, godność, funkcja, urząd, posada, czyli pozycja zajmowana w hierarchii urzędów i instytucji gospodarczych,

ZAWÓD- każde zajęcie wymagające umiejętności wykonywania pracy w dziedzinie, fachowe, stałe wykonywanie danego zajęcia na podstawie upoważnienia oraz wykazanych kwalifikacji.

NADYŻYCIE ZAWODU- wyraża się w popełnieniu umyślnego przestępstwa, świadczącego o tym, że sprawca wykorzystał wykonywany zawód dla popełnienia owego przestępstwa.

- sprawca okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem,

b) zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,

- w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej,

- dalsze prowadzenie działalności zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA ( Prawo działalności gospodarczej- ustawa z 19.11.1999 )- zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa, poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Nie wymaga specjalistycznej wiedzy, wystarczy wpis do rejestru przedsiębiorców bądź uzyskanie zezwolenia lub koncesji.

3) ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW ( Art. 42 )

Dotyczy zarówno skazanych, którzy mają uprawnienia do prowadzenia pojazdów, ale również takich, którzy nie mają takich uprawnień ( SN 1977 ). Oznacza to, iż w czasie trwania orzeczonego zakazu skazani nie mogą nabywać tych uprawnień.

a) określonego rodzaju- fakultatywny

- w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu,

- za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji ( z rozdz. XXI )

- w szczególności, jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

POJAZD- ( Prawo o ruchu drogowym- ustawa z 20.06.1997- art. 2 )- środek transportu przeznaczony do poruszania się na drodze lub maszyna lub urządzenie do tego przystosowane.

UCZESTNIK RUCHU- pieszy, kierujący, jadący na koniu, nie jest nim np. naprawiający drogę, most, nie wydaje się, aby intencją ustawodawcy było ograniczenie kręgu podmiotów do osób prowadzących pojazd.

b) mechanicznych wszelkiego rodzaju albo mechanicznych określonego rodzaju- obligatoryjny:

- sprawca popełnił przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu komunikacji

- w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia ( katastrofy/wypadku ).

POJAZD MECHANICZNY- pojazd silnikowy, maszyna samobieżna, maszyny rolnicze, leśne, maszyny szynowe z napędem mechanicznym, budowlane, trolejbusy, statki i łodzie motorowe, samoloty. Nie jest pojazdem mechanicznym motorower i pojazd szynowy.

STAN NIETRZEŹWOŚCI ( Art. 115 §16 )-

- zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub,

- zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

Znany jest przypadek, gdzie sąd skazał na grzywnę sprawcę, który był kierowcą firmy transportowej. Spowodował on wypadek, nie ze swojej winy ( staruszka wbiegła mu pod koła ), w stanie nietrzeźwości, ale stężenie alkoholu przekraczało minimalnie dopuszczalną normę ( kierowca jechał rano po spotkaniu z kolegą ). Sąd miał obligatoryjny nakaz orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych- choćby określonego rodzaju, a orzeczenie zakazu prowadzenia samochodów oznaczałoby dla sprawcy zrujnowanie życia zawodowego. Sąd znalazł więc salomonowe wyjście- orzekając zakaz prowadzenia... helikopterów.

c) wszelkich pojazdów mechanicznych- fakultatywny, na zawsze:

- sprawca popełnił przestępstwo z art. 173/174 ( sprowadzenie katastrofy/niebezpieczeństwa katastrofy ),

- następstwem była śmierć innej osoby/ciężki uszczerbek na jej zdrowiu

albo:

- sprawca popełnił przestępstwo z art. 177/355 ( wypadek komunikacyjny/wypadek spowodowany przez żołnierza ),

- następstwem była śmierć innej osoby/ciężki uszczerbek na jej zdrowiu,

- sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub

- zbiegł z miejsca zdarzenia.

d) wszelkich pojazdów mechanicznych- obligatoryjny, na zawsze

- w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w c).

Okres ( Art. 43 ):

Wymienione powyżej środki karnej orzeka się w latach

a) granie: zasada -

- minimalna- 1 rok,

- maksymalna- 10 lat

b) wyjątki:

- zakaz prowadzenia pojazdów na zawsze ( Art. 42 §3 i 4 )

- zakaz prowadzenia pojazdów na 2 lata w przypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego ( Art. 67 §3 )- jednak występuje on jako środek probacyjny, a nie środek karny.

- bezterminowo określa się środki karne jako środki zabezpieczające ( Art. 99 ), sąd uchyla zakaz jeśli ustały przyczyny jego orzeczenia

Obowiązują od uprawomocnienia się orzeczenia, okres

- nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inny przestępstwo.

Jeśli warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności- to z chwilą wyjścia na wolność, a nie z chwilą ukończenia okresu próby.

- w przypadku zakazu prowadzenia pojazdów, jeśli sprawca nie zwrócił dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, od momentu wykonania obowiązku.

Skrócenie okresu ( fakultatywnie ) ( Art. 84 )

a) upłynęła połowa okresu, na jaki orzeczono wymieniony wyżej środek karny,

b) skazany przestrzegał porządku prawnego,

c) środek karny był wykonywany w stosunku do niego przynajmniej rok

d) środka karnego nie orzeczono na podstawie Art. 42 §2 i 3 ( sprawca popełnił przestępstwo przeciw bezpieczeństwu w komunikacji, będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia ).

Zarzuca się ustawodawcy, że nie wspomniał Art. 42 §4. Tymczasem już wskazanie jako podstawy Art. 42 §3 wydaje się bezcelowe, bo sformułowanie "połowa okresu" zdaje się wskazywać jednoznacznie na okres terminowy ( nie może upłynąć połowa okresu "na zawsze" ). Tym bardziej nie ma sensu powoływać Art. 42 §4.

Jest to ważne- nie ma możliwości zatarcia skazania osoby wobec której orzeczona zakaz prowadzenia pojazdów na zawsze ( Art. 106 ), bo zatarcie skazanie nie może nastąpić przed wykonaniem/darowaniem/przedawnieniem środka karnego albo przedawnieniem jego wykonania.

4) PRZEPADEK PRZEDMIOTÓW ( Art. 44 ).

Celem obu rodzajów przepadku jest pozbawienie sprawcy pożytków z popełnienia przestępstwa.

a) przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa ( PRODUCTA SCELERIS- OWOCE PRZESTĘPSTWA )- obligatoryjny,

Chodzi o przedmioty uzyskane w wyniku przestępstwa- rzeczy skradzione, wyłudzone pieniądze, przyjęta łapówka, a także przedmioty wytworzone w wyniku przestępstwa ( broń, fałszywe,

- w pierwszej kolejności należy je zwrócić pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi,

- dopiero jeśli nie jest to możliwe, to obligatoryjny przepadek.

b) przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa ( INSTRUMENTA SCELERIS- NARZĘDZIA PRZESTĘPSTWA )-,

Zasada: fakultatywny

Wyjątek: ustawa stanowi inaczej.

- przedmioty specjalnie wytworzone do popełnienia przestępstwa ( łomy, wytrychy ),

- przedmioty codziennego użytku, które służyły do popełnienia przestępstwa ( siekiera, młotek ),

- środki transportu, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

- tylko przy przestępstwach umyślnych ( "były przeznaczone", "służyły" ).

c) przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadania, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz jest zakazane przez ustawę.

Objęte przepadkiem przedmioty przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku.

Nie orzeka się przepadku:

a) gdy przedmioty z §1 i §2 podlegają zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu,

b) gdy orzeczenie przepadku z §1 i §2 nie jest możliwe, a równowartość przedmiotów z §1 i §2 nie podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu, sąd fakultatywnie orzeka przepadek równowartości,

c) gdy orzeczenie przepadku z §2 byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu, sąd zamiast przepadku orzeka fakultatywnie nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa,

d) gdy przedmioty z §2 i §6 nie stanowią własności sprawcy, a ustawa nie stanowi inaczej.

Jeśli współwłasność, to orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału.

5) PRZEPADEK KORZYŚCI MAJĄTKOWYCH OSIĄGNIĘTYCH Z PRZESTĘPSTWA( Art. 45 ).

Sąd obligatoryjnie orzeka przepadek

a) korzyści majątkowej albo

b) jej równowartości ( jeśli orzeczenie przepadku korzyści jest niemożliwe ) albo

c) udziału sprawcy w korzyści majątkowej lub jej równowartości ( jeżeli jest on przedmiotem współwłasności ).

, jeżeli:

a) sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa korzyść majątkową,

b) zarówno bezpośrednio i pośrednio,

c) nie podlega ona przepadkowi na podstawie art. 44 §1 lub §6,

d) korzyść ta lub jej równowartość nie podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

Domniemywa się, że korzyściami majątkowymi pochodzącymi z przestępstwa są:

a)

- mienie

- który sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł,

- w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu,

- do chwili wydania wyroku, chociażby nieprawomocnego,

- jeśli sprawca osiągnął korzyść majątkową znacznej wartości,

- sprawca lub inna osoba zainteresowana nie przedstawiła dowodu przeciwnego,

- sprawca został za to przestępstwo skazany

b) rzeczy znajdujące się w samoistnym posiadaniu osoby/jednostki, o której mowa niżej lub przysługujące jej prawa majątkowe, jeśli okoliczności wskazują na duże prawdopodobieństwo, że:

- sprawca przeniósł to mienie na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną niemającją osobowości prawnej,

- faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym,

- zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna nie przedstawiła dowodu zgodnego z prawem ich uzyskania.

Zwracano uwagę, że przepadek korzyści majątkowej nie będzie miał praktycznie większego znaczenia z uwagi na ogromne trudności dowodowe, powstające przy ustaleniu, czy korzyść majątkowa pochodzi bezpośrednio z przestępstwa. Wprowadzono zatem owe dwa domniemania: W ten sposób ciężar dowodu przerzucono na osobę zainteresowaną lub jednostkę organizacyjną. Domniemania te naruszają jednak zasadę ciężaru dowodu spoczywającą na organie procesowym ( Art. 5 §1 kpk ). Wątpliwe jest to, czy są zgodne z zasadą domniemania niewinności.

c) stosuje się a i b przy:

- dokonaniu zajęcia w trybie określonym art. 292 kpk,

- zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści,

- egzekucji tego środka.

W takim wypadku osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie b) może wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego domniemania. Do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu.

Objęta przepadkiem korzyść majątkowa lub jej równowartość przechodzi na własność Skarbu Państwa

Zasada: -z chwilą uprawomocnienia się wyroku

Wyjątek: z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa, o którym mowa w c).

6) OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY,

Zasada: środki penalne nie powinny pełnić funkcji kompensacyjnej, bo to jest przedmiotem prawa cywilnego.

Wyjątek: Art. 46- Sąd obligatoryjnie orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub w części

a) skazanie sprawcy za określone przestępstwo:

- spowodowania śmierci,

- spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

- naruszenia czynności narządu ciała,

- rozstroju zdrowia,

- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji,

- przestępstwa przeciwko środowisku,

- przestępstwa przeciwko mieniu,

- przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu

b) wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej,

c) szkoda, którą sprawca wyrządził swoim postępowaniem.

