PMP Wykład 27. 05.06.2009 r.

Zasada poszanowania praw człowieka znajduje praktyczny wyraz w mnar. systemach ochronnych o charakterze uniwersalnym (Pakty) lub regionalnym (konwencje). Mogą one dotyczyć określonych praw (Konwencja o zakazie tortur??), kategorii osób (Konwencja o ochronie praw dziecka) lub praw w odniesieniu do określonej kategorii osób (Konwencja praw politycznych kobiet z 1953 r.). Podobne zróżnicowanie w systemach regionalnych.

W prawie mnar. brak jednoznacznej hierarchii, że traktaty powszechne są nadrzędne do traktatów regionalnych (w KWPT art. 30 jest zapis, że lex posteriori derogat legi priori i są od tego 2 wyjątki - art. 103 KNZ i klauzula - państwa postanowią inaczej).

Mechanizmy łagodzące różnice:

1. przekonanie, że między uniwersalizmem a regionalizmem nie ma dużej różnicy - Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka w opinii doradczej z 1982 r. odnośnie zastrzeżeń do Amerykańskiej Konwencji praw Człowieka stwierdziła, że uniwersalizm praw człowieka i powszechność jego praw i obowiązków ?? dają prawo korzystania ze wszystkich katalogów, które są zbieżne

2. mechanizm prawnomaterialny - interpretacja praw i traktatów z uwzględnieniem innych traktatów czy to powszechnych czy regionalnych (ETPCz, MATPCz); przepływ norm i orzeczeń między Trybunałami i innymi organami ochrony praw człowieka (MTS w opinii doradczej w sprawie muru palestyńskiego z 2004 r. odnosił się do Komisji Praw Człowieka); łagodzenie konfliktów między katalogami przez wykładnię systemową;

3. mechanizm proceduralny - prawo jednostki do odwołania się do jakiegokolwiek organu mar. (wyczerpanie rozsądnie dostępnych i rozsądnie skutecznych środków na drodze krajowej). Nie zawsze jest tak, że w obu dokumentach będzie taka sama ochrona (ETPcz ma tendencję do większej ochrony osób prawnych). Nie wszystkie prawa występują na tym samym poziomie ochrony. W pakcie ochrona osób należących do mniejszości a w EKPCz nie ma tego prawa; w Pakcie równe traktowania a w EKPCz zasada równego traktowania i to jeszcze w protokole, który nie został ratyfikowany. Są też takie elementy proceduralne, że np. nie można prowadzić jednocześnie jednej sprawy w 2 organach i wtedy, albo się zawiesza ją w jednym (jak w Komitecie Praw Człowieka) albo umarza (jak w ETPCz).

Traktaty z dziedziny praw człowieka mają tendencję do nadawania im charakteru zobiektywizowanego a nawet konstytucyjnego. Widać to dobrze w opinii doradczej MTS w sprawie ludobójstwa z 1991 r. i w sprawie Namibii z 1971 r., a także w niektórych orzeczeniach organów wyspecjalizowanych w ochronie praw człowieka (przed ETPCz spór Irlandia - UK 1971). Stwierdzono w tych orzeczeniach, że traktaty z dziedziny praw człowieka nie są klasycznymi traktatami opartymi na klasycznej zasadzie wzajemności. One są oparte na zasadzie kolektywnej - zasadniczym celem jest ochrona podstawowych praw i wolności człowieka. Podstawowym zobowiązaniem jest to zobowiązanie między państwem a jednostką, znajdującą się pod jego jurysdykcją. Traktaty te nie służą wzajemnej wymianie praw i obowiązków między państwami. Dzięki temu każda jednostka może złożyć skargę na państwo do organów. Powoli łagodzona jest różnica między prawami politycznymi a prawami socjalnymi, gospod. i kulturalnymi (Protokół do Europejskiej Karty Socjalnej umożliwia dochodzenie praw kolektywowi).

Obiektywizacja - nie sieć wzajemnych dwustronnych zobowiązań, ale zobowiązania zintegrowane (erga omnes partes). Wyłączona jest wzajemność.

Bardziej złożona jest kwestia zastrzeżeń do traktatów z dziedziny praw człowieka.

