PMP wykłady


Pojęcie i istota prawa międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe dot. społeczności międzynarodowej. Społeczność ta przyjmuje dwie definicje:

1). Jest to ogół państw suwerennych utrzymujących wzajemne stosunki, regulowane przez prawo międzynarodowe.

2). Obejmuje też podmioty niesuwerenne, a więc także uczestników, którzy nie posiadają suwerenności, ale mają zdolność nawiązywania stosunków na płaszczyźnie międzynarodowej.

Społeczność międzynarodowa kształtowała się historycznie.

  1. Pierwszą jej odmianę stanowiła rodzina narodów chrześcijańskich w średniowiecznej Europie.

  2. W kształtowaniu społeczności międzynarodowej dużą rolę odegrał pokój westfalski z 1648 r. (Znosił zwierzchność cesarza i papieża nad rodziną państw chrześcijańskich oraz kształtował stosunki w Europie na zasadzie równości. Jest to data symboliczna dla rozwoju stosunków międzynarodowych), który symbolicznie kształtował stosunki w Europie na zasadzie równości. Rozwój stosunków międzynarodowych przebiegał etapami. Głównie możemy je podzielić na przedwestfalskie i powestfalskie, czyli nowożytne. Cechą charakt. tych ostatnich będzie wprowadzenie właśnie suwerennej równości państw.

  3. Stworzona przez chrześcijańskie państwa społeczność międzynarodowa zostaje stopniowo rozszerzona (w etapie powestfalskim):

  4. W 1728 r. do stosunków włącza się Rosja.

  5. W poł. XVIII w. pierwsze państwo pozaeuropejskie - USA

  6. W 1856 r. pierwsze państwo niechrześcijańskie - Turcja.

  7. Kolejne elementy symboliczne w kształtowaniu społeczności międzynarodowej przynosi wiek XIX. (powestfalski). Wielkie zmiany tego wieku (postęp w dziedzinie nauki, rozwój ekonomiczny) wraz z konferencjami, doprowadziły do powstania organizacji międzynarodowych. Ich rolą było początkowo zacieśnianie więzów poprzez tworzenie unii administracyjnych (ujednolicanie miar i wag, zagadnienia komunikacji i łączności międzynarodowej). Nastąpiło również stopniowe rozszerzenie na państwa pozaeuropejskie (Ameryka łac., Japonia, Syjam). Przyniosło to również rozwój prawa międzynarodowego.

Cechy społeczności międzynarodowej:

  1. mała liczba członków

  2. oparcie stosunków o zasadę równości (więc prawa poszczególnych podmiotów muszą być równo respektowane; w stosunkach zew. ich organy korzystają z takiego samego zakresu immunitetów i przywilejów; zgodnie z łac. zasadą par In parem non habet imperium - równy nie ma władztwa wobec równego - państwa nie podlegają więc jurysdykcji, nie mogą być np. sądzone przez Trybunały wew. drugiego państwa)

  3. szczególna rola wielkich mocarstw(podkreśla ją fakt składu Rady Bezpieczeństwa ONZ(5 stałych członków- Wielka Brytania, Francja, USA, Rosja, Chiny - mają one szczególne uprawnienie - prawo weta)

  4. mały stopień zorganizowania wewnętrznego (nie ma władzy ustawodawczej, wykonawczej i obowiązkowego sądownictwa; istnieją sądy międzynarodowe(Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, Międzynarodowy Trybunał Karny, Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu), ale nie mają one mocy wiążącej, by egzekwować ich jurysdykcję potrzebna jest zgoda państwa; w społeczności międzynarodowej istnieją sankcje, ale jest to słaby system i brak jest aparatu zapewniającego respektowanie praw, mimo to prawo międzynarodowe uznawane jest za wiążące przez wszystkie państwa, nawet te, które je łamią(zazwyczaj nie zgadzając się z jakąś jego częścią))

Prawo międzynarodowe - zespół norm regulujących wzajemne stosunki między podmiotami tego prawa (między państwami i org. międzynarodowymi). Prawo międzynar. jest systemem norm tworzonym i stosowanym przez państwa w określonym czasie. Tu pojawia się zasadnicza różnica między tworzeniem prawa krajowego a międzynarodowego.

Prawo krajowe tworzy ustawodawca(parlament). W stosunkach międzynar., gdy nie ma władzy ustawodawczej, prawo jest tworzone przez państwa dla państw. Państwa wyst. tu więc w podwójnej roli: jako twórcy prawa i jako adresaci jego norm. Normy prawa międzynarodowego wiążą tylko te podmioty, które uczestniczyły w ich tworzeniu.

Państwa, jako twórcy prawa, mogą działać w dwojaki sposób:

- bezpośrednio(tworząc prawo)

- pośrednio(przez np. organizacje międzynarodowe, tworząc organy z pewnej liczby państw)

Zasady(normy) prawa międzynarodowego:

  1. suwerenność państw

  2. zakaz stosowania siły

  3. moc wiążąca zobowiązań międzynarodowych(dobrowolne wypełnianie zobowiązań)

  4. poszanowanie podst. praw człowieka

Na system pm składają się normy dwojakiego rodzaju:

1). Ius cogens(imperatywne, bezwzględnie obowiązujące) - przyjęte i uznane są przez międzynar. społeczność państw, jako całość, za normy, od których żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego pm o tym samym charakt.

