ieprzyjemne doznania występujące u niektórych osób podczas podróży różnymi środkami lokomocji określane są mianem choroby lokomocyjnej lub powszechnie jako choroba morska.
Występowanie choroby lokomocyjnej zależy od wielu czynników, przede wszystkim od wrażliwości osobniczej, ponadto od wieku, płci i środka lokomocji.
Najrzadziej chorują dzieci poniżej drugiego roku życia, najczęściej zaś dzieci w wieku 3-12 lat, z wiekiem częstość zachorowań spada. Kobiety chorują częściej, zwłaszcza podczas menstruacji i w ciąży. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby lokomocyjnej występuję podczas podróży statkiem, mniejsze podczas lotu samolotem i jazdy samochodem. Najrzadziej choroba lokomocyjna występuje podczas podróży pociągiem.
Różne czynniki mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia choroby lokomocyjnej u osób wrażliwych. Należą do nich:
zła wentylacja i przebywanie w ciepłych, dusznych pomieszczeniach,
narażenie na spaliny i inne drażniące zapachy,
palenie tytoniu, obfite posiłki i alkohol
Wystąpienie objawów choroby lokomocyjnej spowodowane jest odbieraniem przez mózg sprzecznych informacji z narządów zmysłu tworzących układ równowagi. Ten skomplikowany układ odpowiedzialny jest za utrzymanie równowagi, postawy ciała i wykonywanie ruchów dowolnych, a także za ustawienie gałek ocznych umożliwiające zachowanie prawidłowego pola widzenia podczas ruchu. Niezbędne informacje docierają do odpowiednich ośrodków nerwowych z trzech źródeł:
narząd przedsionkowy, znajdujący się w uchu wewnętrznym, odbiera bodźce powstające pod wpływem przyśpieszeń liniowych i kątowych działających na ciało. Innymi słowy reaguje on na ruch obrotowy oraz prostoliniowy w pionie i poziomie;
proprioreceptory, zakończenia nerwowe znajdujące się w stawach, ścięgnach, mięśniach i skórze, dostarczające informacje na temat ułożenia poszczególnych części ciała względem siebie, na podstawie napięcia mięśni i ustawienia kończyn w stawach;
narząd wzroku, umożliwia wizualne zlokalizowanie położenia w przestrzeni;
Objawy choroby lokomocyjnej pojawiają się, gdy jeden z tych trzech narządów zmysłów nie odbiera informacji o ruchu, natomiast dwa pozostałe taki ruch rejestrują. Na przykład u osoby jadącej samochodem i czytającej książkę, zarówno narząd przedsionkowy jak i proprioreceptory są pobudzane przez przyspieszanie, hamowanie i wychylenia na zakrętach. Natomiast wzrok nie rejestruje ruchu, ponieważ książka praktycznie się nie porusza. Podobnie ma się sytuacja u marynarzy pływających pod pokładem w kabinach bez iluminatorów, którzy odczuwają przechyły statku na fali, jednak ich wzrok nie rejestruje ruchu.
Choroba lokomocyjna może także wystąpić u osób korzystających z symulatorów (np. samolotów), okularów 3D używanych w tzw. wirtualnej rzeczywistości, a także w trójwymiarowych kinach typu Imax. W tych przypadkach wzrok rejestruje ruch, natomiast dwa pozostałe narządy odbiorcze układu równowagi nie są pobudzane, ponieważ na siedzącą osobę nie działają żadne przyśpieszenia.
Sprzeczne informacje dotyczące ruchu, powodują pobudzenie ośrodka wymiotnego i nerwu błędnego co jest przyczyną wystąpienia nudności, wymiotów i innych wcześniej opisanych objawów. Nie wiadomo dlaczego dochodzi do pobudzenia ośrodka wymiotnego, niewątpliwie jest to związane z tym, że narząd przedsionkowy posiada liczne połączenia nerwowe z tym ośrodkiem. Przemawia za tym fakt że ani u zwierząt z usuniętym narządem przedsionkowym, ani u ludzi z uszkodzeniem przedsionka, w żaden sposób nie udaje się wywołać objawów choroby lokomocyjnej.
