Semestr pierwszy
Podaj definicję ekonomiki rolnictwa.
Za prof. Markiem Urbanem AR we Wrocławiu „Ekonomika rolnictwa jest nauką zajmującą się badaniem procesów gospodarczych zachodzących w rolniczym dziale gospodarki narodowej”. Po raz pierwszy określenia „ekonomika” użył Ksenofont- historyk i myśliciel grecki, który żył w latach (432-355p.n.e. ). Napisał on traktat „Oikonomikos” (oikos- dom, czyli zarządzający domem). Wspomnieć należy również, że pojęcie ekonomia znane było w starożytnym Rzymie: wywodziło się od łacińskiego słowa „oszczędność” i użytkowane było dla określenia oszczędnej gospodarki środkami (zasobami).
Już w XVI wieku w Polsce, a wcześniej w Europie używano określenia „ekonom”- jako nadzorcy prac rolnych na folwarkach.
Ekonomika rolnictwa jest jedną z dyscyplin nauk ekonomicznych zajmującą się badaniem procesów gospodarczych zachodzących w rolniczym dziale gospodarki narodowej. Jest to dyscyplina branżowa, podobnie jak ekonomika przemysłu, handlu, transportu itp. Ekonomika rolnictwa wykorzystuje prawa i zasady produkcji odkryte przez ekonomikę społeczną.
Ekonomika rolnictwa-to specjalistyczna branżowa gałąź ekonomiki, nauka o funkcjonowaniu gospodarki rolnej. W ekonomice wyodrębnia się 2 typy odgałęzień specjalistycznych.
1.Dziedziny nauk, które dotyczą poszczególnych rodzajów produkcji rolniczej jak roślinna i zwierzęca, a w ramach roślinnej ekonomika ogrodnictwa.
2.Badania makro i mikroekonomiczne.
Ekonomika rolnictwa powiązana jest z socjologią wsi, ekonomiką handlu rolnego, planowaniem rozwoju gospodarki rolnej i naukami przyrodniczymi i technologicznymi.
Podaj definicję rolnictwa i określ zakres jego działalności.
Większość autorów określa rolnictwo jako dział gospodarki narodowej wytwarzający przy wykorzystaniu obszarów rolnych żywność dla ludzi i surowce dla przemysłu.
Prof. Eugeniusz Otoliński uważa tą definicję za przestarzałą i w świetle nowej polityki rolnej Unii Europejskiej proponuje przyjąć nowe funkcje rolnictwa według schematu:
wytwarzanie surowców odtwarzalnych dla produkcji biotworzyw
produkcję energii odtwarzalnej (biomasa, biogaz, alkohol, biodiesel)
produkcję energii słonecznej i wiatrowej
ochronę środowiska i konserwację przyrody
kształtowanie i pielęgnację krajobrazu
Jest to rozszerzenie funkcji rolnictwa na wielofunkcyjność obszarów wiejskich.
Omów pojęcia związane z tworzeniem produktu krajowego brutto i dochodu narodowego.
Pojęciem wyjściowym jest tzw. produkcja globalna. Jest to suma produktów (wyrobów i usług) wytworzonych w całej gospodarce narodowej.
Kolejne pojęcie to zużycie pośrednie: są to koszty materiałów, surowców, energii, gazów technicznych, usług obcych, koszty podróży służbowych i inne poniesione na wytworzenie produktów.
Różnica między produkcją globalną i zużyciem pośrednim określana jest jako wartość dodatnia brutto.
Produkt krajowy brutto (PKB) równa się sumie wartości dodatniej brutto całej gospodarki narodowej powiększonej o podatki od produktów i pomniejszonej o dotacje do produktów.
Dochód narodowy brutto (DNB) stanowi sumę produktu krajowego bruttu i dochodu z zagranicy.
Historycznie rzecz ujmując udział rolnictwa w tworzeniu produktu krajowego i dochodu narodowego ulega zmniejszeniu. W 1960 roku udział w PKB wynosił 23%, w 1970 -15,7%, 1980-14,9%, w 1990-8,3%, a w 2003 roku- 2,6%.
Produkt Krajowy Brutto (PKB, ang. GDP - Gross Domestic Product) - pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).
Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność firmy itp.
Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.
Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
Dochód narodowy (ekon.) inna nazwa dla Produktu Narodowego Netto, jest to suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).
Co wiesz o podziale dochodu narodowego?
Zanim wytworzony dochód narodowy zostanie ostatecznie zużyty na cele akumulacji i spożycia podlega rozkładowi.
Rozróżniamy dwie fazy podziału: fazę podziału pierwotnego oraz wtórnego. Podział pierwotny to wynagrodzenia pracowników, dochody prywatnych przedsiębiorstw i dochody rolników. Podział wtórny to podział przez Budżet Państwa (w tym podziale uczestniczy cała sfera budżetowa, ale i my wszyscy korzystając ze świadczeń socjalnych i opieki zdrowotnej, szkolnictwa itp.)
Podział dochodu narodowego
1) Pierwotny - odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i przedsiębiorców. W wyniku podziału pierwotnego tworzą się płace pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa.
2) Wtórny - tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy - system cen) i budżet państwa (system podatków). W wyniku podziału wtórnego tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa.
W wyniku podziału wtórnego dochody otrzymują trzy grupy podmiotów. Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:
finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;
obronę narodową, powszechną oświatę publiczną, naukę i kulturę;
obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.
Zadania te wynikają z koncepcji państwa dobrobytu, które przychodzi z pomocą swoim obywatelom.
3) Ostateczny - tworzy się fundusz konsumpcji (zaspokajanie potrzeb) i akumulacji (powiększanie możliwości produkcyjnych), który tworzy się za pomocą redystrybucji dochodów, podatków i kredytów.
Co stanowi o odrębności rolnictwa wobec produkcji w innych działach gospodarki narodowej?
Specyficzną cechą produkcji rolniczej jest stałe współdziałanie ludzi i natury. Produkcję rolniczą, bowiem wytwarza producent, oddziałując za pomocą środków do produkcji na przyrodę. Stała i bezpośrednia zależność od przyrody wiąże się w znacznej mierze z ryzykiem działalności (np. chorobami roślin i zwierząt). Producenci mają za zadanie zapewnienie najkorzystniejszych warunków wzrostu i rozwoju roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich.
Odrębność rolnictwa dotyczy:
charakteru procesów produkcyjnych
Produkcja rolnicza nie jest wytworem pracy rolnika, lecz powstaje w żywych organizmach roślinnych i zwierzęcych
roli zaangażowanych czynników wytwórczych
W produkcji rolniczej działa prawo malejących przychodów z ziemi zgodnie z którym zwiększenie nakładów na produkcję nie daje wzrostu proporcjonalnego- produkcja rośnie wolniej niż nakłady (prawo Tirgota)
warunków i charakteru pracy
Znaczna część procesu produkcji w rolnictwie odbywa się „pod gołym niebem”, co uzależnia produkcję od czynników przyrodniczo- klimatycznych i nie do końca rozpoznawalnych procesów biologicznych (np. zależna jest od stosunków cieplnych, długości okresu wegetacji, stosunków wilgotnościowych, opadów- praca w terenie).
Ponadto:
produkcja rolnicza narażona jest na działanie różnego rodzaju agrofagów
ma długi cykl produkcji: wyhodowanie krowy mlecznej to 2,5roku produkcji roślinnej roli co utrudnia reakcję na zmiany rynkowe
cykl produkcyjny nie pokrywa się z cyklem pracy
kampanie w rolnictwie mają charakter cykliczny. (spiętrzenie prac)
sezonowy charakter produkcji (sezonowe zapotrzebowanie na pracę i maszyny), produkcja pierwotna (produkcja roślinna), wtórna (produkcja zwierzęca)
ma charakter przestrzenny
posługuje się dużą ilością ruchomych maszyn
ziemia stanowi tu nie tylko miejsce produkcji, ale także środek produkcji oraz przedmiot pracy
Wymień czynniki produkcji w rolnictwie (omów rolę ziemi jako czynnika produkcji).
Czynniki wytwórcze w rolnictwie.
Produkcja rolnicza to proces wytwarzania produktów przez współdziałanie człowieka przyrodą. W tym procesie człowiek za pomocą środków produkcji wykorzystuje siły biologiczne w celu wytwarzania produktów rolniczych. Proces ten przebiega w organizmach roślinnych i zwierzęcych. Człowiek stwarza jedynie warunki i dostarcza pożywienia. W przemyśle produkty wytwarzane są w oparciu o surowce, narzędzia i pracę ludzką. W rolnictwie dochodzi jeszcze natura, na którą rolnik ma ograniczony wpływ. Dzięki jej poznaniu może się lepiej do niej przystosować. Teoria ekonomi wyróżnia trzy podstawowe czynniki produkcji w rolnictwie: ziemię, pracę i kapitał. Teoria czynników produkcji została sformułowana przez francuskiego ekonomistę J. B. Saya (1767 - 1832), który właśnie wyróżnił trzy (klasyczne) czynniki produkcji: pracę, kapitał i ziemię. Natomiast Marshall (1842 - 1924) wprowadził do literatury ekonomicznej czwarty czynnik produkcji - organizację. W gospodarce rynkowej przedsiębiorczość, kierownictwo, zarządzanie i dochody uosabiają ten właśnie czynnik produkcji.
