ĆW. 1
PRAWO FINANSOWE jest to gałąź prawa publicznego, której podmiotem jest regulacja prowadzenia publicznej działalności gospodarczej
Działalność finansowa- jest to każdy proces gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez różne podmioty
Finanse publiczne- są to stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
Publiczna działalność finansowa- jest to gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i samorząd w celu odpowiedniego przyjęcia i zastosowania PKB w taki sposób, aby zrealizować zadania tego podmiotu publicznego
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Funkcja fiskalna- jest to gromadzenie środków pieniężnych przez podmioty publiczne, np. cła, opłaty;
Fiskalizm może być pojmowany dwojako:
Fiskalizm krótkoterminowy (prymitywny) np. jednorazowe opodatkowanie
Fiskalizm perspektywiczny - prowadzony w sposób rozsądny, umiarkowany, np. niższy podatek powoduje, że więcej podmiotów może go płacić.
2. Funkcja rozdzielcza, redystrybucyjna - należy do istoty publicznej działalności finansowej. Państwo przyjmuje część produktu krajowego brutto aby go ponownie rozdzielić.
Redysrtybucja występuje na 3 płaszczyznach:
podmiotowej - środki zabierane są jednym a oddawane drugim
przedmiotowej - wykonywanie inwestycji nowych
terenowej - podział administracyjny.
3. Funkcja informacyjna.
Podmioty prawa publicznego zbierają informację o przebiegu życia gospodarczego, dokonują analizy i wyciągają wnioski o nieprawidłowościach w gospodarce.
4. Funkcja stymulacyjna, bodźcowa - wiąże się z tym, że państwo gromadząc i wydatkując środki pieniężne, gromadzi szereg rozwiązań które wywołują pewne pozytywne dla gospodarstwa skutki. Wieloaspektowość finansów publicznych.
WIELOASPEKOTOWOŚĆ BUDŻETU
Środki pieniężne - to pieniądze zarówno w formie gotówkowej, jak i bezgotówkowej.
Zasoby pieniężne - środki pieniężne zgromadzone przez dany podmiot ze źródeł jego przychodów i pozostające w jego dyspozycji.
Przychód - to środki pieniężne uzyskane przez dany podmiot, tworzące jego zasoby pieniężne.
Dochody - są to środki pieniężne osiągane z różnych źródeł przez podmiot prawa publicznego.
Wydatki - to środki publiczne związane z realizacją redystrybucji definitywnej. Przykładem jest np. wypłata wynagrodzeń.
Rozchody publiczne - wiążą się z czasowym transferem środków. Są wyrazem realizacji zaciągniętych wcześniej zobowiązań przez podmioty sektora finansów publicznych, np. spłata pożyczki.
Budżet - jest to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego mający charakter dyrektywy i obejmujący dochody i wydatki o charakterze bezzwrotnym, uchwalanym przez parlament na okres przyszły, zwykle roczny.
Charakter budżetu:
podstawowy- obejmuje on swoim zakresem zasadniczą część dochodów i wydatków państwa lub samorządu terytorialnego; wydatki w nim zaplanowane mają przy tym istotne, decydujące znaczenie dla funkcjonowania aparatu państwowego
dyrektywny- stanowi wiążące polecenie parlamentu dla rządu oraz poszczególnych ministrów, którego treścią jest przeznaczenie wskazujących w budżecie kwot dochodów i wydatków na określone cele
Zasady budżetowe:
Zasada zupełności budżetu - postulat, by budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa.
Zasada jedności budżetu - postulat ujęcia w całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym dokumencie budżetowym.
Zasada szczegółowości budżetu - postulat, aby budżet uchwalony był nie tylko w globalnych kwotach dochodów i wydatków, ale aby były one także ukazane w układzie analitycznym pozwalającym na ustalenie przewidywanej wydajności poszczególnych źródeł dochodów oraz kierunków i propozycji wydatków budżetowych.
Zasada jawności budżetu - przejawia się otwartością obrad parlamentarnych nad projektem, publikowaniem ustawy budżetowej i popularyzacją jej treści w środkach masowego przekazu.
Zasada jasności budżetu - to takie klasyfikowanie i grupowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby budżet dawał obraz podstawowych kierunków gospodarki finansowej państwa.
Zasada równowagi budżetowej - to zachowanie odpowiednich relacji między ogólną kwotą dochodów i wydatków budżetowych. Jest ona zachowana, gdy dochody budżetu są co najmniej równe wydatkom lub są też one od nich wyższe.
