Delumeau Cywilizacja Odrodzenia
Postęp techniczny
Wiek XV wykazał się większą wynalazczością niż XVI. Rozkwit miał miejsce pomiędzy poł.XV w. ,gdy wynaleziono druk a rokiem 1530, gdy Cellini sporządził pierwszy stempel drukarski. Oczywiście człowiek odrodzenia szedł drogą wytyczoną przez człowieka średniowiecza, który mimo obiegowych opinii także nie był w ciemię bity o czym świadczą przykłady jego przedsiębiorczości:
znane od starożytności ale rozpowszechnione w średniowieczu młyn wodny i wiatrak
pług koleśny z okładnicą
podkowa końska
nowe typy zaprzęgu ( chomąto dla koni, jarzmo dla wołu, zaprząg w szpic albo w skrzydło )
wprowadzenie trójpolówki
sklepienia krzyżowo-żebrowe
Różnica była tylko taka, że człowiek odrodzenia poruszał się szybszym krokiem. Działo się tak ponieważ:
istniało większe zapotrzebowanie na udoskonalenia techniczne wśród bogacącego się społeczeństwa
nastąpiła nobilitacja techniki, która stała się jedną ze spraw wagi państwowej
Działalność władzy w dziedzinie techniki zrodziła się za sprawą rozwoju broni palnej i konieczności obrony przed nią. Zainteresowania techniczne nie ograniczały się tylko do sfer rządowych, o czym świadczy mnogość wydanych między 1470 a 1500 rokiem dzieł o tej tematyce (wznowienia prac Frontinusa, Witruwiusza i Vegetiusa, a także pisanych współcześnie Albertiego, Valturia, Pietra de Crescenzi ).Wiek XVI charakteryzowało szczególne zainteresowanie hutnictwem ( Agricola i jego słynne dzieło „De re metallica” oraz Biringuccio „De la pirotechnica” będące summą wiedzy o obróbce metali w tej epoce). Inżynieria renesansu dzieli się na dwie szkoły: niemiecką ( Kyeser, Durer, Anonim wojny husyckiej ) i włoską ( Brunelleschi, Ghiberti, Uccello i della Francesca, wspomniany Alberti, da Vinci, Taccola, Fontana, Sangallo, Sanmicheli, Michał Anioł, Francesco di Giorgio Martini ). Ich autorstwa są : -- wiatrak typu holenderskiego
-- przewody ciśnieniowe
turbina wodna
regulator odśrodkowy kulowy
ruchomy przód wozu
wielki piec
mechanizm korbowy ( okazał się najważniejszą zdobyczą techniki tego okresu ponieważ dzięki niej udoskonalono koła do obróbki drewna i metalu, kołowrotek, pompy ssące i tłoczące )
Da Vinci nie był aż tak genialnym wynalazcą za jakiego przez długi czas uchodził, był jednak pierwszym twórcą metody : najpierw obserwował, potem odtwarzał w eksperymencie przesłankę naturalną, wreszcie dochodził do wniosku o charakterze ogólnym. Racjonalizował, teoretyzował i tworzył abstrakcje.
Co do ulepszeń w transporcie to drogi pozostawały daleko w tyle i zamiast udoskonalać ich konstrukcję inżynierowie woleli ulepszać zawieszenie w wozach. Drogi bardziej przypominały zlepek mniej lub bardziej krętych i źle dopasowanych odcinków starych rzymskich via, dróg polnych i zwykłych wiejskich ścieżek. Ruch na nich wzmaga się jednak od pocz.XIII wieku w związku z koniecznością zapewnienia regularnej łączności pocztowej oraz rozwojem przedsiębiorstw przewozowych. Z konieczności więc wybierano raczej drogi wodne. Rozwinięciu uległa nawigacja i osprzęt okrętowy :
ster zawiasowy na rufie
busola
kwadrant i astrolabium (przejęte od arabów )
mapy portulanowe
nowe typy statków - nefy, karawele
log do mierzenia szybkości statku
nowe typy takielunku i unowocześnione kombinacje żagli trójkątnych ( łacińskich ) z prostokątnymi
Robert Radlak
Zegary mechaniczne pojawiły się w wieku XIV dzięki zastosowaniu przekładni zębatej i wychwytu do regulatora, który stabilizuje prędkość ruchu. Jednakże dopiero wynalezienie w1459 roku sprężyny poruszającej było prawdziwą rewolucją która umożliwiła wyrób zegarów przenośnych ( pierwsze pojawiły się we Francji pod koniec XV wieku ). Były one cokolwiek niedokładne ( w miarę rozkręcania się sprężyny ) i potrafiły spóźniać się nawet godzinę dziennie.