Zasada: stosuje się przepisy prawa cywilnego

SZKODA- przepisy prawa karnego jej nie definiują, więc trzeba przyjąć przepisy prawa cywilnego. Przyjęto szerokie rozumienie szkody- zarówno majątkowej jak i krzywdy. Poza tym szkoda obejmuje:

- DAMNUM EMERGENS- rzeczywiste straty,

- LUCRUM CESSANS- utracone korzyści.

Wyjątek: nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o:

- przedawnieniu roszczeń,

- zasądzeniu renty.

Jeśli sąd karny nie orzeknie obowiązku naprawienia szkody, to pokrzywdzony może dochodzić ( jako poszkodowany ) odszkodowania na zasadach ogólnych w przewidzianych w kc w postępowaniu cywilnym.

7) NAWIĄZKA ( Art. 46 §2- 48 )

a) nawiązka z Art. 46 §2 na rzecz pokrzywdzonego- sąd orzeka fakultatywnie zamiast obowiązku naprawienia szkody

- muszą być spełnione przesłanki z Art. 46 §1,

- dodatkowa- w celu zadośćuczynienia za:

ciężki uszczerbek na zdrowiu,

naruszenie czynności narządu ciała

rozstrój zdrowia,

doznaną krzywdę

Występuje wtedy, gdy występują trudności w zakresie udowodnienia wysokości szkody ( chodzi tu przede wszystkim o lucrum cessans ).

b) nawiązka z Art. 44 §3 na rzecz Skarbu Państwa ( zob. wyż. ),

c) nawiązka z Art. 47 §1 na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia- sąd orzeka fakultatywnie

- skazanie za przestępstwo przeciwko:

- życiu lub zdrowiu,

- inne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia,

- przestępstwo jest umyślne,

d) nawiązka z Art. 47 §2- na wskazany cel społeczny związany z ochroną środowiska- sąd orzeka fakultatywnie

- skazanie za przestępstwo przeciwko środowisku

e) nawiązka z Art. 47a na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, do której zadań lub statutowych celów należy świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych- sąd orzeka obligatoryjnie,

- skazanie ze przestępstwo z art. 173, 174, 177, 355,

- sprawcy prowadzącego pojazd mechaniczny,

- będącego w stanie nietrzeźwości albo pod wpływem środka odurzającego albo:

- zbiegłego miejsca zdarzenia.

Wysokość nawiązki:

- minimalna- 1 zł ( SN ),

- maksymalna- 10- krotne najniższe wynagrodzenie miesięczne w czasie orzekania w I instancji

Wyjątek:

- nawiązka z Art. 47 §2- od 3 do 20- krotnego najniższego wynagrodzenia,

- nawiązka z Art. 47a- od 3 do 100- krotnego najniższego wynagrodzenia.

NAJNIŻSZE WYNAGRODZENIE ( Art. 115 §18 )- najniższe wynagrodzenie miesięczne pracowników określane na podstawie kodeksu pracy.

8 ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE ( Art. 49, 49a ).

a)fakultatywnie- na określony cel społeczny.

Przesłanki:

- odstąpienie od wymierzenia kary,

- wypadki określone w ustawie.

- skazanie na karę ograniczenia wolności,

- warunkowe umorzenie postępowania,

- warunkowe zawieszenie wykonania kary.

b) obligatoryjne- na rzecz instytucji lub organizacji społecznej, do której zadań lub statutowych celów należy świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych,

Przesłanki:

- skazanie sprawcy,

- za przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego ( Art. 178a ).

Wysokość świadczenia:

- minimalna- 1 zł,

- maksymalna- 30- krotne najniższe wynagrodzenie miesięczne w czasie orzekania w I instancji,

Wyjątek:

- świadczenie za przestępstwo z art. 178a- 10- krotne najniższe wynagrodzenie.

9 PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI ( Art. 50 )

Sąd fakultatywnie orzeka:

a) podanie wyroku do publicznej wiadomości,

b) w sposób przez siebie określony ( przepisy kkw )

- w czasopiśmie,

- w inny sposób- sąd wydaje komu należy odpowiednie polecenie, przesyłając jednocześnie odpis wyroku lub wyciąg wyroku ze wzmianką o prawomocności. Sposób wykonania tego polecenia ma być niezwłoczny.

c) w wypadkach przewidzianych w ustawie:

- zniesławienie ( Art. 215 ),

- przestępstwa komunikacyjne popełnione przez sprawców w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub którzy zbiegli z miejsca zdarzenia ( Art. 178§2 i 178a §2 ).

10) POZBAWIENIE PRAW RODZICIELSKICH I OPIEKUŃCZYCH

Nie przewidziano obowiązującego w 1969 pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych. Uznano, iż w sprawach małoletnich bardziej kompetentny jest sąd opiekuńczy i jemu należy pozostawić orzecznictwo w sprawach małoletnich.

Jeśli sąd ( karny ) uzna za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenie praw rodzicielskich lub opiekuńczych w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, zawiadamia o tym właściwy sąd rodzinny ( Art. 51 ).

11 ZWROT KORZYŚCI ( Art. 52 )- nie jest środkiem karnym, bo nie odnosi się do sprawcy przestępstwa.

Przesłanki:

a) osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej

b) uzyskała korzyść majątkową z przestępstwa,

c) sprawca działa w jej imieniu lub interesie,

Np. członek zarządu spółki, wspólnik spółki cywilnej, prokurent.

d) sprawca został za to przestępstwo skazany

Sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości lub części na rzecz Skarbu Państwa, nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.

Poza tym istnieją środki karne odnoszące się do żołnierzy ( Art. 324 ):

12) OBNIŻENIE STOPNIA WOJSKOWEGO ( Art. 325 ),

13) WYDALENIE Z ZAWODOWEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ ( Art. 326 ),

14) DEGRADACJA ( Art. 327 )

III) ŚRODKI PROBACYJNE ( ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE )

PROBACJA ( łac. probation- poddanie próbie )- instytucja, która pojawiła się w praktyce sądów amerykańskich i angielskich w XIX w., które w niektórych wypadkach nie wymierzały kary bądź odraczały wykonanie kary pozbawienia wolności pod warunkiem dobrego sprawowania. Istnieje kilka systemów.

Najważniejszym kryterium jest moment, w którym orzeczony zostaje środek probacyjny-

a) na etapie postępowania karnego

- system norwesko- duński- zawieszenie następowało na wcześniejszym etapie procesu i polegało na warunkowym ( na prośbę ) zawieszeniu ścigania przez oskarżyciela publicznego, można było stosować dozór i obowiązki ( należało to do organów ścigania, a nie do sądu ),

- system anglo- amerykański

- odmiana pierwsza- sąd orzekał jedynie o winie, natomiast zawieszeniu ulegało orzeczenie o karze,

- odmiana druga- sąd zawieszał zarówno wydanie orzeczenia o winie, jak i o karze,

b) w momencie skazania i orzeczenia kary ( system francusko- belgijski )- sąd wymierzał karę, zawieszając jej wykonanie na okres próby, podczas której nie stosowano ani dozoru ani nie nakładano obowiązków,

c) na etapie wykonawczym ( system niemiecki )- na wniosek administracji sądowej następowało zawieszenie dalszego wykonywania kary na okres próby, po pomyślnym jej przebiegu następowało ułaskawienie sprawcy.

Cechy instytucji probacyjnych:

a) poddanie sprawcy PRÓBIE

b) ustalenie DOZORU,

c) nałożenie OBOWIĄZKÓW PROBACYJNYCH

d) zawsze orzekane są fakultatywnie

Kk wyróżnia:

A) WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO- ( opiera się na systemie norwesko- duńskim )- polega na tym, że w stosunku do sprawców pewnej kategorii przestępstw, którzy spełniają dodatkowo ustawowo określone przesłanki, można podjąć decyzję o umorzeniu postępowania karnego, która staje się ostateczna dopiero po pozytywnym przebiegu okresu próby. Nie oznacza, że sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej za czyn przestępczy- jest to inna forma odpowiedzialności karnej, która polega na zastąpieniu kary i skazania sprawcy przewidzianymi przez prawo, innymi niż kara środkami.

Decyzję podejmuje sąd, z reguły na wniosek prokuratora ( Art. 336 kpk ).

Przesłanki stosowania ( Art. 66 ):

1) związane z czynem sprawcy

a) stopień winy i społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny,

NIE JEST ZNACZNY- a nie "nieznanczy"- wyłącznie taki, który jest zaprzeczeniem stopnia znacznego, działa to na korzyść sprawcy.

b) zarzucany czyn nie jest zagrożony karą wyższą niż 3 lata pozbawienia wolności,

Wyjątek: 5 lat, jeśli:

- pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą lub,

- sprawca naprawił szkodę lub

- pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody

2) związane z osobą sprawcy

a) niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne,

Warunek jest spełniony również wtedy,

- gdy nastąpiło zatarcie skazania za takie przestępstwo

- gdy sprawca był karany za takie przestępstwo, ale odstąpiono od wymierzania kary lub orzeczono samoistnie środek karny ( "karany" a nie "skazany" ).

b) jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa ( DODATNIA PROGNOZA KRYMINOLOGICZNA ).

3) o charakterze procesowym

a) brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa

Fakt popełnienia przestępstwa został udowodniony, a także wszystkie jego okoliczności są dowodowo wyjaśnione. Nie jest konieczne przyznanie się sprawcy.

Okres ( Art. 67 §1 ):

- od 1 do 2 lat,

- od uprawomocnienia się orzeczenia

Dozór ( fakultatywny ) ( Art. 67 §2 ):

- kuratora,

- osoby godnej zaufania,

- stowarzyszenia,

- instytucji,

- organizacji społecznej do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie, demoralizacji lub pomoc skazanym.

Obowiązki probacyjne ( Art. 67 §3 )

1) obligatoryjne

- naprawienie szkody w całości lub części

Choć jest to obowiązek obligatoryjne, to może mieć miejsce tylko wtedy, gdy sprawca powoduje szkodę materialną lub niematerialną.

2) fakultatywne

- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

- przeproszenie pokrzywdzonego,

- wykonanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

- powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

- świadczenie pieniężne,

- zakaz prowadzenia pojazdów do 2 lat

- przepadek ( Art. 100 )

Ostatnie trzy należą co prawda do środków karnych, jednakże w przypadku warunkowego umorzenia postępowania są wyłącznie obowiązkami probacyjnymi, a nie środkami karnymi, gdyż sprawca nie został skazany za popełnione przestępstwo.

Ponowne podjęcie postępowania karnego ( Art. 68 )

Może nastąpić nie później niż 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Jest to okres niezbędny dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, aby podjąć wszelkie czynności do sprawdzenia okresu próby aż do jej ostatniego dnia. Podjęte postępowanie toczy się od nowa na zasadach ogólnych przed sądem właściwym do rozpoznania danej sprawy. Jeśli natomiast w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby postępowanie nie zostało podjęte, umorzenie ma charakter ostateczny i sprawca nie może już być pociągnięty do odpowiedzialności za to przestępstwo.