Normy te są zabezpieczeniem systemowym pm. Nie pozwalają na jego podział na systemy regionalne. Przykłady na ius cogens: zakaz użycia siły, zakaz groźby użycia siły, zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, dyskryminacji rasowej, naruszania prawa samostanowienia.

2). Ius dispositivum(względnie obowiązujące) - mogą być uchylone zgodną wolą państw.

Od norm prawnych trzeba odróżnić inne normy obowiązujące w społeczeństwie międzynarodowym, np. normy kurtuazji.

Istnieje również tzw. miękkie prawo międzynarodowe (soft law) - uchwały org. międzynarodowych, deklaracje polityczne, nie mające mocy prawnej, są jednak ważne i uznawane przez podmioty.

Kategorie zobowiązań, wynikających z pm:

1). Dwustronne i niektóre wielostronne(charakt. się tym, że są zawierane wobec konkretnego podmiotu pm i w przypadku naruszenia tych zobowiązań łatwo wskazać podmiot poszkodowany.

Te wielostronne to np. konwencja o stosunkach dyplomatycznych - w praktyce prawo dyplomatyczne jest stosowane wobec konkretnego państwa, choć sama konwencja obowiązuje wiele stron).

2). Zobowiązania skuteczne erga omnes - wobec wszystkich(dot. norm ustanowionych dla ochrony interesu wspólnego(wszystkim państwom bądź niektórym). Do tej grupy należą ius cogens, ale też normy ustanowione przez grupy państw, np. zakaz wykonywania prób z bronią jądrową na Arktyce - ustanowiony został przez kilka państw, ale zaakceptowany jest przez całą społeczność międzynarodową. Istotą tych norm jest możliwość dochodzenia ich naruszenia nie tylko przez państwo bezpośrednio poszkodowane, np. prawa człowieka są takim zobowiązaniem, zawieranym w stosunku do społ. międzynarodowej(do obywateli, nie konkretnego podmiotu).

Przyczyny przestrzegania pm:

1). Doktryna naturalistyczna (zasady pm wyprowadzone są z istoty państwa. Państwa mają podst. prawo suwerenności i równości, co musi być respektowane przez inne podmioty).

2). Doktryna pozytywistyczna (podst. obowiązywania pm jest wspólna umowa wyrażona w normach i w praktyce).

Prawo międzynarodowe a prawo krajowe:

1). Teoria monistyczna (pm i pk stanowią jeden system prawny, w którym normy pozostają wobec siebie w porządku hierarchicznym. Hierarchia norm wg.:

a) szkoły niemieckiej - prymat prawa wew.

b) szkoły wiedeńskiej - prymat prawa zew.)

2). Teoria dualistyczna (systemy pm i pk to dwa odrębne i odmienne systemy, które różnią się wszystkim:

- sposobem stanowienia prawa

- źródłami prawa(w pk istnieje hierarchia źródeł prawa a w pm takiej hierarchii nie ma, poza art. 103 Karty ONZ(nakazuje on, w razie konfliktu z inną umową, stosować zalecenia karty)

- metodologią(pk ma trzy metody regulacji: karną, administracyjną i cywilistyczną. W cywilistycznej jest równouprawnienie stron stosunku prawnego, ale w pozostałych dwóch już równości nie ma: w administracyjnej jest system nakazowy i sankcja o charakt. egzekutywnym, w karnej nast. automatyczne podejmowanie działania przez organ państwowy, gdy zostanie naruszona ustawa karna. Pm nie posługuje się ani karną ani administracyjną regulacją, nie ma tu aparatu przymusu, istnieje równość podmiotów).

- w sm nie ma zinstytucjonalizowanego sys. egzekwowania praw. W ograniczonym zakresie funkcję tę spełniają Rada Bezpieczeństwa i Trybunały Międzynarodowe, ale mogą one rozpatrywać te spory, które państwa zgodzą się im przekazać.

Mimo braku specjalnych instytucji, państwa przestrzegają normy pm ze względu na:

- zasadę wzajemności

- interesy całej społeczności międzynar.

- sankcje w pm. Sankcja to specyficzny rodzaj przymusu w pm, gdzie społeczność międzynar. nie ma władzy przymusu. Klasyfikacja sankcji ze wzgl. na stopień zorganizowania:

1). Zorganizowane:

2). Niezorganizowane( przejawiają się poprzez reakcję opinii publicznej, która wyraża się np. w kampaniach przeciw państwu, odmowie zakupu towaru z państwa naruszającego prawo, zmniejszenie zakresu turystki wobec tego państwa)

Metody zapewnienia skuteczności pm w pk:

  1. Recepcyjne, związane z teorią dualistyczną. W pk umowa międzynar. funkcjonuje jako ustawa. Wśród tych metod wyróżniamy:

  • Pozarecepcyjne, związane z teorią monistyczną:

    • Rzeczpospolita zobowiązuje się przestrzegać pm w 9 art. Konstytucji.