Brak kruszców w połowie XV wieku zmusił ludzi do ponownego otwierania, zamkniętych niegdyś z powodu zalewającej chodniki wody, kopalni. Potrzeba ta była zaczynem powstania wielu urządzeń umożliwiających wydobywanie wody z kopalni
norie poruszane końmi albo wodne z beczkami na sznurach
łańcuchy z czerpakami
pompy ssące i tłoczące wprawiane w ruch mechanizmem korbowym
kołowroty i kieraty służące do wyładowywania węgla lub rudy
taczki i wózki jeżdżące na drewnianych szynach
powietrze tłoczono za pomocą miechów ręcznych i nożnych, hydraulicznych i przez wiatraki
proch strzelniczy do kruszenia złóż kruszconośnych używano prochu (pierwszy raz w 1527 roku w Chemnitz )
Drzewo nadal pozostawało podstawowym paliwem (często w postaci węgla drzewnego ), choć coraz częściej stosowano węgiel kamienny ( zwłaszcza w Wlk. Brytanii ).
Miechy hydrauliczne zastosowano pierwszy raz w 1451 roku podczas wytopu srebra. Dzięki wysokiej temperaturze ołów który ma niższą temp. topnienia, a pozostawał z srebrem w rudzie szybciej się utleniał i topił. Wynaleziono również sposób na rafinację srebra z rudy miedzianej przy pomocy ołowiu. Od tej pory można było pozyskiwać srebro nie tylko z czystych żył. Jeszcze ważniejszym udoskonaleniem w obróbce srebra było odkrycie procesu amalgamowania polegającego na kruszeniu rudy, dodawaniu do niej soli, witriolu i rtęci, a nstępnie destylowaniu i filtrowaniu przez sita z konopnego płótna. Także metalurgia żelaza poszła naprzód. Stosowana dotychczas metoda „katalońska” polegająca na wypalaniu węgla drzewnego wraz z rudą zastąpiona została przez wypalanie w wielkich piecach wyposażonych w miechy hydrauliczne dzięki czemu zamiast tzw. żelaza gąbczastego o niskiej jakości otrzymywano surówkę, która miała tę zaletę że nadawała się do odlewów. Obróbka odlewanego żelaza stopniowo wyparła żelazo kute. Wielki piec pojawił w drugiej połowie XIV wieku w Ardenach, a jego pojawienie się było katalizatorem dla tworzenia się całego systemu maszyn hydraulicznych: walcarek, przecinarek, druciarek ( ciągarek ). Blachę cynkową najwcześniej wyprodukowano w poł. XV wieku w Norymberdze. Produkcja metali przestawała być produkcją wyłącznie artystyczną, stała się przemysłową. Popyt na coraz szersze stosowanie żelaza był ogromny ( w XVI wieku laweta armatnia zawierała ponad sto części żelaznych ). Same armaty także ciągle udoskonalano od czasu ich pierwszego użycia w 1346 pod Crecy. Po 1480 udoskonalono proch strzelniczy przez ziarnowanie co pozwalało przewidzieć siłę wybuchu. Także kamienne kule zastępowano żelaznymi, które wkrótce drążono i napełniano prochem co dawało tak później popularną bombę. Nowe pociski przylegały do ścianek lufy co zrodziło pojęcie kalibru i umożliwiło tworzenie rezerw amunicji. Po 1540 roku brąz który dotąd stosowano do produkcji dział zaczęło zastępować żeliwo. Od tego czasu ładowano je od przodu co zmniejszyło ciężar działa. Działa znalazły wkrótce zastosowanie także na morzu zapewniając zwycięstwo wysokopokładowym statkom żaglowym nad śródziemnomorskimi galerami. Proch