Do czynników produkcji w rolnictwie zaliczamy: ziemię, pracę, kapitał oraz organizację i zarządzanie (dwa ostatnie czynniki, czyli organizację i zarządzanie w literaturze angielskiej określa się jako technologię).
Ziemia w rolnictwie spełnia dwie funkcje:
jest miejscem produkcji (funkcja bierna)
jest środkiem produkcji (funkcja czynna)
przedmiot pracy
W rolnictwie jakość ziemi jest czynnikiem rzutującym na wybór kierunku produkcji gospodarstwa. Ziemia jako środek produkcji ma następujące cechy szczególne:
nieruchomość (niewzruszalność, stałość położenia)- co oznacza stałość położenia danych gruntów, nie ma możliwości swobodnego przemieszczania zasobów ziemi w miejsca dogodne do gospodarowania;
niepomnażalność (niepowiększalność)- związana z ograniczonymi zasobami ziemi jako środka produkcji (w Polsce ok.0,5ha/1 mieszkańca, USA 2,5 ha/ 1 mieszkańca);
niezniszczalność- przy racjonalnym użytkowaniu ziemia nie zużywa się, a można ją nawet wzbogacić, np. przez odpowiednie nawożenie; w wyniku złego użytkowania możliwe jest zubożenie ziemi, ale jest to proces odwracalnym; reguła ta nie wyklucza wyjątków wynikających z działania sił przyrody (trzęsienia ziemi, erozja) lub świadomego działania człowieka (kopalnie odkrywkowe), wtedy możliwa jest rekultywacja czy zmiana przeznaczenia, np. na nieużytki, dlatego zasadniczo nie uwzględnia się kosztów amortyzacji ziemi w rachunku kosztów produkcji;
przestrzenność (przestrzenny charakter)- organizacja produkcji na dużych obszarach, wymuszający przystosowanie maszyn do ruchomego procesu pracy.
własny potencjał produkcyjny ziemi wynika z jej składu będącego rezultatem procesu powstawania ziemi. W zależności od sposobu powstawania gleby i jej składu mechanicznego zależy jej urodzajność, przejawiająca się zdolnością do określonych plonów. Stąd mamy do czynienia z glebami mniej lub bardziej urodzajnymi. Urodzajność gleby jest cechą względnie trwałą.
Ziemia, praca i kapitał tworzą środki produkcji obejmujące środki pracy i przedmioty pracy.
Przedmioty pracy to środki całkowicie zużywające się w procesie produkcji i przetworzone w inne produkty np. nawozy mineralne, środki ochrony roślin, nasiona, pasze itp.
Środki pracy to środki używane w procesie produkcji w dłuższym okresie i nie zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym.
Zadaniem środków produkcji jest poprawa warunków środowiska przyrodniczego i ekonomicznego, uzbrojenie rąk ludzkich, dzięki czemu możliwy jest wzrost wydajności, możliwości i ułatwienie pracy, zapewnienie organizmom żywym, na których jest oparta produkcja rolnicza, pożywienia, środków ochrony, środków leczniczych itd.
Na strukturę i wielkość zasobów środków produkcji wpływa historia gospodarstwa, typ produkcyjny, kierunek produkcji.
Wielkość wyposażenia w środki produkcji i ich struktura wpływa na opłacalność i rentowność produkcji, na wielkość produkcji, wydajność technologiczną i ekonomiczną pracy.
Do określenia wartości (jakości) ziemi rolniczej używa się natomiast następujących terminów: zasobność, żyzność, urodzajność, produkcyjność i produktywność.
Zasobność gleby - oznacza sumaryczną zawartość składników mineralnych i organicznych.
Żyzność gleby - oznacza zespół właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych, które zapewniają roślinom optymalne warunki rozwoju.
Urodzajność gleb - jest pojęciem przyrodniczym, oznaczający zdolność do plonowania.
Produkcyjność ziemi - oznacza jej wydajność technologiczną; plon główny (i uboczny) w tonach na ha.
Produktywność ziemi - oznacza wartość produkcji w gospodarstwie w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych.
Ważnym zagadnieniem jest określenie ilości i jakości ziemi uprawnej. Ilość ziemi w gospodarstwie określa się najczęściej wielkością powierzchni w hektarach. Jest to określenie niezbyt ścisłe, wymagające wyjaśnienia o jaką powierzchnię chodzi.
Zasoby ziemi w gospodarstwie rolniczym dzielimy na następujące rodzaje:
ogólna powierzchnia gospodarstwa,
użytki rolne,
grunty orne,
łąki i pastwiska (trwałe użytki zielone),
sady i ogrody,
lasy,
nieużytki.
Jakość ziemi jest drugim czynnikiem decydującym o możliwościach produkcyjnych gospodarstwa (obok ilości ziemi). Gleby można oceniać w różny sposób. W naszym kraju podstawę oceny jakości gleb stanowią klasy bonitacyjne, za pomocą, których określa się wartość porównawczą i przydatność gleb dla celów produkcji rolnej. W naszym systemie wyróżnia się sześć klas bonitacyjnych (od I do VI), przy czym w klasach III i IV gruntów ornych wyróżnia się dodatkowo podklasy IIIa i IIIb oraz IVa i IVb. Podstawę zaliczenia gleb do określonych klas bonitacyjnych stanowi ich skład mechaniczny, a przede wszystkim udział tzw. części spławianych.
Znajomość klas bonitacyjnych pozwala na ocenę jakości gleb w danym gospodarstwie. Nie wystarcza jednak do porównania gleb w różnych gospodarstwach.
W takiej sytuacji konieczne jest .sprowadzenie różnych klas bonitacyjnych do „wspólnego mianownika”. W tym celu stosuje się tzw. hektary przeliczeniowe”. Podstawą przeliczeń jest poziom plonów z jednego ha gleb klasy IV. Na podstawie stosunku plonów uzyskiwanych na glebach różnych klas obliczono współczynniki przeliczeniowe: większe od 1 występują na glebach lepszych od klasy IV i mniejsze od 1, dla gleb gorszych od klasy IV. Hektary przeliczeniowe są stosowane jako podstawa podatku rolnego, który stanowi równowartość określonej ilości dt żyta z 1 ha przeliczeniowego.
Wymień czynniki produkcji w rolnictwie (omów pracę i siłę roboczą jako czynnik produkcji).
Czynniki produkcji to: ziemia, praca, kapitał oraz organizacja i zarządzanie.
Rozróżniamy pojęcie pracy i siły roboczej.
Praca- to celowa działalność człowieka zmierzająca do przekształcenia dóbr przyrody dla zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Siła robocza- to suma umiejętności, jakimi człowiek rozporządza w pracy produkcyjnej i nie produkcyjnej. Siła robocza stanowi zatem potencjał, czyli zasób, który może, ale nie musi być wykorzystywany.
Sposoby określania siły roboczej w gospodarstwie:
Zasoby siły roboczej w gospodarstwie to liczba osób w wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-65lat, kobiety-18-60lat) powiększona o liczbę ludności aktywnej zawodowo w wieku pozaprodukcyjnym i w określonym czasie. Zasoby siły roboczej określają następujące kategorie:
-osoby fizyczne- wszystkie osoby zatrudnione w gospodarstwie
-osoby zawodowo czynne wszystkie osoby w wieku powyżej 15lat pracujące min przez 3miesiące lub 504rbh rocznie jako właściciele, członkowie rodziny, osoby najemne
-pełnosprawne jednostki siły roboczej- zasoby pracy uwzględniające wiek i płeć zatrudnionych (współczynniki)
-osoby pełnozatrudnione- wyrażenie zasobów w przeliczeniu na normatywny czas pracy- pełen etat 2200rbh/rok
-osoby pełnosprawne pełnozatrudnione- jednostka uwzględniająca zarówno wiek, płeć jak i liczbę godzin pracy dla każdej z osób
Rolnictwie występuje pojęci e zatrudnionych osób ogółem - pełnosprawnych i pełnozatrudnionych (pracujących w roku 2200 godzin). Za jednostkę pełnosprawną siły roboczej przyjmuje się osoby w pełni zdolne do pracy w wieku 18-65 lat mężczyźni i 18-60 lat kobiety. Pozostałe osoby można przeliczyć na jednostki pełnosprawne stosując następujące współczynniki: pracownik młodociany 16-18 lat - 0,5; kobiety powyżej 60 roku życia i mężczyźni powyżej 65 roku życia - 0,4.
W rolnictwie można rozważać zarówno ekonomiczną, jak i społeczną wydajność pracy. Ze społeczną wydajnością pracy mamy do czynienia wówczas, gdy wielkość lub wartość produkcji odniesiona jest do zasobów pracy. Natomiast ekonomiczną wydajnością pracy posługujemy się wówczas, gdy wielkość lub wartość produkcji odniesiona jest do faktycznych nakładów pracy. Nakłady pracy to faktycznie zaangażowana praca w procesie produkcji, zaś zasoby pracy to czynnik pracy będący w dyspozycji. Zasoby pracy można przedstawić jako liczbę osób pełnosprawnych w gospodarstwie, a nakłady pracy jako liczbę osób pełnozatrudnionych.
