Strefa Euro - skrypt książki

I. PIERWSZE PLANY I DOŚWIADCZENIA W DZIEDZINIE INTEGRACJI WALUTOWEJ

W EWG (1958-1978)

1. Wprowadzenie do teorii unii walutowej.

• Definicje integracji mogą być różne:

• K. Deutsch - tworzenie wspólnoty bezpieczeństwa przez państwa danego regionu

• E.B. Haas - budowanie większych jednostek politycznych

• Wallach - rozwijanie intensywnych i zróżnicowanych modeli interakcji pomiędzy poprzednio autonomicznymi jednostkami

• Szersze postrzeganie - integracja prowadzi do powstania międzynarodowego porządku i struktur instytucjonalnych oraz reguł podejmowania decyzji

• Zdaniem autorki, międzynarodowa integracja gospodarcza to proces prowadzący do wzrostu zakresu i stopnia powiązań pomiędzy gospodarkami narodowymi oraz podmiotami gospodarczymi w ramach grupy krajów, które podjęły współpracę, formułując jej cele, zasady i środki realizacji, a także tworząc instytucje, określając ich funkcje i kompetencje decyzyjne.

• Podstawy teorii regionalnej integracji gospodarczej przedstawił B. Balassa i wyróżnił 5 etapów:

• Strefa wolnego handlu - eliminowanie barier i ograniczeń ilościowych w handlu przyczynia się do kreacji obrotów i osiągania korzyści skali produkcji. Kraje zachowują niezależność w prowadzeniu polityki handlowej wobec krajów trzecich.

• Unia celna - cechy wolnego handlu + ograniczenia w realizacji zewnętrznej polityki handlowej w wyniku wspólnej, zewnętrznej taryfy celnej. Korzyści wynikają z kreacji obrotów handlowych i efekcie przesunięcia handlu ( miejsce dostawców spoza unii zajmują dostawcy z jej obszaru, ponieważ jest łatwiejszy dostęp do rynku.

• Wspólny rynek - liberalizacja towarów, usług i przepływu czynników produkcji (kapitału i osób) tworzy warunki do lepszej alokacji zasobów. Od 1970 roku wspólna polityka handlowa.

• Unia gospodarcza - zniesienie ograniczeń w wymianie towarów i przepływie czynników produkcji z eliminacją ograniczeń wynikających z różnic w polityce ekonomicznej na szczeblu narodowym. Całkowita integracja gospodarcza zakłada unifikację polityki pieniężnej, fiskalnej, społecznej i antykryzysowej oraz utworzenie władzy ponadnarodowej, której decyzje byłyby wiążące dla krajów członkowskich.

• Unia walutowa - Balassa uważał, że ostatecznym celem powinna być wspólna waluta a za główny problem uważał przyjęcie właściwych kursów walutowych (opowiadał się za kursami pełzającymi)

• W.M. Corden wprowadził pojęcie pseudounii walutowej - kraje członkowskie uzgadniają utrzymywanie sztywnego kursu własnej waluty do walut pozostałych krajów członkowskich. Pełna unia walutowa jest, gdy kraje tworzą centralny bank koordynujący politykę pieniężną wszystkich krajów i zarządza rezerwami walutowymi.

• Wg G. Zisa unia walutowa to związek walutowy krajów, który sprawia, że inflacja i stopy procentowe są problemami polityki wspólnej. 3 warunki:

• Pełna integracja rynku finansowego

• Pełna swoboda przepływu kapitału

• Całkowite i nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych

• Definicja Unii walutowej zawarta w Traktacie z Maastricht - Unię walutową charakteryzuje spełnienie warunków:

• Gwarancja całkowitej i nieodwracalnej wymienialności walut

• Pełna liberalizacja przepływów kapitałowych pomiędzy krajami członkowskimi

• Całkowita integracja rynków finansowych krajów członkowskich

• Nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych bez żadnej marży wahań

• Jedna polityka pieniężna prowadzona przez jeden bank centralny

• Optymalny obszar walutowy:

• Optymalnym obszarem walutowym może być region, którego granice wyznaczają wewnętrzną mobilność czynników produkcji (kapitału i siły roboczej) i brak mobilności zewnętrznej (R.A. Mundell)

• Optymalny obszar walutowy tworzą kraje, których produkcja i eksport są zdywersyfikowane i mają podobną strukturę gospodarki (P.B. Kenen)

• McKinnon stwierdził, że zasadnicze znaczenie ma stopień otwartości handlowej wobec gospodarki światowej. Gospodarce o niskim stopniu otwartości skuteczniejszym instrumentem osiągania równowagi bilansu płatniczego są zmienne kursy walutowe, a wysoce otwartej - stałe kursy walutowe.

• Kraje o wysokiej otwartości handlowej i o wysokim stopniu wzajemnych powiązań handlowych tworzą optymalny obszar walutowy (Baldwin, Wyplosz).

• Obszar, dla którego koszt zrezygnowania z płynnych kursów walutowych lub polityki dostosowań kursowych jest niższy niż korzyści wprowadzenia wspólnej waluty.

• Pomiędzy gospodarkami krajów występują różnice, które znikną w unii walutowej, a dotyczy to: systemów podatkowych, polityki wydatków publicznych, rynków pracy, systemów prawnych, instytucjonalnych itp.

• Teorie integracji europejskiej:

• Neofunkcjonalne - większe znaczenie przypisują procesom, które stają się efektami współpracy wielu podmiotów uczestniczących w tworzeniu sprzyjających warunków w celu osiągnięcia wspólnych korzyści.

• Międzyrządowe - główna rola przypada rządom narodowym, istnieje niebezpieczeństwo dominacji krajów dużych. Każdy z nich stara się wyjść jak najlepiej w tej grze interesów i osiągnąć jak największe korzyści.

• Jakie podmioty i mechanizmy doprowadziły do utworzenia UGiW?

Neufunkcjonaliści podkreślają, że UGiW należy rozpatrywać w powiązaniach z całym procesem integracji europejskiej, a w szczególności jako efekt rozwoju współpracy i integracji walutowej dzięki ustanowieniu ESW oraz dynamizacji integracji rynkowej. Duże znaczenie miały inicjatywy Komisji WE i J. Delorsa. Ważną rolę odegrali także eksperci krajów członkowskich, którzy dochodzili do przekonania, że rosnąca współzależność pomiędzy krajami członkowskimi i tak ogranicza ich autonomię w polityce pieniężnej i walutowej. Grupa prezesów banków centralnych krajów wspólnoty z udziałem kilku niezależnych ekspertów opracowała plan UGiW znany jako Raport Delorsa. Podjęcie ostatecznej decyzji w sprawie wprowadzenie UGiW było możliwe, ponieważ leżało to w interesie większości krajów, ale nie oznaczało, że wszystkie kraje popierały ten projekt z tych samych powodów.

2. Pierwsze inicjatywy w dziedzinie współpracy i integracji walutowej

• Traktat o EWG podpisano 25 marca 1957r i wszedł w życie 1 stycznia 1958.

• Pod koniec lat 60., gdy kryzys dolara pogłębiał się, pojawiły się pierwsze oficjalne propozycje wprowadzenia w EWG unii walutowej

• Największą aktywność w pracach na utworzeniem unii walutowej przejawiali politycy francuscy

• R. Barre przedstawił pierwszy plan wprowadzenia wspólnej waluty

• Spadek wartości waluty francuskiej i umacnianie się marki RFN powodowały, że dla Francji wprowadzenie unii walutowej stanowiło rozwiązanie problemu słabości franka i przeciwdziałanie rosnącej niezależności walutowej Niemiec

• Konferencja w Hadze (1-2 grudnia 1969). Niemcy przeciw unii walutowej, Francja za. - Kompromis.- Sukces Francji polegał na tym, że sprawa unii walutowej została włączona do planu integracji europejskiej.

• Powstaje plan UGiW pod kierownictwem Wernera i 8 października 1970 roku zostaje on przedłożony władzom EWG.

• Główne założenia planu Wernera:

• UGiW jest celem dekady (lat 70.). Unia ta może zapewnić wzrost i stabilność Wspólnoty, ale także może być filarem światowej równowagi walutowej

• Konieczny jest transfer uprawnień z poziomu narodowego na poziom wspólnotowy. UGiW otwiera drogę do unii politycznej

• Unia walutowa oznacza pełną i nieodwracalną wymienialność walut, eliminację marż wahań kursów walutowych i całkowitą liberalizację przepływu kapitału.

• Na etapie finalnym niezbędne są dwa organy na szczeblu Wspólnoty: 1) centrum decyzyjne polityki ekonomicznej kontrolowane przez PE, 2) system banków centralnych.

• Postęp w tworzeniu unii gospodarczej i walutowej jest związany z ujednoliceniem polityki pieniężnej i harmonizacją polityki ekonomicznej.

• Plan Wernera miał być projektem wprowadzonym w życie w czasie 10 lat a osiągnięcie celu miały zapewnić: reforma instytucjonalna, harmonizacja i ujednolicenie polityki ekonomicznej oraz współpraca polityczna.

• Na początku lat 70. podjęto próbę wprowadzenia podstaw wspólnej polityki walutowej, której celem było ograniczenie wahań kursów walutowych.

• 21 marca 1972 roku Rada Ministrów WE podjęła rezolucję - został utworzony instrument w celu stabilizacji kursów walutowych, nazwany „wężem walutowym w tunelu”.

• Waluty krajów wspólnoty w stosunku do siebie miały marżę wahań +/- 1,125%, a waluty krajów wspólnoty w stosunku do dolara +/- 2,25%.

• Biorąc pod uwagę politykę monetarną w okresie funkcjonowania węża walutowego, kraje EWG można podzielić na dwa bloki:

• Pierwszy - te kraje, które funkcjonowały w grupie reprezentowanej przez bank centralny RFN, a więc RFN, Belgia, Dania, Holandia i Luksemburg. W tej strefie znajdowały się waluty krajów ściśle handlowo związane z RFN

• Drugi - obejmował kraje, które nie prowadziły twardej polityki pieniężnej, a ich waluty należały do węża okresowo: Francja, Irlandia, Wielka Brytania i Włochy

• Sytuacje gospodarczą i walutową na świecie i w Europie kształtowały:

• Upadek systemu z Breton Woods (1971)

• Upłynnienie kursów walutowych (1973)

• Kryzys energetyczny i gospodarczy (1974)

3. Dyskusje i koncepcje integracji walutowej poprzedzające wprowadzenie ESW.

• Plan reform monetarnych ministra finansów Francji Fourcade zostaje przedłożony Radzie Ministrów (Ecofin) we wrześniu 1974

• Plan zakładał:

• Zwiększenie krótko- i średnioterminowego kredytowania w celu potrzymania węża walutowego

• Zwiększenie interwencji na rynku walutowym wspólnoty

• Prowadzenie jednolitej polityki walutowej wobec dolara USA

• Zastosowanie w rozliczeniach Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej (EUA)

• EUA miało być ustanowione na podstawie koszyka walut krajów członkowskich EWG

• Planu nie udało się przeforsować ponieważ:

• Francja nie mogła znaleźć zrozumienia w Radzie Ecofin dla swoich propozycji,

• jej sytuacja gospodarcza była zdecydowanie gorsza od RFN

• prezydent Francji miał słabe poparcie we własnym kraju

• Raport grupy Marjolina - marzec 1975

• Brak postępu w realizacji UGW

• Pogłębianie się różnic w polityce gospodarczej krajów członkowskich

• Podkreślono potrzebę większej woli politycznej ze strony państw członkowskich w celu stworzenia instytucji i polityki monetarnej na szczeblu wspólnotowym

• Ustanowienie Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej (EUA) 19 marca 1975 spowodowało wzrost znaczenia współpracy walutowej i doskonalenia jej instrumentów

• Wartość EUA określano na podstawie koszyka walut, w którym marka RFN miała udział 27,3%

• Na szczycie grupy 6 krajów w listopadzie 1975 uzgodniono, że podstawą międzynarodowej stabilności powinna być współpraca władz monetarnych krajów w celu zapobiegania nieracjonalnym wahaniom kursów

