HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH 07.12.2004

TEMAT: STOSUNKI POLITYCZNE NA DALEKIM I ŚRODKOWYM WSCHODZIE

• Rywalizacja mocarstw europejskich na terenie Japonii i Chin

• W końcu 18 wieku na terenie Azji głównym obszarem rywalizacji mocarstw były Indie

• Wyrazem tego były kolonie powstałe na terenie Indii

• Portugalskie - Goa

• Holenderskie - Cejlon

• Francuskie - enklawy w postaci kolonii

• Wielba Brytania - Bengal i wschodnie wybrzeże

• W Azji południowo wschodniej dominowała Holandia - Jawa, Sumatra, Celebes, Borneo

• Portugalia - Maroko, Malakka

• Wielka Brytania - nowa południowa Walia

• Napoleon chciał wnieść korekty w tym podziale, ale mu się nie udało

• Franca pozostała tylko potęgą kontynentalną

• Wielka Brytania jedynym mocarstwem globalnym

• Na początku 17 wieku do penetracji Indii Wielka Brytania utworzyła kompanie wschodnio-indyjską

• Początkowo była to prywatna spółka handlowa

• Z czasem traci czystko handlowy charakter i staje się instytucją polityczno-wojskową - zdobywanie nowych terytoriów

• Ważną rolę w stopniowym opanowywaniu państewek było zawieranie umów subsydialnych - ograniczały suwerenność państw; wciągały nowe terytoria do realizacji imperialnych celów kompanii

• Tam gdzie zawodziły środki polityczne wkraczały wojska brytyjskie

• Do połowy 18 wieku Wielka Brytania wyparła Francje i Holandię i niemal całą sami skolonizowali

• Drobne księstwa formalnie niezależne były podporządkowane przez umowy subsydialne

• 1857 - powstanie sipajów - żołnierzy indyjskich służący w armii brytyjskiej

• Ogólnonarodowe powstanie przeciw władzy brytyjskiej

• Rezultat długotrwałego niezadowolenia ludności Indii z brytyjskiej polityki burzącej tradycyjne sposoby życia

• Bezpośrednia przyczyna - wprowadzenie w 1857 roku smaru do broni palnej (z tłuszczu zwierzęcego) - obrażało to uczucia religijne hindusów i muzułmanów

• Powstańcy w krótkim czasie zajęli Delhi i ogłosili cesarzem Szacha 2

• Po 2 latach powstanie stłumiono

• Skutkiem była likwidacja kompanii i poddanie Indii władzy korony brytyjskiej

• Przyjęcie w 1877 - przez Wiktorię tytułu cesarzem Indii

• Niepowodzenia Francji w koloniach Indyjskich przyczyniły się do przeniesienia się jej działalności do Azji południowo-wschodniej

• Do Wietnamu wysłali Francuzi delegacje handlową mającą rozeznać się sytuacji politycznej

• Ważną rolę odegrały misje katolickie

• 1787 - pierwszy Francusko-Wietnamski traktat, przyznający Francji uprawienia handlowe i zobowiązujący Francję do udzielenia pomocy wojskowej dla rządzącej w Wietnamie dynastii Nguyenów

• 1857 - pierwsza Francuska interwencja zbrojna, przyczyna było zabójstwo katolickiego księdza

• Traktat pokojowy - 5.06.1862 - na jego mocy Francja uzyskuje na terenie Wietnamu 3 prowincje z Sajgonem i swobodę wyznania religii katolickiej

• W Kambodży też chcieli rozprzestrzeniać wpływy

• W 2 połowie 19 wieku Kambodża zwraca się do Francji z prośbą o pomoc w walce z Syjamem (wpływy brytyjskie)

• 11.08.1863 - traktat Kambodży z Francją ustanawiający protektorat Francuski

CHINY

• Wielkie zainteresowanie kupców europejskich

• W połowie 18 wieku docierali kupcy hiszpańscy, portugalscy, holenderscy, rosyjscy (lądem)

• Handel poddany ograniczeniom

• Najbardziej dotkliwe było zarządzenie cesarza z 1757 głoszące iż zagraniczny handel może odbywać się tylko w Kantonie

• Jedwab, herbata, porcelana

• Problem jak zrównoważyć handel (co mogliby chińczycy importować)

• Gospodarczo Chiny były samowystarczalne

• Cudzoziemscy kupcy płacili srebrem co powodowało głęboki deficyt

• Pod koniec 18 wieku sytuacja ulega zmianie - kupcy nauczyli chińczyków palić opium

• Handel oficjalnie zakazany, ale prowadzony był na szeroką skalę ponieważ przynosił duże dochody

