MALARSTWO realizm-. Realistyczne sceny z życia malowali Honore Daumier, Jean Francois Millet(malarz wsi”Człowiek z motyką”) , Jules Bastion-Lepage,Gustave Courbet(„Śpiąca prządka”,”Pstrąg”,”Kamieniarze”). Realizm w sztuce opierał się na tych założeniach, co w literaturze. Zadaniem artysty było możliwie dokładne odtworzenie zjawisk natury i ukazanie codziennej doli człowieka. W porównaniu z poprzednim okresem, realizm stracił charakter sztuki dokumentującej wielkie zdarzenia i postacie. Tematyka:wszystko, co daje się sprawdzić w bezpośrednim doznaniu zmysłowym: życie i praca człowieka, realistyczny obraz natury.przedstawia nature,zrywa z kolorem lokalnym,dostrzega i roznicuje znaczenia barw,podejmuje tematyke zw z pejzazem i scena rodzajowanaturalizm-staje się na pozycjach subiektywnego widzenia świata,odrzuca obiektywną interpretacje natury,Józef Pankiewicz(„Targ na jarzyny za Żelazną Bramą”)MALARZE:Józef Chełmoński-tematyka wiejska”Sprawa u wójta”, Aleksander Kotsis-codzienne sceny z zycia galicyjskiego ludu”Ostatnia chudoba”, Gierymski”Żydowka z pomaranczami”,”Święto Trąbek”,”Na cmentarzu starozakonnych”, Gomulicki-znawaca i milosnik historii Warszawy, Behrmann-postacie biednych zydow i widoki pol sztetlow”Nosiwoda”, Gottlieb-tamatyka zyd”Portret siostry Anny”, „Autoportret w stroju wschodnim”,Whistler-zainteresowanie codziennoscia”Portret matki”;Kossak(„Woźnica warszawski”,”Sobieski pod Wiedniem”))Matejko(„Hołd pruski”,”Rejtan”)Europa-1850-1890,Polska-1864-1880./1850-termin realizm staje się hasłem młodych pisarzy francuskich,daata śmierci Balzaka./1880-śmierć Flauberta,debiuty symbolistów./Fazy:przedpowstaniowa(przed 1863)lit.tendencyjnej(1864-1875)nowelistyki(1875-1890)dojrzałego realizmu,schyłkowa./Scjentyzm-Wiedza ,nauka są prawdziwą wartością.Zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu.Są one źródłem naturalnej wiedzy.utylitaryzm-wszystko musi być użyteczne,sztuka też(J,S.Mill)determinizm-każda istota i zjawisko ukształtowane jest przez zespół war.zewnętrznych(H.Teine)organicyzm-społ=organizm,trzba dbać o wszystkie jego części(zwolennik-Spencer)ewolucjonizm-ludzkość podlega nieustannemu rozwojowi(H.Spencer)agnostycyzm-Są rzeczy których czł.nie dowie się nigdy.Badaj to co możliwe.Tematy utw poz:Europa-społ.ludzkie,kariera,władza,pieniądze,miłość ,wojna,psychika człowieka (Flaubert,Dostojewski,Dickens)Polska-praca,ziemia,oświata (Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa)Filozofia:August Comte-myśl ludzka ma służyć poprawie życia,filozofia ma sens praktyczny,powinna badać rzeczywistość dostępną rozumem,nauki przyrodnicze dostarczają metod badawczych także filozofii,wiedzę można osiągnąć poprzez badanie faktów fizycznych nie psychicznych,(„Wykłady fil.pozytywnej”)Hipolit Teine-twórca determinizmu,wyróżniał czynniki wpływające na człowieka i kształt.jego osobowość.:rasa,środowski,moment dziejowy.(„Filozofia sztuki”)Herbert Spencer-tw.ewolucjonizmu,obserwuje zjawiska społ. i przykładając do nich miarę nauk przyrodniczych,porównując z prawami biol.znał ciągłą zmienność rzeczywistości
PUBLICYSTYKA A. Świętochowski mistrzem polemiki był Aleksander Świętochowski; krytykuje on szlachecki tradycjonalizm i sposób życia, które przyczyniły się do upadku Polski, promował mieszczaństwo, jako sposób życia; dyskusja starzy-młodzi szybko wygasła w wyniku szybkiej degradacji wartości pozytywnych; poza tym ten znany publicysta interesuje się każdą nowo powstałą powieścią, lecz niektórych nie potrafi do końca zrozumieć ("Lalka"); Podkreśla on również znaczenie asymilacji Żydów i emancypacji kobiet jak i pracy jako takiej (nad sobą i innymi). Prasa odegrała ogromną rolę w kształtowaniu się idei pozytywistycznych. Zastępowała ona likwidowane instytucje kulturalne i naukowe. Mogła przybliżyć ludziom sytuację polityczną i społeczną. Zaostrzył się też spór "młodych" i "starych" po wydaniu manifestu "młodej" prasy pt. "My i Wy" A. Świętochowskiego. Autor rozpoczyna artykuł od porównania obu obozów. Mówi: "my jesteśmy młodzi". Uważa, że trzeba myśleć o przyszłości, ale nie zapominać o dokonaniach przeszłych pokoleń. Nie można jednak szanować błędów przeszłości, trzeba wyciągnąć z nich wnioski i poprawić je. Piotr Chmielowski w artykule pt."Utylitaryzm w literaturze" rozprawia się z literaturą romantyczną. Uważa, że stare formy muszą ustąpić nowym, których chcą ludzie. Każdy powinien być użyteczny. Każdy pisarz i artysta powinien żyć życiem wszystkich, a nie tylko własnymi przeżyciami. “Artysta powinien przed wykonaniem swego dzieła powziąć cel jakiś społeczny, utwór jego powinien mieć tendencję, bez tendencji nie ma dobrego dzieła sztuki, są tylko mniej lub więcej pięknie wyrobione fatałaszki. - “Utylitaryzm w literaturze” Piotr Chmielowski.Prasa-zwiększała się ilość czasop.w Polsce,Wiąże się to ze sporem „starej i nowej prasy”.Stara to pisma konserwatywne przecizko pozytywizmowi(Przegląd Katolicki,Bluszcz,Tygodnik Mód,Kłosy,Biblioteka Warszawska)Młoda prasa(Przegląd Tygodnikowy-zredagowana przez Adama Wiślickiego-to właśnie na jego łamach wydrukowano pierwsze manifesty pozytywizmu)Zaliczamy także:”Niwę” i „Opiekun Domowy””Prawda”
Lalka B.Prus- S.Wokulski,I.Łęcka,Stawska,T.Łęcki,Prezesowa Zastawka,Julian Ochocki,Kazimierz Starski,Szuman,Henryk Szlangbaum.Rzecki,A.Katz,Geist,Suzin,hrabina Karolowa,Jan i Małgorzata Mincel,Hopper,Węgiełek,Wysoccy,Maria(magdalenka) hrabia Anglik.Wąsowska,baron Dalski,ciotka Hortencja/Narracja-kilku narrat.pierwszoplanowy 3 osobowy.Narrator oddaje głos Boh.epizodycznym pojawiającym się na moment,dzięki temu odbiorca otrzymuje wszechstronną chartka.gł.postaci.Wielość pkt.Rzeckiego np.opowieść Rzeckiego o pani Stawskiej,postacie z zewnątrz komentują(wiele pkt.)Rzecki jest idealistą,jest naiwnym narratorem,drobiazgowy,rozgląda się dookoła np. na sali rozpraw opisuje szczegółowo.Rzecki to narrator subiektywny.Powieść realistyczna:pokazane są realiza życia XIX w.w Warszawie,pokazane doły społeczne,jako miejsce piekła na ziemi,chora matka,beznosy ojciec,nie tylko ukazuje nęde ale też bezradność pol.środ,arystokracja jest winna,jest nieudolna,zajmuje się przyjemnościami,z wyższością przyjmuje jednostki wartościowe które są niżej w hierarchi np.Wokulski,pokazane śr.Żydów-pod koniec Xix stają się silniejsi,bogacą się,arystokracja-utracjusze np.Starski,obyczajowośc np. koło na wsi,koncerty.P.psychologiczna-przedst.stany emocjonalne,życie wewn,uczucie burzliwe.Wokulski jako romantyk-wyidealizowany obraz kobiety,wyidealizowany obraz miłości,brał udział w powstaniu,odpokutował za zryw narodowo-wyzwoleńczy, indywidualista zamknięty w sobie,niezrozumiały dla innych, osamotniony, tragiczna miłość,burzliwość uczuć,idealista(ideał kobiety) czł.”spóźniony”,czł.który znajduje się nie w tym miejscu i nie o tej porze.Jako pozytywista:dążył do zdobycia wykształcenia,a pochodzenie szlacheckie,nie otrzymuje pracy po zdobyciu wykształcenia,jest zainteresowany badaniami naukowymi,wierzył ze postęp nauki doprowadzi ludzi do szczęścia,jest osobś energiczną,która umie porowadzić interesy,pomaga ludziom biedny(praca u podstaw)Kompozycja otwarta-nie wiadomo tak naprawde co się stało z Boh..Pisarz rysuje trzy warianty:samobójcza śmierć w ruinach zamku,wyjazd do Paryża,egoistyczna podróż do Indii.Czytelnikowi zostaje odp.która jest najbardziej wiarygodna.