• Od połowy lat 70 prace nad projektami UGW toczyły się w różnych środowiskach: polityków, ekspertów a przede wszystkich w instytucjach WE

• Posiedzenie Rady Europejskiej 7-8 kwiecień 1978 w Kopenhadze

• Francja ponownie przedstawiła propozycje planu Fourcade

1. EUA powinna pełnić dwie funkcje: waluty rezerwowej i służącej do interwencji na rynku walutowym

2. Europejski Fundusz Współpracy Walutowej - Francja proponowała, by istotnie podnieść jego znaczenie w realizacji UGW, a wówczas mógłby pełnić rolę Europejskiego Funduszu Walutowego

• Oficjalna dyskusja nad wprowadzeniem UGiW - nie uzgodniono wspólnego stanowiska, ale ten szczyt to ważny etap w osiągnięciu ostatecznego kompromisu

• Zdecydowane współdziałanie prezydenta Francji i kanclerza RFN - sami przygotowali projekt wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)

• Celem ESW - utworzenie w Europie strefy stabilności walutowej

• Znacznie dalej idącą formą współpracy walutowej w porównaniu z wężem walutowym było ustanowienie ECU - europejskiej jednostki walutowej

• Zgodnie z przyjętym stanowiskiem w Bremę, Rada Europejska podjęła Rezolucję o ustanowieniu ESW na posiedzeniu w Brukseli 5 grudnia 1978

• Wszystkie kraje członkowskie przystąpiły do ESW, ale Wielka Brytania nie włączyła swojej waluty do mechanizmu kursowego

II. ESW - REGIONALNA STREFA STABILNOŚCI WALUTOWEJ (1979-1998)

1. Przyczyny utworzenia i zasady ESW

• Podstawowe znaczenie przy utworzeniu ESW miała zmiana międzynarodowego systemu walutowego i skutki odejścia od stałych kursów walutowych

• Wysoka inflacja (oprócz RFN) i wykorzystanie kursów walutowych w celu podnoszenia konkurencyjności stanowiły poważny problem w rozwoju wymiany handlowej Wspólnoty - uniemożliwiało to wprowadzenie w życie planu Wernera

• Bezpośredni wpływ na ustanowienie ESW w grudniu 1978 roku miały:

• Dyskusje i prace nad projektami UGiW

• Argumenty przewodniczącego Komisji, że UGiW powinna stać się priorytetowym celem w procesie integracji europejskiej

• Od grudnia 1977 sprawa przyspieszenia integracji walutowej stale znajdowała się w porządku obrad PE

• Czynnikiem zasadniczym, który przyczynił się do utworzenia ESW była sytuacja walutowa lat 70 i jej skutki.

• 3 podstawowe czynniki, jakie miały wpływ na to, że plan utworzenia strefy stabilności walutowej został przyjęty:

• Ogólny brak akceptacji płynnych kursów po upadku Bretton Woods

• Korzystny wpływ systemu stałych kursów walutowych na transgraniczną działalność gospodarczą (eliminowanie kursów pozwalało realnie kalkulować koszty i dochody)

• Destabilizujące skutki wahań kursów (aprecjacja waluty pogarszała konkurencyjność eksportu)

• ESW składał się z 4 elementów:

• Mechanizm stabilizacji kursów - ERM - system kursów stałych z marżą wahań
  +/- 2,25% (z wyjątkiem lira +/-6% z powodu dużej inflacji)

• Ustanowiono europejską jednostkę walutową ECU, której wartość oceniana na podstawie koszyka walut narodowych

• System interwencyjno-kredytowy w celu wspomagania walut słabszych

• Prowadzono wspólną politykę zmian kursów, aby uniknąć stosowania ich jako instrumentu polityki handlowej

• Mechanizm ERM był podstawą węża walutowego i nie sprawdził się w roli instrumentu stabilizacji walut krajów Wspólnoty. W ESW przyjęto bardziej elastyczną zasadę jego stosowania.

• ECU stała się ważnym elementem mechanizmu ERM

• Po przekroczeniu 75% marży wahań bank centralny musiał reagować

• Ilość waluty narodowej w ECU zależała od potencjału gospodarczego kraju

• Aprecjacja waluty powodowała wzrost jej wagi w koszyku ECU, a deprecjacja - spadek wagi

• Skład ECU zmieniał się wraz z prośbami nowych członków o przyłączenie ich waluty do koszyka

• Skład ECU został zamrożony w dniu wejścia Traktatu z Maastricht czyli 1 listopada 1993r.

• Funkcje ECU w ESW:

• Miernika wartości w mechanizmie kursowym

• Podstawy określania odchyleń walut od kursów centralnych

• Denominatora w rozliczeniach operacji systemu interwencji walutowych i mechanizmu kursowego

• Środka rozliczeń między władzami monetarnymi

2. Etapy w funkcjonowaniu ESW

• Pierwszy etap (1978-1983) - bardzo trudny, obawy, że może powtórzyć się sytuacja, jaka miała miejsce w połowie lat 70. z wężem walutowym. Powodów było kilka:

• Drugi kryzys energetyczny

• Polityka wysokiej stopy procentowej Bundesbanku przy „nie spoglądaniu” na inne kraje

• Ekspansywna polityka propytowa Francji zakończona podporządkowaniem się polityce RFN

• Kraje mimo uczestnictwa w ERM starały się być niezależne w polityce pieniężnej

• RFN blokowała postępy integracji uniemożliwiając utworzenie EFW oraz blokując wzrost znaczenia ECU

• Drugi etap rozpoczął się wraz ze zmianą polityki gospodarczej Francji. (1983-1987 - stabilizacja systemu)

• Rzadsze dostosowania kursowe

• Wyższy stopień koordynacji polityki pieniężnej, szczególnie w realizacji celu antyinflacyjnego

• ESW funkcjonował jako strefa marki - inne waluty dostosowywały się do polityki Bundesbanku

• Trzeci etap 1988-1992 - nowy ESW:

• Rozszerzenie zakresu finansowania interwencji na rynku walutowym

• Wykorzystywanie Ecu do spłaty długów

• Ograniczenie zmian kursów centralnych

• Koordynacja polityki stóp procentowych

• Potrzeba dalszej konsolidacji ESW była ściśle związana z przyspieszeniem integracji rynkowej poprzez podjęcie Projektu Jednolity Rynek Europejski

• Raport Delorsa był przedmiotem dyskusji na posiedzeniu Rady Europejskiej w Madrycie 26-27 czerwca 1989, gdzie określono datę rozpoczęcia I etapu wprowadzania UGiW na 1 lipca 1990

• Wielka Brytania nie akceptowała kompromisu i uzyskała klauzulę „opt-out”, z której skorzystała również Dania i zostały zwolnione z obowiązku przyjęcia wspólnej waluty

• Oficjalnie podpisanie Traktatu ustanawiającego Unię Europejską odbyło się 7 lutego 1992 roku w Maastricht a wszedł w życie 1 listopada 1993

• W tym okresie ESW charakteryzowała wyjątkowa stabilność. Jedyna korekta dotyczyła lira, ale było to spowodowane przejściem z marży wahań +/-6% do +/-2,25%

• Etap czwarty:

• Stabilność ta została poważnie zachwiana w okresie ratyfikacji Traktatu z Maastricht - ataki spekulacyjne na waluty narodowe, głównie funta brytyjskiego

• Interwencja w obronie kursu funta szterlinga okazała się nieskuteczna i zamiast jej kontynuacji funt opuścił mechanizm kursowy i został upłynniony.

• Recesja gospodarcza spowodowało konflikt interesów w ESW - Niemcy po zjednoczeniu chcieli walczyć z inflacją (podnosili stopy procentowe), UK i Francja chciały pobudzać koniunkturę.

• Ostatni etap - piąty do okres od połowy 1993 do 1 stycznia 1999:

• Do czasy wprowadzenia wspólnej waluty nie było większych problemów w funkcjonowaniu ESW, poza dewaluacją pesety i escudo

• Wprowadzono większa dyscyplinę w polityce pieniężnej i budżetowej

• Włochy, Austria i Finlandia wróciły do mechanizmu ERM, ponieważ były zainteresowane uczestnictwem w UGiW. Poza mechanizmem pozostały UK i Szwecja

3. Ogólna ocena Europejskiego Systemu Walutowego

• Najczęściej ESW był określany jako strefa stabilności walutowej i rzeczywiście taki cel sformułowali twórcy systemu

• Drugim ważnym celem było obniżenie poziomu inflacji

• Oba te cele zostały zrealizowane, niemniej problem zewnętrznej stabilności walutowej był bardziej złożony

• Inflacja w krajach Europy Zachodniej stanowiła bardzo wyraźny problem.

• Politykę pieniężną w ESW dyktowała RFN wywierając wpływ na pozostałe kraje systemu, była to polityka wysokich stóp procentowych

• Koszty takiej polityki poniosły wszystkie kraje - hamujący wzrost gospodarczy i wzrost bezrobocia

• W latach 1971-1980 stopa bezrobocia w EWG wynosiła 4% a w następnej dekadzie (1981-1990) już 9%

• Ocena stabilności kursów walutowych (stabilności zewnętrznej) jest ogólnie pozytywna

• Stabilność kursów walutowych uchroniła kraje Wspólnoty przed drastycznymi wahaniami kursów realnych kursów walutowych i tym samym zapewniła stabilizację pod względem przewagi konkurencyjnej - było to bardzo korzystko dla rozwoju handlu wewnątrz Wspólnoty

• Osiąganie zewnętrznej stabilizacji walutowej stopniowo przyczyniało się do ograniczania kontroli przepływu kapitału na obszarze Wspólnoty

• Ogólna ocena jest pozytywna, ale współpraca w rzeczywistości nie była łatwa, a w szczególności w pierwszym okresie, kiedy odbywała się próba sił pomiędzy krajami dążącymi do realizacji własnej polityki gospodarczej i pieniężno-walutowej

4. Europejski System Walutowy jako podstawa unii walutowej.

• Założenia ESW przewidywały zastosowanie ECU w sferze oficjalnej, natomiast zastosowanie jej w sferze prywatnej było rezultatem inicjatywy i decyzji podmiotów międzynarodowego rynku finansowego, ale także promocji ECU przez komisję WE oraz EBI

• W latach 80. rosło zaufanie do ECU , ponieważ w warunkach płynnych kursów walutowych neutralizowała wahania kursów.

• Wraz ze wzrostem zaufania do ECU następowało jej umiędzynarodowienie.

• ECU w sferze prywatnej było stosowane głównie jako waluta:

• Publicznej emisji obligacji

• Kredytów i depozytów w operacjach bankowych

• Operacji na rynku międzybankowym

• Fakturowania transakcji handlowych

• Rachunków oszczędnościowych dla ludności

• Czeków podróżnych

• Największe znaczenie ECU zyskała na rynku kredytowym, w tym na rynku obligacji

• Wpływ ESW na zasady nowej unii walutowej

• ERM powodował zacieśnienie więzi między krajami,

• ERM był cennym doświadczeniem dla twórców nowej unii

• ERM spowodował, że bank centralny RFN stał się liderem europejskiej polityki pieniężnej

• Zróżnicowanie zasad funkcjonowania ERM wpłynęło na utrzymywanie się podziałów i różnic interesów.