Praca
Dzięki sile roboczej powstaje produkcja rolnicza. Gdy siła robocza (praca żywa) łączy się z przedmiotami i środkami produkcji (praca uprzedmiotowiona), rozpoczyna się proces produkcji.
Niski udział rolnictwa w krajowym zatrudnieniu świadczy o wysokim rozwoju gospodarczym. Francuski ekonomista Jean Fourastie wyróżnia trzy fazy zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki narodowej: w rolnictwie, przemyśle i usługach. Uważa on, ze pierwsza faza rozwoju społecznego - cywilizacja rolnicza (zatrudnienie w rolnictwie około 80%) przechodzi w cywilizację industrialną, przejściową (ludność rolnicza stanowi 10-20% zatrudnionych), a następnie faza industrialna przechodzi w fazę rozwoju - cywilizacja dominacji usług (zatrudnienie w rolnictwie spada poniżej 10%). Wielkość zatrudnienia w rolnictwie zależy zatem od gospodarczego rozwoju kraju. Istnieje bowiem w rolnictwie określona substytucyjność czynników produkcji. Mechanizacja zastępuje żywą silę roboczą. Rolnictwo zmechanizowane zatrudnia mniej osób w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych.
W Polsce udział zatrudnionych w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie jest bardzo wysoki i wynosi około 25%.
Wymień czynniki produkcji w rolnictwie (omów kapitał jako czynnik produkcji).
Czynniki produkcji to: ziemia, praca, kapitał oraz organizacja i zarządzanie.
Kapitał może być definiowany w zależności czy jest to pojęcie w sensie ekonomicznym, czy księgowym. W sensie księgowym kapitał (fundusze) to źródła pochodzenia majątku (pasywa) finansowych przedsiębiorstwa. Jego podstawowymi składnikami są środki trwałe i obrotowe.
Kapitał (środki trwałe i obrotowe) jako czynnik produkcji
Kapitał dzieli się na środki trwale i obrotowe. W skład środków trwałych w gospodarstwie rolnym wchodzą
ziemia,
budynki i budowle,
melioracje,
maszyny i narzędzia rolnicze,
siła pociągowa,
drzewostan i plantacje wieloletnie,
zwierzęta pociągowe i dorosłe.
Często stosuje się podział środków trwałych na produkcyjne i nieprodukcyjne. Do środków nieprodukcyjnych należą w rolnictwie: budynki i urządzenia mieszkalne oraz urządzenia społeczne (świetlice, biblioteki, szkoły, żłobki, ambulatoria itp.).
Skład środków obrotowych jest następujący:
inwentarz żywy (młody, dorastający),
zapasy (surowce i produkty gotowe oraz artykuły pochodzenia przemysłowego w magazynie np. pasza, ziarno siewne, nawozy, paliwo itp.),
inwentarz martwy małocenny (drobne narzędzia, opakowania),
niezakończona produkcja roślinna (zasiewy),
środki pieniężne,
należności (np. osób fizycznych czy dodatnie salda na rachunkach obcych).
Do środków trwałych zalicza się te, które mogą być wielokrotnie używane w procesach produkcji i zużywają się stopniowo przez wiele lat, przekazując stopniowo swoją wartość wytwarzanym produktom.
Do środków obrotowych zalicza się te środki, które zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym i całą swą wartość przekazują na nowo wytworzony produkt.
Według J. Liczkowskiego trwale środki produkcji w rolnictwie odznaczają się następującymi właściwościami:
biorą udział w wielu procesach produkcji,
zużywają, się stopniowo, przenosząc na wartość nowo wytworzonych dóbr tylko część swojej wartości, równą wartości zużycia,
są odtwarzane nie po każdym cyklu produkcji, lecz po ich całkowitym zużyciu,
krążą. nie w swojej materialnej postaci, lecz w postaci odpowiedniej części wartości w nowo wytworzonych produktach,
szybkość ich krążenia jest znacznie mniejsza od szybkości krążenia środków obrotowych.
Trwałe środki produkcji, użytkowane przez wiele lat, stopniowo tracą na wartości. Zmniejszenie wartości środka trwałego na skutek jego użytkowania nazywamy umorzeniem.
Z kolei stopniowe zużywanie się środków trwałych w procesie ich użytkowania i przenoszenia ich wartości na wytworzone za ich pomocą produkty, nazywa się amortyzacją.
Rata amortyzacyjna - wielkość zużycia środka trwałego w ciągu roku, wyrażona w pieniądzu.
Stopa amortyzacyjna informuje o jaki procent zużywa się środek trwały w ciągu roku.
Wartość brutto środków trwałych rolnictwa wzrasta z każdym rokiem. Jednak udział wartości środków trwałych rolnictwa w środkach trwałych gospodarki narodowej wykazuje tendencje; spadkową - z 25,8% w 1970 r. do 12,2% w 1993 r. Tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych w rolnictwie było mniejsze w porównaniu z pozostałymi działami gospodarki narodowej. Należy podkreślić, że ziemie wschodniej i środkowej Polski charakteryzują się niską wartością środków trwałych w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych, zachodnie zaś wysoką.
Omów trzy różne pojęcia struktury agrarnej.
Ekonomiści interpretują (dzielą) strukturę agrarną na co najmniej 3 różne pojęcia:
struktura agrarna jako procentowy udział ziemi znajdującej się w użytkowaniu poszczególnych grup (lub form własności)
jako procentowy udział poszczególnych grup obszarowych w całkowitej liczbie gospodarstw lub ogólnej ich powierzchni
jako procentowy udział w gospodarstwach pogrupowanych wg. Cech produkcji: np. wartości rocznej sprzedaży lub uzyskanego dochodu.
Agrarna struktura, klasyfikacja ogółu gospodarstw rolnych danego kraju lub mniejszego obszaru (np. regionu, jednostki administracyjnej) wg przyjętych kryteriów, którymi są najczęściej: powierzchnia całkowita, powierzchnia użytków rolnych, stosunki własnościowe, sposób użytkowania ziemi. W celu dokładniejszego określenia struktury agrarnej kryteria obszarowe powinny być uzupełnione cechami określającymi typ i siłę ekonomiczną gospodarstw, takimi jak np.: wartość produkcji, zwłaszcza towarowej, poziom dochodów rolników, nakłady pracy, poziom kosztów produkcji.
W krajach Unii Europejskiej charakterystyce stryktury agrarnej służy, obok obszaru gospodarstw, także ich wielkość ekonomiczna, wyrażana w jednostkach ESU (European Size Unit), przy czym 1 ESU = 1100 ECU i odpowiada średniej wartości produkcji gospodarstwa z ostatnich trzech lat (przeliczenie następuje wg kursu wymiany dolara z 1982). Na tej podstawie zalicza się każde gospodarstwo do jednej z 9 grup (od 1 do 100 i więcej ESU).
Znajomość struktury agrarnej, jej przestrzennego zróżnicowania, historycznego procesu jej kształtowania i kierunków zmian jest niezbędna do prawidłowego formułowania celów polityki rolnej państwa.
Podaj definicję pojęcia intensywności i omów ogólny jej podział.
Intensywność jest pojęciem wprowadzonym z łacińskiej nazwy „intensivum”, która jest tłumaczona jako natężony, wzmożony, zagęszczony. Pochodną jest nazwa „intensyfikacja” oznaczająca natężenie, zagęszczenie procesów w przestrzeni, w danym czasie. Miarą poziomu intensywności jest suma nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej zużyta w procesie produkcji i przeliczona na jednostkę powierzchni, na jakiej odbywa się produkcja. Ogólnie intensywność dzielimy na intensywność organizacji i intensywność produkcji. Tą z kolei możemy rozpatrzyć w sferze ekonomicznej i sferze technologicznej. Rozważając intensywność organizacji i intensywność produkcji możemy określać jej stopień i kierunek.
Intensyfikacja rolnictwa umożliwia zwiększenie produkcji bez konieczności poszerzania areału użytków rolnych. Rolnictwo intensywne jest to bowiem rolnictwo, w którym ponosi się duże nakłady pracy uprzedmiotowionej i pracy żywej, w wyniku czego uzyskuje się wysokie plony oraz znaczną produkcyjność zwierząt gospodarskich. Wzrost efektów produkcyjnych jest w większym stopniu uzależniony od nakładów pracy uprzedmiotowionej (nawozów, środków ochrony roślin, materiału siewnego itp.) niż zaangażowania siły roboczej. Rolnictwo intensywne odznacza się często dużą towarowością, tzn. że znaczna część wyprodukowanych płodów rolnych lub zwierząt jest przeznaczona na sprzedaż.
W zależności od struktury ponoszonych nakładów występuje:
Rodzaje rolnictwa intensywnego
- rolnictwo intensywne typu kapitałochłonnego, w którym wysokie wskaźniki produktywności ziemi są skutkiem dużych nakładów pracy uprzemysłowionej (Europa Zach. pn.-wschodnie i przyjeziorne stany w USA, Nowa Zelandia)
- rolnictwo intensywne typu pracochłonnego, które odznacza się zaangażowaniem dużych nakładów pracy żywej (doliny Nilu, Eufratu, Tygrysu, Nizina Chińska).
