2004 - XII - 17

Wykład

dr. Paweł Bronowski

PSYCHIATRIA I PSYCHOPATOLOGIA DZIECI I MŁODZIEŻY

Lektury obowiązkowe:

„Psychiatria dzieci i młodzieży”, Irena Namysłowska (red), PZWL 2004

„Psychiatria dzieci i młodzieży”, Orwid M., Pietruszewski, Collegium Medicum UJ Kraków 1996

Zalecane:

„Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej dziecka” Rola J., Zalewska M., ASP W-wa 2002

„Rozwój psychiczny człowieka” Namysłowska I.

„Psychiatria” Redakcja Bilikiewicz A., Pużyński S., Robakowski J., Wiórka J.

Rozwój Dyscypliny

Europa

• neurologia, organiczne uszkodzenia mózgu

• wczesnodziecięce przeżycia emocjonalne

Pediatria/psychiatria dorosłych

Redukcjonistyczno - biologiczne podejście

lekarz

USA - aspekty związane z pracą socjalną

• Socjologia, pedagogika, psychologia, prawo

• Krzywdzone dziecko

• Podejście interdyscyplinarne

• Pedagog, psycholog, pracownik socjalny

• Lekarz jako konsultant

Psychiatria młodzieżowa

• II wojna światowa

• Subkultury młodzieżowe

• Adolescencja jako szczególny okres w życiu

Adolescencja - sposoby rozumienia

• Klasyczny - zwiększa podatność na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, nie uważa się jednak adolescencji za czynnik etiologiczny

• Kryzys adolescencji (psychoanalitycy - Freud, Erikson, Blom) - adolescencja jest przerwą w spokojnym rozwoju dziecka, jest to stan pogranicza miedzy normą, a patologią

• Normalny rozwój (psychologowie społeczni - Offer) - adolescencja może przebiegać bez żadnych powikłań, charakteryzuje się dużą kreatywnością i intensywnym rozwojem kontaktów społecznych

Psychiatria wieku rozwojowego jest nauką INTERDYSCYPLINARNĄ

Pacjent, wśród wzajemnie przenikających się systemów:

............komórka, narząd, organizm, człowiek, rodzina, grupa społeczna, społeczeństwo, ludzkość....................

Perspektywa systemowa

• Pacjent staje się elementem wybranych całości, które wpływają na jego funkcjonowanie, objawy oraz sposób rozumienia choroby i leczenia

• Wyraźny wpływ rodziny na rozwój dziecka i adolescenta

Czynniki wpływające na rozwój i powstanie zaburzeń

• Czynniki biologiczno - genetyczne

• Schizofrenia (choroba dwubiegunowa) - wiąże się z zaburzeniami i wahaniami nastrojów, depresja - euforia

• Alkoholizm

• Autyzm

Czynniki wpływające na funkcjonowanie i rozwój dzieci i młodzieży

• Czynniki psychospołeczne

• Mikrosystem czyli RODZINA - podstawowe środowisko - rodzice, rodzeństwo, wzory rodzinne, zachowanie na przestrzeni pokoleń

• Koncepcje psychodynamiczne

• Koncepcje humanistyczne

• Koncepcje systemowe

• Mikrosystem, czyli KULTURA I OKRES CYWILIZACYJNY - normy etyczne, odniesienia do społeczności

• SZKOŁA

• GRUPA RÓWIEŚNICZA

• SPOŁECZNOSĆ LOKALNA

RODZINA-podstawowe środowisko

• Koncepcje psychodynamiczne

• Koncepcje humanistyczne

• Koncepcje systemowe

Fazy cyklu życia rodzinnego Duvall 1977

Faza 1 - para małżeńska bez dzieci

Faza 2 - rodzina z małym dzieckiem

Faza 3 - rodzina z dziećmi w wieku przedszkolnym

Faza 4 - rodzina z dziećmi w wieku szkolnym (do 13 lat)

Faza 5 - rodzina z nastolatkiem (do 20 lat)

Faza 6 - rodzina posiadająca młodych dorosłych (od momentu opuszczenia domu przez pierwsze dziecko do momentu opuszczenia domu przez ostatnie)

Faza 7 - sami rodzice w średnim wieku (faza pustego gniazda do przejścia na emeryturę)

Faza 8 - starzejący się członkowie rodziny od emerytury do śmierci obojga partnerów

Diagnoza w psychiatrii dzieci i młodzieży - wywiad

Wywiad z rodzicami:

• Ustalenie aktualnych trudności dziecka

• Uzyskanie informacji o dziecku w kontekście jego rodziny

• Uzyskanie obrazu funkcjonowania rodziny w jej warunkach społecznych

• Uzyskanie informacji o chorobach psychicznych występujących w rodzinie

Wywiad z dzieckiem

• Nawiązywanie dobrego kontaktu

• Zainteresowanie

• Bezpieczeństwo

• Szacunek

• Empatia - wczuwanie się w czyjąś sytuacją

• Uzyskanie informacji, jakie wg dziecka były przyczyną zgłoszenia się do lekarza

• Ocena stanu psychicznego dziecka

Badania psychologiczne - trudności w zbieraniu informacji

• Rozwój funkcji poznawczych

• Rozwój funkcji emocjonalnych

• Niska motywacja do leczenia

• Postawy buntu wobec dorosłych

Rola ”rozmowy psychologicznej”

• Badanie procesów poznawczych

• Skala inteligencji Terman Merill, 2-14 rok życia

• Test Matryc Ravena - wynik nie zależy od minionych doświadczeń i zdolności werbalnego komunikowania się

• Skala inteligencji Wechslera dla dzieci (WISC - R), 6 - 16 lat - II pełny, słowny, bezsłowny

• Skala dojrzałości społecznej Dolla

• Testy organiczne (liczba i jakość błędów popełnionych przy odtwarzaniu wzorów)

• Test Bender Kopitz

• Test Pamięci Wzrokowej Bentona

• Badanie procesów emocjonalnych - główne metody projekcyjne

• Test Rorschacha

• Test Apercepcji Tematycznej (CATH, CATA)

• Test Zdań Niedokończonych S. Sachsa

• Test Sceny

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży

ICD - 10 - Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (10 rewizja)

DSM - 4 - Amerykańska

• Brak rozgraniczenia miedzy nerwicą i psychozą na rzecz grupowania zaburzeń wg kryterium „podobieństwa ich tematyki i podobieństwa opisowego”

• Zastąpienie terminów „psychoza” i „nerwica” terminem „zaburzenie”

• Rezygnacja z określenia zaburzeń związanych z fazami rozwojowymi

• Zachowano jedynie dwie duże grupy zaburzeń specyficzne dla okresu dziecięcego i młodzieńczego

• Wszystkie inne zaburzenia powinny być diagnozowane wg tych samych kryteriów..........