    Źródła prawa międzynarodowego.

    Pojęcie źródeł pm można rozpatrywać w różnym znaczeniu:

    1). W sensie materialnym(wszelkie czynności, które sprawiają, że pm kształtuje się i nabywa moc obowiązującą)

    2). Formalnym(określa zew. wyraz procesu tworzenia prawa a więc formę, w jakiej prawo się przejawia. O formie decyduje praktyka państw)

    Źródła prawa wg. art. 38 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości:

    1). Umowy międzynarodowe

    1). Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 r.(dot. tylko państw)

    2). Konwencja wiedeńska o prawie traktatów pomiędzy państwami a org. międzynar. lub pomiędzy org. międzynar. z 1986 r.

    3). Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z 1978 r.


    UMOWA
    MIĘDZYNARODOWA

    1. DEFINICJA:

      Umowa międzynarodowa - zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej podmiotów pm, które rodzi prawa i obowiązki skuteczne w pm.

    1 konwencja def. umowę, jako porozumienie międzynar. w formie pisemnej zawarte pomiędzy państwami, regulowane przez pm, ujęte w jednym lub więcej dokumentach, pozostających ze sobą w związku bez względu na jego szczególną nazwę.

    2. Klasyfikacje umów:

    1. Materialne

    1. za podst. bierze naturę umowy, treść i funkcje:

    - traktaty normotwórcze (zawierają normy o charakterze abstrakcyjnym, dot. wszystkich bądź dużej grupy państw)

    - kontrakty (pozostałe umowy międzynarodowe)

    1. za podst. bierze treść umów międzynar.:

    - ogólne

    - szczegółowe(dot. konkretnego zagadnienia)

    - normatywne (określają powinności, reguły zachowań stron umowy)

    - tworzące organizację międzynarodową (zawierają normy ustanawiające strukturę, model funkcjonowania org. międzynar.)
    d) kryterium dziedziny stosunków międzynarodowych, której dotyczy umowa:
    - polityczne
    - inne (gospodarcze, naukowe, technologiczne itp.)

    2. Formalne

        1. kryterium liczby stron:

    - bilateralne (dwustronne)

    - multilateralne (wielostronne)

        1. kryterium możliwości przystąpienia do umowy innych podmiotów w późniejszym czasie:

    - otwarte bezwarunkowo

    - zamknięte (nie można przystąpić w późniejszym czasie)

    - otwarte warunkowo (można przystąpić po spełnieniu warunków wskazanych w umowie)

        1. kryterium terminu umowy:

    - terminowe

    - bezterminowe

        1. kryterium wzajemnych relacji między umowami:

    - wykonawcze (umowa zawarta by wykonać postanowienia umowy głównej)

    - główne

        1. kryterium procedury zawarcia umowy:

    - tryb prosty

    - tryb złożony (żeby weszła w życie ta umowa potrzebna jest złożona procedura, np. ratyfikacja)
    f) kryterium organu, który występuje w imieniu państwa przy podpisywaniu umowy:
    - państwowe
    - rządowe

    - resortowe

    1. Budowa umowy międzynarodowej:

    Pm nie stawia wymogów, co do formy umowy(nie wynika to z konwencji), ale typowo umowy buduje się nast. schematem:

    1). Tytuł

    2). Inwokacja(obecnie nie występuje; wyrażała odwołanie do Boga)

    3). Intytulacja(wyszczególnienie stron zawier. umowę)

    4). Preambuła (wstęp; strony wyjaśniają, jakie są przyczyny zawarcia umowy)

    5). Dyspozycja(część merytoryczna umowy, podzielona na artykuły, paragrafy, punkty itd.)

    6). Klauzule końcowe(przepisy o charakt. formalno - prawnym, dot. strony formalnej, a więc tego, jak wchodzi w życie, czy wymaga ratyfikacji (procedura umowy), czas zawarcia umowy, procedura rozstrzygania sporów)

    7). Data i miejsce sporządzenia umowy, języki

    4. Etapy zawierania umowy międzynarodowej:

    1. Wynegocjowanie umowy, przyjęcie tekstu umowy i umocowanie umowy, np. tekst taki ustalać można przez wymianę not, gdzie strony przedstawiają swoje wersje, zgłaszają poprawki. Negocjatorami umów są osoby z pełnomocnictwem wystawianym przez ministra spraw zagranicznych bądź premiera. Generalnie zaś są trzy osoby w państwie, które pełnomocnictwa nie potrzebują:

    - Prezydent

    - Premier

    - Minister Spraw Zagranicznych

    Umowy wielostronne są uzgadniane na konferencjach międzynar., uzgadniane przez głosowanie.

    Parafowanie umowy przez pełnomocników negocjacji jest poświadczeniem przyjęcia tekstu umowy, w którym od tej pory nic nie powinno zostać zmienione(umocowanie tekstu umowy).