zrewolucjonizował także broń ręczną a pierwszej ręcznej armaty użyto w Perugii w 1364 roku. Szybko ją udoskonalono tak aby mógł jej używać 1 człowiek. Zwała się arkebuzą. Ale i ją w poł. XVI wieku zaczął wypierać muszkiet, udoskonalony zamkiem kołowym. Od pocz. XVII wieku jazda porzuca kopie na rzecz pistoletu skonstruowanego w 1544 roku. Zastosowanie nowych rodzajów broni spowodowało zmiany w systemach fortyfikacyjnych. Przebudowywano istniejące twierdze aby można było na nich rozmieścić działa i amunicję, albo też wznoszono nowe lepiej przystosowane do nowych warunków, choć i one były na początku tylko modyfikacją starych wzorów. Mury stają się niższe i grubsze, zwłaszcza u podstawy. W sklepionych schronach zwanych kazamatami ustawia się baterie ciężkich armat rażące na wprost. Twierdza zagłębia się w ziemi i przybiera kształt wieloboczny aby ze wszystkich stron odpowiadać na ogień. Wyraża się to w budowaniu wysuniętych przed twierdzę bastionów gdzie umieszczano najcięższą artylerię. Rola tradycyjnych wałów malała na rzecz powyższych konstrukcji które umożliwiały prowadzenie krzyżowego ognia. Pierwsze bastiony w kształcie asa pikowego zbudowali bracia da Sangallo w Civitacastellana w 1497 roku. Najpiękniejsze fortyfikacje tej epoki znajdują się w Weronie zbudowane przez Sanmichelego. Technika oblężnicza także musiała pójść do przodu. Dawne podkopy niszczące wysokie mury były wobec bastionowych fortyfikacji nieskuteczne, skonstruowano więc minę użytą pierwszy raz ok.1490 roku.
To by było na tyle jeżeli chodzi o technikę wojenną, która od czasów Renesansu ustabilizowała się na ok.200 lat.
To, że tyle piszę o wojnie nie powinno sugerować, że w Renesansie wojna była sprężyną postępu.
Robert Radlak
Druk przecież niewiele ma wspólnego z upuszczaniem sobie wzajem krwi, a był wynikiem rosnących potrzeb zachodniej kultury. Powstanie uniwersytetów spowodowało wzrost zapotrzebowania na teksty, które studenci mieli czytać. Tak w XIII i XIV wieku funkcjonowały pracownie zawodowych kopistów. System ten był jednak drogi i pracochłonny wynaleziono więc druk. Oczywiście najpierw w Europie pojawił się papier przyniesiony w XII wieku przez kupców genueńskich i weneckich. Najpierw robiono go jak Chińczycy z konopnych i lnianych gałganów. Młyny wodne rozdrabniały szmaty. Przemysł papierniczy rozpowszechnił się w Europie poczynając od włoskiego miasta Fabriano. Od XV wieku papier nosił znak wodny wytwórcy. Papier był 4-5 razy tańszy od pergaminu. Także od Chińczyków Europa nauczyła się druku tablicowego, który wykorzystała od XII wieku do drukowania obrazków religijnych, kalendarzy, afiszy satyrycznych, kart do gry. Towarzyszyły tym rycinom coraz dłuższe teksty. Typografia była pomysłem rzemiosł metalowych, a nie drewnianych. I mimo, że to najpierw ksylografista z Holandii Laurens Janszoon w latach 1423-1437 stosował ruchome czcionki z drewna z których składał i drukował teksty to drewno ze względu na małą odporność mechaniczną i wrażliwość na zmiany wilgotności nie było właściwym materiałem. Pomysł