Zaburzenia rozwoju psychicznego w ICD - 10

F80 - F89		Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)
F80		Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych
	F81.0	Specyficzne zaburzenia czytania
		F81.1
		F81.2
		F81.3
		F81.8
		F81.9
F84		Całościowe zaburzenia rozwojowe
	F84.0	Autyzm dziecięcy
		F84.1
		F84.2	Zespół Retta
		F84.3
		F84.5
		F84.8
		F84.9
F88		Inne zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)
F90 - F98		Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie
F91		Zaburzenia zachowania
	F91.0
		F91.1
		F91.2
		F91.3
		F91.8
		F91.9
F92		Mieszane zaburzenia zachowania i emocji
F93		Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie
	F93.0
		F93.1
		F93.2
		F93.3
		F93.8
		F93.9
F94		Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym
F95
F98		Inne zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym
	F98.0	Moczenie mimowolne (eneuresis) nieorganiczne
	F98.1
	F98.2
	F98.3	............... w niemowlęctwie lub dzieciństwie
	F98.4
	F98.5	Jąkanie się (zacinanie się)
	F98.6
	F99.8

Całościowe zaburzenia rozwojowe

Początki w okresie wczesnego rozwoju

Jakościowe odchylenia w zakresie

• Interakcji społecznych

• Komunikacji

• Cechowania

• Zainteresowania

• Autyzm dziecięcy F84.0

• Zespół Leo Kannera

• Ujawnia się przed upływem 36 miesiąca życia

• 3 - 5 razy częściej u chłopców

• Objaw osiowy - brak odpowiedzi na obecność innych ludzi w otoczeniu oraz ekspresja uczuciowa

• Dziecko traktuje ludzi jakby byli przedmiotami

• Nie dba o własny komfort

• Nie sygnalizuje stanów zmęczenia, głodu itp.

• Nie rozwija zachowań naśladujących

• Gry i zabawy bez zaangażowania społecznego

• Preferuje zabawy w samotności

• Prezentuje zachowania dziwaczne

• Zaburzenia komunikacji - brak kontaktu wzrokowego, adekwatnej mimiki, gestykulacji

• Czysto czynny opór przy próbach rozwiązywania kontaktu

• Zaburzenia mowy

• Stereotypowe ruchy ciała

• Reagowanie rozpaczą na najdrobniejsze zmiany w otoczeniu

Rokowania - niepomyślne

• Związki ze schizofrenią

Leczenie

• Kompleksowe leczenie psychiatryczne z udziałem całej rodziny

• Klasyczne metody psychoterapeutyczne oraz behawioralne (holding, odzwierciedlenie)

• Oddziaływanie rehabilitacyjne z udziałem całej rodziny (turnusy i obozy rehabilitacyjne)

• Katamnezy: 18% osób z diagnozą w dzieciństwie funkcjonuje samodzielnie, 20% pozostaje mutystyczna do końca życia

• Zespół Retta ( F84.2 )

• Genetycznie uwarunkowana choroba ośrodkowego układu nerwowego

• Normalny rozwój do 6 - 8 roku życia

• 4 fazy rozwoju choroby:

• Wczesno - rozwojowa stagnacja

• Dezintegracja motoryczna i regresja

• Stadium pseudostacjonarne

• Późna dezintegracja motoryczna

• Występuje u dziewcząt 1:10000/15000 żywych urodzeń

• Zespół prowadzi prawie zawsze do znacznego upośledzenia umysłowego

• Zespół Hellera - dziecięce zaburzenia dezintegracyjne („demencja dziecięca) F 84.3

• Rozwój dziecka do 2 roku życia jest prawidłowy

• Znaczna i szybka utrata wcześniej nabytych umiejętności w zakresie zabawy, mowy, umiejętności adaptacyjnych i społecznych

• Etiologia nieznana

• Zespół Aspergera - psychopatia autystyczna F84.5

• Te same objawy osiowe co autyzm

• Brak opóźnienia rozwoju mowy i rozwoju poznawczego

• Występuje u chłopców o pierwotnie normalnym lub ponad przeciętnym poziomie inteligencji

Rokowanie:

• - przy wysokiej inteligencji pomyślne

• Zaburzenia u dzieci vs zaburzenia dorosłych

• Większość dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi staje się normalnymi dorosłym

• Mechanizmy psychiczne u dzieci są inne niż u dorosłych

• Nie da się u dzieci wyodrębnić specyficznych jednostek zaburzeń takich jak fobia

• Lęk przed separacją w dzieciństwie F 93.0

• Wieloczynnikowa etiologia lęku

• Zaczyna się pomiędzy 2, a 5 rokiem życia

Leczenie:

- techniki behawioralne, behawioralno - poznawcze

• Fobia w dzieciństwie F93.1

• Lęk zogniskowany na różnych przedmiotach i sytuacjach

• Najczęstsze zachorowania między 5, a 13 rokiem życia

• 2 - 4 - obawy przed zwierzętami, 4 - 6 przed ciemnością

• Lęki przed zastrzykami, owadami

Rokowania:

- korzystne

Leczenie:

• desensyatyzacja (prosimy pacjenta, aby wyobraził sobie sytuację przez co podnosi się poziom),

• techniki poznawcze oraz relaksacyjne

• Lęk społeczny F93.2

• Przedłużenie normalnej fazy lęku przed obcymi - do 30 miesiąca życia

• Unikanie konfliktów z osobami spoza rodziny i dobrze znanymi, trwały lub nawracający lęk wobec obcych

Etiologia:

- poczucie mniejszej wartości determinowane różnorako

Rokowanie:

- jedno z najdłużej utrzymujących się zaburzeń

• Uogólnione zaburzenia lękowe w dzieciństwie F93.8

• Skargi somatyczne, bezsenność, niechęć do konfliktów społecznych, depresja, zamartwianie się sytuacja rodziny etc.