    2. Wyrażenie zgody przez państwo na związanie się umową. Przebiega to różnymi procedurami:

    1. tryb prosty(podpisanie umowy)

    2. tryb złożony(zawiera dodatkowe czynności prawne:

      1. Ratyfikacja, a więc zatwierdzenie umowy przez organ kompetentny. W Polsce takim organem jest prezydent. Pewne typy umów, aby je ratyfikować, prezydent musi mieć zgodę parlamentu wyrażoną w ustawie. Chodzi o umowy dot.:

    - pokoju, sojuszy, układów polit. lub wojskowych

    - wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, określonych w konstytucji

    - członkostwa RP w org. międzynar.

    - znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

    - spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy

      1. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych. W umowach dwustronnych wymiana ta nast. podczas spotkania przedstawicieli. Gdy podpisanie umowy odbywa się w jednym państwie, to wymiana odbywa się w drugim.

    W umowach wielostronnych wyst. depozytariusz, do którego składa się dokumenty. Takim depozytariuszem jest najczęściej państwo, na terenie którego tę umowę podpisano.

    Klauzule określające wejście w życie umów ratyfikowanych:

    1. Si omnes(umowa wchodzi w życie po ratyfikacji przez wszystkich sygnatariuszy)

    2. Ilościowa zwykła(w umowie określa się liczbę państw, które muszą ją ratyfikować)

    3. Ilościowa kwalifikowana(też określa liczbę państw, które muszą ją ratyfikować, ale wskazuje przy tym na określone państwa, bez których podpisu ratyfikacja nie zostanie zakończona)

    5. Stosowanie umów międzynarodowych:

    Zasady:

    1). Pacta sunt servanda (umowy wiążące strony powinny być wykonywane w dobrej wierze).

    2). Umowa ma pierwszeństwo przed wszystkimi niezgodnymi z jej postanowieniami normami prawa zwyczajowego (czyli: UMOWA >> PRAWO ZWYCZAJOWE)

    3). Dla usprawiedliwienia niewykonywania traktatu strona nie może powoływać się na prawo wew. a w szczególności na brak niezbędnego dla wykonania umowy prawa wew.

    4). Zakres temporalny stosowania umowy (może być stosowana do sytuacji trwającej i nieukończonej w momencie wejścia w życie umowy)

    5). Zakres terytorialny (z zasady wiąże całe terytorium stron, chyba, że strony postanowiły inaczej)

    6). Umowa a państwa trzecie (umowa obowiązuje jedynie jej strony. Żadnemu państw nie może być narzucona bez jego zgody. Może wywoływać skutki prawne dla państwa trzeciego tylko za jego zgodą. Wyjątkiem jest możliwość narzucenia zobowiązań traktatowych agresorowi. Umowy mogą jednak tworzyć prawa dla państw trzecich (np. odnośnie wolności żeglugi na wodach międzynarodowych obowiązuje wszystkie państwa), ale tylko i wyłącznie za ich zgodą.

    7). Zmiany w umowie mogą się odbywać tylko za zgodą stron.

    8). Skutki prawne umowy:

    1. Nieważność (oznacza, że umowa była nieskuteczna od początku, nie zawarto jej w sposób prawidłowy - była nieskuteczna ex tunc) - Konwencja o prawie traktatów podaje osiem przyczyn nieważności:

    1. naruszenie norm prawa międzynarodowego dotyczących kompetencji organów państwa, co do zawierania traktatów (czyli zgodę na umowę wydał nie ten organ, co trzeba lub zrobił to bez potrzebnej zgody innego organu)

    2. naruszenie szczególnych ograniczeń dotyczących upoważnienia do wyrażenia zgody państwa na związanie się umową (czyli umowę podpisała nieodpowiednia osoba)

    3. błąd dotyczący sytuacji istniejącej w chwili zawierania umowy, która była istotną okolicznością wyrażenia przez państwo zgody na związanie się umową (czyli nie wzięto pod uwagę jakiejś sytuacji, która okazała się ważna dla podpisania umowy - gdyby np. wzięto ją pod uwagę, to prawdopodobnie nie podpisano by tej umowy)

    4. użycie podstępnego działania, by państwo związało się tą umową

    5. przekupstwo

    6. przymus zastosowany wobec państwa

    7. przymus wobec przedstawiciela państwa

    8. niezgodność umowy z ius cogens (normą bezwzględnie obowiązującą, czyli taką której stosowanie jest obowiązkowe i strony nie mają wpływu na to czy jej przestrzegać czy nie)

    1. Wygaśnięcie (utrata mocy obowiązującej od momentu wygaśnięcia - ex nunc)

    Przyczyny:

    1. upływ czasu

    2. spełnienie warunku rozwiązującego umowę

    3. wypowiedzenie umowy (z określeniem jej warunków)

    4. zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą

    5. całkowite wykonanie umowy

    6. trwała niemożność wykonywania umowy

    7. niezgodność z nowopowstałą normą ius cogens

    8. pogwałcenie umowy przez jedną ze stron

    9. zasadnicza zmiana okoliczności (np. skutkiem zmiany tych okol. jest radykalne przekształcenie obowiązków wynikających z umowy)

    1. Kwarantanna (na jakiś okres czasu stosowanie tej umowy przestaje obowiązywać)

    Zwyczaje
    międzynarodowe

    a) zgodna praktyka państw odnośnie do syt. międzynarodowej

    b) praktyka ta powinna być długotrwała i nieprzerwana (obecnie, w dynamicznie zmieniającym się świecie, element długotrwałości traci na znaczeniu)

    c) przekonanie psychiczne o tym, że praktyka tworzy pm. Często zwyczaje mają charakt. regionalny, nie uniwersalny, np. instytucja azylu dyplomatycznego.