ĆW 2
Klasyfikacja budżetowa - prawnie określone zasady grupowania dochodów i wydatków budżetowych, jest ściśle związana z realizacją zasady szczegółowości budżetu oraz zasady jasności budżetu. Budżet państwa składa się z części odpowiadających zasadniczo organom władzy państwowej, kontroli ochrony państwa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej natomiast odrębne części posiadają w szczególności Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta, SN, NSA, TK, NIK, RPO, TS, RPDz, KRRiT, PIP, działy administracji rządowej i wojewodowie, poza tym w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwę ogólną oraz rezerwy celowe, obsługę długu SP a także przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej.
Na treść budżetu składają się:
Dochody budżetu państwa, którymi są podatki i opłaty, które na mocy przepisów szczególnych nie stanowią dochodu jednostek samorządu. Są nimi również cła, szczególnego rodzaju podatki oraz wpłaty z uzysku NBP.
Dochody z majątku - wpłaty z zysku przedsiębiorców państwowych oraz jednoosobowych spółek SP a także dochody z najmu i dzierżawy.
Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe oraz wpływy od państwowych zakładów budżetowych a także części zysków gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych.
Opłaty poręczeń i gwarancji udzielonych przez SP.
Spadki, zapisy, darowizny, grzywny, mandaty oraz inne kary pieniężne.
Przeznaczanie środków budżetowych czyli wydatki budżetu państwa są związane z bieżącą działalnością organów państwa i realizacją zadań przez organy władzy państwowej.
Dotacje dzielimy na:
CELOWĄ - przeznaczona na ściśle określony cel,
PODMIOTOWĄ - muszą być ściśle określone w ustawie,
PRZEDMIOTOWĄ - inaczej dotacje ilościowe.
Fundusz celowy - jest nim fundusz powołany ustawowo, którego przychody pochodzą ze środków publicznych a wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań. Istotą funduszu celowego jest powiązanie określonych przychodów publicznych z wydatkami na określone cele, istnienie funduszy celowych umożliwia prowadzenie bardziej elastycznej gospodarki budżetowej, jednocześnie powoduje zmniejszenie kontroli dyscypliny finansów i decentralizację środków publicznych. Fundusz celowy może działać jakoś osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Fundusz Celowy, który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu państwa jest państwowym funduszem celowym a jeżeli realizuje zadania gminy, powiatu lub województw jest odpowiednio funduszem gminnym, powiatowym lub wojewódzkim. Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest nowy plan finansowy, możliwe jest także zaciąganie przez fundusz celowy kredytów i pożyczek jeżeli ustawa tworząca dany fundusz tak stanowi. Szczegółowe zasady funkcjonowania państwowego funduszu celowego określa nadzorujący go minister w porozumieniu z ministrem finansów.
ĆW 3
Jednostka budżetowa - są to jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Z reguły są to jednostki świadczące usługi w zakresie administracji państwowej i samorządowej, obronności, porządku wewnętrznego, zdrowia czy szkolnictwa.
Jednostki budżetowe są powiązane bądź z budżetem państwa, są to wówczas państwowe jednostki budżetowe, bądź z budżetem samorządu terytorialnego - są to wówczas samorządowe jednostki budżetowe.
Jednostki budżetowe charakteryzuje sposób ich powiązania z budżetem, planowane dochody i wydatki jednostki budżetowej są w całości ujęte w budżecie. Jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków wykorzystuje zasoby budżetowe a jeżeli osiągnęła dochody to przekazuje je w całości do budżetu - jest to tzw. budżetowanie brutto. Z reguły jednostki budżetowe cechuje duża przewaga wydatków nad dochodami.
Zakład budżetowy - jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania pokrywając w całości lub w części koszty swojej działalności z przychodów własnych. Są powiązane z odpowiednim, stąd podział na państwowe i samorządowe zakłady budżetowe. W sytuacji gdy planowane dochody zakładu budżetowego są większe od planowanych wydatków, planowana jest wpłata nadwyżki dochodów nad wydatkami do budżetu, jest to budżetowanie netto.
Jeżeli planowane wydatki zakładu budżetowego są większe od planowanych dochodów, otrzymuje on z budżetu dotacje na pokrycie niedoboru. Łącznie dotacje zakładu budżetowego nie mogą przekraczać 50% jego dochodów własnych.
Gospodarstwo pomocnicze - jest nim wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Wyodrębnienie to wyraża się w posiadanym przez gospodarstwo pomocnicze własnego finansowego oraz rachunku bankowego na który wpływają jego dochody i z którego może dokonywać wydatków do wysokości zgromadzonych zasobów. W zależności z jakaś jednostka jest powiązany będzie państwowym lub samorządowym gospodarstwem pomocniczym.
Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskanych przychodów własnych. Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy, który zawiera w szczególności przychody własne, dotacje z budżetu, wydatki na wynagrodzenia, środki naliczane od wynagrodzeń itd.