• Etiologia: predyspozycje osobowościowe, brak poczucia bezpieczeństwa, wzory zachowań rodziców

• Rokowania pomyślne

• Leczenie - edukacja rodziców, terapia rodzinna, metody behawioralne i poznawcze

Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym

Zaburzenia funkcjonowania społecznego, którym towarzyszą poważne zakłócenia lub ograniczenia środowiskowe

• Mutyzm wybiórczy F94.0

• Ma wymiar selektywny

• Rozwija się we wczesnym dzieciństwie, dziecko nie odzywa się w pewnych sytuacjach, mimo że nie ma zaburzeń rozumienia mowy

• Występowanie jest rzadkie, do 0,02% - częstsze występowanie u dziewczynek

• Wieloczynnikowa etiologoa

• Leczenie - kombinacja różnych technik psycho- i farmakoterapeutycznych

• Reaktywne zaburzenia przywiązania F94.1

• Niemowlęta i małe dzieci (przed 5 rokiem życia)

• Utrwalenie nieprawidłowości i interakcji społecznych, które mają charakter zahamowany, ambiwalentny lub nadwrażliwy

• Etiologia - niewłaściwa opieka nad dzieckiem (psychiczne i fizyczne zaniedbanie)

Tiki ( definicja wg ICD - 10) - są nie poddającym się działaniu woli nagłym, szybkim, nawracającym, nierytmicznym, stereotypowym ruchem lub wokalizacją

• Nagły początek nie służy żadnemu celowi, zazwyczaj znikają wcześnie - częstsze występowanie u chłopców, często występują rodzinnie

• Występują często, i zwykle przemijają z wyjątkiem zespołu Gillesa de la Touretta

• Etiologoia - genetyczne, organiczmne CUN, zaburzenia neuroprzekaźnictwa, urazy okołoporodowe, czynniki psychologiczne

• Nasilają się pod wpływem stresu

1. Tiki motoryczne - proste (grymasy twarzy, mrugania), złożone (uderzanie się, podskakiwanie, obwąchiwanie się, echokineza)

2. Tiki wokalne - proste (chrząkania, syczenie, prychanie), złożone (powtarzania słów i zdań adresowanych od kontekstu, koprolalia - przekleństwa)

• Chroniczne Tiki motoryczne lub wokalne F95.1

• Występują wielokrotnie w ciągu dnia przez ponad 12 następujących po sobie miesiącach pojedyńcze lub mnogie tiki motoryczne lub wokalne

• Tiki motoryczne

• Najlepsza prognoza, jeśli rozpoczynają się miedzy 6 - 8 rokiem życia

• Mogą przemijać w okresie adolescencji

• Zespół Gilles de la Touretta F95.2

• Występuje wielokrotnie w ciągu dnia, przez co najmniej 12 następujących po sobie miesiącach

• Pojedyńcze i mnogie tiki motoryczne i wokalne

• Zmienność tików, ich lokalizacji anatomicznej liczb, częstości, złożoności i czasu trwania

• Początek choroby 7 - 8 lat

• W 1/3 przypadków w adolescencji występuje koprolalia

• W ciężkich przypadkach może dojść do uszkodzenia ciała

• Wtórnie dochodzi do zaburzeń nerwicowych i depresji

• Leczenie ma charakter kompleksowy - farmakoterapia, terapia behawioralna, trening

relaksacyjny, psychoterapia, poradnictwo dla rodziny i nauczycieli, terapia rodzinna

• Rokowania są na ogół dobre (z wyjątkiem zespołu de la Touretta)

Zaburzenia hiperkinetyczne

• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej F90.1

• DSM IV - ADHD (Attention Defocyt Hyperactivity

• Pierwszy opis, George Still 1902 “Nienormalny defekt kontroli moralnej”

• Występuje u około 3 - 5% uczniów szkół

• Zaburzenia charakteryzujące są trwałymi wzorcami zachowań

• Problemy z utrzymaniem uwagi

• Problemy z kontrolą impulsywności

• Nadmierna ruchliwość

• Objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu inteligencji

• Zaburzenia uwagi

• Krótki czas skupienia uwagi

• Trudności w koncentracji

• Trudności z wybieraniem najważniejszego w danej sytuacji bodźce

• Problemy z impulsywnością

• Wykonywane przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być następstwa w stosunku do siebie samego, jak i innych - wykonywanie zadania bez wysłuchania instrukcji, problemy z wykonywaniem dłuższych prac

• Nadruchliwość - nadmierna ruchliwość nie połączona z wykonywaniem przez nie zadania, która jest irytująca i dokuczliwa dla otoczenia - aktywność jest zwykle chaotyczna, bez określonego celu

• Częste jest dołączenie się zaburzeń nerwicowych oraz takich jak:

• Obniżenie samooceny

• Upór i negatywizm

• Zaburzone relacje z rówieśnikami i dorosłymi

• Chwiejność emocjonalna i niska odporność na stres i frustrację

• Wybuchowość i drażliwość

• Zachowania antyspołeczne

• U około 25% rozwija się w okresie adolescencji i dorosłości - osobowość o typie asocjalnym

• Etiologia

• W przeszłości - zespół mikro zaburzeń czynności mózgu ( w związku z mikrouszkodzeniami) czyli uszkodzenie organiczne

• Obecnie - zaburzenie dojrzewania struktur układu nerwowego spowodowane zmianami genetycznymi

• Leczenie (terapia wieloelementowa) - psychoedukacja (rodzice), psychoterapia systemu rodzinnego, farmakoterapia (psychostymulanty, neuroloeptyki, leki przeciwdepresyjne)

Zaburzenia zachowania - zespół psychopatologiczny, rozpoznawane bardzo wczesnie w okresie dzieciństwa, proces rozpoznawalny od niedawna

• Zachowania terminologiczne i diagnostyczne

• Zachowania „nie mieszczące się w przyjętych normach”

• Rozpowszechnienie - 5 - 8% dzieci i 25% adolescentów, częściej u chłopców niż u dziewcząt

• ICD - 10 - cztery typy zaburzeń zachowania związanych z sytuacją, w której występują:

1. Zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska domowego

2. Z nieprawidłowym procesem socjalizacji

3. Z prawidłowym procesem socjalizacji - właściwie funkcjonuje w grupie, wie co jest dobre, co złe, ale nie przestrzega reguł