    Ogólne zasady prawa,
    wyznawane przez narody cywilizowane

    - słuszności

    - dobrej wiary

    - prawo nie działa wstecz

    - suwerenność

    - nieużywanie siły
    RÓŻNICA między nimi a zwyczajami międzyn.: ich przestrzeganie wynika z tego, że są uznane za oczywiste a nie z tego, że się je długo praktykuje.

    Orzeczenia sądowe i doktryna prawa
    (poglądy uznanych prawników)

    To źródło jest środkiem pomocniczym.

    Nie ma hierarchii źródeł pm, ale potocznie uznaje się za najważniejsze umowy międzynarodowe.

    W nauce pm przejawia się często rozróżnienie źródeł prawa i zobowiązań międzynar. Źródłami prawa są tylko te akty, które mają charakt. ogólny i abstrakcyjny. A zobowiązania dot. konkretnych adresatów(państw) i ich normy są indywidualne. Do 4 podstawowych źródeł prawa niektórzy dodają jeszcze:

    Uchwały organizacji międzynarodowych


    Akty jednostronne

    Akty jednostronne to autonomiczne akty, stanowiące przejaw niezależnej woli jednego podmiotu . Zaliczamy do nich:

    - akt uznania (potwierdza skuteczność pewnych faktów, odnośnie państw, aktów prawnych, rządów)

    - protest (wyraża zamiar nie uznania pewnych faktów- roszczenia, postępowania - za zgodne z prawem)

    - zrzeczenie (rezygnacja z przysługujących państwu praw)

    - przyrzeczenia/gwarancja (rodzi nowe prawa na korzyść osób trzecich)

    Akty jednostronne mogą być egzekwowane przez inne podmioty oprócz państw. W ramach org. międzynarodowych mogą mieć różny charakt. prawny:

    - rezolucje ONZ

    - decyzje Rady Bezpieczeństwa

    Uchwały org. międzynarodowych mogą mieć też różne skutki prawne:

    - prawnie wiążące

    - prawnie niewiążące

    Przy czym mogą one wiązać samą org. albo też państwa członkowskie org.

    Pojęcie podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

    Problematyka podmiotowości prawnomiędzynarodowej należy do zagadnień dyskutowanych w doktrynie prawa międzynarodowego. O ile na poziomie państw ustawodawca rozstrzyga problem podmiotowości jednoznacznie, wskazuje bowiem kto i w jaki sposób nabywa podmiotowość, pojawia się pytanie kto jest podmiotem prawa międzynarodowego.

    W prawie międzynarodowym nie istnieje umowa międzynarodowa, która regulowałaby problem podmiotowości. W prawie zwyczajowym możemy odnaleźć normy, które za podmioty prawa międzynarodowego uznają państwa jak i inne podmioty, np. stolica apostolska. Tradycyjna nauka prawa międzynarodowego za podstawowy podmiot pm. uznaje państwo. Współcześnie jednak uznaje się, że prawo międzynarodowe reguluje stosunki nie tylko między państwami, ale również między innymi podmiotami tego prawa. Z punktu widzenia stosunków międzynarodowych, pojawia się poważny problem: czy wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowych są podmiotami prawa międzynarodowego. Na to pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Wśród uczestników (aktorów stosunków międzynarodowych) wyróżniamy: korporacje transnarodowe, organizacje pozarządowe, międzynarodówki partii politycznych, kościoły, osoby fizyczne i inne, których działania wykraczają poza granice państw i pozwalają zaliczyć te podmioty do uczestników stosunków międzynarodowych.

    Podmiotowość prawnomiędzynarodowa to:

    1). zdolność prawna (zdolność do posiadania praw i obowiązków w stosunkach międzynarodowych) 2). zdolność do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych (zdolność do bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków).
    Zdolność do czynności prawnych zawiera w sobie m.in. :

    - prawo do zawierania umów międzynarodowych,

    - utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnych,

    - uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych,

    - możliwość do występowania z roszczeniami prawnymi wobec innych podmiotów przed sądami międzynarodowymi,

    - czy też możliwość ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej.

    Zwykle dzielimy podmiotowość prawnomiędzynarodową na pierwotną i wtórną:

    Pierwotną posiadają tylko państwa.

    O ile podmiotowość państw jest konsekwencją ich utworzenia, podmiotowość innych podmiotów, np. organizacji międzynarodowej, ma charakter wtórny, jest nadana, stworzona przez państwa, które w umowie założycielskiej (statut organizacji) przyznają jej zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej, przez co nadają jej podmiotowość prawnomiędzynarodową. Pochodna podmiotowość prawnomiędzynarodowa, nie jest identyczna we wszystkich przypadkach i jej zakres może być różny, zależy od woli państw.