1) obligatoryjne, jeśli sprawca:

a) w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany,

2) fakultatywne:

a) w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone wyżej,

Czyli:

- przestępstwo nieumyślne, za które został prawomocnie skazany,

- przestępstwo umyślne lub nieumyślne, za które został skazany, ale wyrok się nie uprawomocnił,

- przestępstwo, za które nie został skazany

Warunkiem jest rażące naruszenie porządku prawnego, a nie popełnienie innego przestępstwa, bo jeśli wyrok się nieuprawomocnił, to byłoby sprzeczne z zasadą domniemania niewinności. Już sama zresztą instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego nie stoi w stuprocentowej zgodności z zasadą domniemania niewinności, gdyż decyzja o umorzeniu zapada zanim dojdzie do wydania wyroku skazującego ( a tym bardziej jego uprawomocnienia ), a przecież przesłanką jest wina sprawcy. Trzeba ustalić, że sprawca jest winny, aby umorzyć postępowanie.

b) w okresie próby uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku, orzeczonego środka karnego,

c) w okresie próby nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

d) po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

II) WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY, opiera się na systemie francusko - belgijskim )- polega na orzeczeniu przez sąd kary za popełnione przestępstwo z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby, jeśli będzie to wystarczające do osiągnięcia celów penalnych. Sprawca otrzymuje szansę, że jeśli będzie przestrzegał ustalonych przez sąd warunków, to kara nie będzie wykonana ( KONTROLOWANA WOLNOŚĆ ).

Przesłanki stosowania- możliwe są dwie podstawy:

1) Art. 69 ):

a) orzeczona kara jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat, karą ograniczanie wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistne,

Wątpliwości w doktrynie budzi możliwość warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności i grzywny. Nie ma to uzasadnienia ani w genezie tej instytucji ani w tradycjach jej regulacji. Kary ograniczenia wolności i grzywna są karami nieizolacyjnymi, nie stykają sprawcy ze środowiskiem przestępczym, nie izolują od rodziny i środowiska zawodowego, zatem bez warunkowego zawieszenia mogą działać wychowawczo.

- Wyjątek: do 5 lat- w ustawowo określonych wypadkach ( Art. 60 §5 ), związanych ze zorganizowaną przestępczością, jeśli nie jest to recydywista wielokrotny.

b) orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jest wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa

c) postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa ( POZYTYWNA PROGNOZA KRYMINOLOGICZNA ).

d) nie może być stosowane wobec

- recydywisty wielokrotnego, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami ( Art. 64 §2 ),

2) Art. 343 kpk:

- skazanie sprawcy,

- bez przeprowadzenia rozprawy,

- za występek zagrożony kara nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności,

- wniosek prokuratora,

- orzeczona kara nie jest karą surowszą niż pozbawienie wolności powyżej 5 lat.

Okres próby: ( Art. 70 )- biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia

a) od 2 do 5 lat- w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

b) od 1 do 3 lat- w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności,

c) od 3 do 5 lat w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub określonego lub recydywisty wielokrotnego,

d) od 2 do 10 lat- w wypadkach orzeczenia kary pozbawienia wolności w sytuacjach określonych w Art. 60 §3 i 4

Okres próby musi być na tyle długi, aby umożliwiał skazanemu wywiązanie się nałożonych na niego obowiązków ( SN 1980 ).

Dozór:- Art. 73

a) obligatoryjny- wobec:

- młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,

- recydywisty wielokrotnego,

b) fakultatywny- wszystkie inne przypadki.

Obowiązki:- Art. 72- orzekane fakultatywnie:

- informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

- przeproszenie pokrzywdzonego,

- wykonywanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

- wykonywania pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania do zawodu,

- powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

- poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu,

- powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscowościach,

- innego stosowania postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu przestępstwa ( w związku z tym katalog obowiązków nie jest zamknięty ! ),

- naprawienia szkody w całości lub części, chyba, że został w wyroku orzeczony jako środek karny,

- uiszczenia świadczenia pieniężnego.

Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków: ( Art. 74 )

Określa sąd po wysłuchaniu skazanego.

Zasada: nie wymaga się zgody skazanego

Wyjątek: zgody wymaga poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu.

Jeśli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd może w okresie próby ( tylko obowiązki fakultatywne )

- ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki ( z wyjątkiem obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby i obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego ),

- od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić ( z wyjątkiem obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego ).

- oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić

Możliwość modyfikacji nie dotyczy świadczenia pieniężnego, zakazu prowadzenia pojazdów ani przepadku ( nie są wymienione w Art. 72 ).

Grzywna ( Art. 71 :

Chodzi o to, aby wymierzenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem nie okazał się mniej dolegliwe niż wymierzenie kary grzywny samoistnej.

Sąd może ją wymierzyć, jeśli wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe. Jeśli sąd nie skorzystał z innej podstawy prawnej i nie wymierzył grzywny, oznacza to, że były powody takiej rezygnacji, a zatem nie ma racjonalnych podstaw, aby ją orzekać przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności.

Jeśli natomiast zarządzi się wykonanie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna nie podlega wykonaniu, kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.

Możliwa będzie bowiem sytuacja, gdy sąd orzeknie grzywnę, a następnie próba okaże się negatywna, wówczas grzywny się nie wykonuje, natomiast jeśli skazany już uiścił część lub całość,

a) to skraca się karę ograniczenia albo pozbawienia wolności o tyle dni, ile stawek dziennych skazany uiścił. b) niektórzy uważają, że należałoby stosować art. 46 kw, który wprowadza przelicznik grzywny na karę ograniczenia wolności i pozbawienia wolności

Skutki przebiegu próby ( Art. 75- 76 )

Wyznaczony przez sąd okres próby może wykazać, że ustalona przez sąd pozytywna prognoza kryminologiczna sprawcy okazała się:

1) NIETRAFNA ( PRÓBA NIEUDANA )- następuje wykonanie kary warunkowo zawieszonej:

Nie może nastąpić później niż 6 miesięcy niż 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

a) obligatoryjne,

- jeśli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności,

b) fakultatywne

- skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w §1,

- skazany w okresie próby uchyla się od uiszczenia grzywny, dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych,

- skazany po wydaniu wyroku ale przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił w tym czasie przestępstwo.

2) TRAFNA ( PRÓBA UDANA )-

Zasada: z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby następuje zatarcie skazania.

Wyjątek: jeśli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazanie nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem, przedawnieniem wykonania

Wyjątek od wyjątku: obowiązek naprawienia szkody.

C) WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE Z ODBYWANIA RESZTY KARY- ( opiera się na systemie niemieckim )- rezygnacja z wykonywania części ( reszty ) kary pozbawienia wolności i poddanie sprawcy próbie. Nie jest zakończeniem procesu resocjalizacji, daje natomiast szansę skazanemu, że jeśli będzie w czasie próby przestrzegał porządku prawnego oraz wymogów ustalonych przez sąd, nie będzie musiał odbywać reszty kary pozbawienia wolności.

Przesłanki stosowania:

1) materialne ( Art. 77 )

a) nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności,

b) POZYTYWNA PROGNOZA KRYMINOLOGICZNA- postawa skazanego, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełnia przestępstwa,

2) formalne ( Art. 78 )- jeśli skazany odbył:

a) połowę kary- jednak nie mniej niż 6 miesięcy- podstawowe minimum,

b) 2/3- recydywista jednokrotny,

c) 3/4- recydywista wielokrotny,

W obu wypadkach nie mniej niż 1 rok.

lub też odbyli 15 lat kary pozbawienia wolności.

d) 15 lat- jeśli kara 25 lat pozbawienia wolności,

e) 25 lat- jeśli kara dożywotniego pozbawienia wolności.

Tylko dzięki tej instytucji kara dożywotniego pozbawienia wolności ma sens, gdyby nie było możliwości ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, sprawca skazany na dożywotnie pozbawienie wolności tkwiłby w przekonaniu, że niezależnie, ile przestępstw popełni, to i tak nie zmieni to jego sytuacji.

Przesłanki te odnoszą się odpowiednio do sumy dwóch lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które ma sprawca odbywać, przy czym warunek odbycia 2/3 lub 3/4 kary w odniesieniu do recydywisty musi być spełniony, jeśli choćby jedno z przestępstw popełniono w warunkach recydywy ( Art. 79 ).

Wyjątki:

a) Art. 78 §2- sąd może w szczególnie uzasadnionych wypadkach, wyznaczyć surowsze ograniczenie do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia.

Dopuszczalna jest tylko taka modyfikacja warunków, która zaostrzy sytuację skazanego, a nie złagodzi.

Sąd nie może jednak całkowicie wykluczyć warunkowego przedterminowego zwolnienia ani wprost ani też w sposób pośredni- np. orzekając w stosunku do sprawcy, który ukończył 40 lat, karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd w wyroku ustali, że warunkowe zwolnienie może nastąpić po odbyciu co najmniej 70 lat.

Okres próby- Art. 80

Zasada: jest to czas pozostały do odbycia kary

Wyjątki:

- granica minimalna- 2 lata,

- jeśli recydywista wielokrotny- 3 lata,

- granica maksymalna- 5 lat

- jeśli warunkowe zwolnienie z kary dożywotniego pozbawienia wolności- zawsze 10 lat.

Kwestie związane z dozorem, obowiązkami, odwołaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia- kkw.

Próba może być:

1) UDANA ( Art. 82 )- w okresie próby oraz w ciągu 6 dalszych 6 miesięcy nie uchylono warunkowego zezwolenia. Karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Ma to duże znaczenie dla zatarcia skazania a także biegu przedawnienia recydywy.

2) NIEUDANA ( Art. 160- 161 kkw )- odwołanie następuje

a) obligatoryjnie:

- skazany w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne,

- za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,

b) fakultatywne

- skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo niż określone wyżej,

- popełnił przestępstwo, za które orzeczono karę inną niż określona wyżej,

- uchyla się od nałożonych obowiązków lub środków karnych,

- uchyla się od dozoru.

IV. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE- środki, które są stosowane w razie popełnienia czynu zabronionego przez sprawcę, któremu z powodu braku poczytalności nie można przypisać winy. Różnią się od kary tym, że ich celem nie jest wyrządzenie takiemu sprawcy dolegliwości osobistej.

Cechy:

a) dla ich zastosowania nie jest niezbędne tak jak przy karze, przypisanie sprawcy winy,

b) stosowanie środków zabezpieczających nie jest zawsze zależne od stopnia społecznej szkodliwości, ale od zagrożenia ze strony sprawcy dla porządku prawnego,

c) istotą kary jest dolegliwość, natomiast dolegliwość środków zabezpieczających jest niezamierzona, chociaż niekiedy nieunikniona,

d) celem kary jest prewencja, kompensacja i zadośćuczynienie poczuciu sprawiedliwości, natomiast zasadniczym ( choć nie jedynym ) celem środków zabezpieczających jest zabezpieczenie społeczeństwa przed sprawcą.

Nie można natomiast stosować środków zabezpieczających o charakterze predeliktualnym ( bez ustalenia sprawstwa czynu zabronionego )- np. internowanie, umieszczenia przeciwników reżimu w obozach koncentracyjnych.

A) ŚRODKI O CHARAKTERZE IZOLACYJNO- LECZNICZYM- polegają na poddaniu sprawcy czynu zabronionego przymusowego leczeniu, które odbywa się w zamkniętych zakładach leczniczych albo wręcz w zakładzie karnym.