„ZBRODNIA I KARA” powieść polifoniczna(wieloglosowa):roznie interpretowane wyd przez roznych bohaterow powiesci,dialogiczność,bohaterowie dokonuja wlasnej oceny,nie sa zalezni od autora cechy:autonomia wew gl bohatera,glos bohatera jest swobodny i nieograniczony,widoczne poszukiwanie wielu prawd,pluralizm swiatopogladowy,autor wyk kontrapunkt swiatopogladowy(zderzenie 2 przeciwnych postaw-uczucie Soni o rozum Raskolnikowa),autor objawia prawde i antyprawde,narrator i autor nie narzucaja wl stanowiska,czytelnik ma sam wyciagnac wnioski,polifonia podlega wielowarstwowej kompozycji powiesc psychologiczna:skupia uwage na przezyciach wew bohatera,celem ukazanie roznorodnych postaw moralnych,bada relacje miedzyludzkie,pkt wyjscia sa utw sentymentalne i romantyczne(Dabrowska,Prus,Dostojewski);postawa Raskolnikowa przed i po zbrodni,wplyw R na ludzi,powiesc o duszy i sumieniu,analiza duszy mordercy,roztargnionego detektywa przypomina Porfiry,wyplywa uniwersalny apel,podst tego systemu jest poszanowanie godnosci czl Motywy zbrodniudowodnienie sobie przynależności do rasy panów,chce nieść dobro dla społeczeństwa. Za pieniądze lichwiarki chce uratować tysiące ludzi. Śmierć gnębicielki lichwiarki,Sprawdzić chciał własną moc, odporność na gnębienie sumienia, wyższość ponad przeciętność. Udowodnienie swej nieprzeciętności.Próba własnych siłPomoc rodzinie. Dunia nie musiałaby wychodzić za mąż dla pieniędzyNiesprawiedliwość. Był młody, a nie miał środków rozwoju. Starucha marnował tylko pieniądze.Chciał być wyrachowany i zimny, dbać o szczegóły. Nie wytrzymał emocjonalnie tuż przed mordem. Zabił obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odbyło się tak jak planował. Komplikacje przy ucieczce. Śmierć Lizawiety tłumaczył jako przypadkową i konieczną (musiał móc uciec)Rola Soniwskazywała mu drogę na zadośćuczynienie i pokutę przyznania, które uspokoi jego napięcie. dodawała mu otuchy, rozumiała go, nie czuł się samotny,wiara i uczucie, szansa przetrwania na SyberiiUświadomiła niedorzeczność idei Raskolnikowa. Wiedząc, że jest niezbędna dla Rodii idzie z nim na zesłanie. Udowodniła mu, że nie ma altruizmu gdy w grę wchodzi cierpienie innych. Jej wpływ skruszył opór Rodii. Pojechała za nim bo kierował nią miłość, dobro i szlachetność. Odpowiedzialna za nawrócenie grzesznika. W momęcie podjęcia decyzji o morderstwie Walka z wahaniem i jednoczesna pewność postanowienia. Lęk obawa ciała i emocji. Zabił w napadzie szału. Ogarnęła go panika wraz z roztargnieniem. Widok trupa napawa go grozą. Przestaje myśleć logicznie. Narastał w nim strach, że ktoś go nakryje. Emocje stworzyły urojenia. Zwraca uwagę na szczegóły w przebłysku świadomości. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie. psychika zbrodniarza szczegółowy opis mordu i psychiki mordercy. Wewnętrzny spór i reakcje po kilku dniach od morderstwa. Życie z piętnem zbrodni. Odcięcie od świata i rozpamiętywanie. Pragnie bez skutku zapomnieć. Zachowuje się jak opętany. Działa w zamroczeniu, a kierują nim emocje. Chce ukryć dowody, zmazać ślady mordu. Strach przed zdemaskowaniem. U innych w słowach i czynach szuka aluzji. Podejrzliwy, zamknął się w sobie. Osaczony. Posępny i ponury. Wolał być sam. Żył w ciągłe w niepewności, histerii, skrajności emocji. Świadomy tej sytuacji. Samotny. KaraNietypowa skrucha. Nie potępia czynu, ale ma świadomość, że nie był do tego zdolny. Potem dopiero pod wpływem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. Mówi o rzeczach w sądzie, które może zataić i nieobwiniać siebie. Mówi dokładną prawdę. Dzięki temu rehabilituje się we własnych oczach. Powraca spokój sumienia.metamorfozaZachodzi w nim przemiana wewnętrzna. Zaczyna czuć potrzebę człowieka (Sonię). Czeka go całe życie, które spędzić chce z Sonią. Stał się bardziej pokorny wobec ludzi i boga - miał cel życia. Zło może zostać zniszczone przez dobro i szlachetność, a nie przez przemoc. powrócił do Boga.Metamorfoza człowieka pogodzonego z naturą.Milosc do Sonii podbudowala go i dodawala odwagi,aby poniesc konsekwencje swego czynu.O tym,ze nie może bez niej zyc i jak bardzo ja kocha,dowiedzial się gdy zachorowala
NOWELE służyły do prezentowania nowych wzorców osobowych, założeń programowych, takich jak praca u podstaw, czy praca organiczna.Gatunek charakteryzujący się zwięzłością, zwartą kompozycją, jednowątkowy z wyraźną puentą na końcu,nad opisami narratora dominują dialogi bohaterów, z kolei sami bohaterowie są reprezentantami klas społecznych lub określonych idei. poruszały problemy społeczne, kultywowały nowe idee i wzorce, ale przede wszystkim poddawały krytyce zacofanie społeczeństwa, konserwatyzm, fanatyzm religijny i antysemityzm. Bohaterowie to ludzie z tłumu, są wśród nich jednostki pozytywne, których działalność służy dobru ogólnemu, nie powoduje nieszczęść i nieporozumień.„Mendel Gdański” M.Konopnickabohater-zyd Mendel i jego wnuk,Utwór poświęcony zjawisku antysemityzmu w Polsce. Ukazuje ludzi, którzy są okrutni i bezwzględni wobec bezbronnego i przykładnego obywatela pochodzenia żydowskiego - Mendla.„Janko Muzykant” H.SienkiewiczKrytyka fałszywej dobroczynności, która wzbudza w dziecku nadzieję, jednak w rzeczywistości niczemu nie służy,problematyka niedocenienie talentu,bieda na wsi,zal epoki-praca u podstaw,przeslanie-należy edukowac warstwy niewyksztalcone„Szkice węglem” H.Sienkiewicz bohaterowie:Rzepa,Zołzikiewicz,Burak,Gomuła,Szmul,ks Czyżyk,Jadwiga Skorabiewska/pisarz zolzikiewicz upija Rzepe i kaze podpisac dok -zgode na odbycie zluzby wojskowej.by ratowac meza rzepowa ulega zolzikiewiczowi,ale ten ucina jej glowe/Utwór ukazujący brak jedności i solidarności w społeczeństwie. Jednostki wykształcone, mogące zdziałać wiele dobrego - Zołzikiewicz, wykorzystują naiwność chłopów - Rzepowie.„A...B...C...” E.OrzeszkowaNowela kultywująca pozytywistyczną ideę pracy u podstaw. Perypetie młodej dziewczyny - Joanny Lipskiej, która nie licząc się z niebezpieczeństwem realizowała program nauczania dzieci od podstaw.narrator-nie bierze udzialu w akcji,tow mu smutek,uzala się nad systemem panstwa problematyka-uczenie ubogich dzieci,bezdusznosc urzednikow,uzaleznienie kobiet od mezczyzn.milosc braterska zal-emancypacja kobiet przeslanie-tragiczny los kobiety w 19 w,koniecznosc nadania kobietom praw”Latarnik”(Sienkiewicz)bohater Józef Skawiński,nastroj-nostalgia,zal progr epoki,praca org,utylitaryzm,przeslanie walka zbrojna nie przyniosla wolnosci krajowi „Antek”(Prus)problematyka-niedocenienie talentu,zal progr epoki-praca u podstaw,aspekt pedagog,przeslanie-należy edukowac warstwy spol i dostrzegac talent”Katarynka”(Prus) bohater:pan Tomasz,niewidoma dzieczynka problematyka-przezwyziezenie uprzedzen,zal epoki-praca org przeslanie-niesienie pomocy warstwom niewyksztalconym”Kamizelka”(Prus)Historia głębokiej miłości miedzy małżonkami, którzy chcą nad wzajem oszczędzić sobie cierpień bohater-mlode malzenstwo,urzednik,szwaczka narracja-ist w swiecie przedstawionym,ma ogromna wiedze,obserwator rzeczywistosci,towarzyszyly mu wspolczucie i smutek,w zakonczenie rozwaza nad przemijaniem problematyka-zmarl na gruzlice,bieda warstw spol,milosc malzonkow,kwestia prawdy i klamstwa zal-praca org przeslanie-trzeba zmienic zarobki mlodej inteligencji,koniecznosc zreformowania opieki med.”Gloria victis”(Orzeszkowa)bohaterowie-powstancy styczniowi,Marian Tarłowski,Jagmin,Romuald Traugutt miejsce-okolice Kobrynia na Podlasiu,miejsce bitwy temat-chwala powstancom,hold zlozony bohaterom-patriotom,narratorem jest przyroda(2 drzewa)-swiadek powstanczej odwagi,bitwy i kleski nowela z sokolem-pochodzi od noweli"Sokół" Boccaccia -charakterystyczny, dobrze zarysowany motyw przewodni, spajający odrębne części utworu przez swe pojawianie się w każdej z nich.-"Kamizelka”