4. Zaburzenia opozycyjno - buntownicze

• Niektóre objawy wg ICD - 10

• Częste i gwałtowne wybuchy złości

• Częste kłótnie z dorosłymi

• Częste jawne sprzeciwianie się dorosłym

• Częste celowe działania sprawiające innym przykrość

• Nadwrażliwość, obrażanie się

• Częste kłamstwa, niedotrzymywanie obietnic

• Częste pozostanie poza domem po zmroku

• Okrucieństwa fizyczne wobec innych

• Wagary

• Etiologia - niejasna, akcentuje się znaczenie relacji wewnątrzrodzinnych, przede wszystkim brak poczucia bezpieczeństwa we wczesnym dzieciństwie, co ma wpływ „uruchomienie genów mających wpływ na odmienności temperamentalne lub społeczno - poznawcze

• Rokowanie - wczesny początek - przewlekły przebieg oraz częsta kontynuacja w postaci zaburzeń osobowości w okresie dorosłości (osobowość antysocjalna), ustaniu trudności aadolescencyjnych

• Leczenie

• Częste stosowanie leków

• Słaby wpływ psychoterapii psychodynamicznej

• Niekorzystny wpływ psychoterapii grupowej

• Treningi dla rodziców, efekt krótkotrwały

• Najlepsza skuteczność leczenia zintegrowanego - powinny być systemy oddziaływań socjologicznych, oddziaływania woli, poziom stymulacji (aktywacji) - obozy górskie, przetrwania

• Socjoterapia

• Psychoterapia

Adolescencja

• Zjawisko biologiczne, kulturowe i psychologiczne

• 10%populacji amerykańskiej między 13, a 20 rokiem życia cierpi na zaburzenia wymagające profesjonalnej pomocy

• Liczba wypadków samochodowych stanowi wiodącą przyczynę zgonów i kalectwa

• Samobójstwa stanowią 3 % przyczyn zgonów

• Stale wzrasta liczba nastolatków używających substancji psychoaktywnych, Novello 97'

• Indywidualny rozwój psychiczny

• Osiągnięcie niezależności osobistej

• Rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji

• Ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej

• Rozwijanie struktury wartości - dokonywanie wyborów - wiemy co jest dobre, co złe

• Osiągnięcie niezależności emocjonalnej od rodziców i innych osób dorosłych

• Dążenie do postawy odpowiedzialnej społecznie, Haviighurst 81'

• Trzy fazy rozwojowe

• Okres wczesnego dorastania 11 - 13 lat

• Środkowa faza dorastania 14 - 16 lat

• Późne dorastanie 17 - 19 lat

TYPOWE DLA ADOLESCENCJI ZABURZENIA( 3 )

1. Zaburzenia odżywiania - jadłowstręt psychiczny i bulimia

• Występowanie I zachorowania

• Anoreksja 0,51% - 3,7%, 19/100 tys. kobiety, 2/100 tys. mężczyźni

• Bulimia 1,1% - 4,2%, 29/100 tys. kobiety, 1/100 tys. mężczyźni

• Rozpoczęcie

• Anoreksja - 14 - 18 lat

• Bulimia - 18 - 25 lat

Znaczący wzrost zachorowań w ciągu 40 ostatnich lat - typowe dla krajów wysoko rozwiniętych

1. ANOREKSJA - etiologia

Czynniki osobowościowe

• Perfekcjonizm, zachowania obsesyjno - kompulsywne, wytrwałość i skłonność do unikania urazów

• Wysoki poziom aspiracji, a nie inteligencji

Czynniki biologiczne

• Dziedziczenie

• Neuroprzekaźniki

• Układ hormonalny

Czynniki rodzinne

• Relacje między rodzicami

• Relacje między dzieckiem, a każdym z rodziców z osobna (sztywność relacji, zablokowanie autonomii, nadmierne wymagania, dominująca matka, wycofany ojciec

Czynniki społeczno - kulturowe

• Kraje dobrobytu: konsumpcja vs szczupła sylwetka - bulimia godzi te sprzeczne tendencje

• KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ICD - 10

• Zmniejszenie masy ciała, a u dzieci brak przyrostu masy ciała co najmniej o 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej przy danym wieku i wzroście

• Postępowanie mające na celu zmniejszenie masy ciała jest narzucone samemu sobie przez unikanie „tuczącego pożywienia”

• Samoocenianie siebie jako osoby otyłej oraz występowanie zaburzającego prawidłowe odżywianie się strachu przed przytyciem, co prowadzi do narzucenia sobie samemu niskego progu masy ciała

• Obejmujące wiele układów zaburzenia endokrynne przejawiające się u kobiet zanikiem miesięczkowania, a u mężczyzn utratą seksualnych zainteresowań i potencji

• PRZEBIEG

• Skryte wprowadzenie diety (po urazie?)

• Coraz bardziej drastyczna dieta (eliminacja tłuszczy i weglowodanów)

• Rytuały związane z jedzeniem np. przyjmuje się jakąś ilość jedzenia w określonym czasie, jedzenie jest rozdrobnione, je się z kilku talerzyków

• Prowokowanie wymiotów

• Intensywne ćwiczenia fizyczne

• Chęć zajmowania się jedzeniem - podawanie jedzenia

• Po kilku miesiącach może dojść nawet do utraty 40% masy ciała - zanik miesiączki, bradybardia, obniżenie temperatury ciała, ciśnienia tętniczego, zmniejszenie liczby oddechów, zmiany skórne, utrata owłosienia łonowego, zsinienie kończyn, zaparcia

• Liczne powikłania somatyczne - zaburzenia elektrolitowe, nadżerki żołądka i przełyku, utrata uzębienia, cechy psychoorganiczne (spowolnienie, tendencja do przeżywania różnych rzeczy w kółko, cechy z organicznym uszkodzeniem mózgu

Osoby chorujące utrzymują dotychczasowy poziom aktywności społecznej

• LECZENIE, cel - przyrost masy ciała

• Terapia rodzin u pacjentek poniżej 18 roku życia

• Farmakoterapia

• Kompleksowość oddziaływań

• Terapia indywidualna, trening żetonowy (behawioralny)

