PRAWO MIĘDZYNARODOWE WYKŁAD 01.03.2015
MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA
Prawo to ma bardzo długą historię, a rozpoczyna się od Hugo Grocjusza- 1609r. „ De mare liberum” (o wolności mórz). Wywiódł tezę, że mając do czynienia z morzem otwartym (nienależącym do jurysdykcji żadnego państwa), każdy może po tym morzu pływać nie bacząc na zgodę innych. Ta zasada wolności morza otwartego, pełnego, do dzisiaj poniekąd funkcjonuje.
Mamy różne poglądy różnych państw, dotyczących tej kwestii, dlatego mamy dwutorową regulację prawno międzynarodową.
Konwencja o prawie morza została podpisana w 1982r. na Jamajce, weszła w życie w 1994r. Do dzisiaj jest tak, że część państwa jej nie zaakceptowało i w dalszym ciągu trzymają się starej regulacji prawnej z 1958r. (cztery konwencje). Najlepiej to widać pomiędzy „strefą wyłącznego rybołówstwa” <- wersja z konwencji III z 1958r. a wyłączną strefą ekonomiczną (nowa wersja).
Konwencja o prawie morza posiada dodatkowo 10 załączników.
I część określa zakres uprawnień państw w odniesieniu do poszczególnych obszarów morskich, definiuje pojęcia okrętu (militarne) i statku . Dodatkowo mamy tu podział państw na:
nadbrzeżne
śródlądowe
W niektórych sytuacjach, obydwa rodzaje państw są traktowane jednakowo, np. prawo bandery. Jednakże państwa śródlądowe, które mają utrudnione korzystanie z bogactw morskich, są czasami traktowane bardziej „preferencyjnie”.
tzw. państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym- mają bezpośredni dostęp do morza (państwa nadbrzeżne), ale są położone nad akwenami morskimi, rozmiar których powoduje, że te państwa nie mogą ustanowić wszystkich możliwych stref o poszczególnych rozmiarach, jakie przewiduje konwencja. Takim państwem jest np. Polska.
Te państwa też w pewnych zakresach są lepiej traktowane.
państwa archipelagowe – położone na archipelagu. Państwo W KTÓRYM STOSUNEK ZIEMI DO WODY POZOSTAJE W PEWNYCH OKREŚLONYCH PRZEZ KONWENCJĘ PROPORCJACH. Mają one trochę „gorzej”, ponieważ musi tolerować pewne zachowania państw trzecich.
Grupy obszarów morskich:
te, które stanowią część terytorium danego państwa, a więc reżim prawny którym są określone wynika z praw funkcjonujących w danym państwie:
a) wody wewnętrzne- obszar gdzie państwo sprawuje pełnie kompetencji, jurysdykcji, strefa morska gdzie jakiekolwiek działania państw trzecich wymagają bezwzględnie zgody państwa . W ich skład wchodzą kategorie obszarów:
- ujścia rzek (od jednego brzegu do drugiego). Zalew szczeciński nie jest naszą wodą wewnętrzną, bo musimy się nim dzielić z Niemcami.
- zatoki – jej szerokość nie może być większa niż 24 mile morskie a to ma związek z tym, że morze terytorialne ma szerokość 12 mil morskich.
- „zatoka historyczna”- zatoka, do której państwo nadbrzeżne jest w stanie wykazać tytuł prawny historyczny – niezależna jest tutaj szerokość. Np. Zatoka Piotra I w Federacji Rosyjskiej. Polska nie ma żadnej zatoki historycznej.
- porty – dzielimy je na:
*otwarte- bez uzasadnionej przyczyny państwo nadbrzeżne nie może odmawiać możliwości wpłynięcia do takiego portu jednostkom państwa trzeciego. Jeżeli chce uniemożliwić wpłynięcie, to musi to zrobić w sposób niedyskryminacyjny – zakaz o charakterze generalnym, np. zakaz wpływ statków posiadających napęd atomowy.
*zamknięte- do nich mogą wpływać co do zasady tylko jednostki państwa
nadbrzeżnego
- wojskowe
- obsługujące tzw. żeglugę kabotażową odbywającą się wewnątrz państwa
nadbrzeżnego
Port zamknięty należy udostępnić, jeżeli sytuacja w jakiej znajduje się jednostka państwa trzeciego znajduje się w sytuacji zagrożenia dla życia ludzkiego.
- redy portowe, które są kwestią sporną pomiędzy państwami. Konwencja o prawie morza w tej kwestii nie jest jednoznaczna.
b) morze terytorialne- linia podstawowa rozdziela morze terytorialne od wód wewnętrznych, od której liczymy szerokość kolejnych obszarów. Wyznaczenie tej linii jest niezbędne, by państwo mogło wyznaczyć kolejne strefy. Jest to linia zetknięcia się wody z lądem przy największym odpływie.
W przypadku niektórych państw, takie wyznaczanie linii podstawowej może być nieco skomplikowane, np. w przypadku wybrzeża norweskiego ze względu na fiordy. Dlatego w przypadku takich państw o rozbudowanej linii brzegowej stosuje się metodę PROSTYCH LINII PODSTAWOWYCH- poprzez połączenie punktów najbardziej wysuniętych w morze.
Morze terytorialne może wyznaczyć każde państwo nadbrzeżne w szerokości nieprzekraczającej 12 mil morskich od linii podstawowej – max to 12 mil morskich od linii podstawowej.