    Do wejścia w życie traktatu z Lizbony (1XII 2009) sporną kwestią pozostawała podmiotowość prawnomiędzynarodowa Unii Europejskiej. Wg ścisłej analizy traktatów, podmiotami prawa międzynarodowego były wspólnoty europejskie, a nie sama Unia Europejska, stanowiąca transnarodowy system decyzyjny, obejmujący w pierwszym filarze trzy wspólnoty Europejskie (Euroatom, EWG, EWWiS). Wg doktryny przyjmowano, że Unia Europejska, posiada mimo wszystko ograniczoną podmiotowość prawnomiędzynarodową, podmiotowość sui generis (specyficzną, wyjątkową), lub podmiotowość funkcjonalną. Pojawiały się także opinie, że Unia wypożycza podmiotowość prawnomiędzynarodową od wspólnot europejskich.

    Podstawowe podmioty pm:

    1). Państwa

    2). Org. międzynar.

    3). Stolica Apostolska*

    4) Zakon Kawalerów Maltańskich**, OWP (???) - czyli po prostu narody walczące o niepodległość

    5). Osoby fizyczne*** NIEEEE

    ***kwestia sporna. Jedni sądzą, że skoro są normy adresowane bezpośrednio do obywateli(np. prawa i obowiązki człowieka, to tak. Przeciwnicy uważają, że samo posiadanie praw i obowiązków to za mało. W związku z tym, przeważa pogląd, że osoby fizyczne nie są podmiotami pm.

    *Stolica apostolska ma podmiotowość prawnomiędzynarodową i zwierzchnictwo nad Watykanem. **Zakon kawalerów maltaństkich obecnie posiada dwie nieruchomości w Rzymie i na Malcie, które są ich terytorium. Ma nawiązane stosunki dyplomatyczne z różnymi państwami. Narody walczące o niepodległość uznaje się za podmiot prawa międzynarodowego. Określa się je jako in statu nascendi w trakcie tworzenia się.

    Wspólnota Niepodległych Państw - byłe republiki związku radzieckiego, są podmiotami pm, prowadzą wspólną politykę obronną, do pewnego stopnia też zagr.

    Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego.

    <3 ludność,

    <3 terytorium

    <3 organy władzy (WŁADZA ZWIERZCHNIA)

    W doktrynie prawa międzynarodowego wskazuje się także na kolejne warunki uznania danej organizacji społeczno-terytorialnej (jednostki geopolitycznej) za państwo w kategoriach prawa międzynarodowego.
    Warunkiem tym jest suwerenność państwa, decydująca w sposób formalny o jego podmiotowości prawnomiędzynarodowej. W prawie międzynarodowym (w teorii) nie ma państw niesuwerennych, a według definicji państwem w sensie prawa międzynarodowego jest tylko suwerenna jednostka geopolityczna. W deklaracji zasad prawa międzynarodowego z 24 X 1970 zgromadzenie ogólne ONZ zdefiniowało treść zasady suwerennej równości państw. Deklaracja ta wskazuje, że integralność terytorialna i niezawisłość polityczna państwa są nietykalne, każde państwo ma prawo swobodnego wyboru i rozwijania swojego ustroju politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego, każde państwo ma obowiązek wywiązywać się w pełnym zakresie i w dobrej wierze ze swych zobowiązań międzynarodowych, oraz żyć w pokoju z innymi państwami. Deklaracja wskazuje zatem, że suwerenność państwa możemy podzielić na:

    - suwerenność wewnętrzną, która obejmuje: prawo do posiadania i ustalania własnego ustroju i systemu politycznego, porządku prawnego, modelu ekonomicznego i wyznawanych wartości.

    - suwerenność zewnętrzna państwa, odnosi się do prawa prowadzenia polityki zagranicznej niezależnej od innych państw, która obejmuje m.in. nawiązywanie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych, zawieranie umów międzynarodowych i członkostwo w organizacjach międzynarodowych.

    Drugim warunkiem dodatkowym jest uznanie międzynarodowe, które pozostaje decyzją polityczną, mającą formę aktu prawnego, w którym określone państwo lub grupa państw stwierdza, że dana jednostka geopolityczna jest podmiotem prawa międzynarodowego. Zwykle wskazuje się, że uznanie posiada określone skutki prawne. Przykładem „państwa” pozbawionego uznania w tym charakterze jest Tajwan z którym większość państw nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych i nie uznaje Tajwanu za państwo w znaczeniu prawa międzynarodowego. Możemy go określić mianem podmiotu prawa międzynarodowego o charakterze sui Genesis.

    Specyfiką stosunków RP i Tajwanu jest to, że w Warszawie funkcjonuje Tajpejskie biuro gospodarcze i kulturalne a w Tajpej istniej Warszawskie Biuro Handlowe. Obie te placówki pełnią niektóre funkcje quasi kulturalne, dyplomatyczne i gospodarcze.