• Dzięki znalezieniu towaru dostarczanego chińczykom w zamian za ich towary handel kwitł

• Nastąpiło odpływ srebra z Chin - zwyżka cen - pogorszenie się sytuacji mieszkańców

• 1839 - konflikt międzynarodowy

• Bezpośrednią przyczyną było skonfiskowanie i zniszczenie przez Kanton opium kupców angielskich

• W odpowiedzi 3 listopada 1839 roku Wielka Brytania atakuje Chiny

• 1 wojna opiumowa

• Wiosną 1842 Chiny skapitulowały

• 29.08.1842 - traktat pokojowy w Nankinie

• Zapoczątkował on procesy ograniczania suwerenności Chin

• Otwarto 4 inne miasta dla handlu

• Oddawał Hongkong Wielkiej Brytanii

• Artykuł 10 - zobowiązywał rząd Chin do ustanowienia odpowiedzialności taryf celnych

• Pokój ten ośmielił inne mocarstwa do zadania od Chin podobnych przywilejów

• USA 1844

• Francja 1844

• Kryzys w Chinach pogłębiał się

• Powstanie Tajpingów 1850-1864 przekształciło się w wojnę domową, która zagrażała rządzącej dynastii Cing

• Spowodowało to ogłoszenie neutralności przez Wielką Brytanię i Francję

• Później jednak państwa interweniują zbrojnie w tzw. 2 wojnie opiumowej

• Przyczyną były 2 wydarzenia z 1856 roku: stracenie w lutym w Chinach misjonarza Francuskiego oskarżonego o nielegalne działanie, i aresztowanie w październiku brytyjskiego statku Arrow

• W listopadzie 1856 roku Wielka Brytania i Francja porozumiewają się z sprawie interwencji

• Zabiegi Chin o pokój

• USA wykorzystują sytuacje Chin - 18.06.1858 - podpisują traktat z Chinami

• 26 i 27. 06.1858 - traktaty Wielkiej Brytanii z Chinami i Francji z Chinami

• Stwarzały możliwość nawiązania oficjalnych stosunków dyplomatycznych

• Otwarto na handel w sumie 16 miast

• Zalegalizowano handel opium

• Obniżono cła do 5%

• Wielka Brytania i Francja chciały dodatkowo rekompensaty za straty

• Chińczycy nie chcieli zapłacić

• Wznowiono działania wojenne, Anglicy i Francuzi wkraczają do Pekinu

• Konwencja Pekińska 24.10.1860 - kończy 2 wojnę opiumową

• Doprowadziła ona do przekształcenia Chin w pół protektorat wielkich mocarstw

• Po klęsce z Japonią w latach 90 19 wieku podział Chin między mocarstwa na strefy wpływów

JAPONIA

• Izolowała się od świata

• Ostre zakazy i ograniczenia - wydanie w 1825 roku przez rząd Japonii rozkazu strzelania bez ostrzeżenia do wszystkich zbliżających się statków

• Izolacja sprawiła że panujący tam feudalizm odbiegał od europejskiego

• Formalnie najwyższą władzę sprawował cesarz, uznawany za wcielenie bóstwa (tytuł Mikado)

• 2 dostojnikiem w hierarchii był szogun - początkowo powoływano tylko na czas wojny, ale od 12 wieku funkcja dożywotnia, przekazywania z pokolenia na pokolenie

• Następował wzrost znaczenia szoguna kosztem cesarza (dla którego pozostały tylko kompetencje religijne)

• Szogunat

• Wzrost znaczenia kasty wojowników - samuraje

• 1 kontakt Japonii z Europą nastąpił w 16 wieku przez portugalskich żeglarzy

• Początkowo życzliwe przyjęcie

• Ale z początkiem 17 wieku po okresie walk o szogunat, ród Tokugawów przejmuje władzę i nie chce misjonarzy

• Jedyne kontakty - przez kupców holenderskich - mogli zawijać do portu w Nagasace

• Zamknięcie granic odbija się na gospodarce

• Bunty

• 1 połowa 19 wieku - głód

• 1833-1837 - wielki głód

• 1837 - powstanie

• Rządy szogunów powoli upadają

• Przełamanie izolacji przez USA

• 1852 - dociera amerykańska eskadra z Perrym na czele

• Dostarczenie listu od prezydenta USA do cesarza Japonii

• Amerykanie zabiegali o wyrażenie zgody na zawijanie statków do portów japońskich