„POTOP”postacie hist:Jan Kazimierz,Janusz i Boguslaw Radziwiłłowie,Karol Gustaw,Sapieha,Opalinski,ks Kordecki,Gryzelda Wiśniowiecka,Lubomirski,Zamoyski,fikcyjni:Kmicic,Aleksandra Billewiczówna,Anusia Borzobohata-Krasieńska,Wołodyjowski,Jan Skrzetuski,Zagłoba,Kuklinowski,Kiemlicz,Roch Kowalski,Soroka,Sakowicz)powiesc historyczna-polaczenie typu walterskotowskiego z dokumentalnym:losy fikcyjnych postaci prezentuje na tle 17 w Szwecji;jest wielowatkowa,panoramiczna,ma cechy epopei,romansu,basni,westernu; gat liter, w którym swiat przedst zostal umieszczony w epoce,która stanowi zamkniety okres dziejow,wyznacznikiem jest tworca,stara się zachowac prawdopodobienstwo zdarzen,boh fikcyjni biora udzial w wielkiej historii Andrzej Kmicic przedstawicielem zubożałego rodu szlacheckiego. Dynamiczny,gwałtowny i porywczy, skłonny do „bitki i wypitki”,Za sprawą miłości zmienia się stopniowo w wzorowego patriotę-zmienia nazwisko na Babinicz. Mimo bujnego temperamentu oraz okrucieństwa wobec wrogów jest on zdolny do szlachetnych czynów, oraz do głębokiej przyjaźnimit sarmacki-wywodzi się z baroku,czl przeciwny nowosciom,Typowym Sarmatą-Zagłoba.Sarmata miał być odważny,waleczny,dumny,wyjątkowy,Ambicja, honor, fantazja, wierność, odwaga i patriotyzm,lubil sobie wypic UBIOR:żupan(sutanna),kontusz,porozcinane rękawy,pasy słuckie,zdobiony kutasami,szabla karabela,wys butymaska literacka-zrodla-pamietnik Paska,Kochowskiego,Mickiewicza,Kordeckiego,Jemiołowskiego,Wyżgi/besteller/jezyk ezopowy(wprow do utworu systemu metafor i przemilczen czytelnych dla pol odbiorcy)/narracja-1-charakt dla pisarzyxix w.,jezyk zrozumialy przez inteligencje,przekazuje ogolne prawdy hist2-kronikarska-rezygnacja z dystansu i zaangazowanie w to co się dizeje 3-reprezentant zbiorowoci,relacjonuje to co sam widzi,krajobrazy,wiarygodnosc hist
„NAD NIEMNEM” Arystokracja:Teofil Różyc, Andrzejowa Korczyńska, Zygmunt Korczyński .Średnia szlachta: Benedykt Korczyński, Marta Korczyńska, Emilia Korczyńska, Bolesław Kirło, Maria Kirłowa, Justyna Orzelska., Szlachta zaściankowa:Anzelm Bohatyrowicz, Janek Bohatyrowicz, Fabian Bohatyrowicz , Jadwiga Domuntówna Etos pracy: •Stos. Benedykta do pracy: nawet w niedziele dogląda prac, żył pracą, która ograniczała się tylko do Korczyna, Korczyn traktował jako placówkę polskości, dzień zaczynał wczesnym rankiem, cenił ludzi pracy-pogardzał leniami. • Potrzeba Justyny bycia użyteczną: wstydzi się ,że nie pracuje, nie boi się pracy, chce się nauczyć ciężkiej pracy (pole, zagroda), podejmując decyzję o małżeństwie ma świadomość tego co ją czeka, chciała być użyczteczna • Pracowitość Bohatyrowiczów: Jan i Cecylia osiedlili się nad rzeką i zbudowali sobie nowy dom, a swoją ciężką pracą dawali przykład innym ludziom, dla nich praca była obowiązkiem, lecz przy tym dawała im radość i spełnienie, wszystko co osiągnęli zawdzięczali sobie, przez stosunek do pracy zyskali powszechny podziw, uznanie i szacunek, dzięki pracy zdobyli majątek i szlachectwo oraz stali się ludźmi niezależnymi, uosabiają piękno fizyczne jako efekt ciężkiej pracy, to oni tworzą etos pracy- ich praca daje im określone dobra. • Problem samodzielności kobiet: Kirłowa mieszka w dworku z mężem i dziećmi, należy do świata pracy, należy do świata pracy, ciężko pracuje na gospodarstwie i z niego zżyje, jest szczęśliwa, lubi pracę Kirłowa utrzymuje męża, który brzydzi się pracy-jest pasożytem, uczyła się pracy u sąsiadów, z każdym rokiem umiała coraz więcej, sama uczyła dzieci, Andrzejowa po śmierci męża zajęła się pracą na większą skalę: szyciem ubrań dla biednych, uczeniem dzieci, prowadzi pustelniczy tryb życia,. • Portrety nieudaczników: osoby o negatywnym stosunku do pracy: Emilia, Różyc, Kirło i Zygmunt, ludzie ci myśleli wyłącznie o sobie, byli leniwi, egoistyczni, żerowali na innych, wykorzystywali ludzi, robili wszystko dla własnych korzyści, wyśmiewali ciężką pracę, byli chciwi, wydawanie pieniędzy zarobionych przez innych przychodziło im z wielką łatwością, byli zatem bezużyteczni i bezwartościowi. Motyw epopei szlacheckiej:podobieństwo "Nad Niemnem" do "Pana Tadeusza". I rzeczywiście, wiele jest elementów świadczących o tym podobieństwie. Jest to świadome nawiązanie pisarki do tradycji mickiewiczowskiej.Przede wszystkim stosunki między Korczynem a Bohatyrowiczami bardzo przypominają układ stosunków między Soplicowem a Dobrzynem.W obu utworach losy ludzkie, akcja romansowa zostają podporządkowane treściom politycznym. Podobny charakter mają też zakończenia. W obu przypadkach następuje połączenie wątków społeczno-politycznego z romansowym. Spór dwóch rodzin kończy się małżeństwem ich przedstawicieli.W obu utworach podobną rolę spełniają opisy przyrody. Zajmują wiele miejsca i nie tylko odmalowują tło, ale także stwarzają nastrój. Podkreśla się za pomocą opisów przyrody jej witalność, pokazuje się piękno polskiego pejzażu.Różnica jest taka, że u Orzeszkowej zdecydowanie silniej dochodzi do głosu myśl o równouprawnieniu stanów, ponadto bohaterowie pracują. Program pozytywistów - pokolenia, dla którego powstanie styczniowe stanowiło granicę "między dawnymi i nowymi laty", był próbą szukania innych dróg, przynajmniej częściowego ograniczenia zależności. W takim kontekście powieść Orzeszkowej traktować trzeba jako wykładnię tych powinności, które społeczeństwo polskie, okaleczone przez historię, musi podjąć, by stan totalnego zniewolenie i apatii ustąpił miejsca wierze w rychłe spełnienie "snów o potędze". Praca, nauka, korzystanie z osiągnięć techniki, otrzymują tu nowy wymiar - stanowią nie tylko drogę, na którą warto wstąpić dla udoskonalenia własnych umiejętności i zdobywania jednostkowych doświadczeń, ale stają się również nakazem moralnym, umożliwiają bowiem rozwój społeczny, są fundamentem przyszłej, wolnej Polski. Myśl o przyszłości nie może przesłonić pamięci o korzeniach, rodowodzie, tradycjach, tym, co najdobitniej zaświadcza o narodowym trwaniu, mimo braku realnych granic państwa.
