WYKŁAD II - zastępstwo z dr M. Karlikowską 21.10.2008 r.

FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE

PRAWO FINANSOWE - zbiór norm regulujących finanse publiczne. Prawo finansowe to zespół regulacji finansów publicznych. Finanse publiczne to pojęcie niejednolite.

FINANSE PUBLICZNE - nauka ekonomiczna, ale także nauka o stosunkach społecznych powstających w trakcie prowadzenia publicznej działalności finansowej. Można też ją nazwać nauką o normach prawnych regulujących publiczną działalność finansową, czyli po prostu prawo finansów publicznych (mimo, że nazwa wskazuje na naukę ekonomiczną). Do 1998 r. finanse publiczne nie miały definicji legalnej. Zdefiniowano to pojęcie w ustawie. W Konstytucji pojęcie finansów publicznych jest szersze.

FINANSE - samo to słowo wywodzi się z łac. finire, co oznacza kończyć. Finire z czasem przekształciło się w finacjo, co oznaczało orzeczenia sądowe, które przyznawały świadczenia pieniężne. Pojęcie finanse wywodzi się z nauk ekonomicznych. Pojęcie to różnie się definiuje.

FINANSE

• pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych polegający na gromadzeniu i wydatkowaniu przez poszczególne podmioty zasobów pieniężnych.

• stosunki społeczne powstające w toku działalności finansowej, czyli w toku czynności polegającej na gromadzeniu i wydatkowaniu zasobów pieniężnych w celu zaspokojenia potrzeb danego podmiotu.

• pieniężna forma podziału produktu społecznego.

• zasoby pieniężne i operacje dotyczące tych zasobów.

Wyróżnikiem finansów jest pieniądz.

OPERACJE FINANSOWE - pojęcie typowo ekonomiczne; dynamiczne ujęcie procesów gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.

GOSPODARKA FINANSOWA - pojęcie prawnicze; całokształt czynności prawnych i organizacyjnych mających na celu zgromadzenie dochodów i ich wydatkowanie (obejmuje tworzenie prawa, planowanie fin., dokonywanie wyboru źródeł dochodów oraz form ich realizacji, wybór kierunków wydatków i form wydatków, ewidencjonowanie całej działalności finansowej, jej kontrolę oraz sprawozdawczość). Tak szeroko rozumiana gospodarka finansowa ma dwa aspekty:

• aspekt zewnętrzny - obejmuje dokonywanie zmian w stosunkach prawno - majątkowych między różnymi podmiotami.

• aspekt wewnętrzny - obejmuje czynności organizatorskie oraz techniczne mające na celu zagospodarowywanie, przesuwanie zasobów pieniężnych w ramach tego samego podmiotu. Obejmuje to np. podział zysku, rozdysponowanie go na różne fundusze.

FINANSE dzieli się na:

• finanse publiczne

• finanse prywatne

Granice tego podziału są trudne do ustalenia. Jest to kwestia sporna. Powstało wiele kryteriów tego podziału, które się nie pokrywają (np. to, co jest zaliczane do sektora fin. publicznych wg jednego z przyjętych kryteriów podziału wg innego kryterium może znaleźć się w sektorze fin. prywatnych).

KRYTERIA PODZIAŁU FINANSÓW NA PUBLICZNE I PRYWATNE:

• KRYTERIUM PODMIOTOWE - wg tego kryterium finanse publiczne to finanse podmiotów publicznych. Przy czym przez podmioty publiczne należy rozumieć podmioty powołane do wypełniania funkcji publicznych dysponujące co najmniej jednym elementem władztwa finansowego.

Atrybutami władztwa finansowego są suwerenne, samoistne, władcze prawo do:

- ustanawianie pieniądza krajowego i kreowania polityki pieniężnej,

- ustanawiania i popierania w trybie publicznym dochodów,

- administrowania zgromadzonymi dochodami,

- samodzielnego decydowania o wydatkach publicznych (zw. z zaspokajaniem potrzeb publicznych).

Wszystkie te elementy władztwa przysługują państwu, bo państwo jest suwerenne, a co za tym idzie przysługuje mu prawo do normowania porządku prawnego. Niektóre z tych uprawnień władczych państwo może przekazać na rzecz:

- podmiotów wewnętrznych

- podmiotów zewnętrznych

Prawo do emisji pieniądza i kreowania polityki pieniężnej - tego państwo nigdy nie przekazuje podmiotom wewnętrznym!