• Francja dążyła do stworzenia polityki równowagi, tak aby RFN nie narzucał innym krajom swojej polityki

• Tylko wprowadzenie UGiW mogło rozwiązać problem niezależności polityki pieniężnej poprzez centralizację w EBC

• ESW przyczynił się do ustabilizowania inflacji i zmniejszenia zakresu wahań kursów walutowych

• ESW przyczynił się do obniżenia kosztów dezinflacji i sprawdził się jako mechanizm łagodzący szoki zewnętrzne

• Powszechnie podkreślaną cechą była asymetria ESW związana z dominacją RFN

• Wprowadzenie swobody przepływu kapitału w warunkach stałych kursów walutowych i niezależności polityki pieniężnej krajów Wspólnoty podważało bezpieczeństwo ESW, narażając waluty słabsze na spekulacje

• Dalsze funkcjonowanie ESW, po wprowadzenie swobody przepływu kapitału, było możliwe tylko pod warunkiem centralizacji polityki pieniężnej i przyjęcia wspólnej waluty

• Współpraca francusko-niemiecka była niezbędnym warunkiem wszystkich strategicznych planów integracji europejskiej

• Łatwiej prowadzić wspólną politykę pieniężną gdy wcześniej prowadzono ujednoliconą

• ECU pozwoliła na przyzwyczajenie do rozliczeń w wspólnej walucie

• Doświadczenia ESW pokazały, że konieczne jest dostosowanie, okres przejściowy przed przystąpieniem do wspólnej waluty

III. WPROWADZENIE UNII GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ

1. Plan wprowadzenia UGiW - Raport Komitetu Delorsa

• Delors pełnił funkcję przewodniczącego komisji europejskiej

• Raport Delorsa został opublikowany 17 kwietnia 1989 i składa się z trzech rozdziałów i dwóch krótkich aneksów.

• Rozdział I raportu zawiera podsumowanie wcześniejszych projektów, które były przedstawione w Hadze 1969

• Za ważne inicjatywy w procesie integracji walutowej zostały uznane:

• Wprowadzenie węża walutowego 1972

• Utworzenie Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej 1973

• Decyzja Rady (1974) w sprawie wyższego poziomu konwergencji we Wspólnocie i dyrektywa zobowiązująca do wzrostu, stabilności i pełnego zatrudnienia.

• Powrót do integracji walutowej nastąpił dzięki utworzeniu ESW i ECU

• Rozdział II zawiera ogóle założenia UGiW, przedstawia jej organizację, rolę Europejskiego Systemu Banków Centralnych, zasady polityki makroekonomicznej oraz znaczenie UGiW w umocnieniu międzynarodowej pozycji Wspólnoty

• Punkt wyjścia stanowi definicja unii walutowej - obszar walutowy, na którym odbywa się wspólne zarządzanie polityką dla osiągnięcia wspólnych celów makroekonomicznych.

• 3 konieczne warunki ustanowienia unii walutowej zostały określone już w raporcie Wernera:

• Zapewnienie całkowitej i nieodwracalnej wymienialności walut

• Wprowadzenie polityki liberalizacji transakcji kapitałowych wraz z pełną integracją rynku finansowego

• Nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych

• Przyjęto jednoznaczne stanowisko, że wspólna waluta powinna zostać przyjęta tak szybko jak tylko to możliwe

• Założenia unii gospodarczej:

• Jednolity rynek wewnętrzny ze swobodą przepływu kapitału, osób, towarów i usług

• Polityka konkurencji

• Wspólnotowe polityki prowadzące do zmian strukturalnych i rozwoju regionalnego

• Koordynacja polityki makroekonomicznej

• Podkreślono dwie główne zasady w funkcjonowaniu unii gospodarczej:

• Unia gospodarcza powinna być oparta za zasadach gospodarki rynkowej,
  a interwencjonizm dopuszczalny w odniesieniu do określonych usług

• Widziano potrzebę utrzymania odpowiedniej równowagi między obiema częściami składowymi unii gospodarczej i walutowej ze względu na ścisłe interakcje między nimi

• Korzyści jednolitego obszaru walutowego:

• Wyeliminowanie niepewności i ryzyka związanych z brakiem stabilności walutowej

• Redukcja kosztów transakcyjnych

• Wyeliminowanie zróżnicowania kursów walutowych i ograniczenie podatności na szoki zewnętrzne

• Za szczególnie niebezpieczne uznano zakłócające konkurencję subsydia państwowe, które przyczyniają się również do utrzymywania się nieefektywnej alokacji czynników produkcji.

• Elementem wzmacniającym funkcjonowanie jednolitego rynku jest wspólna polityka makroekonomiczna

• W projekcie UGiW komitetu Delorsa położono nacisk na właściwe zarządzanie i przygotowywanie organizacyjno-instytucjonalne jednolitego obszaru walutowego. Za konieczne uznano utworzenie niezależnej instytucji odpowiedzialnej za politykę monetarną.

• Plan realizacji UGiW został przedstawiony w rozdziale III raportu:

• etapowość - wprowadzanie UGiW powinno odbywać się etapami

• paralelizm - równoczesny postęp w integracji gospodarczej i walutowej

• przyjęcie harmonogramu (rozłożenie zadań w czasie) - uwzględnienie doświadczeń z poprzednich okresów i utrzymanie daty rozpoczęcia I etapu UGiW, nie później niż 1 lipca 1990

• zasada uczestnictwa - zasada elastyczności w odniesieniu do daty i warunków uczestnictwa

• Po przedstawieniu zasad wprowadzania UGiW Komitet rozważył role ECU w procesie integracji gospodarczej i walutowej.

• Wzięto pod uwagę przekształcenie ECU we wspólną walutę

• Rozpatrywano strategię wprowadzania waluty równoległej, czyli wyemitowanie ECU jako waluty konkurencyjnej z walutami narodowymi.

• Rozważono zastosowanie ECU jako instrumentu wspólnej polityki walutowej

• Uzgodniono, że nie powinno być barier ograniczających funkcjonowanie ECU w sferze prywatnej.

• Zadania wyznaczone dla I etapu:

• Etap przygotowawczy - osiągnąć wyższy poziom konwergencji w ramach istniejącego systemu instytucjonalnego

• Zakończenie Projektu JRE i wzmocnienie polityki konkurencji na szczeblu Wspólnoty

• Złagodzenie dysproporcji regionalnych

• Bezpośrednią odpowiedzialność za efektywną politykę koordynacji powinna ponosić Rada Ministrów w składzie Ecofin

• Zintensyfikowanie współpracy i koordynacji w integracji finansowej

• Część członków Komitetu Delorsa wspierała postulat utworzenia Europejskiego Funduszu Rezerwowego, które środki powstałyby z przekazania 10% rezerw przez każdy bank centralny

• Drugi etap powinien się rozpocząć po wejściu w życie nowego Traktatu i stanowić okres zasadniczych zmian prowadzących do etapu finalnego

• Za najważniejsze cele w polityce makroekonomicznej uznano: osiąganie stabilnego wzrostu, wprowadzenie precyzyjnych, ale jeszcze nie wiążących reguł dotyczących deficytu budżetowego i źródeł jego finansowania

• Główne zadania ESBC miało polegać na przygotowaniu zasad i wprowadzeniu wspólnej polityki pieniężnej

• Finalny etap II miał polegać na nieodwołalnym usztywnieniu kursów walutowych, a następnie zastąpieniu walut narodowych wspólną walutą.

• W dziedzinie polityki monetarnej Plan Delorsa zawierał:

1) nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych,

2) przejęcie polityki pieniężnej przez ESBC

3) przejęcie przez ESBC zarządzania rezerwami walutowymi

4) przygotowanie techniczno-organizacyjne przejścia do wspólnej waluty

• Na konferencji w Madrycie 26-27 czerwca 1989 Rada Europejska uzgodniła, że UGiW będzie realizowana, a proces jej wprowadzania rozpocznie się od 1 lipca 1990

• Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Rzymie uzgodniono, że drugi etap rozpocznie się 1 stycznia 1994

2. Reakcje na Plan Delorsa

• Jeśli w odniesieniu do większości krajów można było mówić o braku jednoznacznego przekonania o słuszności podjętej strategii integracji walutowej to Wielka Brytania była zdecydowaną przeciwniczką tego projektu.

• Rząd brytyjski akceptował jedynie politykę liberalizacji w ramach jednolitego rynku i eliminację barier transgranicznych

• Wielka Brytania opublikowała własny projekt, który miałby polegać na stopniowej ewolucji ESW w kierunku unii walutowej, w której stałe kursy walutowe pomiędzy krajami członkowskimi byłyby ustalane przez siły rynkowe

• Rząd brytyjski zaproponował wprowadzenie tzw. hard ECU, które mogłoby stać się wspólną walutą równolegle z walutami narodowymi. Stopniowo stawałby się walutą dominującą i miałby szanse stać się jedyną walutą

• Premier Francji chcąc ograniczyć dominację RFN przedłożył plan utworzenia EBC

• Prezes Bundesbanku, K.O. Pohl sceptycznie odnosił się do unii walutowej

• Najtrudniejsze dyskusje odbywały się między J. Delorsem i prezesem Bundesbanku

• We Francji nie było zgodności poglądów w sprawie dalszej integracji walutowej

• Francuski minister finansów (1988) był bardziej przekonany do hard ECU niż do projektu J. Delorsa

• W czasie prac nad projektem finalnym integracji walutowej w Komitecie Delorsa doszło do koncentracji poglądów wokół dwóch stanowisk. Pierwsze forsowała Francja aby skupić się tylko na I etapie wprowadzania UGiW, drugie reprezentowały Niemcy, które chciały aby Raport obejmował wszystkie etapy dochodzenia do UGiW. Ostatecznie Raport Delorsa został dostosowany do koncepcji Niemiec.

• Prezes Bundesbanku był przede wszystkim zainteresowany aby ESBC (a w szczególności EBC) były niezależne, ponieważ uważał to za warunek niezależności polityki pieniężnej

• Na konferencji Międzyrządowej (rozpoczęła się 15 grudnia 1990) Francja dążyła do jak najszybszego wprowadzenia UGiW wraz z powołaniem EBC na początki II etapu i przyjęcia ścisłej daty wprowadzenia wspólnej waluty.

• Politycy niemieccy preferowali zasadę elastyczności i starali się nie dopuścić do utworzenia EBC przed III etapem

• W pierwszym półroczu 1991 roku nie było postępu w negocjacjach

• Konferencja Międzyrządowa zakończyła się parafowaniem traktatu 11 grudnia 1991 w Maastricht a podpisanie Traktatu nastąpiło 7 lutego 1992 również w Maastricht.

3. Wprowadzanie UGiW

3.1 Etap I UGiW (1990-1993)

• Traktat z Maastricht ustanowił UE

• Dania i UK uzyskały status specjalny, który zwalniał je z obowiązku przystąpienia do III etapu

• Planowane do realizacji zadania obejmowały:

1. zniesienie barier w przepływie kapitału,

2. wzmocnienie współpracy w dziedzinie polityki pieniężnej

3. zakończenie realizacji Projektu Jednolity Rynek Europejski

4. osiągnięcie wyższego poziomu konwergencji gospodarczej

• Zakończenie budowy jednolitego rynku oficjalnie ogłoszono zgodnie z przyjętym terminem, czyli 31 grudnia 1992

• Wspólnota Europejska w roku 1991 nie spełniała warunków jednolitego obszaru walutowego

• W pierwszym roku drugiego etapu wszystkie kryteria spełniały tylko Niemcy i Luksemburg, natomiast Włochy, Portugalia i Grecja żadnego z nich

• Duży problem stanowiła równowaga i spełnienie kryteriów finansów publicznych, obniżenie poziomu deficytu budżetowego do 3% PKB i długu publicznego do 60% PKB

• Oceniając proces konwergencji w latach 1990-1993 należy podkreślić, że proces ten zakłóciły kryzys walutowy i recesja gospodarcza

• Kryzys walutowy 1992-1993 wywołany został atakami spekulacyjnymi na funta szterlinga, franka francuskiego i inne waluty ESW

• Recesja gospodarcza rozpoczęła się w 1990 roku w USA, a największy spadek wystąpiła w 1991. W krajach UE spadek wzrostu gospodarczego również rozpoczął się w 1990, ale przebiegał wolniej i dłużej.

• Koniunktura w krajach UE zaczęła się poprawiać pod koniec 1993.

3.2 Etap II UGiW (1994-1998)

• Cele drugiego etapu:

• Osiągnięcie przez kraje członkowskie konwergencji gospodarczej zgodnie z kryteriami z Maastricht

• Przygotowanie UGiW pod względem organizacyjno-technicznym, przede wszystkim instytucjonalnym oraz określenie zasad wspólnej polityki pieniężnej

• Oficjalnym przejściem do II etapu było powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego

• Cele, zadania i funkcje Europejskiego Instytutu Walutowego:

• Wzmocnienie współpracy pomiędzy bankami centralnymi w celu koordynacji polityki pieniężnej, podniesienie poziomu konwergencji i zapewnienie stabilności cen

• Przygotowanie ESBC i podjęcie prac w celu wprowadzenia jednolitej polityki pieniężnej i wspólnej waluty w III etapie

• EIW sprawował funkcje operacyjne i doradcze

• Realizacja zadań obligowała EIW do współpracy z innymi instytucjami Wspólnoty, a w szczególności z Komisją i Komitetem Walutowym

• przygotowanie scenariusza przejścia na jednolitą walutę

• opracowanie nowych zasad mechanizmu kursowego ERM II

• współpraca z instytucjami stanowiącymi prawo wspólnotowe

• prace mające na celu rozwój struktur i procedur integracji rynku finansowego w strefie euro

• Istotne znaczenie miało posiedzenie Rady Europejskiej w Madrycie w grudniu 1995 roku, gdzie uzgodniono datę przejścia do III etapu na 1 stycznia 1999 - osiągnięto kompromis w sprawie nazwy wspólnej waluty - euro

• EIW przygotował scenariusz przejścia na wspólną walutę. Rekomendował on 3-letni okres przejściowy, pozwalający na stopniowe wprowadzanie euro w celu lepszego dostosowania poszczególnych dziedzin gospodarki.

• EIW powierzono opracowanie zasad polityki walutowej wobec krajów UE, które pozostaną poza UGiW

• Efektem dyskusji na posiedzeniu Rady Europejskiej w Dublinie w grudniu 1996 było przyjęcie Paktu Stabilności i Wzrostu w celu zapewnienia dyscypliny budżetowej na obszarze UGiW

• Lata 1996-1997 były okresem intensywnych procesów dostosowawczych

• Dostosowanie prawa polegało na wprowadzeniu zmian w narodowym prawie i statutach banków centralnych

• 24 marca 1998 roku EIW przedłożył Raport Konwergencji, a 25 marca uczyniła to samo KE

• Komisja zarekomendowała Radzie UE jedenaście krajów członkowskich UE do UGiW

• Rekomendacji nie dostały tylko Szwecja i Grecja, ale Szwecja nie wprowadziła swojej waluty do mechanizmu ERM i nie dostosowała prawa bankowego do wymogów Traktatu z Maastricht. Grecja natomiast nie spełniała żadnego z kryteriów konwergencji.

• Większość krajów nie spełniała kryterium długu publicznego, ale Komisja uznała jednak, że nastąpiła pod tym względem istotna poprawa

• Z końcem maja 1998 roku zakończył działalność EIW, a od 1 czerwca rozpoczął działalność EBC

3.3 Etap III UGiW (1999-2002)

• Ostatni etap rozpoczął się 1 stycznia 1999 i obejmował: okres przejściowy (1 styczeń 1999 do 31 grudzień 2001) oraz okres zaplanowany na pierwszą połowę 2002.

• Do 31 grudnia 2001 euro występowało tylko w obrocie bezgotówkowym, równolegle z innymi walutami narodowymi

• Emisja wspólnej waluty miała miejsce dopiero po zakończeniu okresu przejściowego.

• Przewidywano, że wycofanie walut narodowych z obiegu potrwa do 1 lipca 2002, jednak w praktyce nastąpiło to w ciągu dwóch miesięcy

• Z początkiem III etapu nastąpiła likwidacja ECU i zastąpiono ją euro w relacji 1:1. Wszystkie zobowiązania i należności zostały automatycznie przeliczone na euro.

• Instrumentami prawnymi były Rozporządzenia Rady Europejskiej

• Od 1 stycznia 1999 usztywniono kursy walutowe pomiędzy walutami krajów członkowskich UGiW

• Strefa Euro utworzona 1 stycznia 1999 roku liczyła 11 krajów. 1 stycznia 2001 dołączyła Grecja.

• Traktat z Maastricht stanowi, że 2 lata stabilnego członkowstwa w ERM II jest wystarczającym kryterium oceny stabilności walutowej

• Osiągnięty został cel integracji sformułowany już w planie Wernera w 1970. Raport Delorsa z roku 1989 stanowił kolejny dowód dążeń Francji do wspólnej europejskiej waluty

• Warunki uczestnictwa w ERM II:

• Kraj negocjuje kurs włączenia jego waluty do mechanizmu kursowego

• Kraj występuje o wyznaczenie spotkania w Komitecie Gospodarczo-Walutowym UE

• Komitet w Brukseli decyduje o wysokości kursu centralnego

• Monitoring sytuacji gospodarczej pozwala na bardzo szybko ocenę krajów

• Komitet może wyrazić zgodę na wysokość kursu centralnego proponowanego przez kraj aplikujący do ERM II, jeśli nie przeciwstawiają się kraje strefy euro

• Jeśli nie uda się osiągnąć porozumienia w Komitecie, następnego dnia odbywa się spotkanie na szczeblu ministerialnym

• Przyjmowanie krajów do ERM II odbywa się bez formalnego głosowania. Warunki przyjęcia są sprawą uzgodnień.

IV. POLITYKA PIENIĘŻNA EUROSYSTEMU

1. Eurosystem i jego kompetencje w prowadzeniu wspólnej polityki pieniężnej

• EBC jest najbardziej niezależnym bankiem centralnym na świecie

• Niezależność EBC była warunkiem uczestnictwa RFN w unii monetarnej

• Propozycje prezesa Bundesbanku Pohla po nie wielkich poprawkach znalazły się w Statucie EBC. Było to dowodem bardzo ważnej roli Pohla

• Traktat z Maastricht określił cztery rodzaje niezależności EBC i ESBC

• Niezależność funkcjonalna - zdolność EBC do samodzielnego opracowywania i realizacji polityki monetarnej oraz wykonywania innych zadań statutowych. Wooley niezależność polityczną rozumie jako zdolność banku centralnego do samodzielnego wyboru i utrzymania kierunków działalności, mimo nacisków na ich zmianę.

• Niezależność instytucjonalna jest zapewniona postanowieniami art. 108 Traktatu z Maastricht i art. 7 Statutu ESBC

• Niezależność personalna - ściśle związana z niezależnością polityczną i dotyczy procedury powoływania członków organów decyzyjnych i bezpieczeństwa. Kadencja członków Rady Zarządzającej EBC trwa 8 lat i nie ma możliwości jej przedłużenia. Prezesi banków centralnych - kadencja 5 lat i jest możliwość ponownego wyboru. Odwołanie ze stanowiska może nastąpić jedynie gdy osoba dopuści się poważnych uchybień lub gdy nie jest w stanie wykonywać obowiązków.

• Niezależność finansowa oznacza, że banki centralne powinny posiadać takie zasoby finansowe, które zapewniają prawidłowe i bezpieczne wykonywanie zadań związanych z uczestnictwem w ESBC. EBC ma kapitał zakładowy 5 mld euro i rezerwy dewizowe 50 mld euro. Właścicielami kapitału są narodowe banki centralne.

• W dziedzinie polityki kursów walutowych formalne uprawnienia są podzielone między EBC i Radę Ministrów

• Wnioski wynikające z porównania niezależności EBC i Bundesbanku:

• EBC ma wyraźniej określone uprawnienia w utrzymywaniu stabilności cen

• Niezależność EBC i Bundesbanku są zbliżone

• Ustawa o Bundesbanku łatwa do zmiany w przeciwieństwie Traktatu z Maastricht

• W obu bankach kadencje 8 lat

• EBC dba o stabilność cen tak jak każdy BC, ale tradycja jest silniejsza w Bundesbanku

• EBC i Bundesbank musi uporać się z wydatkami rządowymi

• EBC i Bundesbank muszą realizować podobny scenariusz w sprawie wydatków rządowych

• Bundesbank był pod większą presją w dziedzinie polityki kursu walutowego w okresie ESW niż obecny EBC.

• Podstawę instytucjonalną UGiW stanowią EBC i narodowe banki baki centralne krajów, które wprowadziły wspólną walutę euro.

• We wspólnej polityce pieniężnej uczestniczą tylko EBC i banki centralne krajów, które przyjęły euro

• Operacje polityki pieniężnej Eurosystemu wykonywane są na jednolitych zasadach i warunkach we wszystkich państwa UGiW

• Organami decyzyjnymi EBC są: Rada Zarządzająca i Zarząd. Na ich czele stoi prezes EBC

• Rada Ogólna jest organem tymczasowym i ma działać do czasu istnienia państw objętych derogacją (nienależących do UGiW)

• Funkcjonowanie Eurosystemu charakteryzuje centralizacja decyzji w dziedzinie wspólnej polityki pieniężnej w EBC, a jej realizacja odbywa się na poziomie krajów.

2. Cele i strategia polityki pieniężnej

• Główny cel działalności EBC - utrzymywanie stabilności cen

• EBC został zobowiązany do wspierania polityki gospodarczej Wspólnoty

• Realizacja priorytetowego celu przyczynia się do stabilizacji wzrostu gospodarczego, ponieważ niska inflacja pozwala na utrzymywanie poziomu zatrudnienia i tempa wzrostu PKB

• Realizacji głównego celu EBC służą dwa cele pomocnicze:

• monetarny - takim celem kierował się Bundesbank

• inflacyjny - wykorzystywany przez bank centralny Anglii

• Europejski Bank Centralny powinien dążyć do utrzymywania stopy inflacji na poziomie ok. 2% - jest to odpowiedni margines bezpieczeństwa, pozwalający uniknąć ryzyka deflacji i spadku nominalnych stóp procentowych poniżej zera

• Traktat z Maastricht ustanowił jasną hierarchię celów w polityce pieniężnej EBC

• Politykę pieniężna Fed cechują dwa równorzędne cele: utrzymywanie stabilności cen i maksymalnego zatrudnienia

• „maksymalnie trwałe zatrudnienie” tj. takie, które nie przyczynia się do wzrostu inflacji

• Cechą strategii polityki pieniężnej EBC jest ocena ryzyka dotycząca stabilności cen na podstawie analizy ekonomicznej i monetarnej

• Analiza ekonomiczna - określenie czynników wpływających na kształtowanie się cen w krótkim i średnim okresie

• Analiza sytuacji na rynku pieniężnym służy głównie do zweryfikowania wyników analizy ekonomicznej

• Art. 105 ust. 1 TWE zobowiązuje EBC do prowadzenia polityki dostosowawczej do modelu otwartej gospodarki rynkowej, sprzyjającej efektywnej alokacji zasobów.

3. Instrumenty polityki pieniężnej

• Operacje otwartego rynku

• realizowane są przez krajowe banki centralne z inicjatywy EBC

• dotyczą rynku pieniężnego

• umożliwiają wpływanie na stopy procentowe, zarządzanie płynnością rynku i sygnalizują nastawienie EBC w polityce pieniężnej

• Wyróżniamy 4 kategorie:

• Podstawowe operacje refinansujące - przeprowadzane co tydzień w celu poprawy płynności, zapewniają większość środków dla sektora finansowego

• Dłuższe operacje refinansujące - przeprowadzane co miesiąc, operacje podnoszące płynność, dostarczają systemowi bankowemu dodatkowych środków refinansujących na dłuższy okres

• Operacje dostrajające - przeprowadzane doraźnie w celu kontrolowania płynności na rynku i regulowania stóp procentowych

• Operacje strukturalne - mają na celu uregulowanie płynności na rynku w długim okresie

• W operacjach otwartego rynku są stosowane następujące instrumenty:

• Transakcje odwracalne - dostarczają funduszy sektorowi finansowemu tylko na ograniczony i ściśle określony czas

• Transakcje bezwarunkowe - Eurosystem kupuje lub sprzedaje kwalifikowane aktywa bezpośrednio na rynku

• Certyfikaty dłużne - emitowane w celu dostosowania strukturalnej pozycji Eurosystemu wobec sektora finansowego. Operacje te służą zmniejszeniu płynności na rynku.

• Swapy walutowe - obejmują one równoczesne transakcje kasowe i terminowe w euro wobec obcej waluty. Wykorzystywane są głównie do zarządzania płynnością na rynku i regulowania wysokości stóp procentowych.

• Depozyty terminowe - są lokatami terminowymi o stałej stopie procentowej. Odsetki wypłacane są w terminie zapadalności depozytu. Przyjmowanie depozytów odbywa się w celu absorpcji płynności rynku

• Operacje banku centralnego na koniec dnia

• mają za zadanie zwiększać płynność systemu finansowego (operacje kredytowe) lub absorbować bieżącą płynność (operacje depozytowe).

• Kredyt banku centralnego na koniec dnia może być udzielony: 1) w formie umów z przyrzeczeniem odkupu z terminem overnight, 2) jako zabezpieczony kredyt typu overnight , kiedy wierzyciel uzyskuje prawo dysponowania aktywami a dłużnik zachowuje własność aktywów przy założeniu, że zobowiązanie z tytułu kredytu zostanie spełnione

• Ramy prawne systemu rezerwy obowiązkowej zostały określone w statucie ESBC i EBC. Zapewniają jednorodność zasad i warunków systemu rezerwy obowiązkowej w całej UGiW

• Wymóg utrzymywania odpowiednich rezerw dotyczy instytucji kredytowych ustanowionych w państwach członkowskich

• EBC ma prawo udzielić zwolnienia w przypadku gdy:

• Instytucja spełnia funkcje specjalne

• Nie prowadzi aktywnie czynności bankowych w konkurencji

• Wszystkie depozyty instytucji są przeznaczone na cele związane z pomocą na rzecz rozwoju

• Przepisy uśredniające systemu rezerwy obowiązkowej pomagają w stabilizacji stóp procentowych na rynku pieniężnym

• Ważną funkcją jest kreacja bądź pogłębianie strukturalnego niedoboru płynności systemu bankowego

• EBC może w każdej chwili zmienić stopę rezerw

• Instytucja posiadająca placówki w kilku państwach członkowskich musi utrzymywać rezerwy obowiązkowe w banku centralnym każdego kraju, w którym posiada placówkę.

4. Realizacja polityki pieniężnej

• EBC jest odpowiedzialny za kontrolowanie inflacji w skali roku, natomiast krótkoterminowe zmiany cen są traktowane jako zjawisko normalne

• Lata 1999-2000

• Stopa inflacji w pierwszym kwartale 1999 był bardzo niska, poniżej 1%

• 8 kwietnia 1999 - pierwsza po wprowadzeniu euro decyzja Rady Zarządzającej dotycząca zmiany stóp procentowych - obniżono o 50 punktów bazowych do 2,5%

• W roku 2000 EBC sześciokrotnie podwyższał stopy procentowe, ale inflacja i tak przekroczyła 2%

• Na wzrost inflacji od połowy roku 1999 do końca 2000 wpłynęły:

• Wzrost cen ropy naftowej

• Wzrost cen nieprzetworzonych produktów żywnościowych

• Spadek wartości euro, przede wszystkim do dolara, funta brytyjskiego i franka szwajcarskiego

• Interwencje EBC powstrzymały dalszy spadek kursu euro

• Lata 2001-2003 były w strefie euro okresem przedłużającej się słabej koniunktury. PKB w 2003 - 0,8%

• Polityka EBC była uważana za zbyt pasywną (Fed w tym okresie obniżał stopę procentową 13 krotnie, w sumie o 5,5%)

• Rola EBC nie była łatwa bo mimo słabej koniunktury inflacja przekraczała 2%

• PKB strefy euro w 2003 roku był jeszcze gorszy niż w 2002. Spadł z 0,9 do 0,8%.

• Pod koniec I kwartału 2002 rozpoczęła się szybka aprecjacja euro.

• Polityka pieniężna EBC (2001-2003) była krytykowana za brak zdecydowanych reakcji w celu powstrzymania spadku aktywności gospodarczej.

• Priorytetem była stabilność cen i władze banku dążyły w pierwszej kolejności do zmniejszenia inflacji

• W latach 2004 - 2006 nastąpiła poprawa koniunktury

• Na wysokość inflacji w 2004 roku wpływały:

• Wzrost cen ropy naftowej

• podatków pośrednich

• wzrost cen kontrolowanych (produktów farmaceutycznych, cen usług medycznych)

• Łagodząco na poziom inflacji oddziaływały:

• Słaby wzrost płac

• Stosunkowo stabilne ceny żywności

• Aprecjacja euro

• Przyczyną wyższej inflacji w usługach jest niska wydajność pracy

• Czynnikiem, który nie wywoływał presji inflacyjnej były place.

• Roczny wzrost wynagrodzeń na jednego zatrudnionego w 2005 był taki sam jak wzrost cen dóbr konsumpcyjnych, co oznacza, że płace realne w strefie euro w 2005 r. nie zmieniły się

• Negocjacje placowe służą realizacji kilku celów:

• umiarkowany wzrost plac jest ważny z punktu widzenia utrzymania poziomu konsumpcji i wzrostu gospodarczego

• wzrost płac nie może spowodować zagrożenia inflacyjnego

• umiarkowany wzrost płac przyczynia się do stabilizacji kosztów w przemyśle i usługach, a dzięki temu pozytywnie wpływa na konkurencyjność gospodarki strefy euro

• ogólny wskaźnik wzrostu płac w strefie euro nie ujawnia proinflacyjnego wzrostu płac w usługach

• Polityka pieniężna EBC wywołuje zróżnicowane skutki gospodarcze w zależności od sytuacji w poszczególnych dziedzinach gospodarki krajów członkowskich

• Celem polityki EBC oprócz utrzymywania stabilności cen jest utrzymywanie produkcji na poziomie zbliżonych do potencjalnego.

• Polityka monetarna jest ważnym elementem oddziaływania na koniunkturę

5. Ocena polityki pieniężnej Eurosystemu

• Bank centralny za pomocą decyzji i instrumentów polityki pieniężnej tworzy warunki do aktywności podmiotów gospodarczych, wpływa na kształtowanie warunków na rynkach finansowych oraz na popyt konsumpcyjny, inwestycyjny i oszczędności

• Reakcje banków centralnych polegają na dostosowaniu poziomu nominalnych stóp procentowych do realnego PKB i stopy inflacji

• Scentralizowanie polityki pieniężnej spowodowało, że kraje o wyższym poziomie inflacji uzyskały dostęp do taniego pieniądza, a kraje o niższym (Niemcy i Francja) poniosły koszty wysokiej stopy procentowej

• Czynnikiem utrudniającym realizację polityki monetarnej jest brak pełnej konwergencji w przebiegu cyklu koniunkturalnego pomiędzy krajami członkowskimi

• Polityka EBC była przede wszystkim skoncentrowana na realizacji celu antyinflacyjnego

• Polityka pieniężna jest bardziej skuteczna, jeśli jest dostosowana nie tylko do zmiennych makroekonomicznych, ale także do przyczyn wywołujących wstrząsy i ich rodzajów.

• Proces dostosowania cen jako reakcja na zmieniające się warunki gospodarcze przebiega wolniej w strefie euro niż w USA

• W strefie euro wstrząsy inflacyjne nie są długotrwałe i mimo niskiej elastyczności cen następuje powrót do długookresowego poziomu inflacji

• Inflacja i jej skutki zanikają w okresie niższym niż rok co jest interpretowane jako efekt silnego oddziaływania EBC

V. POLITYKA BUDŻETOWA W STREFIE EURO

1. Polityka budżetowa jako instrument polityki makroekonomicznej

• Polityka budżetowa jest ważna ponieważ:

• Równowaga finansów publicznych jest podstawowym warunkiem funkcjonowania UGiW, przede wszystkim stabilności gospodarki i wspólnej waluty

• Wydatki publiczne strefy euro stanowią ważny składnik globalnego popytu

• Polityka budżetowa wpływa na realizację polityki pieniężnej

• Polityka budżetowa nie została scentralizowana i jest prowadzona przez każdy kraj członkowski

• Stabilność finansów publicznych w warunkach gdy polityka budżetowa nie jest scentralizowana, stanowi zasadniczą trudność w funkcjonowaniu UGiW

• W dalszym ciągu bardzo duży problem stanowi obniżenie długu publicznego w krajach strfy euro do wartości referencyjnej 60%

2. Podstawy prawne i zasady polityki budżetowej

2.1. Pakt Stabilności i Wzrostu

• W celu bardziej skutecznego egzekwowania od państw członkowskich przestrzegania przepisów traktatowych, na posiedzeniu RE w Dublinie w grudniu 1996 został uzgodniony Pakt Stabilności i Wzrostu

• Kraje UGiW zobowiązały się przestrzegać tego paktu a także osiągnąć w perspektywie średnioterminowej równowagę budżetową lub nawet nadwyżkę

• Pakt składa się z dwóch części prewencyjnej i represyjnej

• Celem części prewencyjnej jest zapobieganie nadmiernym deficytom poprzez systematyczne monitorowanie sytuacji budżetowej państw członkowskich.

• Państwa strefy euro mają obowiązek przedkładać KE i Radzie UE programy stabilizacyjne, a pozostałe kraje programy konwergencji

• Istotne znaczenie ma procedura wczesnego ostrzegania

• Rozporządzenia części represyjnej nakładają obowiązek podjęcia natychmiastowych działań korygujących. Kraje które nie podejmą działań mogą zostać ukarane sankcjami

• Każdy kraj ma obowiązek określić swoje indywidualne cele budżetowe tak aby nie przekroczyć 3% PKB

• Rada UE w ocenie programów stabilizacyjnych i programów konwergencji jest zobowiązana do uwzględnienia warunku realności przyjmowanych założeń

• W pakcie został stworzony mechanizm ograniczający swobodę krajów strefy euro w prowadzeniu ekspansywnej polityki budżetowej - Procedura nadmiernego deficytu budżetowego:

• Określenie występowania nadmiernego deficytu budżetowego - postępowanie rozpoczyna się, jeżeli deficyt przekracza 3% PKB

• Skorygowanie nadmiernego deficytu - Rada UE kieruje zalecenia do państwa członkowskiego i określa terminy podjęcia działań i samego czasu skorygowania deficytu.

• Jeśli brak jest zmian i państwo nie stosuje się do zaleceń Rada UE może zdecydować o podaniu zaleceń do publicznej wiadomości a później o nałożeniu sankcji

• Postępowanie w ramach procedury odnosi się do wszystkich krajów UE

2.2 Reguły budżetowe

• Reguły budżetowe mające moc prawną mogą ograniczać pole manewru na poziomie krajowym

• Reguły budżetowe określone przez prawo ułatwiają kontrolę polityki budżetowej i ograniczają możliwości prowadzenia polityki dyskrecjonalnej

• Reguły budżetowe dotyczą równowagi budżetowej, wydatków, dochodów i zadłużenia publicznego

• Analizy i oceny instytucji niezależnych od rządu, dotyczące realizacji polityki budżetowej, przyczyniają się do podniesienia dyscypliny budżetowej

3. Realizacja polityki i dyscypliny budżetowej przez kraje strefy euro

• Utrzymywanie stabilności od początku stało się dużym problemem UGiW

• Od roku 2002 wobec 6 z 12 krajów UGiW zastosowano procedurę nadmiernego deficytu budżetowego

• Jako kryzys polityki budżetowej można uznać zawieszenie procedur nadmiernego deficytu budżetowego przeciwko Niemcom i Francji - zamiast sankcji uwzględniono zobowiązania tych krajów do poprawy pozycji budżetowej w 2005 roku.

• Kolejne zalecenie w stosunku do Niemiec Rada zastosowała w marcu 2006 wskazując na skorygowanie deficytu do końca 2007 roku. Od 2004 roku przekraczały wartość referencyjną 3%

• W czerwcu 2007 na skutek zdecydowanej poprawy sytuacji budżetowej Rada uchyliła procedurę wobec Niemiec

• Jeszcze wcześniej Rada uchyliła procedurę wobec Francji

• Postępowanie było również wszczęte wobec Holandii w roku 2004 i w tym samym roku na skutek podjętych działań nastąpiła poprawa i deficyt spadł do 2,1% PKB

• W lipcu 2004 również Grecja została zobligowana do skorygowania deficytu.

• W związku z organizacją Olimpiady został przedłużony dla Grecji czas zredukowania długu i uniknięto nałożenia sankcji.

• Kolejnym krajem który miał i ma problemy z równowagą budżetową są Włochy. Komisja stwierdziła, że wynikało to z opieszałych działań rządu i nie ma to charakteru tymczasowego

• Włochy podjęły skuteczne działania w celu poprawy jednak Rada UE stwierdziła, że należy sytuacje w dalszym ciągu monitorować

• Portugalia stwarza problemy budżetowe już od 2001 roku

• Dzięki zastosowaniu amnestii podatkowej zmniejszyła się wartość referencyjna deficytu i w 2004 Komisja uchyliła procedurę

• Podstawą kolejnego postępowania w sprawie nadmiernego deficytu budżetowego wobec Portugalii było sprawozdanie komisji z 22 czerwca 2005. W programie stabilizacyjnym na lata 2005-2009 przyjęto że deficyt wzrośnie do 6,2% PKB a dług publiczny przekroczy 60%

• Komisja wyznaczyła ostateczny termin skorygowania deficytu na koniec 2008 roku, a Rada UE podkreśliła, że potrzebne są poważne reformy

4. Ocena polityki i sytuacji budżetowej w strefie euro

• W kształtowaniu się średniego poziomu deficytu budżetowego w 12 krajach UGiW w latach 1997-2008 można zauważyć trzy tendencje

• Spadek deficytu w okresie 1997-2000 z -2,6% PKB do 0%

• Zdecydowany wzrost deficytu w okresie 2001-2003 z -1,8 do -3% PKB

• Poprawę równowagi budżetowej po roku 2004 z dobrymi prognozami dla lat 2007-2008

• Na sytuację budżetową krajów UGiW wpływały tempo wzrostu gospodarczego i dyscyplina budżetowa

• Znaczące obniżki podatków w zmniejszaniu wydatków spowodowały, że w 6/12 krajów UGiW saldo budżetowe w latach 2001-2004 zdecydowanie się pogorszyło. (Niemcy, Francja, Grecja, Holandia, Włochy i Portugalia)

• Ta sytuacja przyczyniła się do wzrostu średniego poziomu deficytu w strefie euro do 3% PKBw 2003 roku

• Ożywienie gospodarcze w 2004 i wyższe tempo wzrostu PKB stworzyło większe możliwości poprawy sytuacji budżetowej

• Pozytywna tendencja w osiąganiu równowagi budżetowej została wyraźnie wzmocniona dopiero od roku 2006

• Reforma Paktu Stabilności i Wzrostu zobligowała kraje UGiW do aktualizacji programów stabilizacyjnych i przedstawienia planów konsolidacji budżetowej.

• Konsolidacja finansów publicznych wymaga nie tylko osiągnięcia równowagi budżetowej, lecz także obniżenia poziomu długu publicznego

• Wysoki poziom długu publicznego w UGiW jest spowodowany dużym zróżnicowaniem pomiędzy krajami, które dzielą się na trzy grupy: wysoce przekraczające wartość referencyjną, niewiele przekraczające i spełniające wymagania

• Duży wpływ na poziom długu publicznego UGiW będzie miała dalsza poprawa sytuacji we Francji i w Niemczech

• Wyższy wzrost gospodarczy może przyczynić się do zwiększenia dochodów budżetowych, ale warunkiem jest utrzymanie dyscypliny po stronie wydatków budżetowych

• Automatyczne stabilizatory polityki budżetowej w strefie euro nie są wystarczającym instrumentem polityki makroekonomicznej

• Skuteczność działania stabilizatorów dla krajów UGiW oceniono na od 25 do 30%, jednak obliczenia pokazały duże zróżnicowanie efektywności mechanizmu w różnych krajach

• Do czasu utworzenia wspólnego budżetu krajów strefy euro można się spodziewać stosowania polityki budżetowej jako instrumentu oddziaływania na koniunkturę krajową.

VI. GOSPODARKA STREFY EURO

1. Wzrost gospodarczy

1.1 Długookresowa analiza wzrostu gospodarczego krajów UE-15 (1950-200)

• W rozwoju WE (UE-15) można wyróżnić 2 podstawowe etapy: pierwszy lata 50. i 60. i drugi od lat 70. XX w. Lata 50. i 60. były okresem wysokiego i stabilnego wzrostu gospodarczego , a od lat 70. tempo wzrostu PKB UE-15 zaczęło spadać.

• Tempo wzrostu PKB w krajach zachodniej Europy 1950-1970 było wysokie i utrzymywało się na poziomie 5,5% i było o 0,5% wyższe niż wzrost produktu światowego

• Drugi etap rozpoczął się od wybuchu kryzysu energetycznego 1974. W krajach UE-15 tempo wzrostu PKB spadało w kolejnych dekadach - 2,94%; 2,36%, 1,91% - podczas gdy w USA utrzymywało się na poziomie 3,15%; 3,14%; 3,25%

• Wskaźniki wzrostu PKB pokazują przewagę USA nad UE-15 i wyraźny spadek PKB w UE-15 z dekady na dekadę

• Tendencje regresyjne we wzroście PKB miały miejsce w 7 krajach UE-15

• Największy wpływ na obniżenie tempa wzrostu w UE miały Niemcy, Francja i Włochy

• Wzrost PKB wyższy od średniego całej UE-15 miały tylko 4 kraje - Irlandia, Finlandia, Hiszpania i Portugalia

• Wzrost PKB niższy od średniego we wszystkich dekadach miały Niemcy i Szwecja

• Wzrost PKB w USA był we wszystkich ostatnich trzech dekadach wyższy niż w UE-15

• Wysoka dynamika wzrostu PKB w Irlandii w latach 1994-2000 (średniorocznie 9,2%) była efektem

• Polityki otwartości gospodarczej która dała wymierne korzyści dzięki wzrostowi udziału handlu zagranicznego w PKB, napływowi ZIB i imigracji pozwalającej stabilizować płace

• Lata 90. były okresem korzyści wynikających z wprowadzenia Jednolitego Rynku Europejskiego

• Kraj był atrakcyjny ze względu na niskie podatki i dobrze rozwiniętą infrastrukturę transportową

• ZIB koncentrowały się w dziedzinach wysokiej technologii

• Dla inwestorów zagranicznych Irlandia stała się platformą eksportową - 90% swojej produkcji filie korporacji sprzedają na zagranicznych rynkach

• Irlandia jest położona na linii stosunków transatlantyckich, nie ma barier kulturowych ani językowych

• USA zwiększyły przewagę nad UE dzięki wyższemu wzrostowi zatrudnienia i wydajności pracy

• USA osiągnęły dużą przewagę technologiczną dzięki rozwojowi produkcji komputerów, półprzewodników o oprogramowania

• W tej dziedzinie w Strefie Euro tylko Finlandia może być porównywana z USA

1.2 Wzrost gospodarczy krajów strefy euro w latach 1999-2006

• W strefie euro można wyróżnić trzy okresy: 1999-2000, 2001-2003, 2004-2006

• W pierwszych dwóch latach po wprowadzeniu wspólnej waluty wzrost gospodarczy utrzymywał się na dość dobrym poziomie (2,8% i 3,8%).

• W latach 2001-2003 tempo tego wzrostu spadło i wynosiło poniżej 1% średniorocznie

• Ożywienie rozpoczęło się później niż w USA, bo dopiero w 2004 roku

• Wzrost PKB w strefie Euro w roku 2006 okazał się być zgodny z prognozami EBC i wyniósł 2,7%

• Dobra dynamika gospodarcza po wprowadzeniu euro była przynajmniej częściowo rezultatem reform gospodarczych podejmowanych przez kraje w celu spełnienia warunków członkowstwa w UGiW

• Zatrudnienie w strefie euro rosło w latach 1998-2001 i stopa bezrobocia spadła z 10,8% w roku 1997 do 8,0% w 2001

• Sprzyjającym czynnikiem wzrostu PKB 1996-2000 był popyt zewnętrzny. Obroty w handlu międzynarodowym rosły średniorocznie o 8%, a konkurencyjność eksportu krajów UGiW wspierał niski kurs euro

• Podstawą dobrej koniunktury 1999-2000 były inwestycje

• Na spadek koniunktury 2001-2003 miały wpływ:

• Wzrost cen ropy naftowej

• Spadek aktywności gospodarczej w USA i koniunktury gospodarczej na całym świecie

• Stagnacja obrotów w handlu międzynarodowym

• Spadek inwestycji, zapasów, eksportu i importu

• Spadek tempa wzrostu konsumpcji indywidualnej

• Spadek inwestycji następował w skutek rosnących cen ropy naftowej i kosztów produkcji oraz spadającej stopy zysku.

• Sektorem podtrzymującym wzrost gospodarczy były usługi

• Głównymi czynnikami ożywienia w USA po recesji 2001 były konsumpcja indywidualna i wydatki rządowe. Dużą role odegrał polityka makroekonomiczna rządu USA, w tym obniżenie stopy procentowej i podatków

• USA - spadek konkurencyjności eksportu towarów i usług oraz deficyt rachunku obrotów bieżących

• W roku 2003 nastąpiło ożywienie gospodarcze na świecie dzięki wzrostowi gospodarczemu w Azji (głównie w Chinach), jednak gospodarka strefy euro pozostawała dalej w stagnacji

• Kraje UGiW charakteryzowała w latach 2001-2003 wysoka skłonność do oszczędzania

• Długo oczekiwane ożywienie w UE i strefie euro nastąpiło w 2004 roku. Jednak już w następnym roku wzrost PKB spadł z 2% do 1,4%

• Poprawa nastąpiła w 2006 roku a PKB wzrosło do poziomu 2,7%

• Przyczynami zróżnicowania tempa wzrostu gospodarczego były m.in.

• Warunki naturalne

• Rozwój demograficzny

• Poziom zatrudnienia

• Produktywność czynników wytwórczych

• Preferencje konsumentów

• Krajowa polityka ekonomiczna

• Konkurencyjność eksportu

• Na zróżnicowanie tempa wzrostu gospodarczego wpływają również czynniki zewnętrzne:

• Zmiany cen ropy naftowej

• Zmiany kursów walutowych

• Zmiany w ogólnej sytuacji gospodarczej na świecie

• Kraje UGiW w dalszym ciągu w różnym stopniu reagują na zmiany uwarunkowań zewnętrznych

• Podstawą wzrostu PKB per capita w USA była rosnąca wydajność pracy

• W strefie euro następował spadek liczby godzin pracy na zatrudnionego a wzrost wydajności pracy był niższy niż w USA

2. Problem spadającego tempa wzrostu wydajności pracy

2.1 Wydajnośćpracy i wkład pracy jako czynniki wzrostu gospodarczego w strefie euro i w USA

• Tempo wzrostu wydajności pracy spadało w krajach obszaru euro od połowy lat 90 ubiegłego stulecia, a ta niekorzystne tendencja pogłębiała się w latach 2001-2005

• Przyczyny tego zjawiska:

• Niższe nakłady kapitałowe na jednego zatrudnionego w strefie euro

• Niższy wzrost całkowitej produktywności czynników wytwórczych

• Zwolnienie tempa postępu technologicznego w strefie euro, podczas gdy w USA zdecydowanie wzrosło

• Największy problem strefy euro wynika z koncentracji produkcji w dzidziach średnio zaawansowanych technologicznie

• W strefie euro głównym sektorem są usługi. Poziom zatrudnienia w usługach wynosi około 70%

• Kolejna przyczyną jest mniejsze znaczenie dziedzin opartych na wiedzy i kreujących postęp technologiczny oraz niski poziom innowacyjności w porównaniu z USA

• W ostatnich latach najszybciej rośnie zatrudnienie w usługach

• W latach 1981-1990 średnioroczne tempo wzrostu PKB w USA było wyższe niż w strefie euro

• W latach 1991-1995 średnie tempo wzrostu PKB per capita wyraźnie spadło, prawie w tym samym stopniu w USA i w Strefie Euro

• W warunkach recesji spadała liczba godzin na zatrudnionego, spadała aktywność zawodowa i rosła stopa bezrobocia

• 1996-2000 - tempo wzrostu PKB per capita wzrosło do 2,5% w strefie euro i 2,9% w USA - głównym czynnikiem było rosnące tempo wydajności pracy

• Druga połowa lat 90 była zapowiedzią znacznie głębszych zmian w gospodarce USA i powiększenia przewagi nad strefą euro pod względem wzrostu gospodarczego i wydajności pracy

2.2 Analiza przyczyn spadku tempa wzrosty wydajności pracy i produktywności czynników wytwórczych w strefie euro

2.2.1 Ogólne tendencje wzrostu wydajności pracy

• Wydajność pracy jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego i poziomu stopy życiowej ludności w długim okresie. Wpływa na cykl koniunkturalny, kursy walutowe, inflację, konsumpcje, inwestycje i zatrudnienie

• Miernikiem produktywności jest TFP. Jest to badanie wkładu do wzrostu realnego PKB czynników pośrednich.