Kompozycja utworu ma charakter dwuwarstwowy. Elementy tendencyjności "Nad Niemnem" jest to powieść tendencyjna, służąca wskazywaniu właściwych postaw społecznych. Podstawowym typem postaci był działacz, realizujący program pozytywistyczny. Wykształcony, umiejący się liczyć z realiami, gotowy poświęcać własną aktywność przemienianiu rzeczywistości społecznej, bohater ten realizował się przede wszystkim w pracy, która stawała się podstawowym miernikiem wartości człowieka (Jan Bohatyrowicz odnajduje radość w uprawie ziemi). „Nad Niemnem” jako powieść tendencyjna.1. Teza - praca daje ludziom szczęście i jest celem w życiu bohaterów, jest najwyższą wartością wolnego człowieka. 2. Podział bohaterów na dwie grupy: * pozytywni: praca daje im zdrowie, są szczęśliwi i piękni, spełniają się ich marzenia, praca jest dla nich aktem patriotyzmu (zaścianek Bohatyrowiczów, Benedykt i Marta Korczyńscy, Maria Kirłowa);* negatywni: są schorowani i nieszczęśliwi, ich życie nie ma sensu, nie są w stanie zaangażować się uczuciowo, żyją kosztem innych (Teofil Różyc, Ignacy Orzelski, Bolesław Kirło).3. Poruszane są bieżące problemy społeczne i obyczajowe.
* Praca organiczna (rozwój techniki i edukowanie chłopów)* Praca u podstaw (przełamanie barier klasowych i podniesienie poziomu oświaty).* Utylitaryzm (jednostka ma być użyteczna wobec społeczeństwa). MARIA KONOPNICKA „Kubek”- p. l. i adresata łączy kubek, z którego razem pili, po zniszczeniu kubka rozeszli się - sami się przyczynili do rozłąki, kubek może symbolizować jakąś więź, nie mogą się odnaleźć po rozłące, nie żałują tego, p. l. jest opuszczony (dzisiaj), wspomina dawne czasy, wie, że już nie będzie tak jak kiedyś, p. l. możemy utożsamić z autorką, która opuściła swojego męża, wiersz stroficzny, regularny ,rymy krzyżowe ,męskie, występują liczne epitety i animizacje. „Wiem,że...” p. l tęskni, cierpi po stracie bliskiej osoby, wie, że już nigdy mnie ujrzy tej osoby, p. l. żyje wspomnieniem, możemy p. l. utożsamić z Konopnicką, bo kiedyś straciła syna Tadeusza, wiersz astroficzny, rymy krzyżowe, żeńskie,, wiele przerywników, przerzutnie, epitety. „Tu się droga załamała” p. l. żyje wspomnieniami, można go utożsamić z autorką- M.K. straciła syna Tadeusza, jej życie znacznie się zmieniło, z każdym dniem p. l. stawał się bardziej samotny, jego życie jest monotonne, p. l. jest kobietą: „widziałam”, dużo wielokropków, występują epitety i metafory. "Na fujarce".. stylizowany na pieśń ludową M. Konopnicka również porusza temat niedoli chłopskiej. Chłop płacze nad światem, tak okrutnym dla niego. Wraz z nim płacze cała natura. Bohater liryczny twierdzi, że aby wysuszyć łzy wypłakane przez chłopów Bóg musiałby zapalić Ziemię. Wiersz jest pełen smutku, atmosfera jest przygnębiająca. Poetka chce znów rozbudzić w odbiorcy uczucie żalu i współczucia Wiersze wchodzące w skład tych cyklów były stylizowane na piosenki ludowe i wyrażały protest przeciwko cierpieniom człowieka, ubolewanie nad niewolą narodu oraz zawierały obrazy nędzy chłopskiej. „A jak poszedł król...” p. l. Opowiada o sytuacji panującej podczas wojny, lud z nizin społ. Brał udział w wojnie i to oni najczęściej ginęli, króla uroczyście żegnano i witano, gdy wracał z wojny, pójść na wojnę to był obowiązek chłopów, nie byli oni uroczyście witani ani żegnani-tak jak król, ginęli za króla, poświęcali za niego swoje życie, ciężki los chłopa, została ukazana różnica między warstwami społecznymi, los króla jest jasny, przyjemny, król zbiera laury, otoczony jest chwałą, porównanie traktowania króla i chłopów, p. l. Współczuje doli chłopskiej, chłopi nie są doceniani za swoje zasługi-traktuje się ich jako kogoś gorszego, anafory, rymy okalające, wiersz sylabotoniczny. „A kto ciebie będzie złotem” p .l. zwraca się do wsi i okolic-apostrofa, zadaje liczne pytania retoryczne związane z utratą słońca, dostrzega sytuację panującą na wsi, nędzę, niedolę, p. l. Patrzy optymistycznie, nie ujawnia się, adresatem wypowiedzi jest ktoś, kogo dotknął taki los, bud. stychiczna, precyzyjny układ rymów, proste, nieskomplikowane obrazowanie, powtórzenia, stylizowanie na piosenkę ludową. "Rota"; jest to wiersz, który potem był jednym z kandydatów na hymn narodowy; koncentruje się on na patriotyzmie narodowym, żąda od Polaków pełnego oddania ojczyźnie i zachowania jej kultury i co najważniejsze - języka; pojawia się tu także duma pochodzenia z rodu piastowskiego; ważna jest także wiara w możliwość odzyskania niepodległości; naród będzie czekał aż do momentu, aż przyjdzie odpowiedni czas na kolejne powstanie i ostateczne zwycięstwo; ADAM ASNYK „Do młodych” p. l. Zwraca się do ludzi młodych, ludzie młodzi są najwidoczniej niedoświadczeni, dostrzegamy konflikt romantyków z pozytywistami, adresat zbiorowy-pozytywiści, p. l. możemy utożsamiać z autorem, apeluje do młodych, aby myśleli racjonalnie, jest przykładem liryki apelu, nie maja zapominać i niszczyć przeszłości, szanuje przeszłość, wspiera młodych, poucza, czuje się mądrzejszy, nie ujawnia się bliżej w tekście mają pamiętać o miłości i ja czcić, mają ulepszyć świat, anafory, apostrofy, „Daremne żale” wiersz jest apelem, odezwą, która kierowana jest do romantyków, ideały pozytywistyczne są odmienne do ideałów romantyków,stąd poeta uważa,że starsze pokolenie musi podjąć decyzję pomiędzy życiem, aktywnym zaangażowaniem, a bezczynnością i rezycnacją. - 1 zwrota stanowi ostrą rozprawę ze złudzeniami romantyków- przypomina proces przemijania, a ideały romantyków uważa za przeżytek i zgodnie z prawem rozwoju powinny ustąpić nowym,proponowanym przez młodsze pokolenie, tych, którzy za wszelką cenę próbują bronić dawnych myśli, uważa za żałosnych,twierdząc,że temu co minęło nikt nie przywróci świetności. W następnych wersach poeta ukazuje wiarę pozytywistów w ewolucję o postęp,tw.,że ludzki umysłzawsze będzie dążył do poznawania nowego, nieznanego, p. l. Wyraźnie apeluje do starszego pokolenia, by dołączyli do młodszej generacji, w ostatniej strofie wymowa staje się dramatyczna, w ostatnim wersie ostrzega, co może się stać, gdy jego postulaty zostaną zanegowane-tj. opuści tych, którzy nie poddali się jego prawom,skarze ich na zapomnienie i izolacje, monolog „ja” lirycznego, poruszenie konfliktu filozof. I hist. Erotyk pt. "Między nami nic nie było" jest zbudowany na zasadzie antytezy. Następujące jednak dalej argumenty całkowicie zaprzeczają i obalają tezę, za to ostatni wers jest powtórzeniem pierwszego. Tak zastosowana budowa klamrowa nadaje utworowi charakter odrobinę przewrotny. O ile pierwsze słowa jesteśmy w stanie wziąć serio, to po przytoczeniu dowodów owego "nic nie było" ostatni wers musimy odczytać jako ironiczny. Wiersz jest jak gdyby próbą odpowiedzi na domniemane (nie zawarte w tekście) słowa kochanki, że między nimi nic nie zaszło, nic się nie wydarzyło. Podmiot liryczny początkowo sprawia wrażenie, jakby się z tym zgadzał: rzeczywiście nie łączyły ich żadne obietnice i wyznania miłosne, ale zdarzyło się (według dalszego wywwodu) coś o wiele ważniejszego, niż słowa. Były to piękne, jedyne w swoim rodzaju, niezapomniane (przynajmniej dla niego) przeżycia. wspólne podziwianie cudów natury: "girlandy tęcz, obłoków", "jasnych zdrojów", "pierwiosnków i powojów". Stworzyły one między parą bohaterów więź, której nikt nie jest w stanie (nie mijając się z prawdą) zaprzeczyć. Podmiot liryczny sugeruje, że pomimo, iż nie padły słowa o miłości, była ona obecna w jego sercu i zapewne również w sercu wybranki.