1. BULIMIA - kryteria diagnostyczne DSM IV

• Powtarzające się epizody gwałtownego objadania się - jedzenie w krótkim czasie takiej ilości jedzenia, aby można ja było zjeść w podobnym czasie i okolicznościach oraz poczuciem braku kontroli nad jedzeniem podczas epizodu

• Stosowanie nawracających, nieprawidłowych zachowań kompensacyjnych służących zapobieganiu przyrostu masy ciała - wymioty

• Zarówno epizody objadania się, jak nieprawidłowości zachowania kompensacyjnego występują przeciętnie dwa razy na tydzień przez 3 miesiące

• Samoocena jest wyznaczona głównie przez kształt i masę ciała

Typy:

• Przeczyszczający (wymioty i środki farmakologiczne)

• Nie przeczyszczający (dieta i dużo ćwiczeń)

• PRZEBIEG

• Jedzenie jako środek pozwalający zmniejszyć napięcie psychiczne, łagodzące poczucie samotności i odrzucenia

• Duże ilości ulubionych pokarmów mają wymiar samonagradzania

• Epizody objadania się mają wymiar napadowy (utrata kontroli nad ilością spożywanych pokarmów)

• Prowokowanie wymiotów lub stosowanie środków przeczyszczających

• Starają się dużo ćwiczyć lub uprawiać sport

• Objadanie się ma miejsce w ukryciu, towarzyszy im poczucie winy i dyskomfortu oraz obniżenie samooceny

• Często pojawia się depresja

• Poważne powikłania fizjologiczne

• Rokowanie - 50%pełne wyleczenie, 30% poprawa z tendencją do nawrotów, 20% brak poprawy

• LECZENIE

• Psychoterapia (kompleksowa), szczególnie przydatna jest tu poznawczo - behawioralna

• Terapia behawioralna - polega na zmianie zachowania człowieka

• Terapia poznawczo - behawioralna - polega na zmianie sposobu myślenia, w przypadku bulimii chodzi o to, aby osoba inaczej spojrzała na swoje ciało, na swoją wagę

• Terapia rodzin

• Leczenie farmakologiczne

2. DEPRESJA MŁODZIEŃCZA

• Swoiste zaburzenia w adolescencji?

Kępiński 1974 - odrębny zespół, na który składają się zaburzenia nastroju, lęk, zaburzenia w zachowaniu raz znaczne nasilenie autodestrukcji

Bomba 1982 - obniżenie nastroju, obniżenie napędu, nieokreślony lęk przed przyszłością

• Inne „pochodne” objawy - niewydolność w nauce, poczucie bezsensu życia, myśli, tendencje i próby samobójcze, zmienność nastroju, autodestrukcyjne zaburzenia zachowania, somatyczne manifestowanie lęku, hipochondria

Autodestrukcja zaburzenia zachowania - samookaleczenia, przyduszanie się

Somatyczna manifestacja lęku - drżenie, wzrost ciśnienie serca, nadmiernie pocenie się

• OBRAZ KLINICZNY

Zaburzenia nastroju - obniżenie nastroju, zmienność nastroju z dysfonią

Podwyższony poziom lęku

Zaburzenia w sferze poznawczej - trudności w szkole

Dolegliwości somatyczne - spadek aktywności, złe samopoczucie, zainteresowanie stanem zdrowia

ICD - 10:”mieszane zaburzenia zachowania i emocji” F92.0

• PRZYCZYNY

• Osiągnięcie niezależności osobistej

• Ukształtowanie osobowości męskiej lub kobiecej

• Osiągnięcie niezależności emocjonalnej od rodziców i innych osób dorosłych

• Rozwijanie struktury

• LECZENIE

• Psychoterapia - określenie i usunięcie czynników wpływających niekorzystnie na proces dorastania oraz udzielenie pomocy, która usunie te trudności

WSPIERANIE ROZWOJU

• Relacja psychoterepautyczna

• Wzmacnianie obrazu siebie i samooceny

• Wzrost kompetencji społecznych

1. SZCZEGÓLNE POSTACI ZABURZEŃ ZACHOWANIA

1. ZABURZENIA KONWERSYJNE (dawniej histeria)

• Polegają na nieświadomym przekształcaniu konfliktu psychicznego w zaburzenia czynności somatycznych

• Związek między wystąpieniem tego zjawiska, a sytuacją

• Częstsze występowanie u kobiet, niż u mężczyzn

• ETIOLOGIA

• Czynniki psychiczne

• Dzięki konwersji podstawowy konflikt pozostaje nieuświadomiony

• Uzyskanie pozytywnych wzmocnień ze środowiska

• Uzyskanie kontroli nad otoczeniem

• OBJAWY - duża różnorodność - dysproporcja między ciężkością objawu, a zachowaniem chorego

• Deficyt funkcji motorycznych i czuciowych

• Zaburzenia chodu

• Porażenia

• Zaburzenia świadomości

• Napady drgawkowe

• Zaburzenia wzroku

• Bezgłos

1. LECZENIE

• Psychoterapia mająca na celu uświadomienie i rozwiązanie konfliktów psychicznych

• Przewlekły przebieg

1. UZALEŻNIENIE ICD - 10

• Kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których przyjmowanie substancji dominuje nad innymi zachowaniami, które miały poprzednio dla pacjenta większa wartość

• Głównym objawem zespołu uzależnienia jest pragnienie (często silne, czasami przemożne) przyjmowanie substancji psychoaktywnej, alkoholu lub tytoniu

• Przyjęcie substancji nawet po bardzo długim okresie abstynencji, może wytwarzać zjawisko gwałtownego nawrotu innych objawów

• Wystąpienie 3 lub więcej następujących cech w ciągu ostatniego roku:

• Silne pragnienie przyjmowania substancji lub poczucie przymusu jej przyjmowania

• Trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji, jego rozpoczęcie, zakończenia lub ilości

• Fizjologiczne objawy stanu odstawienia występuje po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji

• Stwierdzenie tolerancji

• Z powodu przyjmowania substancji psychoaktywnej, narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności

• Zespół uzależnienia może dotyczyć określonej substancji (alkohol, tytoń), grupy substancji (leki opiatowe) albo szerokiego zakresu różnych substancji

• BIOPSYCHOSPOŁECZNA KONCEPCJA ETIOLOGII UZALEŻNIEŃ

• Wpływy genetyczne

• Wpływy społeczne - socjalizacja poprzez rodziców, krewnych, rówieśników)