• Od łagodnej perswazji do groźby użycia siły

• Po rozmowach bezowocnych Perry zapowiada że przybędzie za jakiś czas z armią

• Wywarło to wielkie wrażenie na japończykach

• Dzięki rozmową z cudzoziemcami wiedzieli oni co spotkało Chiny

• Luty 1854 - Perry powraca, zostaje znacznie lepiej przyjęty

• 31.03.1854 - traktat pokoju USA - Japonia

• Pierwszy traktat Japonii zawarty z państwem zachodnim

• Na mocy traktatu klauzula najwyższego uprzywilejowania

• Przez następne 4 lata podobne uprawnienia dla Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii, Rosji

• Ale Japonia nie chciała skończyć tak jak Chiny

• Głęboki konflikt polityczny i społeczny w Japonii przez napływ cudzoziemców

• Coraz bardziej napięta sytuacja

• Odpowiedzialność za wszystkie problemy zwalano na przestarzałą instytucję szogunatu

• Wyjście dostrzegano w przywróceniu realnej władzy cesarza

• Opozycja zwraca się do szoguna w październiku 1867 roku z taka właśnie propozycją

• Szogun zgadza się zrezygnować

• Władza przeszła w ręce cesarza Matsuhito

• 3.01.1868 - pozbawienie na mocy oficjalnego dekretu szoguna władzy

• Rewolucja Mejdżi - wielki przełom (po polsku oświecenie)

• Droga do umiarkowanych reform burżuazyjno-demokratycznych

• Szybki rozwój gospodarczy na zasadach kapitalistycznych

• Japonia stała się państwem nowoczesnym

• Od 1868 stolicą Tokio

• Książęta dawni przenieśli się do Tokio i otrzymywali pensję, w zamian zrezygnowali z majątków

• Dzięki temu można było przeprowadzić w latach 1872-1873 reformę rolną

• Chłopi płaca podatki

• 1872 - ruszyła pierwsza kolej w Japonii

• 40 lat później 10 tyś km linii kolejowych w Japonii

• Rozwój żeglugi

• 21 tyś ton wyporności w 1871 roku

• 50 lat później 2,5 mln ton

• 1889 - konstytucja - pomyślana i zredagowana ta, żeby w niczym nie naruszyć władzy cesarza, ministrowie odpowiedzialni przed cesarzem, veto do wszystkich uchwał, dekrety cesarskie

• Armia i flota podlegały cesarzowi

• Szybkie zmiany ekonomiczne

• Rosnący budżet

• Coraz więcej wydawali na wojsko

• 1883 - wprowadzenie powszechnej służby wojskowej

• Japonia korzystała z pomocy Wielkiej Brytanii i Niemiec

• Rosła ludność Japonii z 28 mln do 44 mln

• Pod koniec 19 wieku Japonia stała się największą potęgą na dalekim wschodzie

• Miała plany zaborcze

• Sprzyjały im okoliczności wewnętrzne

• 1886 - układ Japońsko-Chiński - wprowadzał w Korei rodzaj kondominium

• 1894 - wojna Japońsko-Chińska - bezpośrednia przyczyna był interwencja Chińska na płw. Koreańskim w obliczu powstania chłopów

• Interwencja ta została uznana przez Japonię za naruszenie zobowiązać

• Japonia wysyła swoje wojska

• 17.4.1895 - pokój

• Chiny zrzekły się jakichkolwiek roszczeń wobec Korei i Tajwanu a także do płw. Liaotuński z port Arthurem

• Pierwsza zaprotestowała Rosja, która uważała ten teren za swoją strefę wpływów

• Do protestu dołączyły się Francja i Niemcy

• Japonia zrezygnowała z półwyspu i Chiny wydzierżawiły go Rosji

• Chiny zobowiązały się do zapłacenia kontrybucji Japonii w wysokości 364 mln jenów (w pokoju)

• Wrogiem Japonii w Chinach była Rosja

• Rywalizacja o wpływy w Mandżurii i Korei

• Od 1897 - Rosja budowała kolej w Chinach - wschodnich czas podróży skrócono z 45 do 10 dni

• Japonia zaczęła szukać rozstrzygnięcia militarnego

• Sojusz z Wielką Brytanią - 30.01.1902

• Gwarantowali sobie pomoc w sporze z państwem trzecim

• Wielka Brytana, USA, Niemcy - zainteresowane były powstrzymaniem Rosji w Chinach

• 08.02.1904 - Japonia atakuje bez wypowiedzenia wojny Port Arthur

• 10.08.1904 - bitwa

• 1.1905 - kapitulacja Rosji

• Klęska Rosji

• 5 wrzesień - pokój - port Arthur, Korea i południowy Sachalin dla Japonii

1

---