    Powstanie i upadek państw:

    Rodzaje państw:

    Odpowiedzialność międzynarodowa państw:

    Państwo ponosi odpowiedzialność za świadome naruszenie prawa międzynarodowego, które powoduje szkodę. Świadome naruszenie prawa określa się jako delikt. Naruszenie to może polegać bądź na działaniu zakazanym, bądź na zaniechaniu działania nakazanego. Za każdy delikt państwo ponosi odpowiedzialność:

    Formy odpowiedzialności (obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody):

    Sukcesja w prawie międzynarodowym:

    sukcesja - przejęcie przez państwo od innego państwa, praw i obowiązków w odniesieniu do określonego terytorium. Istotne sprawy dot. sukcesji:

    Terytorium w prawie międzynarodowym.

    Terytorium może być lądowe, morskie i kosmiczne.

    Podział terytorium z punktu widzenia prawa międzynarodowego:

    1. Niezależne

    2. Zależne od zwierzchnictwa państwowego:

    Państwo posiada zwierzchnictwo terytorialne - podległość osób i rzeczy znajdujących się na terytorium państwa. Kondominium - zwierzchnictwo dwóch państw.

    Zwierzchnictwo może mieć pewne ograniczenia:

    Granice: linia w obrębie której mieści się ter. państwowe

    Administrowanie(sprawy związane z ochroną granicy, przekraczaniem czy eksploatacją bogactw naturalnych w jej pobliżu są regulowane przepisami wewnętrznymi)

    Ustala się 15-metrowy pas drogi granicznej oraz strefę nadgraniczną. Strefa nadgraniczna w przypadku Polski to 15 km.

    Gwarancje nienaruszalności granic zawarte są w Deklaracji ONZ z 1970 r.

    Nabywanie i utrata terytorium:

    Utrata terytorium - jest tyle sposobów utraty co nabycia, można te sposoby sprowadzić do ogólnego twierdzenia, że to niemożność lub brak wykonywania kompetencji państwowych.

    Obszary podbiegunowe

    Antarktyda - sytuacja międzynarodowa regulowana traktatem antarktycznym z 1959 roku. Sygnatariuszami było 12 państw. Był to pierwszy traktat ograniczający działania zbrojne tamże (terytorium zneutralizowane) i testowanie broni. Może tam przebywać personel militarny i sprzęt, ale w działaniach pokojowych. Badania naukowe mają być wspólne - wszyscy dzielą się wynikami. Nikt nie ma zwierzchnictwa terytorialnego nad tym terenem. Nie wolno wysuwać nowych roszczeń terytorialnych co do Antarktydy.

    Arktyka - status prawny nie jest uregulowany żadną umową międzynarodową. Koncepcja sektorów mówi o przynależności w zależności od najbliższych państw(roszczenia wysunęły wtedy USA, ZSRR, Dania, Norwegia i Kanada), ale się to nie przyjęło, więc stosuje się prawo morza (szelf kontynentalny). Ogromne bogactwa naturalne sprawiają, że się o nią kłócą.

    Rzeki międzynarodowe - rzeka przepływająca przez terytoria dwóch lub więcej państw (Dunaj, Ren, Amazonka, Niger, Indus). Konwencja barcelońska z 1921 r. rozszerzyła to pojęcie - to rzeki żeglowne ze swobodną żeglugą. Często tworzy się komisje, które pilnują przestrzegania umowy. Regulacji międzynarodowej podlegają tylko rzeki międzynarodowe.

    Obszary morskie

    Prawo morza - dział prawa międzynarodowego, określa status prawny obszarów morskich. Konwencja o prawie morza 1982 r. wyróżnia:

    Obszary niepodlegające jurysdykcji żadnego państwa. Na tym obszarze ma zastosowanie zasada wolności mórz. Ta zasada, wykształcona na przełomie XVII/XVIII w., oznacza, że morza są otwarte dla wszystkich państw - nawet nieposiadających dostępu do morza.

    Zasada ta obejmuje cztery podstawowe wolności:

    - wolność żeglugi(każdy statek podlega więc jurysdykcji państwa bandery)

    - wolność rybołówstwa(swoboda korzystania z zasobów żywych)

    - wolność układania kabli podmorskich i rurociągów(karaniu podlega ich uszkadzanie)

    - przelotu nad morzem otwartym

    - wolność prowadzenia badań naukowych

    Granicą wolności jest konieczność uwzględnienia interesów innych państw korzystających z takiego samego prawa.

    Prawo wolności żeglugi ma pewne wyjątki w związku z tym:

    1). Gdy okręt wojenny innego państwa ma prawo wizyty i rewizji, gdy istnieją uzasadnione podejrzenia, że obcy statek trudni się piractwem oraz, gdy istnieje podejrzenie o handel niewolnikami na statku.

    2). Prawo pościgu(jeżeli statek naruszył prawo państwa nadbrzeżnego w czasie przebywania na jego wodach terytorialnych, państwo nadbrzeżne może prowadzić pościg na morzu otwartym. Pościg musi prowadzić państwo(okręt wojenny, samolot rządowy); musi być gorący i nieprzerwany - musi rozpocząć się jeszcze w momencie, gdy statek był na terytorium tego państwa i mieć charakter ciągły).

    3). Gdy państwo nadbrzeżne może zająć/zniszczyć statek, by zapobiec katastrofie ekonomicznej.