• Wpływy psychologiczne

• Środowiska lokalnego - mass media, normy kulturowe, dostępność alkoholu to podstawowe elementy kompleksowego biopsychospołecznego modelu etiologii uzależnienia Zucker 1994

• KONSEKWENCJE NADUŻYWANIA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH - ASPEKTY KLINICZNE

• Różne formy ostrego zatrucia

• Szkodliwy wpływ na zdrowie mimo braku objawów uzależnienia

• Uzależnienie

• Zespół abstynencyjny

• Majaczenie po odstawieniu

• Zaburzenia psychotyczne

• Zespół amnestyczny

• Zaburzenia rezydualne lub późno ujawniające się

• PODEJMOWANIE LECZENIA - leczenie odwykowe podejmują zwykle osoby w zaawansowanym stadiach uzależnienia związanych z bardziej nasilonymi konsekwencjami

• Psychostymulanty - 2 podstawowe rodzaje

• Kokaina - środek organiczny

• Amfetamina - środek syntetyczny

• Działanie

• Zwiększone subiektywnie, odczuwanie energii wewnętrznej

• Stan euforii i pewność siebie

• Efekty fizjologiczne są podobne do efektów pobudzenia emocjonalnego

• Przyspieszona praca serca

• Wzrost ciśnienia krwi

• Przyśpieszone działanie układu oddechowego

• Zwiększone wydzielanie potu

• Zmniejsza się ukrwienie podbrzusza i kończyn

• Leczenie

• Leczenie niedostatecznie skuteczne

• Podawanie środków zbliżonych do dopaminy

• Podawanie środków antydepresyjnych

• Wygaszanie bodźców związanych ze środkiem

1. Marihuana

• Efekty psychologiczne

• Spadek aktywności psychomotorycznej

• Osłabienie pamięci operacyjnej

• Wrażenie, że czas płynie wolniej

• Stan beztroski i odprężenia

• Skutki działania

• Poprawa zdolności interpersonalnych

MIT: Marihuana wpływa pozytywnie na zachowanie społeczne

• Zrelaksowanie i tym samym mniej leków

• Inna interpretacja swoich zachowań

• Zespół amotywacyjny

• Regularne palenie marihuany prowadzi do rozwinięcia pasywnych cech osobowości

• Konsekwencje zdrowotne

• Od 1999 do 2002 roku na oddziałach ratunkowych szpitali liczba pacjentów w wieku 11-17 lat, u których marihuana była związana ze zgłoszeniem wzrosła o 48%

• Marihuana jest drugim (po kokainie) środkiem, który występuje w oddziałach ratunkowych

• CASA WHITE PAPER 2004

• Powody zgłoszenia się na leczenie:

• Niemożność zaprzestania lub zredukowania ilości, bezsenność, depresja, niezdolność koncentracji i zapamiętywania

• Od 1992 liczba osób powyżej 18 roku życia leczonych z powodu zażywania marihuany jest większa niż z powodu alkoholu

• W latach 1999 - 2001 osoby poniżej 18 roku życia przyjęte do leczenia - wzrost o 148%!!!!

• Marihuana i inne środki

• Bardzo silna statystyczna zależność między używaniem marihuany, a kokainą, heroiną, metaamfetamina, LSD i ekstazy

• Ci, co zażywają marihuanę są 26 razy bardziej narażeni na używanie powyższych środków

2. Halucynogeny - rodzaje

• Serotoninergiczne środki halucynogenne - LSD, Meskalina, Psylocybina - wyraźne halucynacje wzrokowe, silne oddziaływanie na świadomość

• Amfetaminy amylowe - MDA, MDMA (ecstazy) - pochodne amfetaminy, powodują zmiany w nastroju i świadomości oraz zmiany czucia

• Antycholinergiczne środki halucynogenne - Atropina, Skopolamina - trans podobny do snu

• Dysocjacyjne środki znieczulające - PCP - Fencyklidyna - znieczulenie częściowe, oddziaływanie na świadomość

• Profilaktyka - cele

• Zmniejszanie zapotrzebowania - redukcja popytu

• Zmniejszenie konsekwencji redukcja szkód

2005 - I - 15

Zaburzenia psychotyczne

SCHIZOFRENIA - stanowi jeden z podstawowych problemów diagnostyczno - terapeutycznych

• Trudności definicyjne - co jest zaburzeniem psychotycznym?

• Bogata literatura, ale dotycząca osób dorosłych

• W skali globalnej 1% ludzkości zachoruje na schizofrenię

Zaburzenia psychotyczne to stany chorobowe, w których występują:

• Urojenia - pewne trwałe, utrwalone sądy, które odbiegają od rzeczywistości

• Omamy (wzrokowe, słuchowe, celestetycznych związane z czuciem)

• Zaburzenia świadomości

• Zaburzenia emocji i nastroju łączące się z zaburzeniami myślenia i aktywności złożonej (rozszczepienia osobowości)

• Psychiatria dzieci i młodzieży - okres intensywnego rozwoju fizycznego i emocjonalnego - specyfika:

• Rzadko ujawniają się w dzieciństwie, a często w adolescencji

• Znaczenie wczesnej diagnozy

• Trudności w diagnozie

• Zaburzenia psychotyczne czy manifestacja trudności rozwojowych

• Znaczenie informacji pochodzących z wielu źródeł

• Zaburzenia psychotyczne w przebiegu chorób somatycznych

• Czynniki egzogenne (choroby mózgu, ogólno - ustrojowe) - padaczka skroniowa, nowotwory mózgu, choroby naczyniowe mózgu, degeneracyjne - choroba Huntingtona, zaburzenia endokrynne, choroby infekcyjne i autoimunologiczne

• Obraz kliniczny jest niejednorodny i zamazany - różne mechanizmy i przyczyny

• Częste występowanie zaburzeń świadomości, omamów wzrokowych oraz katatonicznych (zastyganie w pewnych pozycjach na długo)

• Niedostosowane zachowanie, dezorganizacja, pobudzenie

• Diagnoza - ocena stanu somatycznego, neurologicznego, wybrane techniki diagnostyczne (płyn mózgowo - rdzeniowy, dno oka, EEG)

• Stany psychotyczne będące następstwem używania substancji psychoaktywnych

• Może doprowadzić do ujawnienia się długotrwałych procesów psychotycznych

• Objawy „schizofrenopodobne” - LSD, amfetamina, ecstazy, PCP (anielski pył)