Przesłanki stosowania ( Art. 93 ):

- jest to niezbędne, by zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego,

- czyn zabroniony jest związany z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego,

- wysłuchanie lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

1) umieszczenie sprawcy czynu zabronionego popełnionego w niepoczytalności w zakładzie psychiatrycznym ( art. 94 §1 )- przesłanki:

a) popełnienie czynu zabronionego w stanie niepoczytalności określonej w Art. 31 §1,

b) znaczna społeczna szkodliwość czynu,

c) wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie.

Czas pobytu- nie określa się z góry;

Kierownik takiego zakładu zawiadamia sąd o stanie zdrowia, postępach w leczeniu, terapii, nie rzadziej niż co 6 miesięcy. Co 6 miesięcy sąd wydaje więc postanowienie co do dalszego stosowania środka zabezpieczającego

Sąd może orzec zwolnienie sprawcy, jeśli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne.

Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym, jeśli:

- przemawiają za tym okoliczności wymienione w Art. 93 §1 i 94 §1,

- od zwolnienia z zakładu nie upłynęło 5 lat.

2) umieszczenie sprawcy przestępstwa popełnionego w stanie ograniczonej poczytalności w zakładzie karnym, w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne ( art. 95 §1 )- przesłanki:

a) popełnienie przestępstwa w stanie poczytalności ograniczonej,

b) skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia wykonania

Chodziło o odciążenie szpitali psychiatrycznych, bardzo często niezabezpieczonych przed ucieczką sprawców.

Warunkowe zwolnienie, jeśli:

- przemawiają za tym wyniki leczenia lub rehabilitacji,

- kara nie przekracza 3 lat pozbawienia wolności.

Zasada: stosuje się wówczas odpowiednio przepisy o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbywania kary,

Wyjątki:

- nie ma wymogów minimum odbytej kary,

- dozór jest obowiązkowy

Unormowanie to budzie istotne zastrzeżenie. Sprawcy przestępstwa popełnionego w stanie ograniczonej poczytalności wobec których zastosowano Art. 95 §1 są w zdecydowanie lepszej sytuacji niż co do których nie zastosowano tego środka. Trudno znaleźć racjonalne uzasadnienie dla tak odmiennych wymogów warunkowego zwolnienia wobec tych sprawców.

3) umieszczenie sprawcy uzależnionego od alkoholu lub innego środka odurzającego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego ( Art. 96 )- przesłanki:

a) popełnienie przestępstwa w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego,

Nie znaczy to, że przestępstwo musi być popełnione w stanie odurzenia. Wystarczy związek- np. sprawca dokonał kradzieży pieniędzy w celu nabycia alkoholu lub innego środka odurzającego.

b) skazania na karę pozbawienie wolności bez warunkowego zawieszenia wykonania

c) zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związane z tym uzależnieniem

d) kara pozbawienia wolności nie przekracza 2 lat

Czasu nie określa się z góry, trwa od 3 miesięcy do 2 lat.

Podkreśla się, iż jest to w zasadzie wymagany okres do przeprowadzenia odtrucia organizmu.

Sąd w czasie trwania środka zabezpieczającego może:

a) zwolnić sprawcę z zakładu

- na podstawie wyników leczenia,

- po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie.

Okres pobytu w zakładzie zalicza się na poczet kary.

b) w zależności od postępów leczenia skierować na okres próby od 6 miesięcy do 2 lat na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo- rehabilitacyjnej, oddając go równocześnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Próba ta może być:

a) udana ( Art. 97 §3 )- w ciągu próby i dalszych 6 miesięcy nie zarządzono ponownego umieszczenia skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, karę uważa się za odbytą z upływem okresu próby,

b) nieudana ( Art. 97 §2 )- sąd może zarządzić ponowne umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, jeśli skazany:

- w okresie próby uchyla się od poddania leczeniu lub rehabilitacji,

- popełnia przestępstwo,

- rażąco narusza porządek prawny albo

- rażąco narusza regulamin placówki leczniczo- rehabilitacyjnej,

c) warunkowo zwolnić z pozostałej do odbycia reszty kary ( Art. 98 ):

- na podstawie wyników leczenia,

- po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie

Warunki- jak w 2

Przepisów nie stosuje się do sprawców uzależnionych od środków odurzających ( postępowanie wobec nich regulują przepisy ustawy z 21.04.1997 o przeciwdziałaniu narkomanii ).

B) ŚRODKI O CHARAKTERZE ADMINISTRACYJNYM ( Art. 99- 100 )

Orzekane są fakultatywnie

1) zakaz prowadzenia pojazdów,

2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności,

3) przepadek

Przesłanki:

a) sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności,

b) wymaga tego ochrona porządku prawnego..

Choć odpowiadają środkom karnym, to jednak z uwagi na brak winy albo brak wystarczającego stopnia karygodności czynu czy nie podleganiu karze, środki mogą być orzekane tylko jako środki zabezpieczające, których celem jest przede wszystkim ochrona społeczeństwa prze naruszającym porządek prawny sprawcą.

Bez terminu, sąd uchyla zakaz, jeśli ustały przyczyny jego orzeczenia.

Do orzeczenia samego przepadku wystarczają ( Art. 100 ):

a) znikoma społeczna szkodliwość czynu lub,

b) warunkowe umorzenie postępowania karnego albo,

c) stwierdzenie, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego.

RECYDYWA- powrót jednokrotny lub wielokrotny do przestępstwa:

a) kryminologiczna- powrót sprawcy do przestępstwa, niezależnie od tego, czy był już ukarany czy nie,

b) jurydyczna- wyznaczają kryteria ustawowe- m. in. uprzednie skazanie sprawcy za przestępstwo,

c) penitencjarna- w przypadku ponownego odbywania kary pozbawienia wolności

1) RECYDYWA SZCZEGÓLNA PODSTAWOWA- Art. 64 §1:

a) skazanie poprzednio za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności,

b) odbycie co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności,

c) popełnienie nowego przestępstwa przed upływem 5 lat od zakończenia odbywania poprzedniej kary,

Jeśli skazany został warunkowo zwolniony, to 5- letni okres przedawnienia recydywy należy liczyć od chwili warunkowego zwolnienia z zakładu karnego.

d) nowe przestępstwo musi być umyślne i podobne do tego, za które był poprzednio skazany.

PRZESTĘPSTWA PODOBNE ( Art. 115 §3 ):

- należące do tego samego rodzaju lub,

- z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia lub,

- popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej

2) RECYDYWA SZCZEGÓLNA WIELOKROTNA ( MULTIRECYDYWA ) ( Art. 64 §2 ):

a) sprawca był już uprzednio skazany w warunkach recydywy szczególnej podstawowej ( czyli był już co najmniej dwukrotnie skazany ),

b) łącznie odbył co najmniej rok kary pozbawienia wolności,

Nie ma przy tym znaczenia, jaką część kary odbył z pierwszego, a jaką z drugiego wyroku- istotna jest tylko suma kar.

c) nowe przestępstwo popełnił przed upływem 5 lat po odbyciu ostatniej kary ( w całości lub części ),

d) nowe przestępstwo jest umyślne,

e) sprawca ponownie popełnia przestępstwo, które skierowane jest przeciwko życiu lub zdrowiu bądź stanowi przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.

PONOWNIE POPEŁNIONE PRZESTĘPSTWO- uprzednie przestępstwo:

- jest takie samo jak nowe ( TOŻSAMOŚĆ JEDNOSTKOWA ),

- należy do tej samej grupy przestępstw ( TOŻSAMOŚĆ RODZAJOWA ).

Np. sprawca był już uprzednio skazany w warunkach recydywy szczególnej podstawowej za przestępstwo zgwałcenia, a obecnie popełnia przestępstwo zabójstwa.

3) Zrównane w skutkach z recydywą szczególną wielokrotną są ( Art. 65 ):

a) uczynienie sobie stałego źródła dochodu z popełniania przestępstw,

Zarówno wtedy, gdy jest to dochód główny i uboczny ( SN 1971 ), musi cechować go stałość uzyskiwania.

b) popełnienie przestępstwa działając w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienia przestępstw.

Wystarczy jedno przestępstwo- co różni tą konstrukcję od recydywy.

GRUPA PRZESTĘPCZA- grupa co najmniej 3 osób, charakteryzująca się na ogół niskim stopniem zorganizowania, którego celem jest popełnianie przestępstw. Niektóre elementy wewnętrznej organizacji polegają na podziale ról i koordynacji działania uczestników przy popełnianiu przestępstwa. Uczestnicy zorganizowanej grupy nie muszą się znać osobiście, konieczne jest jednak, aby zdawali sobie sprawę, że działają w zorganizowanej grupie przestępczej.

ZWIĄZEK PRZESTĘPCZY- posiada o wiele wyższy stopień zorganizowania, co najmniej 3 osoby, istnieją wyraźne rygory organizacyjne, a osoby zobowiązane do wykonywani poleceń spotykają się- w razie ich niewykonania- z ustalonymi konsekwencjami. Charakterystyczną cechą jest trwałe kierownictwo, ustalona dyscyplina, hierarchiczność oraz podział zadań między członkami związku.

c) popełnianie przestępstwa o charakterze terrorystycznym ( Art. 115 §20 ).

OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE KARALNOŚĆ/DAROWANIE KARY.

Konsekwencją przypisania przestępstwa jest z reguły orzeczenie i wykonania kary lub środków karnych. Są jednak takie okoliczności, które uniemożliwiają lub ograniczają realizację odpowiedzialności karnej.

I) OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE KARALNOŚĆ,

Nawet jeśli występują, to można wtedy orzec przepadek z Art. 100! ( okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego ).

A) ŚMIERĆ SKAZANEGO LUB OSKARŻONEGO

B) IMMUNITET-

a) bezwarunkowe uchylenie karalności pewnych osób albo

b) wyłączenie warunkowe uzależnione od zgody określonego organu.

Rozróżniamy:

a) immunitet materialny- stale i bezwarunkowo wyłącza karalność czynu zabronionego popełnionego przez określone osoby, w pewnych sytuacjach. Przysługuje:

- adwokatom,

- radcom prawnym,

- prokuratorom,

b) immunitet procesowy ( formalny )- wyłącza karalność jedynie czasowo, warunkowo. Karalność może być przywrócona, jeżeli uchyli immunitet odpowiedni organ lub gdy dana osoba przestanie pełnić określoną funkcję, z którą wiążę się ten immunitet. Przysługuje:

- Prezydentowi RP,

- posłom i senatorom,

- RPO,

- pracownicy NIK,

- sędziowie sądów powszechnych, sądów administracyjnych, SN, TK i TS,

- prokuratorom,

- przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych

C) PRZEDAWNIENIE-

Wyłącznie przedawnienia- przedawnieniu nie ulegają ( Art. 105 ):

- zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości,

- przestępstwa wojenne,

Wynika też z Art. 43 K.- nie ulegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Z nierzrozumiałych przyczyn pominięto zbrodnie przeciw pokojowi. Zasadne byłoby też rozszerzyć na występki przeciwko pokojowi i ludzkości.

