Regulacja hormonalna: podwzgórze-przysadka-jajnik
Regulacja neurohormonalna:
· Za prawidłowość zmian w jajniku i błonie śluzowej w cyklu miesiączkowym odpowiada oś podwgórze-przysadka-jajnik;
· Funkcjonowanie osi polega na wzajemnych interakcjach związanych z produkcją i uwalnianiem hormonów.
PODWZGÓRZE: gonadoliberyna
PRZYSADKA: folikulotropina - FSH
lutropina - LH
JAJNIK: estrogeny
progesteron
androgeny
Regulacja osi podwgórze-przysadka-jajnik:
· Pętla ultrakrótka - hamowanie syntezy hormonu przez wzrost jego wewnątrzkomórkowego stężenia;
· Pętla krótka - kontroluje uwalnianie gonadotropin przysadkowych przez sprzężenie zwrotne gonadoliberyną;
· Pętla długa - obejmuje sprzężenie zwrotne między czynnością hormonalną jajnika a ośrodkami podwzgórza i przysadką.
PODWZGÓRZE:
· Nadrzędny ośrodek odpowiadający za regulację hormonalną;
· Odgrywa główną rolę w kontrolowaniu produkcji gonadotropin;
· Syntetyzuje hormony uwalniające-liberyny i hamujące-statyny;
· Hormony uwalniane są do krążenia wrotnego pomiędzy podwzgórzem a przysadką;
· Produkuje gonadoliberynę GnRH
Gonadoliberyna GnRH:
· Neurohormon wytwarzany w jądrze łukowatym podwzgórza;
· Wydzielana jest w sposób pulsacyjny;
· Miejsce wydzielania to generator pulsów;
· Pobudza przysadkę do produkcji i wydzielania gonadotropin (FSH i LH);
· Brak czynności generatora powoduje, że oś podwzgórze-przysadka-jajnik pozostaje nieczynna i cykl nie występuje.
Regulacja uwalniania GnRH:
· czynniki pobudzające wydzielanie GnRH → noradrenalina, adrenalina, neuropeptyd gamma
· czynniki hamujące wydzielanie GnRH → beta-endrofina, dopamina, melatonina
Częstotliwość pulsów GnRH:
· Jest zróżnicowana w zależności od fazy cyklu;
· Wczesna faza folikularna - co 90min.;
· Późna faza folikularna - co 60-70min.;
· Wczesna faza lutealna - co 100min.;
· Późna faza lutealna - co 200min.
PRZYSADKA:
· Płat przedni stanowi część gruczołową i syntetyzuje sześć hormonów ( ACTH - adrenokortykotropowy, TSH - tyreotropowy, GH - wzrostu, PRL - prolaktyna, FSH - folikulotropina, LH - lutropina);
· Tylny płat to przedłużenie dróg nerwowych uwalnia hormony produkowane w jądrze nadwzrokowym i przykomorowym podwzgórza ( ADH - antydiuretyczny, oxytocyna).
Folitropina (FSH):
· Oddziałuje wybiórczo na komórki ziarniste w jajnikach;
· Wpływa na wzrost i rozwój pęcherzyków jajnikowych;
· Powoduje rozwój i powiększenie pęcherzyka Graffa;
· Wpływa na wydajność produkcji estrogenów;
· Wraz z estrogenami stymuluje pojawienie się receptorów dla lutropiny;
· Przed owulacją dochodzi do piku FSH.
Stężenie FSH:
· Wzrost od pierwszych dni cyklu;
· Największy jest w pierwszym tygodniu;
· Wzrastający poziom estrogenów hamuje wydzielanie FSH, kiedy następuje ponowny wyrzut FSH;
· Po owulacji stężenie FSH jest niskie;
· Wzrasta na 3-4 dni przed miesiączką.
Lutropina - LH:
· Działa przez swoisty receptor na komórki otoczki stymulując syntezę androstendionu i testosteronu;
· Przed owulacją dochodzi do piku LH;
· Stymuluje pęknięcie pęcherzyka i uwolnienie komórki jajowej;
· Stymuluje rozwój ciałka żółtego;
· Pod jej wpływem syntetyzowany jest progesteron.
Stężenie LH:
· Powoli wzrasta od początku cyklu;
· Na 10-12h przed owulacją dochodzi do wyrzutu LH - pik LH;
· Po owulacji stężenie obniża się.
JAJNIK:
· W komórkach warstwy ziarnistej produkowane są estrogeny;
· Osłonki tekalne komórek jajowych syntetyzują androgeny;
· Ciałko żółte produkuje progesteron;
· Komórki ziarniste produkują aktywinę (pobudza wydzielanie FSH) i inhibinę (hamuje wydzielanie FSH).
Hormony jajnikowe:
· Estrogeny: 17-β-estradiol, Estriol, Estron
· Androgeny: Testosteron, Dihydrotestosteron, Androstendion
· Gestageny: Progesteron
Estrogeny:
· 17-β-estradiol (E2) - wykazuje największą aktywność biologiczną w okresie rozrodczym;
· Stężenie zmienia się w zależności od fazy cyklu;
· Estron - mniej aktywny biologicznie, jest podstawowym estrogenem w okresie pomenopauzalnym;
· Estriol - najsłabsze działanie biologiczne.
Działanie biologiczne estrogenów:
· Przygotowują błonę śluzową do implantacji, powodując jej pogrubienie i rozpulchnienie;
· Zwiększają ukrwienie macicy poprzez rozwój naczyń krwionośnych;
· Zwiększają masę mięśniową macicy;
· Zwiększają pobudliwość skurczową macicy i perystaltykę jajowodów;
· Działają rozluźniająco na mięśnie okrężne szyjki macicy i wzrost ilości śluzu płodnego;
· Pobudzają wzrost i złuszczanie komórek nabłonkowych pochwy;
· Pobudzają wzrost nabłonka kanalików i pęcherzyków w gruczole sutkowym.
Znaczenie 17-β-estradiolu:
· Wraz z FSH indukuje powstanie receptorów dla LH w komórkach ziarnistych;
· Pobudza do wzrostu komórki ziarniste;
· Indukuje pik LH;
· Wraz z FSH selekcjonuje pęcherzyki do dalszego wzrostu
Progesteron:
· Na początku cyklu jego stężenie jest niskie (0,9 ng/ml), w okresie około owulacyjnym ok. 2 ng/ml, a po owulacji rośnie do ok. 10-20 ng/ml.
Sprzężenie zwrotne:
· Ujemne sprzężenie zwrotne - hamowanie uwalniania GnRH, FSH i LH w odpowiedzi na zwiększone stężenie estradiolu;
· Dodatnie sprzężenie zwrotne - zwiększenie uwalniania GnRH, FSH i LH w odpowiedzi na pik estradiolu.
Regulacja hormonalna cyklu:
GnRH→ uwalnianie FSH i LH→ wzrost FSH→ produkcja i wzrost stężenia 17-β-estradiolu→ ujemne sprzężenie zwrotne→ hamowanie wydzielania FSH→ pik 17-β-estradiolu→ dodatnie sprzężenie zwrotne→ pik LH→ owulacja→ zwiększone stężenie progesteronu→ uwalniane przez jajnik inhibiny, ujemne sprzężenie zwrotne→ obniżenie poziomu GnRH i FSH→ zanik ciałka żółtego→ wzrost stężenia FSH.