• Diagnostyka w kierunku używania substancji psychoaktywnych

• Krótkotrwałe dekompensacje psychotyczne

• Osoby z zaburzeniami osobowości (chwiejna, emocjonalna i schizotypowa)

• Kryzys adolescencji

• Sytuacje poważnych urazów psychofizycznych (wykorzystywanie seksualne)

ICD - 10:”ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne” - ostry początek, przemijający charakter i związek ze stresem

• SCHIZOFRENIA - jest zdeterminowana genetycznie

• Duże trudności diagnostyczne - kryzys adolescencji

• Ważne dla różnicowania

• Przemijający charakter

• Brak utrwalonych urojeń

• Brak formalnych zaburzeń myślenia

• Specyficzne relacje z ludźmi

• Schizofrenia w okresie dorastania

ICD - 10:”objawy wytwórcze, szczególnie istotne dla rozpoznania schizofrenii”:

• Odsłonięcie, nasyłanie i zbieranie myśli

• Echo myśli, urojenia oddziaływania, owładnięcia wpływu

• Głosy omamowe komentujące na bieżąco zachowanie pacjenta lub dyskutujące o nim

• Utrwalone urojenia o niedostosowanej kulturowo lub dziwacznej treści

• Specyficzne objawy muszą utrzymywać się przez większość czasu w ciągu jednego miesiąca lub dłużej

• Psychozy schizofreniczne okresu rozwojowego są rozpoznawane wg tych samych kryteriów diagnostycznych, co schizofrenia dorosłych - są tymi samymi zaburzeniami, ale o wczesnym początku

• Występowanie

• Choroba ujawnia się w okresie późnej adolescencji lub wczesnej dorosłości

• 39% mężczyzn i 23% kobiet zaczęło chorować przed 18 rokiem życia (Laranger 1998)

• 1/10000 dzieci zachoruje na schizofrenię

• Obraz kliniczny

• Pierwszy epizod przypomina zwykle „dorosłą schizofrenię”

• Faza przedchorobowa (retrospektywnie oceniana)

• Niższa waga urodzeniowa, powikłania okołoporodowe, gorsze przystosowanie społeczne, niższy iloraz inteligencji, tendencja do samotnych zabaw w wieku 4-6 lat, opóźnienia rozwoju mowy

• Faza objawów zwiastunowych lub prodromalnych (od pierwszych zmian w zachowaniu do wybuchu jawnej psychozy)

• Podejrzliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, zmiana poczucia siebie i otoczenia

Wg Younga i McGorrego

• Zmiana nastroju

• Zaburzenia myślenia

• Zmiany w odczuwaniu siebie i otoczenia

• Zaburzenia behawioralne (wycofanie społeczne, utrata zainteresowań itp.)

• Objawy somatyczne - zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, utrata energii, spadek motywacji

• 50-90% - prezentuje objawy prodromalne

• Znaczenie wczesnego rozpoznania i wczesnej interwencji - neurotoksyczność procesu schizofrenicznego

• Pierwszy epizod jawnych objawów psychotycznych

• Faza ujawnionej choroby (w stosunku do dorosłych)

• Tak samo częste omamy i formalne zaburzenia myślenia

• Usystematyzowane urojenia i objawy katatoniczne są rzadsze

• Częste urojenia hipochondryczne i dysmorfofobia (poczucie zmiany własnego wyglądu)

• Okres reemisji (poprawy)

• Typy obrazów pierwszego epizodu

• Pseudopsychopatyczny - izolacja, odmowa chodzenia do szkoły, agresja czynna i słowna

• Pseudonerwicowy - zaburzenia koncentracji uwagi, skargi somatyczne, hipochondryczne i lękowe

• Obsesyjno - kompulsywny - natręctwa, autoagresja, obniżenia nastroju

• Rokowanie

• Wczesne zachorowanie to czynnik zdecydowanie negatywny

• Wyjściowo niskie umiejętności społeczne rokują gorzej

• Czynniki wpływające negatywnie

• Schizoidalne cechy osobowości przedchorobowej

• Niski poziom funkcjonowania ogólnego

• Niski iloraz inteligencji

• Długi okres prodromalny - długi czas biedy, z człowiekiem dzieją się dziwne rzeczy, ale nie wiemy, co się z nim dzieje, brak psychozy

• Długo okres nieleczonej psychozy

• Rodzinne obciążenia

• Płeć męska

• Narastanie objawów negatywnych - wycofanie się z aktywności społecznej

• Używanie substancji psychoaktywnych

• Leczenie

• Farmakologia

• Oddziaływanie psychospołeczne - rodzina, psychoterapia grupowa, szkoła psychoedukacja - najczęściej kierowana do członków rodzin osób, które chorują

Rodzina

• Rodzina - zmiany

• Rodzina odgrywa podstawową rolę dla rozwoju i zdrowia psychicznego dziecka

• W ostatnich latach widoczne wyraźne zmiany w funkcjonowaniu rodziny

• 4 podstawowe funkcje rodziny: socjalizacyjna, ekonomiczna, reprodukcyjna, seksualna (Murdoch 1949)

• Modele zmian

• Instytucjonalno - towarzyski

• Atrybuty rodzicielskie - funkcjonowanie rozwojowe

• Rodzina - stresory

• Kryzys w rodzinie - zdarzenia i sytuacje, do których rodzina nie jest przygotowana

• Model kryzysu

• Zdarzenie

• Zasoby rodzinne - spójność, zdolność do adaptacji, zasoby materialne, wsparcie społeczne, przekonania religijne

• Znaczenie zdarzenia

• Kryzys

• Czynniki stresowe związane z przechodzeniem przez fazy rozwojowe rodziny

• Czynniki związane z nieoczekiwanymi wydarzeniami, w tym społecznymi - rodzina w nasilonym stresie

• Rodzina w Polsce- czynniki wpływające na zmiany struktury

• Obniżenie dzietności rodzin - rodzina z jednym dzieckiem

• Rodziny niepełne, mniejsze dochody, mniejsze poczucie bezpieczeństwa, konieczność pracy dodatkowej

• Rozwody - psychologiczne skutki

• Przedłużenie czasu pracy

• Bezrobocie

• Ubóstwo

• Sytuacja mieszkaniowa

• Alkoholizm w rodzinie

• Narkomania

• Przemoc w rodzinie - to wszelkie akty złego traktowania jednego z członków rodziny, który nie potrafi się skutecznie bronić

• Następstwa - zerwanie związków z innymi, zagrożenie poczucia bezpieczeństwa w świecie, samooceny, zniszczenie poczucia porządku, ładu świata - powstanie poważnych bezpośrednich i odległych skutków dla zdrowia psychicznego

• 30% rodzin miejskich

• 40% rodzin wiejskich

• Ponad 30% sprawców ma wyższe wykształcenie

• Sytuacja dziecka jest najgorsza

• Ujęcia teoretyczne

• Teorie indywidualne - zachowania-przemoc (osobowość sprawcy)

• Teorie interakcyjne - relacje między ofiarą, a sprawcą (błędne koło)

• Teorie społeczne i kulturowe - normy społeczne, ubóstwo, patologie społeczne

• Teorie integrujące - sześcioczynnikowy model Gellesa

• Doświadczanie przemocy przez rodziców

• Cechy osobowości rodziców

• Pozycja społeczna rodziców

• Stresy sytuacyjne doświadczone przez rodzinę

• Normy i wartości

• „Iskra zapalna”

Najpoważniejszym skutkiem doświadczenia przemocy jest utrata bezpieczeństwa

Zespół stresu pourazowego - zmiany w sferze emocjonalnej, uporczywa dysforia, myśli samobójcze, samookaleczenia

• Bezpośrednie i natychmiastowe skutki przemocy w rodzinie

• Zmiany w świadomości - amnezja lub hipermnezja, dysocjacja

• Zmiany w postrzeganiu siebie - bezradność, wstyd, poczucie winy, poczucie odmienności

• Zmiany w postrzeganiu prześladowcy - koncentracja na związku z prześladowcą, idealizacja lub paradoksalna wdzięczność

• Zmiany w relacji z innymi - izolowanie i wycofywanie się, unikanie intymnych związków, trwały brak zaufania

• Zmiany w systemie wartości - utrata wiary, poczucie beznadziejności i rozpacz

• PTSD - lęk, depresja, zachowania autodestruktywne, próby samobójcze, uzależnienie od substancji psychoaktywnych

• Terapia - podejście interdyscyplinarne - interwencja kryzysowa

• Psychoterapia ofiar przemocy -

Grupa samopomocy - rodzinna, indywidualna

Dzieci - odbudowanie poczucia bezpieczeństwa oraz więzi

Wykorzystywanie seksualne dzieci i młodzieży

• Molestowanie seksualne - dziecko staje się obiektem użytym przez dorosłego w celu zaspokojenia swoich potrzeb

• Nie tylko zachowanie, lecz raczej intencja

• Rozpowszechnienie (Kelly - definicja restrybucyjna) - 1/25 kobiet, 1/50 mężczyzn było ofiarami wykorzystywanego w dzieciństwie

• Formy wykorzystywania seksualnego

• Podglądanie dziecka, pokazywanie mu materiałów pornograficznych, pieszczoty, nakłanianie dziecka do zachowań seksualnych

• Przyczyny

• Dziecko staje się obiektem zastępczym

• Sprawca jest frustratem seksualnym

• Preferencje pedofilne

• Wykorzystywanie seksualne w rodzinie

• Rodziny o cechach kazirodczych (Furniss 1991)

• Słaba spójność rodziny, zagrożenie rozpadem, jego uniknięcie jest celem podstawowym - córka delegowana do roli partnerki seksualnej ojca

• Otwarty i silny konflikt w rodzinie, dezorganizacja, przemoc, przemieszane role rodzinne - córka stając się partnerką seksualną ojca łagodzi jego gniew

• Następstwa

• Fizyczne - upławy, krwawienia z pochwy lub odbytu, problemy z oddawaniem moczu

• Emocjonalne - smutek, myśli samobójcze, niepokój, zaburzenia snu, lęki nocne, wtórne moczenie nocne, trudności w koncentracji, wycofywanie się z konfliktów społecznych

• Erotyzacja - prowokacyjne zachowanie, namawianie rówieśników do zabaw z podtekstem seksualnym (erotycznym)

• Postępowanie po ujawnieniu

• Otwarta rozmowa o tym, co się stało

• Wiadomości powinny być przekazane rodzicom lub matce dziecka

• Dopilnowanie, aby nie zostały one zlekceważone

• Uświadomienie dorosłym możliwości i następstw psychicznych

• Następuje ujawnienie problemu - dziecko wie, że może liczyć na dorosłych - sprawca wie, że sprawa może zostać ujawniona

• Rodzina powinna zostać zachęcona do wszczęcia formalnych kroków

• Leczenie zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży

• Leczenie bazujące na założeniach holistycznych (całościowe)

• Objawy i problemy widziane w kontekście rodzinno - środowiskowym

• Prowadzenie terapii kompleksowej

• Zmiana - od klasycznego modelu leczenia do systemowego

• System - rodzina + systemy dalsze

• Kompleksowe leczenie - koordynacja różnych podejść terapeutycznych

• Współczesne trendy w psychiatrii dzieci i młodzieży

• Wzrastająca rola prewencji

• Odejście od leczenia stacjonarnego na rzecz różnych form leczenia ambulatoryjnego

• Wzrastająca rola rodziny w działaniach terapeutycznych

• Terapia rodzin

• Model spotkaniowy

• Model strukturalny

• Model systemowy

• Model strategiczny (kontrakt)

• Model eklektyczny

• Psychoterapia indywidualna

• Specyfika kontaktu z dzieckiem lub adolescentem

• Trudności z ustaleniem kontaktu terapeutycznego

• Niedostatecznie rozwinięty aparat pojęciowy

• Waga pierwszego doświadczenia terapeutycznego

• Psychoterapia grupowa

• Dzieci

• Jasno określone cele terapii

• Strukturująca rola terapeuty

• Używanie technik pozawerbalnych

• Młodzież

• Stymulowanie aktywności grupy

• Społeczność terapeutyczna

Farmakoterapia - skutki uboczne są u dzieci silniejsze, niż u dorosłych

Farmakoterapia może pozytywnie wpływać na przebieg psychoterapii

Najbardziej skuteczna jest kombinacja różnych form leczenia

1

---