- umyślne przestępstwa

- zabójstwa,

- ciężkiego uszkodzenia ciała,

- ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

- pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem,

- popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z popełnieniem obowiązków służbowych.

Przepis sformułowany nieudolnie- posługuje się terminami zaczerpniętymi z orzecznictwa sądowego, w wyniku czego nie jest jasne, które typy czynów zabronionych z części szczególnej kk objęte są treścią Art. 105. Wydaje się, że:

- zabójstwo- obejmuje Art. 148 §1 i 2, natomiast nie obejmuje zabójstwa z afektu ( Art. 148 §4 ) i zabójstwa eutatnatycznego ( Art. 150 §1 ),

- ciężkie uszkodzenie ciała- w kodeksie jest ciężki uszczerbek na zdrowiu, także pozbawienie wolności łączące się ze szczególnym okruceisńtwem

A. PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI CZYNU ZABRONIONEGO- z upływem określonego w ustawie czasu sprawca nie może być za dane przestępstwo ukarany.

Względne terminy przedawnienia:

a) jeśli jest to czyn ścigany z oskarżenia publicznego lub na wniosek pokrzywdzonego

- 30 lat- gdy zbrodnia zabójstwa,

- 20 lat- inna zbrodnia,

- 10 lat- występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,

- 5 lat- czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata,

- 3 lata- czyn zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną

b) jeśli jest to czyn ściganiy z oskarżenia prywatnego

- 1 rok od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa,

- nie później jednak niż 3 lata od czasu jego popełnienia.

Początek biegu przedawnienia:

a) przy przestępstwach formalnych- od czasu działania lub zaniechania, do którego sprawca był zobowiązany ( Art. 6 §1 )

b) przy przestępstwach materialnych- od czasu gdy nastąpił skutek ( Art. 101 §3 )

Przy przestępstwach ciągłych, trwałych lub przestępstwie o zbiorowo oznaczonym czynie bieg przedawnienia rozpoczyna się z chwilą zakończenia ostatniego działania lub zaniechania, składającego się na dane przestępstwo ( 1976 ).

Jeśli chodzi o podżegacza i pomocnika, to zależy od tego, czy:

a) podżegany lub ten, komu udzielono pomocy, rozpoczął i kontynuował realizację znamion typu czynu zabronionego- jest to czas zakończenia przestępstwa,

b) podżegany lub ten, komu udzielono pomocy, nie rozpoczął nawet usiłowania czynu zabronionego, decyduje czas działania lub zaniechania podżegacza lub pomocnika.

Wydłużenie biegu przedawnienia ( bezwzględny termin przedawnienia ) - Art. 102

- wszczęto postępowania przeciwko osobie,

- w czasie biegu przedawnienia

Zwykły termin + 5 lat.

Po upływie tych terminów nie ma już możliwości ukarania sprawcy. Postępowanie karne powinno być umorzone, można natomiast wnieść apelację lub kasację lub wznowić postępowanie. Można orzec przepadek z Art. 100, powstaje tylko pytanie, jak stwierdzić przesłanki przepadku określone w Art. 44 bez przeprowadzenia postępowania karnego.

B. PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY/ŚRODKA KARNEGO- z upływem określonego w ustawie czasu nie można wykonywać orzeczonej wobec sprawcy kary.

Termin przedawnienia:

- 30 lat- skazanie na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą,

- 15 lat- skazanie na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, obowiązek naprawienia szkody

- 10 lat- skazanie na inną karę, wszystkie pozostałe środki karne z wyjątkiem podania wyroku do publicznej wiadomości,

Wykonanie niektórych środków karnych ( pozbawienie praw i zakazy ) ulega zawieszeniu na czas odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo. Należy więc przyjąć, że również bieg przedawnienia wykonania danego środka karnego powinien ulec zawieszeniu. W przeciwnym wypadku wykonanie orzeczonego środka ulegałoby przedawnieniu, zanim mogłoby się rozpocząć, jeśli wykonywana kara pozbawienia wolności byłaby dłuższa niż termin przedawnienia orzeczonego środka karnego. Natomiast kontrowersyjne wydaje się wspomnienia o przedawnieniu środków karnych w postaci pozbawienia praw publicznych i zakazów, bo nie ma możliwości ich nie wykonywania, obowiązują z mocy prawa, wykonywane są automatycznie. Niezrozumiałe jest także pominięcie środka karnego w postaci podania wyroku do publicznej wiadomości- wykonanie wymaga określonych działań, które mogą nie być podjęte i aktualne jest pytanie, czy wykonanie tego środka nie ma ulec przedawnieniu.

Kodeks nie reguluje też biegu przedawnienia środków zabezpieczających. Poglądy są podzielone:

- część odnosi przepisy o przedawnieniu wykonania do środków zabezpieczających ( termin 10- letni ).

- część wyklucza możliwość objęcia przedawnieniem środków zabezpieczających.

Początek biegu przedawnienia

Zasada: uprawomocnienie się wyroku skazującego

Spoczywanie ( zawieszenie ) biegu przedawnienia ( dotyczy zarówno przedawnienia karalności jak i wykonania )- Terminy przedawnienia nie biegną

a) w przypadku zaistnienia ustawowych przeszkód do wszczęcia lub dalszego prowadzenia postępowania ( np. immunitet ), chyba, że chodzi o:

- brak wniosku pokrzywdzonego,

- oskarżenia prywatnego

b) uchylanie się skazanego od wykonania kary ( na 10 lat )- Art. 15 §3 kkw,

c) okres wykonywania kary pozbawienia wolności.

Kodeks o tym nie wspomina, ale literalna wykładnia doprowadziłaby do absurdu. Gdyby przedawnienie biegło w czasie odbywania kary, to np. odbywana kara dożywotniego pozbawienia wolności ulegałaby przedawnieniu po 35 latach wykonywania i nie mogłaby być wykonywana dalej ( SN 1996 ).

d) Art. 9 przepisów wprowadzających kk- bieg przedawnienia rozpoczyna się 01.01.1990 ( przepisu Art. 4 §1 kk nie stosuje się ).

- przestępstwa umyślne przeciwko:

- życiu,

- zdrowiu,

- wolności,

- wymiarowi sprawiedliwości,

- zagrożonych karą powyżej 3 lat pozbawienia wolności,

- popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych w okresie od 01.01.1944 do 31.12.1998,

- w czasie lub związku z pełnieniem ich funkcji.

e) w przypadkach w art. 144 ( uchylenie się od poboru ), 145 §2 lub 3 ( uchylenie się od służby wojskowej ), art. 338 §1 lub 2 ( samowolne oddalenie się ), art. 339 ( dezercja )- od chwili:

- uczynienia zadość obowiązkowi albo,

- w której obowiązek przestał na sprawcy ciążyć.

f) Art. 44 K-

- przestępstwa nie ścigane z przyczyn politycznych,

- popełnione przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie

Bieg przedawnienia ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

D) ABOLICJA- uchylenie karalności poprzez zakaz wszczęcia postępowania lub jego umorzenie, a w wypadku prawomocnego skazania- jego zatarcie z mocy prawa.

E) NIEPODLEGANIE KARZE. Najczęściej wiążę się to z:

- czynnym żalem sprawcy,

- poniechaniem dalszej działalności przestępczej lub współpracą z organami ścigania,

- chronieniem osoby najbliższej

II) OKOLICZNOŚCI UMOŻLIWIAJĄCE DAROWANIE LUB ZŁAGODZENIE KARY

A) AMNESTIA- akt generalny, dotyczy orzeczonych już kar i może polegać na darowaniu całej już kary, bądź na jej złagodzeniu. Amnestia nie uchyla karalności, jedynie darowuje lub łagodzi orzeczenie kary.

B) UŁASKAWIENIE- ( Art. 139 K.- PRAWO ŁASKI ), akt o charakterze indywidualnym, należący do kompetencji Prezydenta RP. Postępowanie reguluje kpk, przewidując dwa rodzaje:

a) na podstawie prośby,

- skierowana zostaje bezpośrednio do Prezydenta, zostaje następnie skierowana do Prokuratora Generalnego w celu nadania jej zwykłego biegu.

b) z urzędu.

- bieg postępowania zależy od pozytywnej opinii sądu I lub II instancji, jeśli choć jedna opinia jest pozytywna, sąd odwoławczy przesyła prośbę Prokuratorowi Generalnemu wraz z aktami sprawy, który z kolei przesyła ją Prezydentowi wraz z aktami sprawy i swoim wnioskiem,

- może też wszcząć Prokurator Generalny w celu nadania jej zwykłego biegu, występując o sądu o opinię bądź też przedstawić sprawę bezpośrednio Prezydentowi.

Wydaje się, że ułaskawienie może też polegać na abolicji indywidualnej, tzn. na nieorzekaniu kary ani środków karnych za popełnione przestępstwa, co oznacza w praktyce zakaz wszczęcia lub nakaz umorzenia postępowania karnego wobec sprawcy przestępstwa.

C) ODSTĄPIENIE OD WYMIARU KARU ( SĄDOWA AMNESTIA- Art. 61 )- nie uchyla karalności, sąd wydaje wyrok skazujący, jednakże na mocy określonego przepisu kk może odstąpić od wymierzenia kary.

a) w przypadkach określonych w ustawie,

b) w art. 60 §3, zwłaszcza, jeśli rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazanie informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa,

Sądowe prawo łaski obejmuje tylko karę, a nie środki karne. Jednak odstępując od wymierzenia kary sąd może też odstąpić od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie był obowiązkowe ( Art. 61 §2 )- z wyj. c) i d)

c) Art. 59-

- przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą lat 3 albo,

- alternatywnie karami wymienionymi w Art. 32 pkt 1- 3 i:

- społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna,

- równocześnie zostanie orzeczone środek karny,

- cele kary zostaną przez ten środek osiągnięte.

d) Art. 60 §7- jest jednym ze sposobów nadzwyczajnego złagodzenia kary, orzeka się środek karny wymieniony w Art. 39 pkt 2- 8,

- jeśli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1- 3,

- można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Zasada: odstąpienie od wymiaru kary jest fakultatywne

Wyjątek:

- Art. 25 §3,

- Art. 60 §7.

ZATARCIE SKAZANIA

Skazanie za przestępstwo ( wyrok skazujący ) podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Karnym ( ustawa z 24.05.2000 o Krajowym Rejestrze Karnym ). Ma to znaczenie nie tylko przy recydywie, ale także przy sporządzeniu opinii o sprawcy czy oceny jego dotychczasowego życia.

ZATARCIE SKAZANIA ( Art. 106 )- instytucja wprowadzająca fikcję prawną, polegającą na tym, że skazanie uważa się za niebyłe.

Taka osoba może twierdzić wobec władz i urzędów, że nie była karana i nie może być to oceniane jako oświadczenie nieprawdy. U podstaw tej instytucji leży twierdzenie, że kara nie może pełnić funkcji stygmatyzującej.