    Dna mórz i oceanów pod morzem otwartym:

    Rezolucja ONZ uznaje, że zasoby dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości. Obszar ten jest więc niezawłaszczalny; żadne państwo nie może wykonywać swojej suwerenności na tym obszarze, bo te tereny należą do całej ludzkości. W jej imieniu działa Organizacja Dna Morskiego(prowadzi ona eksploatację bogactw naturalnych, upoważniać do tego państwa i dzielić korzyści, pochodzące z tej eksploatacji).

    Kanał to sztuczne połączenie mórz. Znajdują się na terytorium jakiegoś państwa, mając status wód wew., ale są syt., gdy kanał ma znaczenie dla żeglugi międzynarodowej. Wtedy jest zawierana umowa międzynarodowa lub państwo, w sposób jednostronny, udostępnia innym państwom żeglugę na tym kanale. Przedmiotem tego jednostronnego zobowiązania jest prawo żeglugi po kanale(nie sam kanał).

    Kanały o znaczeniu międzynarodowym:

    Sueski(umiędzynarodowiony w 1888 r.)

    Panamski(wybudowany na pocz. XX w. i do 1999 r. USA wieczyście go użytkowały i administrowały, wraz z pasem ziem przyległych wzdłuż kanału. Teraz prawa te ma już Panama)

    Kiloński(na terytorium Niemiec; został umiędzynarodowiony na mocy traktatu wersalskiego)

    Cieśniny to naturalne drogi morskie, łączące morza i oceany o różnym statusie terytorialnym.

    Najważniejsze cieśniny z punktu widzenia PM:

    Czarnomorskie(Bosfor, Dardanele; reguluje ją konwencja z Montres dając pełną swobodę żeglugi dla statków handlowych; dla okrętów wojennych potrzebna jest zgoda rządu tureckiego; jeżeli Turcja przystąpi do wojny to okręty nieprzyjacielskie nie mogą przepływać przez te cieśniny)

    Magellana(status uregulowany umową z 1881 r. między Argentyną i Chile, zapewniający swobodę żeglugi dla wszystkich państw. Przejście przez cieśninę ma następować w sposób tranzytowy(a więc ciągły, bez zatrzymywania się itp.)

    Bałtyckie(Sund, Bełty; traktat kopenhaski reguluje - Dania rezygnuje z pobierania opłat i ceł od statków przepływających przez cieśniny; swoboda żeglugi dla statków handlowych; nie reguluje ona przepływu okrętów wojennych - ich przepływ jest oddzielnie regulowany przez te państwa)

    Przestrzeń powietrzna

    Każde państwo ma suwerenność przestrzeni nad swoim terytorium.

    Przestrzeń nad morzem otwartym, Antarktydą jest wolna dla wszystkich.

    Rozwój komunikacji lotniczej po I wojnie spowodował konieczność powstania międzynarodowego prawa lotniczego. Istnieje Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego.

    Korzystanie z przestrzeni powietrznej obcego państwa wymaga jego zgody. Zgoda, którą państwo wydaje może dotyczyć przelotu jednokrotnego/wielokrotnego, np. regularne linie lotnicze. Samoloty rządowe natomiast zgody uzyskują za każdym razem, gdy chcą wlecieć w przestrzeń powietrzną innego państwa.

    Syt. prawna statków powietrznych w obcej przestrzeni zależy od tego, czy jest to statek cywilny czy wojskowy. Statki cywilne podlegają jurysdykcji państwa terytorialnego, państwowe nie podlegają jej(posiadają immunitety).

    Przestrzeń kosmiczna:

    Podstawą regulacji jest układ z 1967 r., który przyznaje wolność badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej wyłącznie w celach pokojowych. Jeżeli statek spowoduje jakieś szkody w tej przestrzeni, to państwo musi je zniwelować.

    Ludność w Prawie Międzynarodowym.

    Państwo sprawuje zwierzchnictwo nad ludnością na jego terytorium. Z punktu widzenia pm, ludność dzieli się na kategorie:

      1. Obywatele

    Obywatelstwo powstaje wraz z powstaniem państwa i wraz z jego upadkiem przestaje istnieć. O posiadaniu przez daną osobę obywatelstwa decyduje wyłącznie ustawodawca. Sposoby nabywania obywatelstwa:

    1). Poprzez urodzenie. Tu stosuje się dwie zasady:

      1. prawo krwi(po rodzicach)

      2. prawo ziemi(wszystkie osoby urodzone na terytorium danego państwa nabywają z mocy prawa jego obywatelstwo; w Polsce stosowane jest tylko pomocniczo, np. gdy rodzice dziecka tu urodzonego są nieznani lub są bezpaństwowcami)

    2). Droga administracyjna(naturalizacja; nadanie obywatelstwa przez właściwy organ państwowy(w Polsce prezydent); trzeba do tego spełnić określone warunki, z wyłączeniem syt. wyjątkowych.

    3). Zamążpójście

    4). Adopcja

    Sposoby utraty obywatelstwa:

    1). Na własne życzenie(w myśl konstytucji w Polsce nie można nikogo pozbawić obywatelstwa)

    Podwójne lub wielorakie obywatelstwo: