Małgorzata Gajda

Wykres 12. Saldo całego sektora finansów publicznych w krajach UE

w latach 1993-1999 (jako % PKB) - w 1999 roku wprowadzono euro, w 1998 roku badano, czy kraje spełniają warunek: nie więcej niż 3 % deficytu do PKB.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej

Jak wynika z danych (zob. wykres 12) obniżenie deficytu budżetowego do 3 procent PKB stało się zadaniem zbyt trudnym do wykonania dla wielu krajów europejskich. W 1996 roku tylko 5 spośród 15 krajów należących do Unii Europejskiej spełniało kryterium deficytu budżetowego, tylko w 4 krajach dług publiczny wynosił mniej niż 60 % PKB, a tylko 2 kraje ( Finlandia i Luksemburg) spełniały równocześnie oba kryteria (zob. także wykres 13). Wiele krajów , aby sprostać tym wymaganiom, podjęło radykalne i niepopularne politycznie działania, jak ograniczenie wydatków lub podwyższenie podatków.

Wykres 13. Udział długu publicznego w PKB w krajach UE w latach 1993 -1999- dopuszczalna granica to 60% długu do PKB (widać na poniższym wykresie, ze wiele krajów zostało przyjętych do strefy euro z długiem znacznie przekraczającym to kryterium!!).

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej

Dane w 1997 r.	Kursy walutowe (uczestnictwo w ERM)	Stopa inflacji	Długoterminowa stopa procentowa	Deficyt ^d budżetowy w % PKB	Dług publiczny w % PKB
Kraj
Belgia	tak	1,4	5,7	2,1	122
Dania	tak	1,9	6,2	-0,7	65
Niemcy	tak	1,4	5,6	2,7	61
Grecja	tak ^a	5,2	9,8	4,0	109
Hiszpania	tak	1,8	6,3	2,6	69
Francja	tak	1,2	5,5	3,0	58
Irlandia	tak	1,2	6,2	-0,9	66
Włochy	tak	1,8	6,7	2,7	122
Luksemburg	tak ^b	1,4	5,6	-1,7	7
Holandia	tak	1,8	5,5	1,4	72
Austria	tak	1,1	5,6	2,5	66
Portugalia	tak	1,8	6,2	2,5	62
Finlandia	tak ^c	1,3	5,9	0,9	56
Szwecja	nie	1,9	6,5	0,8	77
Wielka Brytania	nie	1,8	7,0	1,9	53
Wartość odniesienia	-	2,7	7,8	3,0	60

^a Od marca 1998.

^b Od listopada 1996.

^c Od października 1996.

^d Wartość ujemna oznacza nadwyżkę.

Na „ciemniejszym” tle zaznaczyłam wartości przekraczające dopuszczalne limity.

Źródło: Komisja Europejska.

W roku 1997 większość krajów członkowskich UE spełniała kryteria „monetarne” ( w zakresie stopy inflacji, stóp procentowych oraz kursów walutowych), natomiast spełnienie kryteriów fiskalnych, w szczególności dopuszczalnego poziomu deficytu budżetowego w odniesieniu do PKB, stało się trudne nawet dla Francji i Niemiec, których udział w UGW był decydujący. Jednakże pewna „manipulacja” danymi statystycznymi (tzw. „creative accounting”) oraz elastyczna interpretacja sformułowań Traktatu z Maastricht pozwalała większości krajów na wejście do UGW.

Wykres 13 przedstawia pozycję fiskalną krajów członkowskich z punktu widzenia kształtowania się relacji długu do PKB. Oprócz Niemiec i Francji wyraźna jest tu tendencja do ograniczania udziału długu w PKB pod koniec rozpatrywanego okresu, co szczególnie jest widoczne w przypadku Danii i Irlandii, czyli w krajach, które podjęły radykalne reformy fiskalne w latach 80, czyli przed uzgodnieniem Traktatu z Maastricht i utworzeniem UGW.

Z analizy danych empirycznych wynika, że kraje, które przystąpiły do strefy UGW w 1999 roku, dokonały redukcji poziomu swoich publicznych aktywów lub zwiększenia poziomu nieoficjalnych zobowiązań. Sprzedaż aktywów finansowych (na przykład rezerw lub udziałów) nie przyczyniła się do obniżenia poziomu deficytu sektora publicznego liczonego według ujęcia majątkowo- kredytowego, dochody z tego tytułu zostały jednak wykorzystane do obniżenia poziomu długu publicznego brutto. Do redukcji poziomu deficytu wykorzystano wspomnianą wcześniej metodę polegającą na obniżeniu poziomu inwestycji o charakterze niefinansowym.

W. Easterly podaje kilka przykładów zastosowania metod "twórczej księgowości" w krajach, które przystąpiły do strefy euro lub miały taki zamiar w okresie nieco późniejszym:

• Grecja ogłosiła w 1998 roku zamiar dokonania prywatyzacji jedenastu państwowych przedsiębiorstw i trzech lub czterech państwowych banków. Wśród wybranych przedsiębiorstw znalazły się między innymi te, które stanowią poważne źródło potencjalnych zysków sektora publicznego w przyszłości. Oczekiwane przychody z prywatyzacji były szacowane na około 0,8 - 0,9 % PKB, w rzeczywistości wynosiły więcej ze względu na sprzedaż udziałów w National Bank of Greece.

• Także w 1998 roku Belgia zaplanowała sprzedaż rezerw złota na kwotę około 2,5 miliarda dolarów, co pozwoliło na redukcję długu publicznego o 1 % PKB. Sprzedaż licencji na UMTS pozwoli także na obniżenie zarówno poziomu długu, jak i deficytu sektora publicznego ze względu na brak jednoznacznych rozstrzygnięć w kwestii księgowania wpływów z tego tytułu w krajach UE (szczegóły na ten temat znajdują się w przypisie 16 niniejszego rozdziału).

• We Francji, podobnie jak w Austrii, dokonano jednorazowej płatności na rzecz rządu pochodzącej od państwowych przedsiębiorstw (France Telecom we Francji, The Postsparkasse w Austrii) w zamian za przejęcie przez rząd ich zobowiązań wynikających z ubezpieczeń społecznych. Wynika to ze sposobu, w jaki Komisja Europejska zaleciła rejestrować wpływy z tego tytułu - zmniejszają one poziom deficytu, natomiast jako potencjalne zobowiązania nie są zaliczane do długu publicznego brutto. W Austrii, oprócz wspomnianych wpływów, dodatkowo wykorzystano inną możliwość uzyskania przejściowych wpływów w postaci licencji na telefonię komórkową (UMTS). Ponadto do znaczącej redukcji

poziomu długu przyczyniła się przekwalifikowanie niektórych państwowych przedsiębiorstw ze znacznym poziomem zadłużenia z sektora rządowego do sektora przedsiębiorstw. W tabeli nr 2 przedstawiono szacunki dotyczące znacznych szacowanych wpływów o charakterze przejściowym, które w istotny sposób wpłynęły lub będą wywierać wpływ na poziom wskaźników fiskalnych w Niemczech, Wielkiej Brytanii, we Włoszech, Francji i Holandii w latach 2000 i 2001.

• We Włoszech "dostosowano" poziom deficytu do wymogów Traktatu z Maastricht w sposób bardziej widoczny: został nałożony jednorazowy podatek europejski ("eurotax") w 1997 roku, przy czym rząd zobowiązał się do zwrotu 60 % tej kwoty w roku 1999. Do zmniejszenia rozmiarów deficytu budżetowego przyczyniły się także wpływy z prywatyzacji wybranych przedsiębiorstw państwowych (linii lotniczych Alitalia i sieci zarządzającej autostradami "Autostrade").

• W Niemczech przekwalifikowano publiczne szpitale do sektora przedsiębiorstw, co pozwoliło na wykluczenie ich zadłużenia z kategorii długu sektora finansów publicznych. Aby obniżyć poziom długu w 1997 roku opóźniono wypłatę odsetek od długu publicznego, przyspieszono sprzedaż udziałów w Deutsche Telekom, ponadto wykorzystano wpłaty z zysku banku centralnego pochodzące z rewaluacji rezerw, aby spłacić dług przejęty po byłej NRD.

Wykres ten pokazuje także znaczną konwergencję poziomu stóp procentowych, co oznacza istotne ich obniżenie. Szczególnie dla krajów najbardziej zadłużonych czyli Włoch, Grecji

Wykres 14. Długoterminowe stopy procentowe w krajach UE w latach 1990-2000 oraz prognoza dla lat 2001-2002^a,b,c

^a Wzięto pod uwagę stopy procentowe od 10-letnich obligacji rządowych lub podobnych instrumentów finansowych (w przypadku braku dostępnych danych).

^b Brak porównywalnych danych dla Grecji do 1996 roku, Luksemburga i Portugalii do 1993 roku.

^c Dla lat 2001 i 2002 przedstawiono prognozę.

Źródło: opracowanie własne na podstawie „OECD Economic Outlook”, Nr 69, OECD, 2001, str. 265.

i Belgii. W tych krajach był to zasadniczy czynnik prowadzący do ograniczenia udziału długu w PKB w rozpatrywanym okresie

M.Klein, „Kraje w procesie transformacji.., op.cit.

W. Easterly, "When is ...", op. cit., str. 70-71.

Tamże.

Na przykład Hellenic Telecommunications Organization.

Operacja ta pozwoliła na redukcję deficytu budżetowego o połowę w relacji do PKB w roku 1997.

Przykładowo przedsiębiorstwo Asfinag.

---