Może nastąpić:

1) z mocy prawa,

- jeśli wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary ( Art. 4 §4 ),

- z upływem 6 miesięcy od pozytywnego upływu okresu próby, na którą warunkowo zawieszono wykonanie kary ( Art. 76 §1 ),

- w razie skazania na karę pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności- 10 lat od wykonania lub darowania kary albo przedawnienia jej wykonania,

- w razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności- 10 lat od uznania jej za wykonaną, darowania kary albo przedawnienia jej wykonania,

- w razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności- 5 lat od wykonania, darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania,

- w razie odstąpienia od wykonania- z upływem 1 roku od wydania prawomocnego orzeczenia

2) z mocy postanowienia sądu ( fakultatywne ),

- wniosek skazanego

- upływ czasu ( od wykonania/darowania/przedawnienia ),

- w razie skazania na karę pozbawienia wolności, jeśli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara nie przekraczała 3 lat- 5 lat,

- w razie skazania na grzywnę lub karę ograniczenia wolności- 3 lata

Zatarcie skazania może ulec przedłużeniu- jeśli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem/darowaniem/przedawnieniem, chyba, że orzeczono obowiązek naprawienia szkody albo gdy warunkowo zawieszono wykonanie kary i orzeczono grzywnę lub środek karny. Nie dotyczy to naprawienia szkody.

3) w drodze łaski

Jednoczesne zatarcie skazań ( Art. 108 )

Reguły dotyczące zatarcia skazania nie obejmują wypadków, gdy:

- sprawcę skazano za dwa lub więcej przestępstw nie pozostających w zbiegu przestępstw ( nie pozwalających na wymierzenie kary łącznej ),

- skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania, ponownie popełnił przestępstwo, za które został prawomocnie skazany,

W obu powyższych wypadkach możliwe jest tylko jednoczesne zatarcie skazania.

WIEK A ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

Zasada: Art. 10 §1- na zasadach określonych w kk odpowiada ten, kto popełnił czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

NIELETNI- ten, kto nie ukończył wieku wymaganego do odpowiedzialności karnej ( 17 lat ),

MŁODOCIOANY- ( Art. 115 §10 )- sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w I instancji 24 lat.

Wyjątek: Art. 10§2

Nieletni może odpowiadać na zasadach określonych w kk, jeśli spełnione są następujące przesłanki:

a) ukończone 15 lat ( w chwili popełnienia czynu zabronionego ),

b) określony czyn zabroniony:

- zamach na życie Prezydenta ( Art. 134 ),

- zabójstwo ( typ podstawowy i kwalifikowany- Art. 148 §1-3 ),

- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu umyślnego ( również ze skutkiem śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób )- Art. 156 §1, 3 ),

- spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń umyślne ( również ze skutkiem śmiertelnym )- Art. 163 §1, 3 ),

- piractwo ( Art. 166 ),

- sprowadzenie katastrofy w ruchu wodnym, lądowym lub powietrznym umyślne ( również ze skutkiem śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób )- Art. 173 §1, 3 ),

- gwałt zbiorowy lub ze szczególnym okrucieństwem ( Art. 197 §3 ),

- wzięcie zakładnika w formie zjawiskowej sprawstwa ( również ze skutkiem śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka )- Art. 252 §1 i 2,

- rozbój ( Art. 280 ),

c) okoliczności oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste przemawiają za tym, a w szczególności, jeśli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZESTĘPSTWA POPEŁNIONE ZA GRANICĄ

A) bezwarunkowe stosowanie ustawy polskiej do:

1) obywatela polskiego lub cudzoziemca w razie popełnienia ( Art. 112 ):

a) przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP,

b) przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym,

c) przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesem gospodarczym,

d) przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego,

2) obywatela polskiego lub cudzoziemca, którego ( Art. 113 ):

a) nie postanowiono wydać,

b) do ścigania tego przestępstwa RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych

3) Art. 111 §3

a) gdy sprawcą jest funkcjonariusz publiczny.

b) pełniący służbę za granicą,

c) popełnił przestępstwo w związku z wykonywaniem tych funkcji,

4) Art. 111 §3- gdy sprawcą jest osoba, która popełniła przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.

B) warunkowe stosowanie ustawy polskiej- jeśli czyn popełniony za granicą jest uznany za przestępstwo przez ustawę obowiązującą w miejscu popełnienia

W takim wypadku jeśli zachodzą różnice pomiędzy ustawami sąd stosując ustawę polską, fakultatywnie uwzględnia te różnice na korzyść sprawcy.

Gdy przestępstwo popełnił:

1) obywatel polski ( Art. 109 ),

2) cudzoziemiec ( Art. 110 §1 ), jeśli:

a) przestępstwo przeciwko interesom określonych podmiotów:

- RP,

- obywatela polskiego,

- polskiej osoby prawnej,

- polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej,

b) Art. 110 §2

- inne przestępstwo,

- przestępstwo to w polskiej ustawie karnej zagrożone jest karą pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata,

- sprawca przebywa na terytorium RP,

- nie postanowiono go wydać,

Ukaranie za granicą- Art. 114

Zasada: Orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do postępowania karnego za to samo przestępstwo przed sądem polskim- §1.

Sąd zalicza na poczet orzeczonej kary, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami, okres:

- rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą i:

- wykonywaną tam karę

Wyjątek: nie stosuje się §1 gdy:

1) wyrok skazujący za granicą został przejęty do wykonania na terytorium RP ( Art. 114 §4 ) lub :

a) nastąpiło przejęcie obywatela polskiego,

b) skazanego prawomocnie przez sąd obcego państwa,

c) do wydania wyroku na terytorium RP

Sąd określa według prawa polskiego:

a) kwalifikację prawną czynu,

b) podlegającą wykonaniu karę lub inny środek karny przewidziany w ustawie

Za podstawę sąd bierze z uwzględnieniem różnic na korzyść skazanego:

- wyrok wydany przez sąd państwa obcego,

- kara grożąca za taki czyn w polskim prawie,

- okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą,

- wykonana tam kara lub inny środek

2) orzeczenie zapadłe za granicę dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło przekazanie ścigania lub wydanie sprawcy z terytorium RP,

WYKŁADY PROF. DIETERA SCHENKA

POJĘCIE MORDERSTWA SĄDOWEGO na przykładzie wyroku skazującego obrońców poczty polskiej w Gdańsku.

Prof. Dieter Schenk- pisarz, historyk, prawnik. W 1996 opublikował książkę o wyroku skazującym polskich pocztowców. Na podstawie tego sąd w Lubece wydał orzeczenie uznające skazanie za morderstwo sądowe. W uzasadnieniu przytoczono wszystkie argumenty prof. Schenka.

Chodzi o morderstwo sądowe obrońców polskiej poczty w ramach realizacji programu likwidacji polskiej inteligencji- w ramach tego programu wymordowano na samym początku wojny 50- 60 tys. ludzi ( Policja, SS, Gestapo, Selbschutz, Wymiar Sprawiedliwości ). Liczba jest tak abstrakcyjna, że wręcz niepojęta. Temat wykładu napina łuk łączący rok 1939 i rok 2000. Zarówno ówczesne jak i współczesne sądy zajmowały się tą samą sprawą. Poprzez prawomocne orzeczenie sądu Lubece skazanie obrońców polskiej poczty zostało uchylone. Polscy pocztowcy zostali skazania na karę śmierci przez niemiecki sąd polowy jesienią 1939. Doszło nie tylko do formalnego naruszenia sprawy, lecz sędziowie w sposób umyślny naruszyli podstawowe obowiązki sędziowskie. Chcieli wydać wyrok skazujący za wszelką cenę- iż Polacy są winni przestępczej partyzantki.

PRZESTĘPSTWO NAGINANIA PRAWA- nie występuje jako osobne przestępstwo w polskim kk. W niemieckim z 1987 pojęcie to opisane jest jako odrębny typ rodzajowy przestępstwa w art. 399. "Sędzia lub inny urzędnik, który przy prowadzeniu sprawy lub wydawaniu orzeczenia w sprawie mającej znaczenie prawne, umyślnie nagina prawo na szkodę lub na korzyść jednej ze stron postępowania, podlega karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 5. Jeżeli wynikiem nagięcia prawa jest wydanie wyroki śmierci, powołuje się do kwalifikacji prawnej czynu par. 211, który zawiera znamiona morderstwa.

Na gruncie prawa polskiego przyjmujemy, iż nagięcie prawa mieści się w ramach przestępstwa nadużycia służbowego ( odpowiedzialność karna funkcjonariusza, który działa na szkodę dobra publicznego lub prawnego przekraczając swe uprawnienia lub nie dochowując obowiązki ).

Zbrodnia sądowa jest przedmiotem mojej książki, która ukazała się w Niemczech w 1995, a w Polsce w 1998 "Poczta Polska w Gdańsku". Spowodowała ponowne podjęcie procesu. Postanowił o tym sąd najwyższy w Karlshrure, zlecając sądowi krajowemu w Lubece sprawdzenie procesu i uchylenie orzeczenia. Prawdziwy tytuł: "Polska poczta w Gdańsku". Znajdowały się tam bowiem dwa inne urzędy pocztowe. Kuzyn matki profesora należał do obrońców poczty- został zamordowany. Z listu Gunthera Grassa do prof. Schenka: "Nie dziwnego, że sędziowie ci w RFN mogli robić karierę. To dobrze, że pańska książka dostarcza dowodów na zatrucie wymiaru sprawiedliwości RFN". Prof. Schenk spotkał się w Polsce z poglądem, że Grass odnosił się obojętnie do wydarzeń w Poczcie Polskiej. W czasie przesłuchania w 1965 w procedurze w Lubece Grass przekazał swą wiedzę do dyspozycji i z własnej inicjatywy wskazał trzech świadków, ale niemiecki wymiar sprawiedliwości nie chciał o nich wiedzieć. Szczegóły walki o pocztę- w czterech falach atakowały siły policyjne, w końcu podpalono wpompowaną benzynę, 5 ludzi spłonęło, 6 zmarło w strasznych cierpieniach, wśród ofiar była również Emina- 11 letnia przybrana córka pary małżeńskiej- gospodarcza domu. Naczelnik i kierownik zostali postrzeleni. Morderstwo te nie zostały zbadane. Podobnie jak morderstwa tych, który odmówili pomocy poparzonym.

Proces przeciwko 38 pocztowcom, którzy przeżyli, był farsą, ponownie oskarżeni na podstawie prawa narodowoscjalistycznego, jednakże obrońców skazano na podstawie rozporządzenia o specjalnym wojskowym prawie karnym z 1938. Ten akt prawny nie miał jednak w okresie zdarzeń żadnej mocy obowiązującej na obszarze Gdańska- ustawo o włączeniu W. M. Gdańska do Rzeszy- 01.09.1939 stanowiła, że tymczasowo obowiązują na terenie Gdańska gdańskie ustawy, które nie znały kary śmierci. Dopiero zarządzeniem z 14.11.1939 prawo Rzeszy Niemieckiej zostało rozciągnięte na obszar W. M. Gdańska. Obrońcy poczty bronili się, gdyż otrzymali taki rozkaz z dowództwa, a do obrony zostali zmuszeni przez napaść, Nie byli strzelającymi w plecy ani też partyzantami. Skazanie nastąpiło jednak za PRZESTĘPSTWO CZYNNEJ PARTYZANTKI, wg rozporządzenia o wojskowym prawie karnym, chociaż nie zostały wypełnione znamiona przestępstwa.