MALARSTWO realizm-. Realistyczne sceny z życia malowali Honore Daumier, Jean Francois Millet(malarz wsi”Człowiek z motyką”) , Jules Bastion-Lepage,Gustave Courbet(„Śpiąca prządka”,”Pstrąg”,”Kamieniarze”). Realizm w sztuce opierał się na tych założeniach, co w literaturze. Zadaniem artysty było możliwie dokładne odtworzenie zjawisk natury i ukazanie codziennej doli człowieka. W porównaniu z poprzednim okresem, realizm stracił charakter sztuki dokumentującej wielkie zdarzenia i postacie. Tematyka:wszystko, co daje się sprawdzić w bezpośrednim doznaniu zmysłowym: życie i praca człowieka, realistyczny obraz natury.przedstawia nature,zrywa z kolorem lokalnym,dostrzega i roznicuje znaczenia barw,podejmuje tematyke zw z pejzazem i scena rodzajowanaturalizm-staje się na pozycjach subiektywnego widzenia świata,odrzuca obiektywną interpretacje natury,Józef Pankiewicz(„Targ na jarzyny za Żelazną Bramą”)MALARZE:Józef Chełmoński-tematyka wiejska”Sprawa u wójta”, Aleksander Kotsis-codzienne sceny z zycia galicyjskiego ludu”Ostatnia chudoba”, Gierymski”Żydowka z pomaranczami”,”Święto Trąbek”,”Na cmentarzu starozakonnych”, Gomulicki-znawaca i milosnik historii Warszawy, Behrmann-postacie biednych zydow i widoki pol sztetlow”Nosiwoda”, Gottlieb-tamatyka zyd”Portret siostry Anny”, „Autoportret w stroju wschodnim”,Whistler-zainteresowanie codziennoscia”Portret matki”;Kossak(„Woźnica warszawski”,”Sobieski pod Wiedniem”))Matejko(„Hołd pruski”,”Rejtan”)Europa-1850-1890,Polska-1864-1880./1850-termin realizm staje się hasłem młodych pisarzy francuskich,daata śmierci Balzaka./1880-śmierć Flauberta,debiuty symbolistów./Fazy:przedpowstaniowa(przed 1863)lit.tendencyjnej(1864-1875)nowelistyki(1875-1890)dojrzałego realizmu,schyłkowa./Scjentyzm-Wiedza ,nauka są prawdziwą wartością.Zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu.Są one źródłem naturalnej wiedzy.utylitaryzm-wszystko musi być użyteczne,sztuka też(J,S.Mill)determinizm-każda istota i zjawisko ukształtowane jest przez zespół war.zewnętrznych(H.Teine)organicyzm-społ=organizm,trzba dbać o wszystkie jego części(zwolennik-Spencer)ewolucjonizm-ludzkość podlega nieustannemu rozwojowi(H.Spencer)agnostycyzm-Są rzeczy których czł.nie dowie się nigdy.Badaj to co możliwe.Tematy utw poz:Europa-społ.ludzkie,kariera,władza,pieniądze,miłość ,wojna,psychika człowieka (Flaubert,Dostojewski,Dickens)Polska-praca,ziemia,oświata (Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa)Filozofia:August Comte-myśl ludzka ma służyć poprawie życia,filozofia ma sens praktyczny,powinna badać rzeczywistość dostępną rozumem,nauki przyrodnicze dostarczają metod badawczych także filozofii,wiedzę można osiągnąć poprzez badanie faktów fizycznych nie psychicznych,(„Wykłady fil.pozytywnej”)Hipolit Teine-twórca determinizmu,wyróżniał czynniki wpływające na człowieka i kształt.jego osobowość.:rasa,środowski,moment dziejowy.(„Filozofia sztuki”)Herbert Spencer-tw.ewolucjonizmu,obserwuje zjawiska społ. i przykładając do nich miarę nauk przyrodniczych,porównując z prawami biol.znał ciągłą zmienność rzeczywistości
PUBLICYSTYKA A. Świętochowski mistrzem polemiki był Aleksander Świętochowski; krytykuje on szlachecki tradycjonalizm i sposób życia, które przyczyniły się do upadku Polski, promował mieszczaństwo, jako sposób życia; dyskusja starzy-młodzi szybko wygasła w wyniku szybkiej degradacji wartości pozytywnych; poza tym ten znany publicysta interesuje się każdą nowo powstałą powieścią, lecz niektórych nie potrafi do końca zrozumieć ("Lalka"); Podkreśla on również znaczenie asymilacji Żydów i emancypacji kobiet jak i pracy jako takiej (nad sobą i innymi). Prasa odegrała ogromną rolę w kształtowaniu się idei pozytywistycznych. Zastępowała ona likwidowane instytucje kulturalne i naukowe. Mogła przybliżyć ludziom sytuację polityczną i społeczną. Zaostrzył się też spór "młodych" i "starych" po wydaniu manifestu "młodej" prasy pt. "My i Wy" A. Świętochowskiego. Autor rozpoczyna artykuł od porównania obu obozów. Mówi: "my jesteśmy młodzi". Uważa, że trzeba myśleć o przyszłości, ale nie zapominać o dokonaniach przeszłych pokoleń. Nie można jednak szanować błędów przeszłości, trzeba wyciągnąć z nich wnioski i poprawić je. Piotr Chmielowski w artykule pt."Utylitaryzm w literaturze" rozprawia się z literaturą romantyczną. Uważa, że stare formy muszą ustąpić nowym, których chcą ludzie. Każdy powinien być użyteczny. Każdy pisarz i artysta powinien żyć życiem wszystkich, a nie tylko własnymi przeżyciami. “Artysta powinien przed wykonaniem swego dzieła powziąć cel jakiś społeczny, utwór jego powinien mieć tendencję, bez tendencji nie ma dobrego dzieła sztuki, są tylko mniej lub więcej pięknie wyrobione fatałaszki. - “Utylitaryzm w literaturze” Piotr Chmielowski.Prasa-zwiększała się ilość czasop.w Polsce,Wiąże się to ze sporem „starej i nowej prasy”.Stara to pisma konserwatywne przecizko pozytywizmowi(Przegląd Katolicki,Bluszcz,Tygodnik Mód,Kłosy,Biblioteka Warszawska)Młoda prasa(Przegląd Tygodnikowy-zredagowana przez Adama Wiślickiego-to właśnie na jego łamach wydrukowano pierwsze manifesty pozytywizmu)Zaliczamy także:”Niwę” i „Opiekun Domowy””Prawda”
Lalka B.Prus- S.Wokulski,I.Łęcka,Stawska,T.Łęcki,Prezesowa Zastawka,Julian Ochocki,Kazimierz Starski,Szuman,Henryk Szlangbaum.Rzecki,A.Katz,Geist,Suzin,hrabina Karolowa,Jan i Małgorzata Mincel,Hopper,Węgiełek,Wysoccy,Maria(magdalenka) hrabia Anglik.Wąsowska,baron Dalski,ciotka Hortencja/Narracja-kilku narrat.pierwszoplanowy 3 osobowy.Narrator oddaje głos Boh.epizodycznym pojawiającym się na moment,dzięki temu odbiorca otrzymuje wszechstronną chartka.gł.postaci.Wielość pkt.Rzeckiego np.opowieść Rzeckiego o pani Stawskiej,postacie z zewnątrz komentują(wiele pkt.)Rzecki jest idealistą,jest naiwnym narratorem,drobiazgowy,rozgląda się dookoła np. na sali rozpraw opisuje szczegółowo.Rzecki to narrator subiektywny.Powieść realistyczna:pokazane są realiza życia XIX w.w Warszawie,pokazane doły społeczne,jako miejsce piekła na ziemi,chora matka,beznosy ojciec,nie tylko ukazuje nęde ale też bezradność pol.środ,arystokracja jest winna,jest nieudolna,zajmuje się przyjemnościami,z wyższością przyjmuje jednostki wartościowe które są niżej w hierarchi np.Wokulski,pokazane śr.Żydów-pod koniec Xix stają się silniejsi,bogacą się,arystokracja-utracjusze np.Starski,obyczajowośc np. koło na wsi,koncerty.P.psychologiczna-przedst.stany emocjonalne,życie wewn,uczucie burzliwe.Wokulski jako romantyk-wyidealizowany obraz kobiety,wyidealizowany obraz miłości,brał udział w powstaniu,odpokutował za zryw narodowo-wyzwoleńczy, indywidualista zamknięty w sobie,niezrozumiały dla innych, osamotniony, tragiczna miłość,burzliwość uczuć,idealista(ideał kobiety) czł.”spóźniony”,czł.który znajduje się nie w tym miejscu i nie o tej porze.Jako pozytywista:dążył do zdobycia wykształcenia,a pochodzenie szlacheckie,nie otrzymuje pracy po zdobyciu wykształcenia,jest zainteresowany badaniami naukowymi,wierzył ze postęp nauki doprowadzi ludzi do szczęścia,jest osobś energiczną,która umie porowadzić interesy,pomaga ludziom biedny(praca u podstaw)Kompozycja otwarta-nie wiadomo tak naprawde co się stało z Boh..Pisarz rysuje trzy warianty:samobójcza śmierć w ruinach zamku,wyjazd do Paryża,egoistyczna podróż do Indii.Czytelnikowi zostaje odp.która jest najbardziej wiarygodna.
„ZBRODNIA I KARA” powieść polifoniczna(wieloglosowa):roznie interpretowane wyd przez roznych bohaterow powiesci,dialogiczność,bohaterowie dokonuja wlasnej oceny,nie sa zalezni od autora cechy:autonomia wew gl bohatera,glos bohatera jest swobodny i nieograniczony,widoczne poszukiwanie wielu prawd,pluralizm swiatopogladowy,autor wyk kontrapunkt swiatopogladowy(zderzenie 2 przeciwnych postaw-uczucie Soni o rozum Raskolnikowa),autor objawia prawde i antyprawde,narrator i autor nie narzucaja wl stanowiska,czytelnik ma sam wyciagnac wnioski,polifonia podlega wielowarstwowej kompozycji powiesc psychologiczna:skupia uwage na przezyciach wew bohatera,celem ukazanie roznorodnych postaw moralnych,bada relacje miedzyludzkie,pkt wyjscia sa utw sentymentalne i romantyczne(Dabrowska,Prus,Dostojewski);postawa Raskolnikowa przed i po zbrodni,wplyw R na ludzi,powiesc o duszy i sumieniu,analiza duszy mordercy,roztargnionego detektywa przypomina Porfiry,wyplywa uniwersalny apel,podst tego systemu jest poszanowanie godnosci czl Motywy zbrodniudowodnienie sobie przynależności do rasy panów,chce nieść dobro dla społeczeństwa. Za pieniądze lichwiarki chce uratować tysiące ludzi. Śmierć gnębicielki lichwiarki,Sprawdzić chciał własną moc, odporność na gnębienie sumienia, wyższość ponad przeciętność. Udowodnienie swej nieprzeciętności.Próba własnych siłPomoc rodzinie. Dunia nie musiałaby wychodzić za mąż dla pieniędzyNiesprawiedliwość. Był młody, a nie miał środków rozwoju. Starucha marnował tylko pieniądze.Chciał być wyrachowany i zimny, dbać o szczegóły. Nie wytrzymał emocjonalnie tuż przed mordem. Zabił obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odbyło się tak jak planował. Komplikacje przy ucieczce. Śmierć Lizawiety tłumaczył jako przypadkową i konieczną (musiał móc uciec)Rola Soniwskazywała mu drogę na zadośćuczynienie i pokutę przyznania, które uspokoi jego napięcie. dodawała mu otuchy, rozumiała go, nie czuł się samotny,wiara i uczucie, szansa przetrwania na SyberiiUświadomiła niedorzeczność idei Raskolnikowa. Wiedząc, że jest niezbędna dla Rodii idzie z nim na zesłanie. Udowodniła mu, że nie ma altruizmu gdy w grę wchodzi cierpienie innych. Jej wpływ skruszył opór Rodii. Pojechała za nim bo kierował nią miłość, dobro i szlachetność. Odpowiedzialna za nawrócenie grzesznika. W momęcie podjęcia decyzji o morderstwie Walka z wahaniem i jednoczesna pewność postanowienia. Lęk obawa ciała i emocji. Zabił w napadzie szału. Ogarnęła go panika wraz z roztargnieniem. Widok trupa napawa go grozą. Przestaje myśleć logicznie. Narastał w nim strach, że ktoś go nakryje. Emocje stworzyły urojenia. Zwraca uwagę na szczegóły w przebłysku świadomości. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie. psychika zbrodniarza szczegółowy opis mordu i psychiki mordercy. Wewnętrzny spór i reakcje po kilku dniach od morderstwa. Życie z piętnem zbrodni. Odcięcie od świata i rozpamiętywanie. Pragnie bez skutku zapomnieć. Zachowuje się jak opętany. Działa w zamroczeniu, a kierują nim emocje. Chce ukryć dowody, zmazać ślady mordu. Strach przed zdemaskowaniem. U innych w słowach i czynach szuka aluzji. Podejrzliwy, zamknął się w sobie. Osaczony. Posępny i ponury. Wolał być sam. Żył w ciągłe w niepewności, histerii, skrajności emocji. Świadomy tej sytuacji. Samotny. KaraNietypowa skrucha. Nie potępia czynu, ale ma świadomość, że nie był do tego zdolny. Potem dopiero pod wpływem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. Mówi o rzeczach w sądzie, które może zataić i nieobwiniać siebie. Mówi dokładną prawdę. Dzięki temu rehabilituje się we własnych oczach. Powraca spokój sumienia.metamorfozaZachodzi w nim przemiana wewnętrzna. Zaczyna czuć potrzebę człowieka (Sonię). Czeka go całe życie, które spędzić chce z Sonią. Stał się bardziej pokorny wobec ludzi i boga - miał cel życia. Zło może zostać zniszczone przez dobro i szlachetność, a nie przez przemoc. powrócił do Boga.Metamorfoza człowieka pogodzonego z naturą.Milosc do Sonii podbudowala go i dodawala odwagi,aby poniesc konsekwencje swego czynu.O tym,ze nie może bez niej zyc i jak bardzo ja kocha,dowiedzial się gdy zachorowala
NOWELE służyły do prezentowania nowych wzorców osobowych, założeń programowych, takich jak praca u podstaw, czy praca organiczna.Gatunek charakteryzujący się zwięzłością, zwartą kompozycją, jednowątkowy z wyraźną puentą na końcu,nad opisami narratora dominują dialogi bohaterów, z kolei sami bohaterowie są reprezentantami klas społecznych lub określonych idei. poruszały problemy społeczne, kultywowały nowe idee i wzorce, ale przede wszystkim poddawały krytyce zacofanie społeczeństwa, konserwatyzm, fanatyzm religijny i antysemityzm. Bohaterowie to ludzie z tłumu, są wśród nich jednostki pozytywne, których działalność służy dobru ogólnemu, nie powoduje nieszczęść i nieporozumień.„Mendel Gdański” M.Konopnickabohater-zyd Mendel i jego wnuk,Utwór poświęcony zjawisku antysemityzmu w Polsce. Ukazuje ludzi, którzy są okrutni i bezwzględni wobec bezbronnego i przykładnego obywatela pochodzenia żydowskiego - Mendla.„Janko Muzykant” H.SienkiewiczKrytyka fałszywej dobroczynności, która wzbudza w dziecku nadzieję, jednak w rzeczywistości niczemu nie służy,problematyka niedocenienie talentu,bieda na wsi,zal epoki-praca u podstaw,przeslanie-należy edukowac warstwy niewyksztalcone„Szkice węglem” H.Sienkiewicz bohaterowie:Rzepa,Zołzikiewicz,Burak,Gomuła,Szmul,ks Czyżyk,Jadwiga Skorabiewska/pisarz zolzikiewicz upija Rzepe i kaze podpisac dok -zgode na odbycie zluzby wojskowej.by ratowac meza rzepowa ulega zolzikiewiczowi,ale ten ucina jej glowe/Utwór ukazujący brak jedności i solidarności w społeczeństwie. Jednostki wykształcone, mogące zdziałać wiele dobrego - Zołzikiewicz, wykorzystują naiwność chłopów - Rzepowie.„A...B...C...” E.OrzeszkowaNowela kultywująca pozytywistyczną ideę pracy u podstaw. Perypetie młodej dziewczyny - Joanny Lipskiej, która nie licząc się z niebezpieczeństwem realizowała program nauczania dzieci od podstaw.narrator-nie bierze udzialu w akcji,tow mu smutek,uzala się nad systemem panstwa problematyka-uczenie ubogich dzieci,bezdusznosc urzednikow,uzaleznienie kobiet od mezczyzn.milosc braterska zal-emancypacja kobiet przeslanie-tragiczny los kobiety w 19 w,koniecznosc nadania kobietom praw”Latarnik”(Sienkiewicz)bohater Józef Skawiński,nastroj-nostalgia,zal progr epoki,praca org,utylitaryzm,przeslanie walka zbrojna nie przyniosla wolnosci krajowi „Antek”(Prus)problematyka-niedocenienie talentu,zal progr epoki-praca u podstaw,aspekt pedagog,przeslanie-należy edukowac warstwy spol i dostrzegac talent”Katarynka”(Prus) bohater:pan Tomasz,niewidoma dzieczynka problematyka-przezwyziezenie uprzedzen,zal epoki-praca org przeslanie-niesienie pomocy warstwom niewyksztalconym”Kamizelka”(Prus)Historia głębokiej miłości miedzy małżonkami, którzy chcą nad wzajem oszczędzić sobie cierpień bohater-mlode malzenstwo,urzednik,szwaczka narracja-ist w swiecie przedstawionym,ma ogromna wiedze,obserwator rzeczywistosci,towarzyszyly mu wspolczucie i smutek,w zakonczenie rozwaza nad przemijaniem problematyka-zmarl na gruzlice,bieda warstw spol,milosc malzonkow,kwestia prawdy i klamstwa zal-praca org przeslanie-trzeba zmienic zarobki mlodej inteligencji,koniecznosc zreformowania opieki med.”Gloria victis”(Orzeszkowa)bohaterowie-powstancy styczniowi,Marian Tarłowski,Jagmin,Romuald Traugutt miejsce-okolice Kobrynia na Podlasiu,miejsce bitwy temat-chwala powstancom,hold zlozony bohaterom-patriotom,narratorem jest przyroda(2 drzewa)-swiadek powstanczej odwagi,bitwy i kleski nowela z sokolem-pochodzi od noweli"Sokół" Boccaccia -charakterystyczny, dobrze zarysowany motyw przewodni, spajający odrębne części utworu przez swe pojawianie się w każdej z nich.-"Kamizelka”
„POTOP”postacie hist:Jan Kazimierz,Janusz i Boguslaw Radziwiłłowie,Karol Gustaw,Sapieha,Opalinski,ks Kordecki,Gryzelda Wiśniowiecka,Lubomirski,Zamoyski,fikcyjni:Kmicic,Aleksandra Billewiczówna,Anusia Borzobohata-Krasieńska,Wołodyjowski,Jan Skrzetuski,Zagłoba,Kuklinowski,Kiemlicz,Roch Kowalski,Soroka,Sakowicz)powiesc historyczna-polaczenie typu walterskotowskiego z dokumentalnym:losy fikcyjnych postaci prezentuje na tle 17 w Szwecji;jest wielowatkowa,panoramiczna,ma cechy epopei,romansu,basni,westernu; gat liter, w którym swiat przedst zostal umieszczony w epoce,która stanowi zamkniety okres dziejow,wyznacznikiem jest tworca,stara się zachowac prawdopodobienstwo zdarzen,boh fikcyjni biora udzial w wielkiej historii Andrzej Kmicic przedstawicielem zubożałego rodu szlacheckiego. Dynamiczny,gwałtowny i porywczy, skłonny do „bitki i wypitki”,Za sprawą miłości zmienia się stopniowo w wzorowego patriotę-zmienia nazwisko na Babinicz. Mimo bujnego temperamentu oraz okrucieństwa wobec wrogów jest on zdolny do szlachetnych czynów, oraz do głębokiej przyjaźnimit sarmacki-wywodzi się z baroku,czl przeciwny nowosciom,Typowym Sarmatą-Zagłoba.Sarmata miał być odważny,waleczny,dumny,wyjątkowy,Ambicja, honor, fantazja, wierność, odwaga i patriotyzm,lubil sobie wypic UBIOR:żupan(sutanna),kontusz,porozcinane rękawy,pasy słuckie,zdobiony kutasami,szabla karabela,wys butymaska literacka-zrodla-pamietnik Paska,Kochowskiego,Mickiewicza,Kordeckiego,Jemiołowskiego,Wyżgi/besteller/jezyk ezopowy(wprow do utworu systemu metafor i przemilczen czytelnych dla pol odbiorcy)/narracja-1-charakt dla pisarzyxix w.,jezyk zrozumialy przez inteligencje,przekazuje ogolne prawdy hist2-kronikarska-rezygnacja z dystansu i zaangazowanie w to co się dizeje 3-reprezentant zbiorowoci,relacjonuje to co sam widzi,krajobrazy,wiarygodnosc hist
„NAD NIEMNEM” Arystokracja:Teofil Różyc, Andrzejowa Korczyńska, Zygmunt Korczyński .Średnia szlachta: Benedykt Korczyński, Marta Korczyńska, Emilia Korczyńska, Bolesław Kirło, Maria Kirłowa, Justyna Orzelska., Szlachta zaściankowa:Anzelm Bohatyrowicz, Janek Bohatyrowicz, Fabian Bohatyrowicz , Jadwiga Domuntówna Etos pracy: •Stos. Benedykta do pracy: nawet w niedziele dogląda prac, żył pracą, która ograniczała się tylko do Korczyna, Korczyn traktował jako placówkę polskości, dzień zaczynał wczesnym rankiem, cenił ludzi pracy-pogardzał leniami. • Potrzeba Justyny bycia użyteczną: wstydzi się ,że nie pracuje, nie boi się pracy, chce się nauczyć ciężkiej pracy (pole, zagroda), podejmując decyzję o małżeństwie ma świadomość tego co ją czeka, chciała być użyczteczna • Pracowitość Bohatyrowiczów: Jan i Cecylia osiedlili się nad rzeką i zbudowali sobie nowy dom, a swoją ciężką pracą dawali przykład innym ludziom, dla nich praca była obowiązkiem, lecz przy tym dawała im radość i spełnienie, wszystko co osiągnęli zawdzięczali sobie, przez stosunek do pracy zyskali powszechny podziw, uznanie i szacunek, dzięki pracy zdobyli majątek i szlachectwo oraz stali się ludźmi niezależnymi, uosabiają piękno fizyczne jako efekt ciężkiej pracy, to oni tworzą etos pracy- ich praca daje im określone dobra. • Problem samodzielności kobiet: Kirłowa mieszka w dworku z mężem i dziećmi, należy do świata pracy, należy do świata pracy, ciężko pracuje na gospodarstwie i z niego zżyje, jest szczęśliwa, lubi pracę Kirłowa utrzymuje męża, który brzydzi się pracy-jest pasożytem, uczyła się pracy u sąsiadów, z każdym rokiem umiała coraz więcej, sama uczyła dzieci, Andrzejowa po śmierci męża zajęła się pracą na większą skalę: szyciem ubrań dla biednych, uczeniem dzieci, prowadzi pustelniczy tryb życia,. • Portrety nieudaczników: osoby o negatywnym stosunku do pracy: Emilia, Różyc, Kirło i Zygmunt, ludzie ci myśleli wyłącznie o sobie, byli leniwi, egoistyczni, żerowali na innych, wykorzystywali ludzi, robili wszystko dla własnych korzyści, wyśmiewali ciężką pracę, byli chciwi, wydawanie pieniędzy zarobionych przez innych przychodziło im z wielką łatwością, byli zatem bezużyteczni i bezwartościowi. Motyw epopei szlacheckiej:podobieństwo "Nad Niemnem" do "Pana Tadeusza". I rzeczywiście, wiele jest elementów świadczących o tym podobieństwie. Jest to świadome nawiązanie pisarki do tradycji mickiewiczowskiej.Przede wszystkim stosunki między Korczynem a Bohatyrowiczami bardzo przypominają układ stosunków między Soplicowem a Dobrzynem.W obu utworach losy ludzkie, akcja romansowa zostają podporządkowane treściom politycznym. Podobny charakter mają też zakończenia. W obu przypadkach następuje połączenie wątków społeczno-politycznego z romansowym. Spór dwóch rodzin kończy się małżeństwem ich przedstawicieli.W obu utworach podobną rolę spełniają opisy przyrody. Zajmują wiele miejsca i nie tylko odmalowują tło, ale także stwarzają nastrój. Podkreśla się za pomocą opisów przyrody jej witalność, pokazuje się piękno polskiego pejzażu.Różnica jest taka, że u Orzeszkowej zdecydowanie silniej dochodzi do głosu myśl o równouprawnieniu stanów, ponadto bohaterowie pracują. Program pozytywistów - pokolenia, dla którego powstanie styczniowe stanowiło granicę "między dawnymi i nowymi laty", był próbą szukania innych dróg, przynajmniej częściowego ograniczenia zależności. W takim kontekście powieść Orzeszkowej traktować trzeba jako wykładnię tych powinności, które społeczeństwo polskie, okaleczone przez historię, musi podjąć, by stan totalnego zniewolenie i apatii ustąpił miejsca wierze w rychłe spełnienie "snów o potędze". Praca, nauka, korzystanie z osiągnięć techniki, otrzymują tu nowy wymiar - stanowią nie tylko drogę, na którą warto wstąpić dla udoskonalenia własnych umiejętności i zdobywania jednostkowych doświadczeń, ale stają się również nakazem moralnym, umożliwiają bowiem rozwój społeczny, są fundamentem przyszłej, wolnej Polski. Myśl o przyszłości nie może przesłonić pamięci o korzeniach, rodowodzie, tradycjach, tym, co najdobitniej zaświadcza o narodowym trwaniu, mimo braku realnych granic państwa.
Kompozycja utworu ma charakter dwuwarstwowy. Elementy tendencyjności "Nad Niemnem" jest to powieść tendencyjna, służąca wskazywaniu właściwych postaw społecznych. Podstawowym typem postaci był działacz, realizujący program pozytywistyczny. Wykształcony, umiejący się liczyć z realiami, gotowy poświęcać własną aktywność przemienianiu rzeczywistości społecznej, bohater ten realizował się przede wszystkim w pracy, która stawała się podstawowym miernikiem wartości człowieka (Jan Bohatyrowicz odnajduje radość w uprawie ziemi). „Nad Niemnem” jako powieść tendencyjna.1. Teza - praca daje ludziom szczęście i jest celem w życiu bohaterów, jest najwyższą wartością wolnego człowieka. 2. Podział bohaterów na dwie grupy: * pozytywni: praca daje im zdrowie, są szczęśliwi i piękni, spełniają się ich marzenia, praca jest dla nich aktem patriotyzmu (zaścianek Bohatyrowiczów, Benedykt i Marta Korczyńscy, Maria Kirłowa);* negatywni: są schorowani i nieszczęśliwi, ich życie nie ma sensu, nie są w stanie zaangażować się uczuciowo, żyją kosztem innych (Teofil Różyc, Ignacy Orzelski, Bolesław Kirło).3. Poruszane są bieżące problemy społeczne i obyczajowe.
* Praca organiczna (rozwój techniki i edukowanie chłopów)* Praca u podstaw (przełamanie barier klasowych i podniesienie poziomu oświaty).* Utylitaryzm (jednostka ma być użyteczna wobec społeczeństwa). MARIA KONOPNICKA „Kubek”- p. l. i adresata łączy kubek, z którego razem pili, po zniszczeniu kubka rozeszli się - sami się przyczynili do rozłąki, kubek może symbolizować jakąś więź, nie mogą się odnaleźć po rozłące, nie żałują tego, p. l. jest opuszczony (dzisiaj), wspomina dawne czasy, wie, że już nie będzie tak jak kiedyś, p. l. możemy utożsamić z autorką, która opuściła swojego męża, wiersz stroficzny, regularny ,rymy krzyżowe ,męskie, występują liczne epitety i animizacje. „Wiem,że...” p. l tęskni, cierpi po stracie bliskiej osoby, wie, że już nigdy mnie ujrzy tej osoby, p. l. żyje wspomnieniem, możemy p. l. utożsamić z Konopnicką, bo kiedyś straciła syna Tadeusza, wiersz astroficzny, rymy krzyżowe, żeńskie,, wiele przerywników, przerzutnie, epitety. „Tu się droga załamała” p. l. żyje wspomnieniami, można go utożsamić z autorką- M.K. straciła syna Tadeusza, jej życie znacznie się zmieniło, z każdym dniem p. l. stawał się bardziej samotny, jego życie jest monotonne, p. l. jest kobietą: „widziałam”, dużo wielokropków, występują epitety i metafory. "Na fujarce".. stylizowany na pieśń ludową M. Konopnicka również porusza temat niedoli chłopskiej. Chłop płacze nad światem, tak okrutnym dla niego. Wraz z nim płacze cała natura. Bohater liryczny twierdzi, że aby wysuszyć łzy wypłakane przez chłopów Bóg musiałby zapalić Ziemię. Wiersz jest pełen smutku, atmosfera jest przygnębiająca. Poetka chce znów rozbudzić w odbiorcy uczucie żalu i współczucia Wiersze wchodzące w skład tych cyklów były stylizowane na piosenki ludowe i wyrażały protest przeciwko cierpieniom człowieka, ubolewanie nad niewolą narodu oraz zawierały obrazy nędzy chłopskiej. „A jak poszedł król...” p. l. Opowiada o sytuacji panującej podczas wojny, lud z nizin społ. Brał udział w wojnie i to oni najczęściej ginęli, króla uroczyście żegnano i witano, gdy wracał z wojny, pójść na wojnę to był obowiązek chłopów, nie byli oni uroczyście witani ani żegnani-tak jak król, ginęli za króla, poświęcali za niego swoje życie, ciężki los chłopa, została ukazana różnica między warstwami społecznymi, los króla jest jasny, przyjemny, król zbiera laury, otoczony jest chwałą, porównanie traktowania króla i chłopów, p. l. Współczuje doli chłopskiej, chłopi nie są doceniani za swoje zasługi-traktuje się ich jako kogoś gorszego, anafory, rymy okalające, wiersz sylabotoniczny. „A kto ciebie będzie złotem” p .l. zwraca się do wsi i okolic-apostrofa, zadaje liczne pytania retoryczne związane z utratą słońca, dostrzega sytuację panującą na wsi, nędzę, niedolę, p. l. Patrzy optymistycznie, nie ujawnia się, adresatem wypowiedzi jest ktoś, kogo dotknął taki los, bud. stychiczna, precyzyjny układ rymów, proste, nieskomplikowane obrazowanie, powtórzenia, stylizowanie na piosenkę ludową. "Rota"; jest to wiersz, który potem był jednym z kandydatów na hymn narodowy; koncentruje się on na patriotyzmie narodowym, żąda od Polaków pełnego oddania ojczyźnie i zachowania jej kultury i co najważniejsze - języka; pojawia się tu także duma pochodzenia z rodu piastowskiego; ważna jest także wiara w możliwość odzyskania niepodległości; naród będzie czekał aż do momentu, aż przyjdzie odpowiedni czas na kolejne powstanie i ostateczne zwycięstwo; ADAM ASNYK „Do młodych” p. l. Zwraca się do ludzi młodych, ludzie młodzi są najwidoczniej niedoświadczeni, dostrzegamy konflikt romantyków z pozytywistami, adresat zbiorowy-pozytywiści, p. l. możemy utożsamiać z autorem, apeluje do młodych, aby myśleli racjonalnie, jest przykładem liryki apelu, nie maja zapominać i niszczyć przeszłości, szanuje przeszłość, wspiera młodych, poucza, czuje się mądrzejszy, nie ujawnia się bliżej w tekście mają pamiętać o miłości i ja czcić, mają ulepszyć świat, anafory, apostrofy, „Daremne żale” wiersz jest apelem, odezwą, która kierowana jest do romantyków, ideały pozytywistyczne są odmienne do ideałów romantyków,stąd poeta uważa,że starsze pokolenie musi podjąć decyzję pomiędzy życiem, aktywnym zaangażowaniem, a bezczynnością i rezycnacją. - 1 zwrota stanowi ostrą rozprawę ze złudzeniami romantyków- przypomina proces przemijania, a ideały romantyków uważa za przeżytek i zgodnie z prawem rozwoju powinny ustąpić nowym,proponowanym przez młodsze pokolenie, tych, którzy za wszelką cenę próbują bronić dawnych myśli, uważa za żałosnych,twierdząc,że temu co minęło nikt nie przywróci świetności. W następnych wersach poeta ukazuje wiarę pozytywistów w ewolucję o postęp,tw.,że ludzki umysłzawsze będzie dążył do poznawania nowego, nieznanego, p. l. Wyraźnie apeluje do starszego pokolenia, by dołączyli do młodszej generacji, w ostatniej strofie wymowa staje się dramatyczna, w ostatnim wersie ostrzega, co może się stać, gdy jego postulaty zostaną zanegowane-tj. opuści tych, którzy nie poddali się jego prawom,skarze ich na zapomnienie i izolacje, monolog „ja” lirycznego, poruszenie konfliktu filozof. I hist. Erotyk pt. "Między nami nic nie było" jest zbudowany na zasadzie antytezy. Następujące jednak dalej argumenty całkowicie zaprzeczają i obalają tezę, za to ostatni wers jest powtórzeniem pierwszego. Tak zastosowana budowa klamrowa nadaje utworowi charakter odrobinę przewrotny. O ile pierwsze słowa jesteśmy w stanie wziąć serio, to po przytoczeniu dowodów owego "nic nie było" ostatni wers musimy odczytać jako ironiczny. Wiersz jest jak gdyby próbą odpowiedzi na domniemane (nie zawarte w tekście) słowa kochanki, że między nimi nic nie zaszło, nic się nie wydarzyło. Podmiot liryczny początkowo sprawia wrażenie, jakby się z tym zgadzał: rzeczywiście nie łączyły ich żadne obietnice i wyznania miłosne, ale zdarzyło się (według dalszego wywwodu) coś o wiele ważniejszego, niż słowa. Były to piękne, jedyne w swoim rodzaju, niezapomniane (przynajmniej dla niego) przeżycia. wspólne podziwianie cudów natury: "girlandy tęcz, obłoków", "jasnych zdrojów", "pierwiosnków i powojów". Stworzyły one między parą bohaterów więź, której nikt nie jest w stanie (nie mijając się z prawdą) zaprzeczyć. Podmiot liryczny sugeruje, że pomimo, iż nie padły słowa o miłości, była ona obecna w jego sercu i zapewne również w sercu wybranki.