Rzadko kiedy całkowicie zakazują zastrzeżeń. Najczęściej milczą lub określają do których praw nie można składać zastrzeżeń. Art. 4 (2) Pakt Praw Politycznych, art. 15 (2) EKPCz - prawa, których gwarancje nie podlegają uchyleniu nawet w czasie wojny.

Mogą być rozumiane jako ius cogens, ale Komitet Praw Człowieka rozróżnił prawa o charakterze ius cogens od możliwości złożenia zastrzeżeń. Nie można składać zastrzeżeń do tych przepisów, które stanowią przedmiot i cel traktatu.

Z obiektywizacją łączy się charakter konstytucyjności (mogłyby zawierać klauzulę pierwszeństwa, ale traktaty z dziedziny praw człowieka jej nie mają).

Orzecznictwo ETPCz pokazuje, że zasada z KWPT lex posteriori… nie ma prostego zastosowania do traktatów z dziedziny praw człowieka. Sprawa Hans Adam II of Lichtenstein v. RFN z 2001 r. - odpowiedzialność państwa strony na mocy Konwencji trwa nawet po wejściu w życie późniejszych zobowiązań traktatowych między państwami stronami, a więc państwa ponoszą odpowiedzialność za naruszenie konwencji nawet, jeśli zawarły później traktat. Dotyczy nawet takiej sytuacji, kiedy państwa - strony na podstawie późniejszego traktatu stworzą organizację. Sprawa z 1999 Mathius v. UK czy z 2005 r. Bosforu - Trybunał potwierdził to rozumowanie, tworząc w przypadku WE domniemanie, że ponieważ WE stworzyły własny system ochrony praw człowieka, który czerpie z EKPCz, to dopóki nie stwierdzi się niezgodności systemu z Konwencją, uznaje się, że państwa wykonując prawo wspólnotowe nie narusza jej. Konwencja to „dokument konstytucyjny europejskiego porządku publicznego”.

Weryfikacja doktrynalna i prawna dziedziny praw człowieka.

K. Vasak - są 3 generacje praw człowieka: 1) prawa wolnościowe (I generacja; polityczne i obywatelskie; chronią jednostkę przed ingerencją ze strony państwa), 2) prawa równościowe (II generacji; socjalne, gospodarcze i kulturalne; prawa aktywne; rodzą po stronie państwa obowiązek, świadczenia na rzecz jednostki; związane z rewolucją socjalną), 3) prawa solidarności (III generacji; prawo do pokoju, do rozwoju, do ochrony środowiska, wspólnego dziedzictwa ludzkości, pomocy humanitarnej; prawa po stronie podmiotowej dotyczące jednostek, grup ludzkich, ludów i całej społeczności ludzkiej, a po stronie przedmiotowej dóbr o wielkości globalnej). Koncepcja III generacji łączy się z przekonaniem o potrzebie solidarnej odpowiedzialności państw za świat i ludzkość. ZO ONZ przyjęło 2 rezolucje dotyczące praw solidarnościowych: rezolucja o prawie do pokoju '86 i Rezolucja o prawie do rozwoju '86 ??. Nie przekształciły się w prawo zwyczajowe ani podstawę dla traktatu - tylko miękkie prawo.

Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów '81 - główny traktat regionalny całej Afryki; obowiązuje od 1986 r.; wprowadza katalog praw solidarności, ale odnosi je tylko do ludów (nie jednostek) i wiąże je z prawem do samostanowienia ludów i stałej suwerenności nad zasobami naturalnymi; stronami tej karty są tylko państwa afrykańskie, więc te prawa mają bardziej charakter demonstracyjny niż praktyczny.

ZOBOWIĄZANIA MNAR.

Odpowiedzialność prawno - mnar. dzieli się na:

1. odpowiedzialność podmiotów prawa mnar. (państw i org. mnar.)

• odpowiedzialność za naruszenie prawa mnar. - responsibility - charakter prawa zwyczajowego co oznacza, że państwo ponosi odpowiedzialność za naruszenie praw zawsze, nawet jeśli w danym dokumencie nie ma tego wyraźnie zapisanego

• odpowiedzialność za szkodę (szczególnie państw) - liability - dotyczy szkód środowiskowych, z prawa mnar. kosmicznego, atomowego, inwestycyjnego

odpowiedzialność karna jednostki (przed MTKJ, MTKR, SMTK).