składania szybko podchwycili odlewnicy i złotnicy z których najbardziej znany jest Gutenberg, który w swoim warsztacie w Moguncji złożył w 1453 roku „Biblię 42-wierszową” uważaną za pierwszą książkę drukowaną. Jak wyrabiano czcionki: stemplem ze stali na którym wypukło była wycięta litera uderzano w matrycę, gdzie odbijała się ona wklęsło. Potem posługując się matrycą z miedzi odlewano czcionki z aliażu ołowiu, cyny i antymonu. Także Gutenberg był wynalazcą prasy drukarskiej oraz specjalnej tłustej farby drukarskiej. Druk sprawił że miejsce dawnej książki-klejnotu zajęła książka-do-użytku nieporównanie tańsza i będąca rewolucyjnym środkiem upowszechniania kultury. Druk umożliwiał także reprodukowanie dzieł sztuki zmieniając poglądy estetyczne i stosunki między artystą a jego publicznością. Stosowano tu od poł.XV wieku miedziorytnictwo i druk wklęsły. Następnym krokiem była akwaforta gdzie rylec zastąpiono kwasem azotowym. Rycina zapoznawała ogół z dziełami sztuki starożytnej, pokazywała dalekie kraje i obrazy mistrzów Renesansu. W końcu w XVII wieku Rembrandt uczynił ją środkiem ekspresji artystycznej.
Białe szkło wynaleziono w Murano w 1463 roku. W 1503 w Wenecji opracowano metodę podlewania czystego szkła amalgamatem ołowiowym czego efektem było powstanie słynnych weneckich luster. Z produkcją szkła łączy się zwiększenie produkcji wynalezionych w Europie w XIII wieku okularów. Na początku wyrabiano je z kryształu górskiego i tylko dwuwypukłe dla dalekowidzów. Udoskonalenie narzędzi w XVI wieku umożliwiło uzyskanie szkieł wklęsłych. Sprzęt ten zmienił starość intelektualistów, artystów i rzemieślników. Poza tym soczewki posłużyły do budowy pierwszych lunet.
Renesans to także złoty wiek fajansu czyli ceramiki z Faenzy. Fajans potrzebuje odpowiednich mebli aby go na nich w pełnej krasie prezentować. Wielka epoka europejskich mebli rozpoczyna się w wieku XIV. Ich rozmiary stale się powiększają i w XVI wieku nie przypominają już przysadzistych średniowiecznych skrzyń. Wtedy powstają szafki z nastawą z półek otwartych (dressoir), szerokie, niskie szafy typu kredensowego (credenza), stoły zastąpiły deski na stojakach, paradne krzesła z oparciami i poręczami a nawet tapicerką. Dwa meble postawione jeden na drugim stworzyły szafę. Łóżko otrzymuje baldachim na 4 kolumnach oraz zdobione wezgłowie. Rzemieślnicy potrafili łączyć elementy pionowe i poziome na ukos i na wpust, w jaskółczy ogon aby były mniej widoczne. Rozpowszechnia się intarsja dzięki czemu meble, podłogi i sufity nabierają wielkiego uroku.
Co do muzyki, to wynalezienie druku umożliwiło rozpowszechnianie nut które pojawiły się pod koniec XV wieku. Spopularyzowało to znacznie dzieła kompozytorów. Także instrumenty się zmieniają. Wielkie organy poznano na Zachodzie w 1325 roku, a w XVI wieku w Niemczech i we Włoszech istniały kwitnące szkoły organistów. Obok organów najbardziej rozpowszechnionym instrumentem Renesansu była lutnia, ale na pocz.XVI wieku pojawiły się skrzypce mające zapanować w wieku następnym.
Robert Radlak
1
1