Dla krajów wysoko gospodarczo rozwiniętych typowe jest szukanie coraz bardziej nowoczesnych technik i metod organizacji produkcji, prowadzenie prac badawczych i wprowadzanie nowych odmian roślin użytkowych oraz ras zwierząt hodowlanych. W wyniku tego produkcja odznacza się wysoką jakością i możliwie wysokim stopniem dostosowania cech użytkowych produktów rolnych do potrzeb ich odbiorców. Daje to możliwość zmniejszenia masy przerobionych w przemyśle surowców rolnych (np. dzięki wzrostowi zawartości cukru w burakach cukrowych, skrobi w ziemniakach przerabianych na krochmal). Dzięki tym zabiegom rośnie opłacalność produkcji.
Omów intensywność gospodarstwa w sferze technicznej i sferze ekonomicznej
Intensywność w sferze technicznej są to nakłady w przeliczeniu na jednostkę powierzchni. Fizyczna postać nakładów jest bardzo różna (np. NPK w kg czystego składnika na 1ha, paliwo w kg/ha użytków rolnych itp.). Dlatego też nakładów w sferze technicznej nie sumujemy (bez sensu byłoby liczenie nakładów paszy i nawozów). Odnosimy natomiast nakłady do tych elementów, do których je zastosowano.
Nakłady na produkcję roślinną przeliczamy na 1ha użytków rolnych , a na produkcję zwierzęcą na jednostkę przeliczeniową zwierząt (na1 litr mleka, na 1kg przyrostu itp.).
Intensywność w sferze ekonomicznej jest to suma w wyrażeniu wartościowym. Zarówno w sferze technicznej jak i ekonomicznej możemy określać intensywność produkcji i intensywność organizacji. Produkcja to przetwarzanie surowców na pożądane produkty (intensywność produkcji to ilość pracy żywej i uprzedmiotowionej skierowanej do produkcji). Organizacja to baza materialna stworzona przez człowieka, w której znaleźć ma miejsce produkcja. Do bazy należą: ziemia wraz z urządzeniami, inwentarz martwy (ruchomy i nieruchomy) oraz inwentarz żywy.
Intensywność gospodarstwa- wielkość nakładu pracy i środków produkcji ponoszonych na produkcji
Typy gospodarki- wysokointensywna; średniointensywna; ekstensywna
Intensywność gospodarstwa
Intensywność działalności gospodarczej mierzy się łączną wielkością nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej na jednostkę obszaru.
Intensywność potencjalna, wynikająca z określonej struktury zasiewów oraz z wyposażenia gospodarstwa w stado zwierząt produkcyjnych odpowiedniej wielkości odpowiedniej strukturze, nazywamy intensywnością organizacji.
Rzeczywista wielkość nakładów pracy żywej oraz nakładów środków produkcji głównie obrotowych nazywamy intensywnością produkcji.
Co rozumiemy pod pojęciem stopnia, a co pod pojęciem kierunku intensywności?
Stopień i kierunek produkcji możemy rozpatrywać zarówno w sferze technicznej jaki i ekonomicznej. W obrębie natomiast sfer w zakresie produkcji i w zakresie organizacji. I tak w zakresie produkcji:
stopień intensywności będzie to ilość pracy żywej i uprzedmiotowionej przypadającej na jednostkę powierzchni.
kierunek intensywności to procentowy stosunek nakładów na poszczególne gałęzie produkcji do nakładów ogółem
stopień intensywności w zakresie organizacji to ilość środków trwałych przypadających na jednostkę powierzchni
kierunek to procentowy stosunek środków trwałych przypadający na określony dział lub gałąź do środków trwałych ogółem
Intensywność gospodarstwa
Intensywność działalności gospodarczej mierzy się łączną wielkością nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej na jednostkę obszaru.
Intensywność potencjalna, wynikająca z określonej struktury zasiewów oraz z wyposażenia gospodarstwa w stado zwierząt produkcyjnych odpowiedniej wielkości odpowiedniej strukturze, nazywamy intensywnością organizacji.
Rzeczywista wielkość nakładów pracy żywej oraz nakładów środków produkcji głównie obrotowych nazywamy intensywnością produkcji.
Omów prawo malejącego przychodu ziemi (prawo Turgota).
Prawo to sformułował w XVIII wieku minister finansów Ludwika XVI (Francja). Trugot stwierdził, że przy wzrastających jednakowych dawkach nakładów na daną powierzchnię przyrost plonów poczynając od pewnej granicy maleje. Prawo Turgota nie mówi o stosunku nakładów pieniężnych do pieniężnych dochodów, ale stosunku naturalnych do pożytków in natura (jest to, więc prawo produktywności).
Prawo pozwala określić optymalny stopień intensywności tj. tzw. granicę intensywności. Granica ta jest wtedy osiągnięta, gdy wartość ostatniego nakładu równa jest wartości ostatniego przyrostu dochodu netto. Prawo to nie uwzględnia jednak rozwoju technologii i sił twórczych- czynniki te będą bowiem przesuwały granicę intensywności w prawo.
Omów teorię ludnościową Malthusa.
Tomas Robert Malthus żył w latach 1766-1834 i był ekonomistą angielskim (był ok.. 30 lat młodszy od Turgota). Wychodząc z dwóch przesłanek:
1)ograniczonych zasobów ziemi
2)malejącej efektywności nakładów na produkcję rolną (prawo Turgota)-
stworzył teorię wg., której ilość środków żywnościowych wzrasta w postępie arytmetycznym (gdzie każdy kolejny składnik powstaje w wyniku dodania wartości stałej, np. 2, 4, 6, 8, 10, 12...),, a liczba ludności natomiast w postępie geometrycznym (gdzie każdy kolejny składnik jest wynikiem mnożenia o stały czynnik, np. 2, 4, 8, 16, 32, 64...),. Stąd pogłębiająca się nędza społeczeństw.
Sądził, że stan równowagi w tym układzie wprowadzają wyniszczające ludność wojny i epidemie. Zwolennicy teorii Malthusa stworzyli nowy kierunek ekonomiczno- demograficzny i postulowali ograniczenie nędzy przez hamowanie przyrostu naturalnego. Teoria ta nie uwzględnia postępu techniczno- biologicznego (np. zielona rewolucja w Indiach, produkcja alg w Japonii itp.).
Malthuzjańska pułapka - sytuacja w jakiej obecnie znajdują się obecnie niektóre z najbiedniejszych krajów Trzeciego Świata. Z powodu niezwykle niskiej wydajności w rolnictwie, prawie wszyscy muszą pracować na roli aby przeżyć. Przy wzroście ludności szybszym niż przyrost produkcji rolnej pojawia się głód przyczyniający się do wzrostu śmiertelności. Z drugiej strony natomiast, wzrost produkcji rolnej (np. dzięki zastosowaniu nawozów sztucznych) powoduje poprawę wyżywienia, a co za tym idzie szybki wzrost liczby ludności ponownie przywołujący widmo głodu.
Prognoza Malthusa nie wszędzie jednak się sprawdziła. Wiele krajów obecnie wysoko rozwiniętych uniknęło malthuzjańskiej pułapki. Osiągnęły to dzięki postępowi technicznemu w rolnictwie i wzrostowi kapitałochłonności. Umożliwiło to wzrost produkcji w szybszym tempie niż wzrost zatrudnienia, przyczyniając się tym samym do wzrostu stopy życiowej. Czynnikiem sprzyjającym było też obniżenie tempa wzrostu liczby ludności krajów przemysłowo rozwiniętych dzięki np. zmianom kulturowym oraz zwiększeniu kosztu alternatywnego posiadania potomstwa w wyniku wzrostu płac kobiet.
Przeciwieństwem katastroficznej wizji Malthusa jest hipoteza konwergencji, zakładająca istnienie tendencji do wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego krajów oraz poziomów życia ich mieszkańców.
Wpływ położenia gospodarstwa (odległość od rynku) na intensywność. Omów model Thϋnena.
Już w 1826roku ekonomista niemiecki Thϋnen wymyślił model izolowanego miasta otoczonego odśrodkowo gospodarstwami rolnymi i przeprowadził jakbyśmy to dziś nazwali symulacją ekonomiczną. Założył, że miasto położone w środku jest jedynym rynkiem zaopatrzenia i zbytu, do którego ze wszystkich stron prowadzą jednakowe drogi. Klimat jest jednakowy. Dla każdego towaru panuje na rynku stała cena. Czyli zakładamy, że w modelu Thϋnena wszystkie warunki produkcji z wyjątkiem odległości od rynku są jednakowe. Koszty jednak transportu dla różnych gospodarstw, leżących w różnej odległości od rynku będą różne. W modelu tym promieniście (odśrodkowo) od rynku ułożą się strefy różnego stopnia intensywności produkcji rolnej, a kierunek wzrostu intensywności będzie wyznaczać strzałka od zewnątrz do środka okręgu.
Teoria Thünena i współczesne koncepcje rozmieszczenia rolnictwa
Thünen jest prekursorem teorii lokalizacji. Przez swoje doświadczenia związane z rewolucją ekonomiczną i techniczną, które to spowodowały przejście z zamkniętej gospodarki ziemskiej do gospodarki o rynku otwartym. Poszukiwał on racjonalnego pod względem ekonomicznym układu stref rolniczych wokół miasta, które było rynkiem zbytu dla produktów rolnych. Układ taki może powstać wtedy, gdy każdy kawałek ziemi jest użytkowany w taki sposób, iż daje największa rentę, czyli zysk. (tzw. renta gruntowa - korzyść położenia obszaru względem rynku zbytu).