KPM ONZ próbowała zebrać prawa dotyczące responsibility w Projekcie artykułów z 2000 r., jak i liability w 2001. Ten z 2000 r. dotyczył państw. KPM stworzyła również Projekt dotyczący organizacji mnar. z 2009 r.

Z responsibilty związane jest zobowiązanie prawa mnar., czyli stosunek prawny jaki występuje między podmiotem prawa mnar. lub beneficjentami prawa mnar. (zobowiązania wytwarzają tylko podmioty prawa mnar.). Zasadniczo zobowiązania mają charakter horyzontalny.

Zobowiązania między podmiotami a beneficjentami istnieją, ale jednostki ich nie tworzą.

STSM w sprawie Lotus (Fr. - Turcja) z 1927 r. stwierdził, że prawo mnar rządzi stosunkami między niezależnymi podmiotami (reguluje przede wszystkim zobowiązania horyzontalne). MTS w opinii doradczej w sprawie hrabiego Bernadotte z 1949 r. uznał, że organizacje mnar. też tworzą zobowiązania.

STSM w opinii doradczej dotyczącej sądów gdańskich z 1928 r. stwierdził, że w prawdzie traktaty dotyczą państw, ale nie wykluczone, że tworzą one prawa, które mogą być dochodzone przed sądami krajowymi (zobowiązania wertykalne dochodzone przed organami krajowymi lub mnar.).

Zobowiązania dzielimy:

• ze względu na podstawę prawną - traktatowe, zwyczajowe, wynikające z uchwały, aktu jednostronnego

• ze względu na typ zachowania - zobowiązanie do działania, do zaniechania działania, do osiągnięcia określonego rezultatu (MTS - opinia doradcza z 1996 o legalności użycia broni jądrowej - dokonał tego podziału)

• Zobowiązania dwustronne - istnieją z oczywistych względów w przypadku traktatów dwustronnych, ale również w przypadku traktatów wielostronnych (art. 60 KWPT) oraz zobowiązania inne:

• zobowiązania integralne - erga omnes partes (też art. 60 KWPT); w przypadku zobowiązań wzajemnych trzeba pokazać, że ma się interes prawny, by dochodzić roszczeń, a tych integralnych to nie ma znaczenia; każde państwo ma domniemany interes

• zobowiązania erga omnes - wobec wszystkich (art. 33 Projektu artykułów z 2000 r.); wynikają z traktatów powszechnych (quasipowszechnych) bądź z powszechnego prawa zwyczajowego; MTS w sprawie Barcelona Traction z 1971 r. uznał, że dotyczą one wszystkich państw ze swej natury; wynikają w szczególności z wyjęcia spod prawa aktu agresji, ludobójstwa, zasad i norm dotyczących ochrony osoby ludzkiej, w tym ochrony przed niewolnictwem i dyskryminacją; wyrok z 1985 r. w sprawie Timoru Wschodniego - uznał za erga omnes prawo do samostanowienia

Zasady rządzące wykonywaniem zobowiązań mnar.:

• zasada dobrej wiary - jest następstwem reguły obligationes servandae sunt; zobowiązanie będzie wykonane i to należycie (zgodnie z prawem mnar.; MTS w sprawie prób nuklearnych z 1974 stwierdził, że rządzi postanowieniem i wykonywaniem zobowiązań ta zasada; potwierdził to w opinii doradczej o legalności użycia broni jądrowej z 1996 r.)

• zasada wzajemności - możliwość użycia środków odwetowych

• zasada rozsądku - reguła mająca za zadanie dostosowanie praktyczne wykonywania zobowiązań

• zasada due dilligence - należytej staranności

Pań./Org. mnar.

Pan./Org. mnar.

Jednostka

Jednostka

Zobowiązanie jednostronne

Wzajemne powiązanie praw i obowiązków

Zobowiązania powstają na zasadzie ex consensu advenit vinculum iuris.

---