ĆW 4
Rezerwa budżetowa - są to środki zaplanowane w budżecie po stronie wydatków, których przeznaczenie w momencie uchwalania budżetu nie jest do końca określone. Są one przeznaczone na dofinansowywanie poszczególnych zadań ujętych już w budżecie, w przypadku innych zadań można je określić mianem kredytów budżetowych, które różnią się od pozostałych kredytów brakiem konkretnego przeznaczenia.
Rezerwy dzielimy na ogólne i celowe.
Rezerwy ogólne nie mogą być wyższe niż 0,2% wydatków budżetowych państwa. Są to wydatki na niesprecyzowane cele, można je przeznaczyć na dowolne cele z budżetu państwa. W momencie uchwalania budżetu państwa znana jest kwota takiej rezerwy, nie jest natomiast znane jej przeznaczenie ani podmiot, który będzie ją wykorzystywał. Dysponuje ją rząd, który może upoważnić ministra finansów. Ma charakter obligacyjny, ich istnienie wiąże się z finansowaniem tych wydatków budżetowych, których nie da się przewidzieć, np. klęski żywiołowe.
Rezerwy budżetowe celowe mogą być przeznaczone na ściśle określony cel, czyli inwestycje, dofinansowanie inicjatyw społecznych czy naukowe. Możliwe jest także tworzenie nowych rewers celowych na mocy odrębnych ustaw. Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% wydatków budżetowych, rezerwami celowymi dysponuje minister ds. finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych.
Podział rezerw celowych powinien nastąpić najpóźniej do 31.10 roku budżetowego, mają one charakter fakultatywny.
Układ wykonawczy budżetu - podmioty, które biorą udział w wykonywaniu budżetu. Możemy ich podzielić na 3 kategorie:
wykonawcy pośredni, są nimi organizacje państwowe, sprawujące nadzór bądź kontrolę nad wykonywaniem budżetu państwa. Minister finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków, dysponenci poszczególnych części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych. Przedmiotem oceny jest prawidłowość zarządzania, zgodność wydatkowania z planowanym przeznaczeniem oraz prawidłowe wykorzystywanie środków finansowych.
Wykonawcy bezpośredni - są to organizacje państwowe oraz podległe im jednostki budżetowe, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatków z zasobów budżetowych, będą to np. urzędy celne, urzędy skarbowe.
Banki sprawujące bankową obsługę budżetu państwa, jest to przede wszystkim NBP.
ĆW 5
Państwowy dług publiczny- wartość nominalna zadłużenia sektora finansów publicznych ustalona po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora. Dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego produktu krajowego brutto.
Finansowanie potrzeb pożyczkowych z budżetu państwa -jest to zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa, spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, sfinansowania udzielonych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonywaniu innych operacji finansowych związanych z długiem skarbu państwa.
Procedura budżetowa - całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Wyróżniamy 3 fazy procedury budżetowej.
Procedury oszczędnościowe i sankcyjne - gdy relacje łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidzianych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB kształtuje się na poziomie uznanym przez ustawodawcę za niekorzystne uruchamiane są procedury ostrożnościowe a w końcowym przypadku procedurę sankcyjną. Mają one uchronić państwo przed dostaniem się w pułapkę zadłużeniową. Pułapka zadłużeniowa to sytuacja, w której związek publiczno-prawny nie jest w stanie spłacać na bieżąco zadłużenia wraz z odsetkami bez zaciągania nowych pożyczek, które w coraz większym stopniu służą spłacie samych odsetek od zadłużenia. Treść procedur - art. 69
Procedura sankcyjna- RM obowiązana jest do przedstawienia Sejmowi programu sanacyjnego mającego na celu obniżenie relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wpłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB.
Pierwszą z nich jest uchwalanie budżetu.
przygotowanie projektu budżetu - całokształt czynności, których treścią jest tworzenie budżetu jako planu i to przygotowanie leży w kompetencji organów administracji rządowej.
Uchwalanie budżetu - rozpoczyna je przekazanie przez rząd parlamentowi przygotowanego przez niego projektu budżetu, a kończy publikacja ustawy budżetowej.
Druga faza to procedury budżetowej to wykonywanie budżetu. Obejmuje ono czynności takie jak gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków zgodnie z obowiązującym planem budżetowym.
Wykonawcami budżetu są przede wszystkim organy administracji rządowej i podległe im państwowe jednostki organizacyjne.
Trzecia faza to kontrola wykonywania budżetu(faza procedury budżetowej):
sporządzanie przez organy administracji rządowej sprawozdania z wykonywania budżetu
kontrola wykonywania budżetu przez parlament, której skutkiem jest udzielenie rządowi absolutorium wykonywania budżetu.