Przestępstwo to ( Frei Schulderei )- Konwencja Haska o zasadach prowadzenia wojny lądowej-1907 wyraźnie określa, komu przysługuje status kombatantów ( strony walczącej ), co ma zasadnicze znaczenie w badanej sprawie- jeśli osoby z bronią w ręku spełniają warunku, od których zależy status strony walczącej, nie mogą być uznani za partyzantów i nie mogą być sądzeni. Kombatantów można było tylko wziąć do niewoli, ale nie ponoszą odpowiedzialności karnej za zabójstwa dokonane w walce. Skazanie pomijało ust. 2- ów wyjątek odpowiedzialności za przestępstwo, sąd w ogóle o nim nie wspomniał. Ust. 2- nie jest przestępcą partyzantem, ten, kto:

- nosi broń jawnie,

- pozostaje pod jednolitym dowództwem,

- nosi z daleka widoczne i jednolite z innymi odznaki,

- przestrzega ustaw i zwyczajów wojennych.

Wszystkie te warunki spełniali polscy pocztowcy.

Musieli zostać zakwalifikowani jako należący do milicji wojskowej. Natomiast napastnicy nie byli ani żołnierzami ani wojskową milicją, tylko policjantami. Wzmocnieni przez SS. To napastnikom nie przysługiwał status kombatanta. A zatem obrońcy poczty mogli się powołać na obronę konieczną. Gdyby każdy z uczestników miał choć 15 minut na przedstawienie argumentów, to proces trwałby kilka dni, a trwał od popołudnia do wieczora. Po za tym mieli tylko jednego obrońcę- oficera Wehrmachtu.

Znamy kryteria, które decydują o tym, że wyrok był bezprawny. Rozporządzenie o specjalnym wojskowym prawie karnym miało moc na terenie operacyjnym Wehrmachtu, a nie na terenie operacyjnym III Rzeszy, a Gdańsk włączono do Rzeszy ustawą z 01.09. Rozporządzenie regulowało odpowiedzialność karną za działania na szkodę Wehrmachtu, a przecież napastnicy należeli do policji. A nawet gdyby przyjąć, że obowiązywało w Gdańsku, to pozostaje wątpliwość czy w ogóle istniał stan wojenny- III Rzesza nie wypowiedziała wojny, do którego odnosiło się rozporządzenie. De iure stan wojny rozpoczął się 03.09.1939. Istniej zatem wiele względów, które wskazują, że nie mogło dojść do skazania zgodnie z prawem. Egzekucja nastąpiła 05.10.1939. Oskarżyciel, który brał udział w tym procesie osobiście brał udział w rozstrzelaniu. Ciała zostały zakopane i odnalezione je przypadkowo dopiero w 1991 podczas prac budowlanych. W Gdańsku 05.10.1939 dzwoniły dzwony- bo Hitler odebrał w Warszawie paradę zwycięstwa. Lata do 1945 były dla rodzin pocztowców bardzo ciężkie, pełne głodu i niebezpieczeństw. Los taki przeżywała również rodzina Fuss. Urzędnik pocztowy Leon Fuss miał we wrześniu 1939 44 lata i udało mu się z 6 innymi obrońcami poczty zbiec, ale już 05.09. aresztowano go, a 09.09 zesłano do obozu internowania w Gdyni. Oficer sądowy odkrył, że obrońca poczty, którego chciał oskarżyć, znajduje się w obozie internowania i zażądał wydania go od szefa Gestapo, ten jednak tego nie zrobił. Ale Leon Fuss został poddany szczególnemu traktowaniu- przeznaczono go na śmierć. W końcu przydzielono go do komanda grzebalnego. Z każdym strzałem Leon Fuss wiedział, że jako świadek tych wydarzeń musi umrzeć. Stało się to 13.12.1939. Kurt Eichman, autor zbrodni, został później skazany przez sąd na 4 lata pozbawienia wolności, z czego odbył 2, a jego przełożony nie był w ogóle sądzony.

Sąd polowy, który sądził pocztowców, składał się z 3 sędziów.

a) Dr. Bode,

b) dr. mjr. Wolfgang Scherenfeig,

c) trzeciego nie znamy, bo wymiar sprawiedliwości nie zadał sobie nawet trudu, by go zidentyfikować.

Poprzez naginanie prawa sędziowie chcieli osiągnąć wydanie wyroku śmierci. Bode chciał zrobić karierę, dla majora zbrodnią było strzelać do umundurowanych Niemców. Panujący wówczas klimat polityczny w Gdańsku stwarzał podstawy dla wydania wyroku. Program wyniszczenia polskiej inteligencji- dr. Werner Best był autorem został dostarczony. Nigdy nie przyznano mu prawnokarnego rachunku za zbrodnie. Poczta Polska była celem w oku nazistów. W tych warunkach było oczywiste, że polscy pocztowcy nie mieli żadnej szansy. Dr. Bode był od dawna określany jako najlepsza siła nazizmu, jego wyroki były charakteryzowane w superlatywach. Został zaliczony do 100 najwybitniejszych i wiodących jurystów. Jest to masowy morderca. Przykłady z lat 1943- 45:

a) sąd specjalny w Bydgoszczy skazał w lutym 1943 Stanisława Mikołajczaka za kradzież i ciężki uszkodzenie ciał na karę śmierci. Próbował on ukraść kurczaka. Bode wzbraniał się przed ułaskawieniem- "zostawiam wolną drogę, by przeszła przez nią sprawiedliwość"

b) 19.07.1944- wyroki śmierci z powodu kradzieży trzody chlewnej i kur. Bode donosił do Ministra Sprawiedliwości- "zdecydowałem się nie czynić użytku z prawa do ułaskawienia, by wyrok został wykonany",

c) 05.01.1945- wyrok śmierci dla Edmunda Suwalskiego uzasadniony słowami oskarżonego "wojna skończy się za 14 dni. Gorzej niż teraz nie będzie nam nawet pod bolszewikami".

Dr. Giesekel- jeden z 3 tys. sędziów wojskowych. Uznawano go za surowego, ale sprawiedliwego. Wysyłano go na różne teatry działań wojennych. Połowa jego dzienników wojennych został utracona, ale w jego księgach można odnaleźć 34 wyroki śmierci ( m. in. za nielegalne sprowadzanie węgla do lokomotywy ). Skazywał na śmierć nieletnich, chociaż było to zabronione, sam biorąc odpowiedzialność za swój czyn. W wykazie czytelników akt figurują nazwiska prawników, policjantów, oficerów- żaden z nich w okresie życia autora nie zawiadomił organów ścigania. Obaj prawnicy byli fanatycznymi zwolennikami narodowego socjalizmu, ale obaj wnieśli wkład w celu zboczenia prawa. Bode to ambitny technokrata, Giesekel ze względu na swe przekonania.

Dr. Bode będąc w rosyjskiej niewoli- nieznana była jego funkcja jako prokuratora generalnego, bo na pewno by tej niewoli nie przeżył. Gdy powrócił do Niemiec otrzymał już po 6 tygodniach "świadectwo persilowe" w którym uznano go za odciążonego od nazistowskiej przeszłości. 01.04.1951 Bode został zatrudniony w służbie wymiaru sprawiedliwości. Początkowo został prezydentem wyższego sądu, w 1960 przeszedł w stan spoczynku, w 1979 umarł w wieku 84 lat. Nikt nie postawił w tych latach nasuwającego się pytanie: Ile zwłok musiał mieć w swej piwnicy prokurator generalny nazizmu?

Giesekel- w 1949 w postępowaniu denazyfikacyjnym został zakwalifikowany członek partii nazistowskiej, ale złożył skargę, w oparciu o którą został zatrudniony w wymiarze sprawiedliwości. Mówił, że wydał tylko 5 wyroków śmierci, skazując 5 partyzantów, tłumacząc się, że każdy sąd wojskowy wydałby wyroki śmierci. W 1971 przeniesiono go w stan spoczynku, do tego czasu zdążył zostać dyrektorem Sądu Krajowego we Frankfurcie.

Jedyny syn Leona Fussa po wojnie wyemigrował do USA i uzyskał obywatelstwo. George Fuss habilitował się na doktora nauk prawnych i w 1964 złożył wniosek do Centrali Ścigania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Luisburgu dotyczący wyroku śmierci na pocztowców. Wychodził z założenia, że jego ojciec należał do skazanych na karę śmierci pocztowców. Współuczestniczył w postępowaniu karnym aż do momentu, w którym okazało się, że Leon Fuss został zamordowany. Złożył wniosek o odszkodowanie z tytułu uniemożliwienia wykształcenia w Polsce i szkód psychicznych oraz jako spadkobierca majątku. Postępowanie toczono przez 12 lat. W wieku 49 lat Fuss zmarł w USA. Nie doczekał ostatecznego orzeczenia sądu we Frankfurcie: "To, że ojciec należał do przeciwników narodowego socjalizmu nie da się ustalić". Nie można przyjąć, że napaść na polski urząd pocztowy dlatego, że będący w tym budynku polscy urzędnicy zostali potraktowani jako przeciwnicy narodowego socjalizmu. Nie można ustalić, że była to kryjówka jego przeciwników.

Zaniechania ścigania było kolejną metodą nie zbadania zbrodni nazistowskich. Nie zadawano podejrzanym pytań: nie stawiano zarzutów tym, którzy odmówili polskim pocztowcom prawa do aktu łaski. Np. byli urzędnicy- jeden stał się sędzią SN, a drugi zasiadł w Urzędzie Ochrony Konstytucji. Podawano całkowicie nieprzydatne wyniki śledztwa. Z prokuratury można było przesłać akta śledztwa do Komisji Kryminalnej, gdzie referent wykazał całkowitą nieznajomość prawa. Tak było z urzędnikiem Dortmundu, który przesłuchiwał szefa Gestapo z Gdańska, dysponującego skierowaniami do obozu koncentracyjnego w Stuthof. Za wszystkie zbrodnie został skazany przez sąd w Stuttgarcie na 2 lata więzienia, ale mimo to do ostatniego słowo zeznań kłamał, jego zeznania oceniano jako wiarygodne. Ust. 2 o statusie kombatanta był przez sądy tak samo ignorowany jak w czasie jego stosowania. A wreszcie nastąpiło tzw. "biologiczne przedawnienie". Można było nie obejmować śledztwem osób ważnych tak długi, jak umarli albo zostało stwierdzone, że z powodów zdrowotnych nie mogą uczestniczyć w postępowaniu. Tak był z dr. Erikiem Ladchertem. Bode i Giesekel w ogóle nie musieli się troszczyć o siebie- z powodu panowania "ducha kastowego". Ci, którzy prowadzili śledztwo przeciwko nim, stali się ich najlepszymi obrońcami. Uczestniczyli w paradoksalnej zamianie ról. Nastąpiło pomocnictwo. Naginanie prawa dokonywane przez prawników i urzędników.