• Niepokojącym zjawiskiem w gospodarce strefy euro była utrzymująca się od połowy lat 90. XX w negatywna tendencja charakteryzująca wzrost wydajności pracy

• Dynamika wzrostu wydajności pracy w strefie euro spadła w drugiej połowie lat 90. i ta negatywna tendencja pogłębiła się w latach 2001-2005

• W latach 1996-2000 i 2001-2005 najwyższe tempo wzrostu wydajności pracy miały Irlandia, Grecja, Austria, Finlandia oraz Francja.

• Tempo wzrostu wydajności pracy zdecydowanie zaniżały Hiszpania, Włochy a w latach 2001-2005 dołączyła również Portugalia

2.2.2 Analiza sektorowa

Wpływ sektora usług na ogólną wydajność pracy w strefie euro

• Dynamiczny rozwój usług rozpoczął się w latach 80. a jego udział w gospodarce strefy euro to ok. 70%

• W rezultacie wzrostu znaczenia usług spadł udział w tworzeniu wartości dodanej i w zatrudnieniu ogółem przemysłu przetwórczego i innych dziedzin gospodarki

• Wzrost znaczenia usług ma istotny wpływ n procesy gospodarcze i ogólną sytuację makroekonomiczną.

• Usługi są bardzie związane z rynkiem wewnętrznym

• Rozwój usług może przyczynić się do wzrostu inflacji ponieważ są one bardziej podatne na zmiany cen niż produkty przemysłowe

• Sektor usług decyduje o możliwościach tworzenia nowych miejsc pracy, ale w strefie euro charakteryzował się niższą niż w USA i spadającą wydajnością pracy

• Niższa wydajność pracy w porównaniu z przemysłem jest skutkiem niższej konkurencji

• Z pośród usług rynkowych najbardziej dynamicznie rozwijały się usługi biznesowe

• Rozwój usług w strefie euro przyczyniał się do wzrostu zatrudnienia i spadku tempa wzrostu ogólnej wydajności

• Duża przewaga USA pod względem wydajności pracy jest zauważalna we wszystkich usługach z wyjątkiem komunikacyjnych

• Wzrost udziału usług przyczynił się do wzrostu zatrudnienia i spadku tempa wzrostu wydajności pracy

• Największy wpływ na obniżenie tempa wzrostu wydajności pracy miały handel, usługi finansowe i biznesowe

• Luka technologiczna w dziedzinie usług między USA i strefą euro pogłębiała się w miarę rozwoju technologii informacyjno - telekomunikacyjnej

• Wzrost konkurencji mógłby przyczynić się do wzrostu wydajności pracy

• Wyższa konkurencja ograniczyłaby wzrost cen usług i tendencje inflacyjne

Analiza sektorowa na podstawie kryterium rozwoju i wykorzystania technologii informacyjno - telekomunikacyjnych ICT

• Przyczyny szybszego wzrostu wydajności pracy w USA niż w UE:

• Większy udział zatrudnienia w sektorze produkcji ICT w porównaniu z UE

• Szybszy wzrost wydajności pracy w usługach wykorzystujących technologie ICT

• Handel hurtowy, detaliczny i usługi finansowe przyczyniły się do obniżenia ogólnej wydajności pracy w UE

• Główną przyczyną spadającego tempa wzrostu wydajności pracy na obszarze euro było ograniczone wykorzystanie technologii ICT

• Wzrost inwestycji i zatrudnienia w strefie euro koncentrował się poza sektorem ICT

• Mniejsze wykorzystanie w UE niż w USA technologii ICT może być związane z ograniczeniami pełnego dostępu do rynku UE

2.2.3 Aktualne tendencje i prognozy wzrostu wydajności pracy

• W usługach finansowych w dalszym ciągu nie można zauważyć wyraźnego przyspieszenia wzrostu wydajności pracy

• Od 2002 wzrost wydajności pracy w usługach jest wyższy niż w całej gospodarce.

• Na obecnym etapie trudno ocenić czy rosnący trend wydajności pracy utrzyma się jako długookresowy czy będzie to krótkookresowa tendencja związana z przebiegiem cyklu koniunkturalnego

• Z prognoz wynika, że średnioroczne tempo wzrostu wydajności pracy w latach 2004-2010 będzie niskie i wyniesie tylko 1,1% w strefie euro

2.2.4 Wzrost produktywności czynników wytwórczych i innowacyjności

• Duży wkład nakładów kapitałowych w sektorze technologii ICT do wzrostu wydajności pracy można zauważyć w USA w przeciwieństwie do krajów obszaru euro

• Wzrost produktywności czynników wytwórczych zależy od innowacyjności.

• Poziom innowacyjności pozostaje w bezpośrednim związku z istniejącym w tej dziedzinie potencjałem na który składają się: poziom kształcenia i wykształcenia, kreowanie wiedzy, przedsiębiorczość i zdolność do innowacji

• Efektywność innowacyjności polega na zdolności podmiotów gospodarczych do przetwarzania potencjału w dziedzinie innowacyjności w rezultaty, takie jak: wzrost zatrudnienia w sektorach technologicznie zaawansowanych, wprowadzenie na rynek nowych produktów, wzrost udziału w eksporcie produktów wysokiej technologii, wynalazki i patenty

• Analiza innowacyjności pokazuje wiodącą pozycję Szwajcarii, Szwecji, Finlandii, Danii i Niemiec z pośród krajów europejskich

• W pierwszej dziesiątce najbardziej innowacyjnych krajów europejskich jest 6 krajów strefy euro

• Finlandia i Niemcy uzyskały w UE dużą przewagę pod względem innowacyjności

• W sektorze usług do najbardziej innowacyjnych należą Szwecja, Finlandia i Niemcy

• W raporcie W. Koka oceniono, że wzrost wydajności pracy w 40% zależy od nakładów na B+R

• Wydatki na działalność badawczo-rowojową wpływają na poziom produktywności czynników wytwórczych TFP pośrednio poprzez efekt rozprzestrzeniania się innowacyjnych procesów.

3. Analiza wkładu pracy, kapitału i produktywności czynników wytwórczych do wzrostu PKB w latach 1995-2004

• W USA i czterech krajach strefy euro należących do pierwszej grupy (o wysokim i średnim tempie wzrostu PKB), odnosząc się do lat 1995-2000 można powiedzieć, że największy skald do wzrostu PKB w USA miały wzrost TFP, Wkładu pracy i kapitału IT.

• Z USA mogą być porównywane Finlandia i Irlandia

• Grupę krajów o niskim wzroście PKB stanowiły Niemcy, Włochy i Francja.

• Wzrost gospodarczy w Niemczech miał charakter intensywny - wkład wzrostu TFP wynosił 1,5%

• We Francji sytuacja była porównywalna - głównym czynnikiem wzrostu był wkład TFP - 1,6%

• Włochy charakteryzował prawie zrównoważony wkład do wzrostu PKB wszystkich 4 analizowanych czynników

• W skutek recesji lat 2001-2002, a w UE do 2003 największy spadek stopy wzrostu gospodarczego wystąpił w Niemczech, we Włoszech i Francji

• Największa zmiana wkładu do wzrostu PKB w latach 2000-2004 polegała na ogólnym spadku produktywności czynników wytwórczych TFP w strefie euro

• USA w latach 1995-2004 wyróżniały się w porównaniu z Niemcami, Francją i Włochami wyższą dynamiką wzrostu gospodarczego, którego podstawą był postęp techniczny

• W Niemczech i Francji wzrost TFP był podobnie jak w USA głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego, ale tylko w latach 1995-2000

• Finlandia i Irlandia odniosły wyraźne korzyści z ostatniej rewolucji technologicznej IT.

VII. MIĘDZYNARODOWA ROLA EURO

1. Czynniki decydujące o międzynarodowym znaczeniu waluty

• Czynniki długoterminowe

• Wielkość i stabilność gospodarki

• Polityka makroekonomiczna (w szczególności pieniężna)

• Rozwinięty, krajowy rynek finansowy i system bankowy

• Stabilność waluty

• Istnienie innych walut pełniących funkcję pieniądza światowego

• Istnienie regionalnych stref walutowych

• Czynniki krótkoterminowe wpływają na bieżącą sytuację na międzynarodowych rynkach walutowo - finansowych i decydują o popycie na walutę

• Stopy procentowe

• Kursy walutowe

• Wspólna waluta przyczyniła się do wzrostu integracji gospodarek narodowych i współzależności gospodarczej

• Strefa euro jest bardziej niezależna od zewnętrznych czynników gospodarczych i politycznych niż pojedyncze kraje

• Waluta staje się światową, jeśli pełni funkcję poza granicami obszaru, na którym jest emitowana i gdzie podlega prawu regulującemu jej stosowanie

• Na atrakcyjność euro wpływa pozycja gospodarcza obszaru euro w skali globalnej i polityka pieniężna EBC

• Wyższy poziom integracji rynku finansowego UE podnosi atrakcyjność tego rynku dla kredytobiorców i inwestorów z całego świata

• Ważnym czynnikiem decydującym o międzynarodowym znaczeniu euro jest polityka zapewniająca wzrost gospodarczy i wewnętrzną oraz zewnętrzną stabilność gospodarczą

• Polityka makroekonomiczna w strefie euro stanowi połączenie instrumentów polityki pieniężnej i budżetowej, co prowadzi do niskich stóp procentowych i większej roli automatycznych stabilizatorów koniunktury

• Zakres stosowania w transakcjach jednej waluty przyczynia się do powstawania tzw. efektów sieci. W praktyce network effects można zaobserwować i ocenić na podstawie znaczenia waluty w fakturowaniu transakcji, w rozliczeniach i notowaniach na giełdach towarowych

2. Euro w funkcjach waluty światowej

2.1 Funkcje waluty światowej

• 3 główne funkcje pieniądza światowego: środek wymiany i płatniczy, miernik wartości oraz środek przechowywania wartości

• Środek płatniczy - sfera prywatna - waluta transakcji na rynku towarów i usług, waluta transakcji pośredniczących na rynku walutowym (waluta-waluta). Sfera oficjalna - waluta interwencyjna władz monetarnych, legalny środek płatniczy

• Miernik wartości - sfera prywatna - wyraża wartość, waluta fakturowania i notowań giełdowych. Sfera oficjalna - waluta referencyjna lub zaczepu, miernik kursów walutowych

• Środek tezauryzacji - sfera prywatna - waluta finansowania i inwestycyjna. Sfera oficjalna waluta rezerwowa gromadzona przez banki centralne

2.2 Zastosowanie euro w handlu międzynarodowym

2.2.1 Czynniki decydujące o wyborze fakturowania

• Cała uwaga w latach 70. skoncentrowana była na dolarze, a czynnikami uważanymi za decydujące o roli waluty w fakturowaniu transakcji były: koszty transakcyjne i jej stabilność.

• W latach 70. do czynników dołączono ryzyko kursowe

• W warunkach płynnych kursów walutowych występują dwa rodzaje niepewności: cenowa i popytowa

• Za pierwszy formalny model analizy czynników wyboru waluty fakturowania, w którym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku, uważa się model Donnenfelda i Pilchy.