Dla zdrowych ludzi, oprócz uogólnionego dyskomfortu, choroba lokomocyjna występująca podczas krótkich podróży, nie stanowi większego zagrożenia. Natomiast przedłużające się wymioty mogą doprowadzić do odwodnienia, hipotonii (spadku ciśnienia tętniczego) i omdlenia. Powikłania te mogą być groźne dla osób chorujących na choroby przewlekłe, dla osób starszych lub niedożywionych.
Charakterystyczną cechą i podstawowym objawem są nudności i wymioty, zazwyczaj poprzedzone ogólnym złym samopoczuciem, osłabieniem czy też sennością. Nudnościom często towarzyszy odbijanie i wzmożone wydzielanie śliny. Chory jest blady na twarzy i oblewają go zimne poty, mogą pojawić się zawroty i bóle głowy. Wszystkie te objawy zazwyczaj ustępują wkrótce po zakończeniu podróży. Jeśli podróż jest długa, na przykład w przypadku dalekomorskiego rejsu, to po 2-3 dniach dochodzi do adaptacji i powrotu dobrego samopoczucia u 95% chorych.
Zapobieganie chorobie lokomocyjnej jest bardziej skuteczne niż jej leczenie w momencie wystąpienia objawów. Podstawowe zasady profilaktyki choroby lokomocyjnej przedstawiono poniżej:
należy ulokować się tam, gdzie ruch jest najmniej odczuwalny, tzn. na statkach w śródokręciu, w samolotach w okolicy skrzydeł, w samochodach na przednich siedzeniach,
jeśli to możliwe, przyjąć pozycję leżącą lub półleżącą,
zamknąć oczy podróżując pod pokładem statku lub w pomieszczeniach bez okien,
unikać obserwacji poruszających się elementów krajobrazu np. fal, drzew itp.
wzrok ustalić powyżej horyzontu,
nie czytać podczas podróży,
wentylować pomieszczenia i pojazdy, nie palić,
w miarę możliwości przebywać na świeżym powietrzu lub przy otwartym oknie,
przy krótkich podróżach nie spożywać posiłków, zaś przy dłuższych przyjmować posiłki, w małych porcjach, unikać tłustych i ostrych potraw,
w przypadku podróży samochodem "usiąść za kółkiem", jako że kierowcy zdecydowanie rzadziej niż pasażerowie chorują na chorobę lokomocyjną.
Oprócz stosowania powyższych zasad możliwa jest farmakologiczna profilaktyka choroby lokomocyjnej. Powszechnie stosuje się w tym celu w Polsce dwa leki przeciwhistaminowe, których działanie przeciwwymiotne wynika prawdopodobnie z depresyjnego wpływu na ośrodkowy układ nerwowy (tzn. z działania hamującego, tłumiącego ośrodkowy ukł. nerwowy):
AVIOMARIN (dimenhydrynat) - jest lekiem z wyboru. Dorośli i dzieci powyżej 15 lat - 1 tabletkę należy przyjąć conajmniej na pół godziny przed podróżą, następnie w razie potrzeby 1 tabletkę co 6 godzin. Dzieci 5-7 lat dwa razy dziennie po pół tabletki, dzieci 8-14 rż. dwa razy dziennie po 1 tabletce. Leku nie wolno podawać dzieciom poniżej 5 roku życia.
DIPHERGAN (prometazyna) - jest lekiem alternatywnym. Conajmniej na godzinę przed podróżą, dorośli i dzieci powyżej 10 lat - 1 drażetkę. Dzieci od 2-5 lat 1 łyżeczkę syropu, dzieci 5-10 lat 2 łyżeczki syropu. W razie potrzeby dawki powtarzać co 6 godzin. Leku nie wolno podawać dzieciom poniżej 2 roku życia.
Uwaga! Leki należy pzryjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.
Zarówno Aviomarin i Diphergan są przeciwwskazane u kobiet w ciąży i karmiących matek. Obydwa leki należy przyjmować ostrożnie u osób z padaczką, przerostem prostaty, jaskrą, zwężeniem odźwiernika. Leki te osłabiają koncentrację, uwagę i wydłużają czas reakcji, powodują senność, dlatego po ich zażyciu nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych ani obsługiwać maszyn. Nie należy też spożywać alkoholu który nasila ich działanie.
W przypadku długich podróży (rejsy statkiem) osoby wrażliwe mogą zastosować działającą 72 godziny skopolaminę w plastrach przezskórnych (Transderm V). Niestety lek w tej postaci jest w Polsce niedostępny.
|