Założenia Thünena:
1. wszystkie grunty na badanym obszarze są jednakowo urodzajne
2. transport pomiędzy gospodarstwami rolnymi a rynkiem odbywa się po drogach stanowiących najkrótsze połączenia w linii prostej między tymi miejscami
3. koszty transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi produktu i jego nietrwałości
4. na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku
5. rolnicy nie wymieniają w zasadzie produktów między sobą, lecz produkują wyłącznie na sprzedaż na owym centralnym rynku
Założenia te spowodowały, że najcięższe i najmniej trwałe produkty rolne będą produkowane najbliżej rynku. Z kolei odległości od rynku, w jakich wytwarzanie danego typu produktów będzie zyskowne, kształtować się będzie w sposób odwrotnie proporcjonalny do cech produktu, czyli do wagi i nietrwałości (tzw. rachunek ekonomiczny) - decydujący transport.
W skutek tego powstaną koncentryczne w stosunku do rynku pierścienie różnych typów gospodarki rolnej - graficzny model rozmieszczenia typów gospodarki rolnej.
Cel pierścieni- wykazanie powstania pewnego typu renty, tj. nadwyżki przychodów ze sprzedaży nad kosztami transportu.
Najbliżej rynku zbytu - produkty o wysokich plonach z jednostki powierzchni, znacznej objętości lub szybko ulegające zepsuciu
Dalsze obszary - uprawy wymagające rozległych obszarów, łatwe do przewożenia
Współczesne koncepcje rozmieszczenia rolnictwa:
1. Metoda nakładania map tematycznych (Mietliński, Rutkowski) - przedstawia rozmieszczenie określonych czynników. Wydzielili regiony sadownicze i warzywnicze w województwie poznańskim. Ocenie poddano 6 elementów środowiska przyrodniczego, które w istotny sposób wpływają na sadownictwo. Uwzględniając wymagania roślin sadowniczych, dokonano analizy map. Po nałożeniu map wydzielono obszary korzystne i niekorzystne dla prowadzenia produkcji sadowniczej.
2. Delimitacja obszaru (Parysek) - dokonuje się delimitacji obszaru w dwóch momentach czasowych. Pozwala to na wyróżnienie klas przestrzennych cechujących się odpowiednio wysokim poziomem udział, np.: gruntów ornych w powierzchni użytków rolnych.
3. Wskaźnik koncentracji (Vielrosego) - analogia do wskaźnika koncentracji Lorenca. Mając dane liczebności poszczególnych jednostek badanej cechy (np.: procentowy udział trzody chlewnej w danej gminie w stosunku do ogólnej ilości w Polsce) sortuje się je rosnąco. Następnie wyznacza się sumę tych liczebności, którą określa się mianem liczebności ogólnej i oznacza przez L. Kolejny etap to utworzenie szeregu kumulacyjnego. Następnie oblicza się sumę tego szeregu (S) i wyznacza wskaźnik koncentracji.
Omów prawo Ricardo.
Dawid Ricardo- ekonomista angielski, który żył w latach 1772-1823 cały system ekonomii podporządkował prawu wartości, stwierdzając min, że ceny produktów rolnych określone są przez najgorsze warunki produkcji. A więc znane nam z modelu Thϋnena granice strefy rynkowej wyznaczają gospodarstwa, których produkcja jest jeszcze niezbędna na rynku. Gospodarstwa leżące poza strefą rynkową nie produkują na rynku, a mogą tylko produkować dla zaspokojenia własnych potrzeb.
Zdefiniuj pojęcie „produkcji” oraz określ co rozumiemy pod pojęciem: produkcji globalnej (Pgl.), produkcji końcowej brutto (Pkb) i produkcji końcowej netto (Pkn).
Wyrażenie „produkcja” ma w języku polskim dwa znaczenia:
działalność gospodarcza związana z wytworzenie dóbr materialnych (produkowanie, proces produkcji).
efekt działalności gospodarczej w postaci określonej ilości dóbr materialnych i usług.
Produkcja globalna (Pgl) to suma wszystkich produktów i usług wytworzonych w danej jednostce organizacyjnej w określonym czasie.
W przypadku gospodarstwa będzie to produkcja zarówno zakończona jak i niezakończona działów produkcji roślinnej i zwierzęcej (w tym przyrost wagi żywej zwierząt oraz przemysłu rolnego).
Produkcja globalna może dotyczyć: gałęzi, działu, gospodarstwa, wsi, powiatu, województwa, kraju, świata. Produkcję globalną ujmujemy: wartościowo, wolumenem produkcji lub ilościowo.
Wartościowo: mnożyć ilość przez ceny bieżące
Wolumenem: mnożąc przez tak zwane ceny niezmienne (po wojnie ceny z 1938, od 1956 wg tzw. cen porównywalnych).
Ilościowo: mnożąc ilość produktów przez kalorie, wartość skrobiową, jednostki zbożowe (tzw. wartość naturalna).
Produkcja końcowa brutto (Pkb) jest to produkt, który po wyprodukowaniu nie podlega już dalszej przeróbce i może być sprzedany lub przeznaczony na spożycie przez gospodarującego.
Pkb= Pgl- Obw
Czyli produkt otrzymujemy odejmując od produkcji globalnej obrót wewnętrzny. Produkcję końcową netto otrzymujemy natomiast odejmując od produkcji końcowej brutto wartość produktów pochodzenia rolniczego zakupionych przez gospodarstwo (pasze treściwe, nasiona, zwierzęta hodowlane).
Produkcja stanowi efekt procesu twórczego, a więc sumę wytworzonych dóbr materialnych i usług. Wielkość produkcji może być mierzona za pomocą:
-mierników naturalnych: sztuki, tony, litry;
-mierników techniczno- ekonomicznych: jednostki zbożowe, kalorie;
-mierników wartościowych: ceny bieżące lub stałe.
W ekonomice rolnictwa stosujemy kilka kategorii produkcji (mierników produkcji). Są to między innymi: produkcja globalna, produkcja końcowa brutto i netto oraz produkcja czysta.
Produkcja globalna- obejmuje wartość lub ilość wszystkich produktów wytworzonych w gospodarstwie w danym czasie (najczęściej w ciągu roku)
-produkcja końcowa brutto- jest to końcowy efekt produkcyjny gospodarstwa rolniczego. Obliczamy ją, odejmując od produkcji globalnej wartość obrotu wewnętrznego (produktów rolniczych wytworzonych i zużytych w gospodarstwie). W tej kategorii lepsze wyniki uzyskują gospodarstwa dokupujące pasze i materiał siewny, dlatego też nie może ona stanowić podstawy oceny produktywności gospodarstwa.
-produkcja końcowa netto- obliczamy ją odejmując od produkcji końcowej brutto wartość zużytych produktów pochodzenia rolniczego z zakupu (Kprz), darowizny itp.
Pkn=Pkb-Kprz
Co rozumiemy pod pojęciem produkcji towarowej brutto (Ptb), produkcji czystej (Pc) oraz towarowości?
Produkcję towarową brutto (Ptb) stanowią produkty rolne sprzedawane poza gospodarstwo.
Produkcję towarową netto (Ptn) to produkcja towaru brutto minus produkty rolne zakupione przez gospodarstwo na cele produkcyjne.
Produkcja czysta (Pc) to wielkość produkcji nowo wytworzonej w gospodarstwie rolnym. Czyli jest to wartość produkcji globalnej minus wartość nakładów materiałowych. (surowce pochodzenia rolniczego własne i zakupione surowce pochodzenia nierolniczego) jest to produkcja czysta brutto (Pcb). Produkcja czysta równa się produkcji czystej brutto minus amortyzacja.
Towarowość jest to stosunek produkcji towarowej do produkcji globalnej wyrażamy go zwykle w procentach tj. mnożymy przez 100.
Produkcja czysta (dochód globalny)- wartość nowo wytworzona (będąca wytworem pracy ludzkiej) w danym czasie. Produkcję czystą obliczamy, odejmując od produkcji globalnej koszty wszystkich zużytych materiałów i surowców, amortyzację oraz koszty usług. Można również obliczyć produkcję czystą, oczyszczając z odpowiednich elementów produkcję końcową brutto i netto.
Co rozumiemy pod pojęciem nakładów, a co pod pojęciem kosztów? Omów podział nakładów.
Nakłady stanowią środki (materiały, praca), które zostały skierowane lub planowanie zamierzamy skierować do produkcji. Będą to więc:
-nakłady pracy żywej
-nakłady rzeczowe (materiałowe)=przy uprzedmiotowionej
Zawsze porównujemy nakłady z efektem, który wywołują (produkcję), a więc jeżeli na jedną szalkę wagi położymy produkcję globalną to na drugiej szalce wagi nakłady globalne.
Mamy więc:
nakłady globalne- suma wszystkich nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej
nakłady gospodarcze- odpowiednik produkcji końcowej brutto
nakłady na produkcję końcową netto- tj. nakłady gospodarcze minus nakłady stanowiące towary nabyte z zewnątrz pochodzenia rolniczego.
Struktura nakładów to procentowy stosunek różnych grup nakładów do nakładów ogółem.