• Wysoka zmienność kursu walutowego powoduje, że przedsiębiorstwo eksportujące wybiera walutę rynku sprzedaży

• Friberg włączył do modelu terminowy rynek walutowy oraz możliwość ustalania cen w walutach krajów trzecich

• Waluta kraju trzeciego jest preferowana w fakturowaniu transakcji handlowych wtedy, gdy kursy walut eksportera i importera charakteryzują się wyższą zmiennością do siebie niż w stosunku do waluty kraju trzeciego

• W modelach teoretycznych ostatnich lat dodano nowe czynniki

• Udział w rynku zagranicznym kraju eksportującego

• Znaczenie zmiennych ekonomicznych (np. płac, popytu na rynkach zagranicznych) co zmniejsza znaczenie wahań kursów walutowych

• Rola siły gospodarki i efekt sieciowy

• Coraz bardziej dominujący udział unii walutowej w rynku powoduje że import do unii walutowej odbywa się w walucie sprzedaży czyli euro

• Wybór waluty fakturowania ma decydujący wpływ na jej znaczenie w handlu międzynarodowym

• Najważniejsze czynniki:

• Płynność kursów walutowych

• Elastyczność cenowa popytu

• Stabilność waluty, podatność na inflację

• Struktura rynku i poziom konkurencji

• Udział w rynku zagranicznym

• Poziom rozwoju rynku walutowego

• Przewaga gospodarcza kraju eksportera i importera

2.2.2 Udział euro w fakturowaniu transakcji handlowych

• Rola euro w rozliczaniu i fakturowaniu transakcji w handlu międzynarodowym rośnie. Ta tendencja odzwierciedla rzeczywistą pozycję euro w międzynarodowej wymianie handlowej

• Udział strefy euro w handlu światowym jest prawie 2 razy wyższy niż USA

• Nastąpił wzrost udziału euro w rozliczeniach i fakturowaniu transakcji eksportowych towarów i usług z krajami trzecimi

• W eksporcie towarów udział euro w rozliczeniach i fakturowaniu był zróżnicowany pomiędzy krajami - można zaobserwować stabilizację udziału euro w granicach 50, 60%

• Udział euro w rozliczaniu transakcji eksportowych jest w Grecji niższy niż w innych krajach

• Udział euro w zewnętrznym imporcie towarów i usług obszaru UGiW jest niższy w porównaniu z eksportem

• Zastosowanie wspólnej waluty w handlu zewnętrznym krajów obszaru euro istotnie wzrosło w latach 2001-2005.

• Oprócz nowych krajów członkowskich, euro w transakcjach handlu zagranicznego stosują kraje kandydujące do UE oraz kraje sąsiadujące ze strefą euro

• W krajach Azji i Pacyfiku zdecydowanie dominuje dolar. Jest to wynikiem słabo rozwiniętej współpracy UE z regionem Azji.

• Przewaga strefy euro nad USA w handlu światowym i wzrost udziału euro w transakcjach handlowych dają podstawę do przyjęcia hipotezy, że wymiana handlowa jest tą sferą międzynarodowych stosunków gospodarczych, w której euro ma szanse umacniać swoją pozycję i skutecznie rywalizować z dolarem

2.3 Rola euro na międzynarodowym rynku finansowym

2.3.1 Zastosowanie euro na międzynarodowych rynkach walutowych

• Wprowadzenie euro spowodowało spadek obrotów na rynkach walutowych. Był to skutek wyeliminowania transakcji z udziałem walut ESW

• Transakcje na rynku walutowym rozwijają się w ścisłym związku z sytuacją na rynku pieniężnym i poziomem stóp procentowych

• Od lipca 2004 d0 czerwca 2005 euro pozostawało drugą walutą rynku globalnego osiągając udział 43% w dziennych kontraktach. Udział dolara wyniósł 90%. Trzecie miejsce przypada funtowi szterlingowi - 14%

• Udział euro w transakcjach walutowych przekroczył udział marki z 1998 roku (15%)

• Transakcje walutowe z udziałem euro poza obszarem UGiW są przeprowadzane w Londynie i W USA

• Udział głównych walut we wszystkich transakcjach na globalnym rynku walutowym: dolar 44%, euro 19%, jen 10% i funt 8%

2.3.2 Euro na międzynarodowym rynku pieniężno-kapitałowym

Ogólna charakterystyka rynku

• Tradycyjne operacje bankowe polegają na udzielaniu pożyczek zagranicznych ze środków krajowych i otwieraniu filii w innych krajach w celu rozwijania bezpośredniej aktywności na innych rynkach

• Operacje na rynku eurowalutowym zasadniczą różnią się od tradycyjnych operacji bankowych:

• Są przeprowadzane poza obszarem ich emisji

• Transakcje na rynku eurowalutowym nie podlegają krajowym regulacjom prawnym i krajowym władzom monetarnym

• Rynek eurowalutowy nie jest rynkiem przestrzennie ograniczonym do Europy i nie odbywa się na nim handel walutami, lecz transakcje pożyczkowe o kolacyjne w eurowalutach w skali międzynarodowej

• Obligacje zagraniczne są długoterminowymi papierami dłużnymi

• Euroobligaje są emitowane przez korporacje międzynarodowe, duże przedsiębiorstwa krajowe oraz organizacje międzynarodowe i mogą być oferowane na rynkach kapitałowych różnych krajów

• Drugim segmentem rynku kapitałowego jest rynek akcji. Londyn ma najwyższą pozycję jako główny międzynarodowy rynek akcji

• Transformacja systemu finansowego strefy euro odbywa się pod wpływem czynników o zasięgu globalnym i czynników wewnętrznych

Euro na międzynarodowych rynkach pożyczek i depozytów

• EBC wyróżnia 3 podstawowe rodzaje pożyczek:

• Pożyczki banków obszaru euro dla niebankowych odbiorców spoza UGiW

• Pożyczki banków spoza strefy euro dla niebankowych pożyczkobiorców z UGiW

• Pożyczki transgraniczne banków funkcjonujących poza obszarem krajów UGiW

• Zastosowanie euro w dwóch pierwszych denominacji było w 2005 roku duże, natomiast trzeci rynek zdominował dolar

• Banki Wielkiej Brytanii, główni pożyczkodawcy na obszarze UGiW, udzielają pożyczek najczęściej w euro

• Udział euro na światowym rynku pieniężnym (pożyczki) jest niski. Na tej pozycji króluje dolar 70% a euro ma 7% udziału.

• W 2006 roku euro nie umocniło swojej pozycji w żadnym z trzech wymienionych segmentów międzynarodowego rynku pożyczek bankowych.

• Depozyty denominowane w euro w 51% były utrzymywane przez rezydentów Wielkiej Brytanii

• Wysoki udział euro w denominacji depozytów utrzymywanych w bankach poza UGiW wynikał z tego, że w ok. 75% były to banki Wielkiej Brytanii

• W okresie od I kwartału 2005 do IV kwartału 2006 spadł udział euro w denominacji depozytów bankowych

• Rola euro na międzynarodowych rynkach pożyczek i depozytów jest zróżnicowana. Stabilizuje swoją pozycję w Europie, ale jeśli są to pożyczki i depozyty udzielane i lokowane całkowicie poza strefą euro, wówczas walutą denominacji jest dolar

• Na międzynarodowym rynku pieniężnym poza Europą dominuje dolar

• Po podwyżkach cen ropy (od 2003) eksporterzy dywersyfikują 06 970 swoje inwestycje portfelowe i dokonują również inwestycji w euro

• Udział dolara w transgranicznych depozytach Rosji spadł z 84% w 2001 r. do 59% w 2006 na rzecz euro, które umacnia swoją pozycje

Euro na międzynarodowych rynkach instrumentów dłużnych

• W 2005 roku udział euro w denominacji instrumentów dłużnych wzrósł do 47% a dolara zmniejszył się do 36,3%

• Na rynku krótkoterminowych instrumentów dłużnych udział euro miał tendencje rosnącą, a dolar malejącą do III kwartału 2005

• Na rynku długoterminowych międzynarodowych instrumentów dłużnych (obligacje, noty) udział dolara był na poziomie 40% a euro ok. 35%

• Tendencja udziały euro była rosnąca a dolara malejąca do połowy 2005. Od drugiej połowy 2005 roku do IV kwartału 2006 udział euro zmniejszył się do 27,6%

• Główną przyczyną był wzrost emisji instrumentów dłuższych denominowanych w dolarach przez rezydentów USA

• Emitentami międzynarodowych obligacji i not denominowanych w euro są głównie podmioty sektora prywatnego

• Internacjonalizacja euro za pośrednictwem międzynarodowego rynku instrumentów dłużnych przynosi rezultaty:

• Dobrze rozwinięty jest rynek obligacji na obszarze UGiW

• Duża aktywność w tej dziedzinie prowadzi Europejski Bank Inwestycyjny

2.4 Zastosowanie euro w sferze oficjalnej

• Euro występuje w roli waluty równoległej w wielu krajach rozwijających się. Polega to na stosowaniu waluty paralelnej i waluty zaczepu lub odniesienia.

• Ma to miejsce w nowych krajach UE, kandydujących do UE i w krajach bałkańskich, w Kosowie i Czarnogórze euro jest legalnym środkiem płatniczym

• Istotny wpływ na umiędzynarodowienie waluty ma jej wybór przez władze monetarne innych krajów jako waluty referencyjnej lub zaczepu

• Im więcej krajów prowadzi politykę kursową bezpośrednio związaną z euro, tym większa jest rola euro w funkcji interwencyjnej i rezerw walutowych

• Euro jest walutą interwencyjną w nowych krajach UE (UE-10), w krajach bałkańskich i ostatnio w Rosji

• 40 krajów stosuje euro jako walutę zaczepu w sposób bezpośredni lub pośrednio, jeśli euro wchodzi w skład koszyka walutowego

• Duże znaczenie UGiW w wymianie handlowej wielu krajów wpływa na stosowanie euro w koszyku walutowym

Euro w funkcji waluty rezerwowej

• Główną walutą światowych rezerw jest w dalszym ciągu dolar

• Od 1999 roku udział dolara i euro w światowych rezerwach wynosił w granicach 90%

• Gdyby taka tendencja utrzymała się, wówczas do zrównania się udziału obu głównych walut w światowych rezerwach doszłoby dopiero ok. 2025 roku

• Duża przewaga dolara nad euro w polityce portfela rezerw walutowych banków centralnych jest efektem zespołu czynników:

• Większe znaczenie rynku finansowego USA

• Duże znaczenie dolara jako waluty interwencji na rynkach walutowych

• Wzrost rezerw w Japonii, Chinach i innych krajach azjatyckich opartych na dolarze

• W inwestowaniu rezerw przeważają instrumenty denominowane w dolarach

• Duży udział ma polityka i udział głównych walut w Fed

3. Wpływ wprowadzenia euro na stosunki globalne

• Obszar euro stanowi ważną regionalną strefę gospodarczą, a zasady jej funkcjonowania istotnie kształtują relacje z innymi krajami i regionami świata

• Wprowadzenie euro oraz polityka gospodarcza w strefie euro mają również wpływ na równowagę globalną. Jest to duży problem współczesnej gospodarki światowej postrzegany głównie jako rosnące zróżnicowanie stanu bilansów obrotów bieżących

• Rozpatrując wpływ strefy euro na równowagę globalną, można stwierdzić, że jest on pozytywny lub co najmniej neutralny

• Dynamika gospodarki obszaru euro nie ma na tyle wysokiego tempa, aby mieć wpływ na globalne procesy rozwojowe

• W stosunkach międzynarodowych strefa euro reprezentowana jest przez co najmniej 4 podmioty o różnym charakterze: KE, EBC, Ecofin

• Rola Komisji Europejskiej jest niewielka zarówno w organizacjach MFW i OECD jak również we współpracy grup krajów G-7 i G-20.

• Reprezentacja UE w WTO ma mocną pozycję formalną i negocjacyjną

• Nie można stwierdzić, że strefa euro jest dobrze reprezentowana w stosunkach międzynarodowych, co ogranicza jej możliwości wpływania na zasady multilateralnej polityki walutowo-finansowej.

- 8 -

---