W wyniku mieszania się w Rzeczpospolitej wpływów Zachodu i Wschodu daje się zauważyć odrębność siedemnastowiecznej kultury polskiej na tle europejskim. Ilustracje przedstawiają przykłady wytworów kultury polskiego baroku. Nazwij je.
Wiek ten stał pod znakiem wielkich dokonań ustrojowych, oświatowych i kulturalnych. Naznaczony był jednak tragedią upadku państwowości. Rzeczpospolita zniknęła z map Europy.
1. J Panowanie saskie w Rzeczypospolitej traktuje się jako okres upadku i wzmożonej ingerencji zewnętrznej. Nie jest to jednak cała prawda o tych czasach. Na podstawie przytoczonego tekstu wymień pięć pozytywnych zjawisk okresu saskiego.
W niektórych majątkach właściciele, wiedząc jak mało pożytku przynosi przymusowa praca zabiedzonych chłopów, zamienili pańszczyznę na daniny i czynsze. Stopniowo odbudowywały się więzi towarowo-pieniężne, formował rynek, powstawały manufaktury, zakładane głównie przez magnatów, rzadziej przez mieszczan. Wraz z ożywieniem ekonomicznym zaczynała się budzić reformatorska myśl społeczno-polityczna. Duże znaczenie w tych procesach miało zapoczątkowanie reformy nauczania. Podjęli się tego zadania pijarzy, m.in. wprowadzając do szkół nauki przyrodnicze i rozpoczynając walkę z rozplenioną ciemnotą oraz zabobonami. Reformę szkół pijarskich przeprowadził jeden z najwybitniejszych działaczy tego okresu, ksiądz Stanisław Konarski (l 700-1773 )(...)
Powoli odradzało się społeczne zainteresowanie nauką i literaturą. Biskup Józef Andrzej Załuski, który zgromadził ogromną bibliotekę, liczącą ponad 300 tyś. druków i rękopisów, przekazał ją w 1748 roku na własność Rzeczpospolitej, udostępniając w ten sposób do użytku społecznego.
M. Bogucka, Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Wrocław 1991.
Powstanie kościuszkowskie uznano za ostatnią szansę naprawy i zachowania suwerenności Rzeczypospolitej. Uporządkuj chronologicznie wydarzenia, wpisując do tabeli właściwą literę.
a) wydanie uniwersału w Połańcu
b) przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku w Krakowie
c) bitwa pod Maciej owicami
d) rzeź Pragi
e) bitwa pod Racławicami
1. 2. 3.1 4.1 5.
A. Na mapie konturowej zaznacz ziemie zagarnięte przez Prusy, Rosję i Austrię w kolejnych rozbiorach. Wykonaj legendę, która umożliwi odczytanie wiadomości przez ciebie zamieszczonych.
Wielkie idee myślicieli oświecenia wywarły wpływ na wydarzenia polityczne i społeczne w Europie i Ameryce
[1. j Burzliwe wydarzenia w Europie i Ameryce Północnej miały wspólne cechy. Określ literą „F" stwierdzenia fałszywe, a literą „P" - prawdziwe, wpisując je do tabelki w odpowiednim miejscu.
a) Lud Francji rewolucyjnej i twórcy Stanów Zjednoczonych walczyli pod hasłem „wolność".
b) Europejczycy nieśli pomoc walczącym mieszkańcom kolonii brytyjskich.
c) We Francji i w Stanach Zjednoczonych wydano Deklarację Niepodległości.
d) Pod koniec XVIII wieku Francja i Stany Zjednoczone stały się republikami.
W wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych brali udział Polacy. Wymień dwie osoby, które zyskały największą sławę i zaskarbiły sobie miano bohaterów.
3* J Połącz pojęcia z ich znaczeniem, dopisując do cyfr właściwe litery.
1. rewolucja a) kraj zdobyty przez jakieś państwo, traktowany
jako miejsce osiedlenia i źródło zysków
2. burżuazja b) obalenie lub próba obalenia rządów w państwie
za pomocą siły
3. kolonia c) zamożne warstwy mieszczaństwa - kupcy, właściciele manufaktur
4. ateizm d) prawo dane człowiekowi przez naturę, czyli prawo do wolności, własności i szczęścia
5. prawa naturalne e) pogląd zaprzeczający istnieniu Boga
|4. J Twórcy ideologii oświecenia w swoich dziełach wskazują wartości uniwersalne. Przeczytaj zamieszczony niżej fragment jednego z dzieł i odpowiedz na pytania.
W każdym państwie istnieją trzy rodzaje władz. [...]
Na mocy pierwszej panujący lub urzędnik stanowi prawa na przeciąg pewnego czasu lub na stałe, tudzież poprawia lub znosi prawa istniejące. Na mocy drugiej rozstrzyga o wojnie lub pokoju, wyprawia lub przyjmuje poselstwa, strzeże bezpieczeństwa, zapobiega najazdom. Na mocy trzeciej karze zbrodnie lub sądzi spory pomiędzy poszczególnymi jednostkami. Tę ostatnią władzę nazwiemy władzą sądowniczą, drugą zaś po prostu władzą wykonawczą państwa.
Wolność polityczna obywatela zasadza się na spokojności umysłu wynikającej z przeświadczenia o własnym bezpieczeństwie; by zaś cieszyć się tą wolnością, na to potrzeba takiej formy rządu, przy której jeden obywatel nie mógłby się obawiać drugiego.
Gdzie w jednej osobie lub jednym ciele urzędowym władza prawodawcza łączy się z władzą wykonawczą, tam nie masz wolności, albowiem istnieje obawa, że ten sam monarcha lub ten sam senat stanowić będzie prawa tyrańskie, by je wykonywać po tyrańsku.
Nie masz również wolności, skoro władza sądownicza nie jest oddzielną od władzy prawodawczej i wykonawczej. Jeśli złączona jest z władzą prawodawczą, powstaje samowolność w stosunku do życia i wolności obywatela, albowiem sędzia będzie zarazem prawodawcą. Jeśli jest złączona z władzą wykonawczą, sędzia posiadać będzie siłę ujarzmiciela.
Wszystko przepadnie, jeśli ten sam człowiek lub to samo ciało, ciało najmożniej-szych, szlachty lub ludu, wykonywać będzie wszystkie trzy władze: stanowienia praw, wykonywania uchwał publicznych i sądzenia zbrodni i sporów prywatnych.
Ch. L. Montesąuieu, O duchu praw, w: T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w tekstach źródłowych. Wypisy, Toruń 1994.
a) Jak autor uzasadnił potrzebą podzielenia władzy?
b) Jakie rodzaje władzy wyróżnił?