Między nakładami, a kosztami istnieją wyraźne różnice, nakład staje się kosztem gdy zostaje wyceniony. Nie wszystkie koszty są nakładami (np. koszty związane z istnieniem majątku, podatki, opłaty dzierżawne, ubezpieczenia, odsetki od kredytów)- są kosztami, ale nie są nakładami. Nakład jest ściśle związany z produkcją i ma zawsze postać rzeczową (charakter materialny). Nakłady są in natura.
Co rozumiemy pod pojęciem nakładów, a co pod pojęciem kosztów? Omów podział kosztów.
Nakłady stanowią środki (materiały i praca), które zostały skierowane na produkcję. Nakład staje się kosztem, gdy zostaje wyceniony. Nie wszystkie koszty są nakładami (np. koszty związane z istnieniem majątku, podatki, opłaty dzierżawne, ubezpieczenia, odsetki od kredytów)- są kosztami, ale nie są nakładami. Jeżeli chodzi o koszty to różne są kryteria ich podziału.
Jeżeli za kryterium przyjmiemy źródła powstawania kosztów wówczas dzielimy je na dwie grupy:
koszty produkcji- (koszty nakładów poniesionych na produkcję)
koszty majątkowe- (związane z istnieniem majątku) podatek
Innym kryterium jest stosunek do produkcji, wówczas mamy:
koszty bezpośrednie- dotyczące bezpośrednio produkcji jakiegoś artykułu
pośrednie- zwane kosztami wspólnymi, obciążają jakiś podział produkcji lub całe gospodarstwo.
Inny podział to według zakresu:
koszty całościowe- gospodarstwo, dział, uprawę, grupę zwierząt
koszty jednostkowe- część kosztu przypadająca na jednostkę produkcji- 1l mleka, 1kg przyrostu zboża itd.
Oprócz tego wyszczególnić możemy koszty stałe i koszty zmienne oraz koszt przeciętny i koszt końcowy, koszt graniczny.
Co rozumiemy pod pojęciem dochodów? Omów podział dochodów.
Pod pojęciem dochodu w odróżnieniu od produkcji rozumiemy zawsze jakiś przyrost wartości, a więc różnicę między wartością produkcji a kosztami.
Rozróżniamy:
-dochód brutto (Db)- stanowiący różnicę między wartością produkcji globalnej, a wartością obrotu wewnętrznego (odpowiada on wartości produkcji końcowej brutto)
-dochód surowy (Ds.)- otrzymujemy dodając do dochodu brutto dochody poza produkcyjne (czynsze z dzierżaw, wpływy z wytworzenia maszyn itp. )
-dochód z produkcji własnej (Dpw)- uzyskamy odejmując od dochodu surowego koszty produktów pochodzenia rolniczego zakupionych z zewnątrz (odpowiada on wartości produkcji końcowej netto).
-dochód czysty (Dc)- otrzymujemy odejmując od dochodu z produkcji własnej (Dpw) koszty pracy żywej i nabytych środków produkcji pochodzenia nierolniczego (w tym usług i amortyzacji)
Do niedawna w użyciu było pojęcie dochodu rolniczego tj. dochodu pozostającego rodzinie chłopskiej po opłaceniu wszystkich gotówkowych wydatków.
Po wejściu do Unii Europejskiej pojęcie dochodu rolniczego zastąpiono pojęciem wyniku finansowego (FADN), czyli dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolniczego.
Omów pojęcie dochodu rodzinnego gospodarstwa rolnego określonego wynikiem finansowym FADN.
FADN to europejski system zbierania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (rozpoczęty w 1965r) FADN gromadzi dane opisujące sytuacje ekonomiczną i finansową gospodarstw rolnych. głównym celem Systemu Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych (polskiego FADN) jest dostarczenie do sieci Danych Rachunkowych z gospodarstw rolnych- FADN. Dane te są narzędziem w programowaniu i realizacji Wspólnej Polityki Rolnej Unii. Mogą być ponadto wykorzystywane przez organizacje rolników ośrodki naukowo- badawcze oraz w doradztwie rolniczym.
Obecnie w rolnictwie krajowym ustalono próbę reprezentatywną 12100 gospodarstw (jedno gospodarstwo reprezentuje średnio 62 gospodarstwa)- dążymy do 600tys. gospodarstw
W zbieraniu danych obowiązują zasady:
-dobrowolności
-ścisłej tajemnicy danych
-zakaz wykorzystywania danych do celów podatkowych.
Omów pojęcie: rentowności, płynności finansowej, zadłużenia przedsiębiorstwa i wypłacalności.
Pod pojęciem rentowności rozumiemy efekt gospodarowania, w określonym czasie (zazwyczaj roku) wyrażony nadwyżką dochodu surowego nad kosztami. Rentowne to takie gospodarstwo, w którym dochód surowy jest wyższy niż koszty poniesione na jego wytworzenie, przy niezmienionej substancji majątkowej tego gospodarstwa.
Płynność finansową określa zdolność gospodarowania rolnego do wywiązywania się ze zobowiązań finansowych w należnym czasie ich regulowania, bez zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu gospodarstwa. Rozróżniamy płynność: bieżącą, szybką, natychmiastową.
Wskaźnik ogólnego zadłużenia- określa udział kapitału obcego w finansowaniu przedsiębiorstwa. Za generalną zasadę przyjmuje się wartość wskaźnika wynoszącą 50%. Wyższa wartość oznacza, że kredytodawcy mają więcej pieniędzy zaangażowanych w gospodarstwo aniżeli jego właściciel.
Wypłacalność jest zaś miarą wskazującą na zdolność gospodarstwa do zwrotu wszelkich zobowiązań w wypadku upłynnienia aktywów znajdujących się w zarządzie przedsiębiorstwa (gospodarstwa).
Omów pojęcie żywotności ekonomicznej gospodarstwa rolnego zgodnie z zasadą wprowadzoną przez UE.
Żywotność ekonomiczna gospodarstwa - gospodarstwo uważane jest za żywotne kiedy jego wielkość ekonomiczna jest na poziomie przynajmniej 4 ESU, biorąc pod uwagę uśrednioną wartość standardowej nadwyżki bezpośredniej (SGM) w 4 makroregionach Polski. Do obliczenia wykorzystywany jest kalkulator wielkości ekonomicznej gospodarstwa.
ESU (ang. European Size Unit) - Europejska Jednostka Wielkości - wyraża się za jej pomocą wielkość (siłę) ekonomiczną gospodarstw rolnych, czyli ich dochodowość.
Wielkość (siła) ekonomiczna gospodarstw rolnych wyliczana jest w oparciu o „Regionalne Współczynniki Standartowych Nadwyżek Bezpośrednich” (ang. SGM - Standard Gross Margin).
Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) dla produktu rolnego to standardowa (średnia z trzech lat w określonym regionie) wartość produkcji uzyskiwana z 1 hektara lub od 1 zwierzęcia, pomniejszona o standardowe koszty bezpośrednie niezbędne do wytworzenia tego produktu.
Aby obliczyć standardową nadwyżkę bezpośrednią gospodarstwa należy przemnożyć areał poszczególnych upraw (bądź ilość hodowanych zwierząt) przez ich współczynniki SGM, a następnie je zsumować.
Na podstawie wyliczonej standardowej nadwyżki bezpośredniej można obliczyć wielkość (siłę) ekonomiczną gospodarstwa rolnego.
1 ESU = 4768,80* SGM "2002”
Za żywotne ekonomicznie uznaje się gospodarstwa rolne o wielkości co najmniej 4 ESU.
Wyliczenie żywotności ekonomicznej gospodarstwa rolnego na podstawie wartości
standardowej nadwyżki bezpośredniej (SGM)
W celu obliczenia wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego należy:
1) dane dotyczące powierzchni upraw i pogłowia zwierząt w gospodarstwie rolnym wpisać w kolumnie
„Dane ilościowe o powierzchni upraw i pogłowiu zwierząt”;
2) wpisane wartości przemnożyć przez właściwe dla danego makroregionu wartości współczynników
SGM „2000”;
3) otrzymane wartości wpisać w kolumnie „Wartości SGM poszczególnych działalności danego
gospodarstwa” i zsumować;
4) sumę, o której mowa w pkt 3, wpisać do licznika wzoru znajdującego się pod tabelą do obliczania
wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego i obliczyć wielkość ekonomiczną gospodarstwa rolnego.
Semestr drugi
Omów istotę i ogólne atrybuty gospodarstwa rolniczego.
Istotą procesu gospodarczego zachodzącego w dziale rolniczym, podobnie jak w innych działach gospodarki narodowej jest wytwarzanie określonych dóbr materialnych. Gospodarstwo rolnicze zajmuje się wytwarzaniem produktów roślinnych i zwierzęcych, może posiadać także zakłady przemysłu rolno- spożywczego oraz świadczyć usługi. Gospodarstwo rolne składa się z określonego obszaru ziemi oraz innych środków produkcji (budynków, urządzeń, narzędzi), posiada własne zasoby siły roboczej i siły pociągowej. Głównym atrybutem odróżniającym gospodarstwo rolnicze od innych jednostek produkcyjnych jest właśnie ziemia jako specyficzny środek produkcji. Dawniej rozróżniano pojęcie gospodarstwo rolne (jako wytwarzające produkty roślinne) i gospodarstwo rolnicze (obejmujące produkcję roślinną i zwierzęcą). Obecnie terminy te są równoznaczne (synonimy). Rozróżnia się natomiast gospodarstwo rolne ( jako wytwarzające produkty na samo zaopatrzenie właściciela) od przedsiębiorstwa rolnego (agrobiznesu- produkującego głównie na sprzedaż).
Rozwiń i omów pojęcie organizacji przedsiębiorstwa.
Pojęcie pochodzi od łacińskiej nazwy „organizatio” utworzonej od greckiego „organom” oznaczającej zarówno narzędzie i narząd. Prof. Tadeusz Kotarbiński określił, że organizacja to taka całość, której wszystkie składniki współ przyczyniają się do jej powodzenia. Dlatego większość teoretyków organizacji chętnie sięga do analogii z tworami biologicznymi. Np. prof. Stanisław Stachak w „ekonomice agrofirmy” podaje „zarówno organy przedsiębiorstw jak i organy twórców biologicznych współ przyczyniają się do trwania wzrostu i rozwoju całości, których są składnikami”. Organami tymi są działy i gałęzie gospodarstwa, które żyją w izolacji, lecz są ściśle powiązane, służą sobie nawzajem i żyją życiem całego organizmu (gospodarstwa).
Co wiesz na temat bliższego i dalszego otoczenia gospodarstwa przedsiębiorstwa rolnego?
Jak stwierdza profesor Bogdan Klepacki gospodarstwo rolne nie jest oazą na pustyni lecz funkcjonuje w środowisku (otoczeniu), które stanowią inne gospodarstwa, przedsiębiorstwa agrobiznesu oraz organizacje mające wpływ na realizację jego celów. Jednostki te można zgrupować w dwóch warstwach (pierścieniach) tj. otoczenie bliższe (celowe) i dalsze (ogólne).
Otoczenie bliższe (celowe) stanowią: dostawcy zajmujący się dystrybucją środków produkcji (pasze treściwe, nawozy mineralne, środki ochrony roślin) oraz dostarczający inne środki np. maszyny, urządzenia, energię elektryczną, gaz, paliwo. Z drugiej strony będą to odbiorcy produktów rolniczych (mleczarnie, zakłady mięsne, cukrownie, olejownie). W otoczeniu bliższym będą również jednostki pośredniczące w obrocie oraz tzw. regulatory (Urzędy Gminne, Zakłady Ubezpieczeniowe, KRUS, ARR, ARiMR, Instytucje doradcze itp.). w tej grupie znajdują się również inne przedsiębiorstwa rolnicze stanowiące konkurencję.
Otoczenie dalsze (ogólne) stanowią siły i czynniki, które oddziaływają nie tylko na konkretne przedsiębiorstwo rolnicze, lecz także na wszystkie inne przedsiębiorstwa położone na tym samym terytorium. Określają go czynniki:
-naturalny (przyrodniczy)
-makroekonomiczny (zależny np. od cyklu koniunkturalnego popytu i podaży itp.)
-polityczno- prawny (przepisy prawne np. w zakresie ochrony środowiska, ulgi podatkowe itp.)
-technologiczny (postęp w tworzeniu nowych odmian roślin, ras zwierząt itp.)
-międzynarodowy (tendencje na rynku światowym, polityka UE itp.)
Wymień i omów 4-ry funkcje, które spełniają gospodarstwa rolne .
Cztery funkcje gospodarstwa rolniczego to:
1.Funkcja produkcyjna- związana z wytwarzaniem surowców i produktów rolniczych
2.Funkcja dochodowa- dostarczanie środków na utrzymanie Ordziny rolniczej
3.Miejsce pracy rolnika i członków jego rodziny
4.środek powiększenia i przechowywania majątku
Funkcje te w istotny sposób rzutują na organizację produkcji i pracy w przedsiębiorstwie rolniczym.
Omów zależności występujące między produktami w gospodarstwach rolny. Podaj przykłady na zależności: komplementarne, konkurujące, niezależne (suplementarne), sprężone.
Komplementarne (wspomagające się) to takie produkty, z których jeden zwiększa produkcję drugiego. Przykłady: powiązania płodozmianowe
Rośliny motylkowe zostawiają glebę wzbogaconą w dużą masę organiczną, dając wzrost plonu roślin następczych. Okopowe- niszczą chwasty i usuwają skutki „zmęczenia gleby”. Między działami: dział roślinny dostarcza paszy, zwierzęcy obornik.
Konkurencyjne (antagonistyczne)- to rośliny, które w zmianowaniu nie tolerują się np. len po motylkowych. W produkcji zwierzęcej: produkcja mleka i cieląt na tzw. białe mięso
Niezależne (suplementarne albo dodatkowe) wzrost wytwarzania jednego produktu nie powoduje wzrostu ani zmniejszenia innych produktów np. produkty uboczne, międzyplony itp. Do nich należą również produkty absolutne np. zielonka, siano z użytków zielonych w górach (brak alternatywy).
Sprężone- to produkty, wytwarzane razem (choć sprzedawane- zużytkowane oddzielnie) np. w produkcji zbóż: ziarno, Słoma, plewy, resztki pożniwne. W produkcji zwierzęcej: krowy, buhaje, bukaty, opasy.
Co określa typ produkcyjny gospodarstwa, system gospodarczy i kierunek gospodarczy (gospodarowania)?
Typ produkcyjny określają warunki produkcyjne tj. warunki przyrodnicze i warunki ekonomiczne. Ten z kolei predestynuje (jak mówi profesor Ryszard Manteuffel) gospodarstwo do pojęcia określonego systemu i kierunku gospodarczego (produkcji).
System gospodarczy wyznacza główny dział gospodarstwa na podstawie struktury produkcji globalnej.
Kierunek gospodarczy określa struktura produkcji końcowej brutto bądź towarowej brutto.
Produkcja globalna (Pgl) to suma wszystkich produktów i usług wytworzonych w danej jednostce organizacyjnej w określonym czasie (można ją ująć wartościowo- woluminem produkcji, bądź ilościowo- przeliczanie na wspólną jednostkę np. ha)
Produkcja końcowa brutto (PKB)- to produkty, które po ich wyprodukowaniu nie podlegają już dalszej przeróbce w tym samym gospodarstwie i mogą być przeznaczone na sprzedaż lub spożycie.
Produkcja towarowa brutto są to produkty rolne sprzedane poza gospodarstwo.
Jakie znasz systemy gospodarcze?
Znamy cztery systemy gospodarcze:
1.roślinny z ponad 65% przewagą w Pgl produkcji roślinnej
2.roślinno- zwierzęcy gdzie produkcja roślinna stanowi 60 65% produkcji globalnej
3. zwierzęco- roślinny 55-60% produkcji roślinnej
4.zwierzęcy- w którym ponad 45% Pgl stanowi produkcja zwierzęca.
Co wiesz o kierunkach gospodarczych (produkcji)?
Kierunek gospodarczy określany na podstawie produkcji końcowej brutto lub towarowej brutto. Wyróżniamy gospodarstwa:
-jednokierunkowe, w których z jednej gałęzi uzyskujemy ponad 40% wartości produkcyjnej końcowej, a w pozostałych po mniej niż 30%
-gospodarstwo dwukierunkowe, dwie gałęzie dają po więcej niż 30% produkcji końcowej, a każda z pozostałych po mniej niż 30%
-gospodarstwo trójkierunkowe, w którym trzy gałęzie dają więcej niż po 30% wartości produkcji końcowej
-gospodarstwa wielostronne, w których udział każdej gałęzi produkcji nie przekracza 30%
w tej grupie wyróżniamy gospodarstwa:
*wielostronne roślinne (gdzie gałęzie produkcji roślinnej dają łącznie ponad 50% PKB)
*wielostronne zwierzęce (ponad 50% PKB dają wszystkie gałęzie produkcji zwierzęcej)
Co rozumiemy pod pojęciem specjalizacji gospodarstw i jakie są kryteria ich podziału?
Przez specjalizację rozumiemy wyraźne ukierunkowanie gospodarstwa na jedną gałąź lub działalność. Jej poziom określa się za pomocą struktury produkcji końcowej brutto lub towarowej brutto. Do określenia stopnia specjalizacji gospodarstw służą dwie grupy kryteriów: przyrodniczo- techniczne i ekonomiczne.
Kryterium przyrodniczo- technologiczne stanowią rozmiary i wielkość produkcji wyrażona w mierniku naturalnym (ha, tony) uzyskana z tej gałęzi.
Kryterium ekonomiczne stanowi procentowa struktura wartości produkcji końcowej brutto lub towarowej.
Gospodarstwo specjalizujące się to takie, w którym udział jednej gałęzi stanowi ponad 40% w strukturze produkcji końcowej, a w innych mniej niż po 30%.
Wyższy stopień to udział jednej gałęzi powyżej 50% zaś wysoko wyspecjalizowane, gdy jedna gałąź ponad 66%, a więc istotne jest wyraźne dominowanie jednej gałęzi nad pozostałymi.
Co możesz powiedzieć na temat optymalnej maksymalnej wielkości gospodarstw rolnych?
Spór dotyczący wielkości gospodarstw rolnych toczy się wśród ekonomistów przeszło 200 lat. Już fizjokraci w XVIII wieku sformułowali teorię tzw. przewagi dużych gospodarstw nad małymi. Obszar gospodarstwa musi być dostosowany do posiadanej siły roboczej i środków produkcji (w tym do przewidywanych nakładów produkcyjnych).
Za gospodarstwo rodzinne uważa się gospodarstwo, które może być prowadzone w oparciu o siłę roboczą właściciela i jego rodziny, dlatego zakłada się, że nie powinno ono przekraczać 300ha.
Na początku XIX wieku ekonomiści niemieccy podjęli próbę określenia wielkości gospodarstwa wychodząc od pracochłonności transportu konnego. Za optymalny uznali obszar, gdy odległość pól od środka wynosi 750m, za maksymalny gdy ww. odległość wynosi do 2km, a przy polach bardzo żyznych do 4km.
Przy obecnych możliwościach transportowych zakłada się, że odległość skrajnych pól od środka nie powinna przekraczać 2,5km.
W przeliczeniu daje to (2,5 +2,5)^2=25km=2500ha. Oczywiście wielkość ta nie dotyczy gospodarstwa rodzinnego lecz przedsiębiorstwa rolnego opierającego o siłę najemną.
Co rozumiemy pod pojęciem rolnictwa konwencjonalnego i jakie są jego zagrożenia?
Przez rolnictwo konwencjonalne rozumiemy metody gospodarowania, podlegające na zużywaniu znacznych ilości nawozów mineralnych, chemicznych środków ochrony roślin oraz na szeroką skalę różnych środków technicznych. Wywołuje to m.in. spadek żyzności gleby na skutek malejącej roli nawozów organicznych, pogorszenie jakości żyzności, wzrost zanieczyszczenia wód.
Prowadzenie produkcji tym systemem zdaniem ekologów nieuchronnie prowadzi do zniszczenia środowiska naturalnego i jego degradacji.
Wynikiem prowadzenia intensywnej produkcji jest równocześnie nadprodukcja żywności, co wymusza z kolei wprowadzenie limitów produkcyjnych.
Innowacją w rolnictwie konwencjonalnych (które zbliża go do rolnictwa ekologicznego) jest tzw. rolnictwo precyzyjne. Polega ono na precyzyjnym dozowaniu przy znacznym ograniczeniu chemicznych środków ochrony roślin i nawozów mineralnych. Rolnictwo precyzyjne polega, mówiąc inaczej na takim stosowaniu środków, aby użyć je tylko tam i to w takim czasie oraz ilości jakie są optymalne. Podstawę ustalenia dawek stanowi plon z roku poprzedniego, mama jakości gleb, intensywność zabarwienia roślin. Wykorzystuje sensory (promienie podczerwone i przekazy satelitarne), dawki określają programy komputerowe, dozowanie kontroluje elektronika. Na skalę przemysłową (produkcyjną): USA, Kanada, Australia, eksperymentalnie Europa zachodnia.
Co wiesz na temat rolnictwa alternatywnego?
Za najbardziej odpowiadające pojęcia tzw. rolnictwa alternatywnego uznać należy rolnictwo ekologiczne. Rolnictwo ekologiczne jest systemem gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej. Podstawową zasadą jest odrzucenie w procesie produkcji żywności środków chemii: rolnej, weterynaryjnej (antybiotyków, hormonów, stymulatorów) i spożywczej.
Należy również wspomnieć o innych normach rolnictwa naturalnego tj. rolnictwie holistycznym, makrobiotycznym, ANOG i teorii Lamaire Bauchera (lamer-buchera). Szczególnie ciekawa jest ta ostatnia- zalecająca ograniczenie orki oraz stosowanie płytkiego powierzchniowego spulchniania gleby- co ma powodować tworzenie próchnicy przez bakterie tlenowe, dżdżownice i różne mikroorganizmy.
Jako pośrednią formę między rolnictwem konwencjonalnym i alternatywnym można uznać tzw. zrównoważone rolnictwo (czyli integrowane).
Celem integrowanej produkcji jest zapewnienie równowagi ekonomicznej gospodarstwa przy równoczesnym zachowaniu równowagi w środowisku naturalnym. Jest to produkcja przy umiarkowanym stosowaniu nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Kontrolę nad tą produkcją zalecił Minister rolnictwa Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Co rozumiemy pod pojęciem analizy działalności gospodarczej przedsiębiorstwa rolniczego?
Wg definicji ogólnej analiza oznacza metodę poznania obiektów i zjawisk złożonych poprzez ich podział na elementy proste i zbadania powiązań między tymi elementami, szczególnie zależności przyczynowo skutkowych.
Przedmiotem analizy gospodarczej przedsiębiorstwa mogą być:
-analiza wyników gospodarowania
- analiza stanu i pozycji przedsiębiorstwa
-analiza organizacji i metod działania
W wyniku analizy powinniśmy odpowiedzieć na pytanie: czy uzyskiwane efekty są zadawalające, czy też nie?
Wyróżniamy dwie grupy źródeł danych do analizy:
Ewidencyjne (dokumentacja przedsiębiorstwa, sprawozdawczość finansowa, orzeczenia biegłych itp.)
-źródła pozaewidencyjne (dane o charakterze planowanym, materiały pokontrolne, dane jednostek statycznych).
Prezentacja wyników analiz może być: opisowa (słowna), tabelaryczna lub graficzna.
Co wiesz o analizie SWOT, controling i logistyce?
Analiza SWOT łączy problematykę zewnętrzną i wewnętrzną przedsiębiorstwa. Nazwa pochodzi od pierwszych liter elementów w języku angielskim (strenght, weakness, oportunisty, Tresta).
W tłumaczeniu polskim:
S- mocne strony przedsiębiorstwa
W-słabe strony
O-szanse, możliwości rozwoju
T- zagrożenia.
Analiza taka pozwala na syntetyczną ocenę sytuacji (gospodarstwa), dają wskazówki do dalszych działań.
Controling- jest systemem przeniesionym z analizy procesów przemysłowych (przy pomocy określonych wskaźników, mierników badamy prawidłowość przebiegu procesów wytwórczych- od surowca do gotowego wyrobu). Wykorzystujemy tu tzw. procedury optymalizacyjne.
Logistyka- przeniesiona z wojskowości i rozszerzona na badanie i analizy zasobów przedsiębiorstwa (optymalizacja zasobów surowcowych i wyrobów gotowych oraz kanałów zaopatrzenia i zbytu).
Omów różnice pomiędzy pojęciem nakładów i kosztów.
Do wytworzenia określonych produktów (towarów) i usług konieczne jest ponoszenie określonych nakładów, następuje to przez angażowanie i zużycie różnych czynników produkcji: siły roboczej, środków produkcji i ziemi (w przypadku gospodarstwa rolnego).
Rozróżniamy pojęcie nakładów i kosztów.
Nakłady mają zawsze postać rzeczową (charakter materialny) i tylko mogą (ale nie muszą) mieć formę pieniężną.
Koszty natomiast mają zawsze postać pieniężną.
Nakłady związane ściśle z produkcją. Koszty zaś związane z działalnością finansową (przykład: praca rolnika na jego gospodarstwie jest nakładem, ale o ile nie otrzymuje za nią wynagrodzenia nie jest kosztem- w gospodarstwie rodzinnym).
Nakłady stają się kosztem o ile zostaną wycenione według określonych zasad.
Wielkość nakładów w gospodarstwie może ulec zmianie, ale ich koszty wzrosną gdy ceny nakładów wzrosną (np. przy różnej cenie nawozów mineralnych nakłady mogą być takie same, ale wzrosnąć mogą koszty).
Wspomnieć należy również o pojęciu wydatku, który ma również formę pieniężną, ale nie będzie kosztem o ile nie jest związany z produkcją.
Co rozumiemy pod pojęciem klasyfikacja kosztów oraz omów główne kryteria ich podziału.
Przez klasyfikację kosztów rozumiemy podział całości kosztów na składniki oraz łączenie ich w określone grupy.
Mamy różne kryteria podziału kosztów:
1.Ze względu na ich strukturę wewnętrzną dzielimy na:
-koszty proste- składające się z jednego rodzaju kosztu (np. odpisy amortyzacyjne, wynagrodzenia)
-koszty złożone- obejmujące kilka rodzajów kosztów (koszty własnych usług mechanizacyjnych zawierają: amortyzację maszyn, zużycie paliwa, płace obsługi itp.)
2.Według miejsca powstania:
-koszty dział podstawowych
-działów pomocniczych
-zarządu
-koszty zakupów
-koszty sprzedaży itp.
3.Zgodnie z planem bilansowym wyróżniamy:
-koszty działalności operacyjnej
-inwestycyjnej
-finansowej
-związane z funduszami celowymi
4.W układzie rodzajowym mamy:
-koszty materialne
-niematerialne
5.Do ustalenia jednostkowych kosztów produktów służy kalkulacyjny układ kosztów tj. koszty bezpośrednie (przyporządkowane do określonego produktu) i koszty pośrednie (koszty wydziałowe, ogólnozakładowe, straty, koszty sprzedaży itd.)
6.Z punktu opłacalności nakładów mówimy o koszcie:
-końcowym (tj. taki, który musimy ponieść zwiększając produkcję o jednostkę)
-granicznym