Sprawa odszkodowania: osoby, których członkowie rodzin zostali skazani, a później wyrok unieważniono- przysługuje im prawo do odszkodowania na podstawie rozporządzenia z 1951 ze Skarbu Państwa. Roszczenie zostało nie uwzględniono. Zaskarżono wyrok do sądu w Kolonii. Właściwość ustalono- ponieważ zadaniem jego jest uregulować wszystkie roszczenia odszkodowawcze związane ze skutkami wojny. IV Izba Sądu Krajowego w Kolonii uznała roszczenie odszkodowawcze, ponieważ orzeczenie Sądu Krajowego w Lubece miało moc wiążącą. Ale był to początek sporu z Wyższą Dyrekcją Finansową w Kolonii co do wysokości odszkodowania. Musiało dojść do wystąpienia różnych osób, w tym Gunthera Grassa. Ostatecznie każda córka i syn pocztowców otrzymali 5000 DM, a wdowy- 10000 DM. Zostało to odebrane jako poniżające. Ponadto wymogiem wypłacenia odszkodowania było zgoda wszystkich roszczących. Jedna z nich powiedziała: "To jest jak jałmużna, a nie wyrównanie czy zadośćuczynienie za zdarzenie dokonane aktem morderstwa". Ostatecznie jednak ze względu na solidarność, wszyscy się zgodzili. Nie chcieli prowadzić dalszego sporu co do wysokości odszkodowania.

Zapamiętać: przesłanki zbrodni sądowej!

KATEDRA PRAWA KARNEGO UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO

"Naród- zbrodniarz"- prof. Stanisław Emil Habakort- o odpowiedzialności narodu niemieckiego za zbrodnie- odrzucona jako sprzeczna z zasadą odpowiedzialności za własny czyn.

prof. Jerzy Sawicki

prof. Stanisław Pławski,

prof. Jan Waszczyński

Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich- utworzona przez Zofię Nałkowską- później Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich- Komisja Badania Zbrodni Przeciw Narodowi Polskiemu- Komisja ds. Ścigania Zbrodni Przeciw Narodowi Polskiemu ( część Instytutu Pamięci Narodowej ).

prof. Mieczysław Siewierski- oskarżyciel w procesie Alberta Fostera, był prokuratorem Najwyższego Trybunału Narodowego, później skazany na 5,5 roku więzienia ( tak wówczas nazywała się kara pozbawienia wolności )- ponieważ jego doktorat z czasów II RP działał "na szkodę władzy ludowej".

Szkoła im. Turacza- kształciła sędziów i prokuratorów na skróconym kilkumiesięcznym kursie, równolegle do studiów prawniczych, byli oni elementem realizacji "ludowej sprawiedliwości", oskarżali m. in. w procesie M. Siewierskiego.

Po roku 1956 prof. Siewierski został zwolniony z więzienia. Powitały go tłumy studentów, wśród których był przyszły profesor, Jan Waszczyński.

Organizacja Katedry Prawa Karnego

Katedra Prawa Karnego ( kieruje prof. Stefan Lelental ),

a) Zakład Prawa Karnego Materialnego ( prof. Witold Kulesza ),

b) Zakład Prawa Karnego Wykonawczego ( prof. Lelental- twórca kkw ),

c) Zakład Prawa Karnego Międzynarodowego ( prof. Krzysztof Indecki ),

d) Zakład Nauki o Przestępstwie.

Penitencjarysta- ten, kto zajmuje się prawem karnym wykonawczym.

PRZEDMIOT I ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

PRAWO KARNE należy do prawa publicznego i stanowi dla państwa instrument służący zapewnieniu ochrony obywatelom przed zachowaniami godzącymi w podstawowe wartości społeczne.

PRAWO KARNE obejmuje:

1) PRAWO KARNE MATERIALNE- zespół norm określających zachowania, które są przestępstwami, zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej w razie popełnienia przestępstwa, kary, środki karne, środki probacyjne i zabezpieczające stosowane wobec sprawców przestępstw oraz zasady ich stosowania.

a) POWSZECHNE- normy zawarte w przepisach KODEKSU KARNEGO z 06.06.1997 ( dalej: kk ) oraz w USTAWACH SZCZEGÓLNYCH,

b) SZCZEGÓLNE- wyodrębnione ze względu na ściśle oznaczony krąg adresatów:

- PRAWO KARNE WOJSKOWE- szczególny dział prawa karnego, wyróżniony nie tylko na podstawie kryterium podmiotowego ( adresatami norm są żołnierze ), ale również przedmiotowego ( przestępstwa wojskowe )- uregulowane w CZĘŚCI WOJSKOWEJ kk ( art. 317- 363 ).

- PRAWO KARNE NIELETNICH- obejmuje przepisy wyznaczające zasady odpowiedzialności za czyn zabroniony pod groźbą kary popełniony przez osobę, w stosunku do której- ze względu na brak przewidzianego prawem wieku- nie można zastosować przepisów kodeksu karnego ( USTAWA O POSTĘPOWANIU W SPRAWACH NIELETNICH z 26.10.1982 ).

- PRAWO KARNE SKARBOWE ( KODEKS KARNY SKARBOWY z 10.09.1999 )- jest to dział prawa karnego, określający przestępstwa i wykroczenia skarbowe, czyli czyny zabronione godzące w interesy finansowe Skarbu Państwa, oraz zasady odpowiedzialności za przestępstwa.

- PRAWO WYKROCZEŃ ( KODEKS WYKROCZEŃ- z 20.05.1971 )- jest to uzupełnienie prawa karnego, ale powstaje wątpliwość, czy wykroczenia w naszym systemie prawa mają charakter porządkowy czy też są raczej czynami zabronionymi pod groźbą kary o mniejszym, aniżeli przestępstwa, ładunku społecznej szkodliwości.

2) PRAWO KARNE PROCESOWE ( FORMALNE )- zespół norm regulujących postępowanie organów państwa zmierzające do wykrycia i osądzenia sprawcy przestępstwa oraz zastosowania względem niego kary lub innego środka karnego ( KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO- z 06.06.1997 )

3) PRAWO KARNE WYKONAWCZE- zespół norm, których adresatem są organy państwa i które regulują zasady, tryb i sposób wykonywania prawomocnych lub podlegających wykonaniu decyzji sądowych w przedmiocie kar oraz innych środków reakcji na przestępstwo.

PRAWO PENITENCJARNE- zespół norm, które regulują wykonywanie środków związanych z oddziaływaniem resocjalizacyjnym, takich jak tymczasowe aresztowanie i kara pozbawienia wolności.

Skodyfikowane w KODEKSIE KARNYM WYKONAWCZYM z 06.06.1997.

NAUKA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO to nauka, której najważniejszym przedmiotem badań jest PRZESTĘPSTWO jako zjawisko o charakterze normatywnym- analiza poszczególnych elementów struktury przestępstwa, która prowadzi do wytyczenia granic odpowiedzialności karnej. Przedmiotem badań są również zagadnienia związane z KARĄ, jej indywidualnym i społecznym oddziaływaniem, a także wypracowywanie innych, równie skutecznych sposób reakcji na przestępstwo.

Nauka prawa karnego jest wspierana przez pokrewne dyscypliny naukowe, do których zaliczamy:

1) KRYMINOLOGIA- zajmuje się badaniem przestępczości jako zjawiska społecznego ( badania nad przyczynami, rozmiarami, dynamiką rozwoju i skutkami przestępczości, badania nad sprawcami przestępstw, badania środków i metod zapobiegania przestępczości z uwzględnieniem ich skuteczności ). Opiera się na badaniach empirycznych.

- WIKTYMOLOGIA- nauka o ofierze przestępstwa. Badane są czynniki, które wpływają na stanie się ofiarą, a których znajomość może mieć wpływ na zapobieganie wiktymizacji ( zjawisku pokrzywdzenia przestępstwem ).

2) KRYMINALISTYKA- nauka o metodach wykrywania sprawców przestępstw, a także metodach zbierania i utrwalania materiału dowodowego.

3) MEDYCYNA SĄDOWA- zajmuje się wykrywaniem i rozpoznawaniem śladów na ciele człowieka i pozwala formułować wnioski dotyczące zakresu skutków spowodowanych przez sprawcę przestępstwa.

- PSYCHIATRIA SĄDOWA- przedmiotem jest badanie stanu poczytalności sprawców przestępstw, mającego wpływ na odpowiedzialność karną.

4) POLITYKA KRYMINALNA- zajmuje się badaniem sposobów zwalczania przestępczości na podstawie wyników badań kryminologicznych. Obejmuje politykę państwa w zakresie zmian ustawodawstwa karnego, jak i politykę ścigania przestępstwo, politykę w zakresie wymierzania kar za poszczególne przestępstwa oraz politykę ich wykonywania, prewencyjną działalność państwa w zakresie zapobiegania przestępczości.

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

Nullum crimen sine lege- tylko ustawy mogą być źródłami prawa karnego,

1) KODEKS KARNY- składa się on z 3 części:

a) OGÓLNEJ ( art. 1- 116 ), zawiera przepisy regulujące:

- zasady odpowiedzialności karnej,

- formy popełnienia przestępstwa,

- wyłączenie odpowiedzialności karnej,

- kary,

- środki karne,

- zasady wymiaru kary i środków karnych,

- powrót do przestępstwa,

- środki związane z poddaniem sprawcy próbie,

- zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych,

- środki zabezpieczające,

- przedawnienie,

- zatarcie skazania,

- odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą,

- objaśnienie wyrażeń ustawowych,

- stosunek do ustaw szczególnych

b) SZCZEGÓLNEJ ( art. 117- 316 )- zawiera, pogrupowane w rozdziały, przepisy przewidujące poszczególne rodzaje przestępstw wraz ze wskazaniem granic grożących za nie sankcji. Układ rozdziałów w pewnym stopniu odzwierciedla hierarchię dóbr

c) WOJSKOWEJ ( art. 317- 363 )- zawiera zarówno przepisy ogólne dotyczące zasad odpowiedzialności żołnierzy, jak również szczególne zawierające typy przestępstw.

Stosunek części wojskowej do części ogólnej kk- Art. 317 §1- Przepisy części ogólnej i szczegółowej tego kodeksu stosuje się również do żołnierzy, jeśli część wojskowa nie zawiera przepisów odmiennych

2) USTAWY SZCZEGÓLNE:

a) takie, które zawierają wyłącznie przepisy prawnokarne,

b) takie, które zawierają regulacje należące do innych dziedzin prawa, w których przepisy karne stanowią jedynie uzupełnienie- najważniejsze z nich to:

- USTAWA O ZWALCZANIU NIEDOZWOLONEGO WYROBU SPIRYTUSU ( z 22.04.1969 ),

- USTAWA O SUBSTANCJACH TRUJĄCYCH ( z 21.05.1963 ),

- PRAWO PRASOWE ( z 26.01.1985 ),

- USTAWA O POLICJI ( z 06.04.1990 ),

- USTAWA O URZĘDZIE OCHRONY PAŃSTWA ( z 06.04.1990 ),

- PRAWO BUDOWLANE ( z 07.04.1994 ),

- USTAWA O ZAWODZIE LEKARZA ( z 05.12.1996 ),

- USTAWA O PRZECIWDZIAŁANIU NAROKOMANII ( z 24.04.1997 ),

- USTAWA O CUDZOZIEMCACH ( z 25.06.1997 ),

- PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ( z 19.11.1999 ),

- KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH ( z 14.09.2000 ).

Stosunek kk do ustaw szczególnych:

Art. 116- Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie.

104

---