W zależności od zakresu przekazania władztwa podmioty wewnętrzne dzielimy na:

- podmioty autonomiczne - wtedy, gdy państwo przeleje na podmioty wew. prawo do stanowienia danin publicznych (autonomia finansowa).

- podmioty zdecentralizowane - gdy państwo przeleje na podmioty wew. prawo do poboru danin ustanowionych przez państwo z możliwością do stosowania swobodnej polityki przy poborze lub w przypadku przelania na podmioty wew. prawa do decydowania o wydatkach publicznych.

dekoncentracja finansowa - pojęcie to nie ma nic wspólnego z przekazywaniem władztwa publicznego, a więc nie należy go mylić z pojęciem decentralizacji finansowej. Z dekoncentracją finansową mamy do czynienia , gdy podmiot publiczny zleca wykonanie swoich zadań publicznych innemu podmiotowi i przekazuje mu środki do realizowania tych zadań. Takie zadania bądź jedno zadanie są realizowane w imieniu i na rachunek podmiotu zlecającego i są przez niego kontrolowane .Gmina, powiat, województwo to podmioty zdecentralizowane.

Liczba podmiotów publicznych w różnych państwach zależy od:

- ustroju polityczno - terytorialnego,

- stopnia unifikacji podziałów wewnętrznych.

W państwach unitarnych podmiotami publicznymi są jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast w państwach federacyjnych jest ich więcej, bo większa jest liczba „pośredników”, np. stany, kantony. Może się zdarzyć sytuacja, że jednej gminie nada się więcej uprawnień niż pozostałym gminom.

• KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE - dzielimy je na twa pod kryteria (chodzi o ustalenie, co to są środki publiczne):

- kryterium celu - środki publiczne są to środki przeznaczone do realizowania służby publicznej )zadań publicznych). W takim ujęciu podatek staje się środkiem publicznym.

- kryterium funkcji - czy zasoby pieniężne umożliwiają władcze oddziaływanie (czyli jednostronne ustalanie treści stosunków prawnych), czy też nie. W tym ujęciu dotacje przekazywane na podstawie umowy nie są środkami publicznymi, bo umowa to stosunek cywilno - prawny, czyli nie jest to czynność jednostronna.

RÓŻNICE MIĘDZY ŚRODKAMI PUBLICZNYMI A ŚRODKAMI PRYWATNYMI:

- finanse publiczne są tworzone w oparciu o władztwo, a prywatne na podstawie czynności cywilno - prawnych;

- wydatki publiczne mają charakter dyskrecjonalny (uznaniowy), natomiast wydatki podmiotów prywatnych częściowo mają charakter przymusowy, a częściowo uznaniowy;

- finanse publiczne służą realizacji interesu publicznego, a śr. prywatne - interesu prywatnego;

- podmiot publiczny nie może prowadzić działalności skierowanej na osiągniecie zysku (służy interesowi publicznemu);

- finanse publiczne są zdecydowanie większe niż finanse prywatne;

- finanse publiczne są jawne, natomiast fin. prywatne są objęte sferą prywatności.

FINANSE PUBLICZNE - DEFINICJA USTAWOWA

ustawa z dn. 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych

Finanse publiczne (art. 3) obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych

oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

• gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

• wydatkowanie środków publicznych;

• finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

• finansowanie potrzeb pożyczkowych bud¿etu jednostki samorządu terytorialnego;

• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

• zarządzanie środkami publicznymi;

• zarządzanie długiem publicznym;

• rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Środkami publicznymi (art. 5) są:

• dochody publiczne;

• środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;

• niepodlegające zwrotowi środki pochodzące z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

• środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi;

• przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

• przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Sektor finansów publicznych (art. 4) tworzą:

• organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

• gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami samorządu terytorialnego”, oraz ich związki;

• jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;

• państwowe i samorządowe fundusze celowe;

• państwowe szkoły wyższe;

• jednostki badawczo-rozwojowe;

• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

• państwowe i samorządowe instytucje kultury;

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;

• Narodowy Fundusz Zdrowia;

• Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

• inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

---