Kiedy będzie węższe:
gdy państwo tak chce
gdy wyznaczenie morza terytorialnego naruszałoby analogiczne prawo naszego sąsiada. Wtedy trzeba się podzielić.
W przeciwieństwie do wód wewnętrznych, wyłączność jest ograniczona, tzn. państwo musi znosić to, że czasami jednostki pływające będą wpływać bez jego zgody, ponieważ zarówno statki jak i okręty państw trzecich posiadają PRAWO NIESZKODLIWEGO PRZEPŁYWU. Kiedy jednostka państwa trzeciego nie musi pytać się o zgodę państwa nadbrzeżnego na wpłynięcie na morze terytorialne:
- by wpłynąć na wody wewnętrzne- jeżeli jednostka pływająca ma zgodę na wpłynięcie na wody wewnętrzne, to nie musi się pytać o zgodę wpłynięcia na morze terytorialne;
- by wypłynąć z wód wewnętrznych;
- przejście tranzytowe – tylko w poprzek z państwa A do państwa B.
PRAWO NIESZKODLIWEGO PRZEPŁYWU- dzisiaj mamy wymienionych 12 przykładów szkodliwego przepływu, np. zanieczyszczanie morza. Jest to katalog otwarty.
2) położone poza terytorium państwa, ale w nich morze państwo wykonywać fragmentarycznie pewne uprawnienia wynikające z państwowości.
a) strefa przyległa- nazwa pochodzi stąd, że przylega bezpośrednio do morza terytorialnego. Nie może być szersza niż 24 mile morskie od linii podstawowej (zewnętrznej linii wód wewnętrznych) ale nie więcej niż 12 mil morskich od zewnętrznej granicy morza terytorialnego.
Jest zabezpieczeniem pewnych interesów państwa. W niej państwo może skontrolować jednostki pływające jeżeli istnieje podejrzenie, że jej załoga będzie naruszać jedną ze sfer:
- imigracje
- sfera celna – kontrola z punktu widzenia potencjalnego przemytu
- zakresie interesów państwa dotyczących przepisów skarbowych
- kwestie związane z ochroną sanitaryjną – wyłapywanie jednostek, na których pokładzie znajdują się osoby, zwierzęta chore na choroby zakaźne.
Posiadanie strefy przyległej zależy od możliwości danego państwa, tego czy będzie posiadało odpowiednie służby kontrolne itp. Np. Polska nie posiada takiej strefy przyległej.
b) wyłączna strefa ekonomiczna – ostatnia ze stref, jaką państwo może ustanowić. Jest to rozszerzenie w głąb morza zabezpieczenie interesów państwa nadbrzeżnego, by miało ono dostęp do zasobów morskich.
Do 1982r. była to strefa wyłącznego rybołówstwa i chodziło o zabezpieczenie interesów odnoszących się tylko i wyłącznie rybołówstwa.
Dzisiaj to pojęcie jest rozszerzone, jej idea polega na wyłączności praw państwa nadbrzeżnego do eksploatacji ekonomicznej obszaru morskiego w odległości 300 mil morskich. Co do zasady państwa trzecia mogą z tej strefy skorzystać jedynie za zgodą państwa nadbrzeżnego, nawet jeżeli państwo nadbrzeżne nie korzysta w praktyce z tej strefy z jednym wyjątkiem :
- łowienie ryb- każde państwo nadbrzeżne ma wyznaczony limit połowów w swojej strefie ekonomicznej, by nie doszło do przełowienia, na skutek którego łowica ryb w następnym roku by się nie „odnowiła”- wyliczono, że każda łowica ryb odnawia się co roku w zbliżonej ilości. Jeżeli państwo nie wykorzysta swojego limitu połowu, ma ono obowiązek wpuścić do swojej wyłącznej strefy ekonomicznej inne jednostki państwa trzecich, by te mogły wyłowić sobie ryby do osiągnięcia „limitu”.
Uprzywilejowane są tutaj jako pierwsze państwa śródlądowe, potem państwa położone o niekorzystnym położeniu geograficznych.
Po wykorzystaniu tych stref mamy obszary morskie pozostające poza terytorium państwa, gdzie państwo co do zasady nie może narzucać swojej jurysdykcji i korzystać ze swoich uprawnień wynikających z praw podmiotowych – tutaj wszyscy traktowani są równo -> MORZE PEŁNE / MORZE OTWARTE.
MORZE OTWARTE- generalnie obszar możliwy do korzystania przez wszystkie państwa, jednakże wolność ta nie oznacza pełnej swobody. Istnieją przepisy działające na morzu otwartym:
- dotyczące ochrony środowiska
- dotyczące bezpieczeństwa w ramach żeglugi
Pierwszy skutek wolności morza otwartego to taki, że Konwencja o prawie morza z 1982r. przewiduje sześć wolności morza otwartego :
wolność żeglugi
wolność rybołówstwa- postępowanie zgodnie z przepisami okresów ochronnych, sposobów połowu itp.
wolność przelotu- morze otwarte jest otwarte, co oznacza że żadne państwo nadbrzeżne nie może utrudniać i zakazywać przelotów innych jednostek lotniczych
wolność badań naukowych
wolność układania kabli i rurociągów (np. problem Northstream’u i obejścia morza terytorialnego Polski).
wolność budowania sztucznych wysp (najnowsza wolność).
Drugi skutek wolności morza otwartego jest taki, ze statki podlegają tutaj tylko jurysdykcji państwa, w którym jest on zarejestrowany (co do zasady).
WYJĄTKI, kiedy państwo trzecie będzie mogło wykonać swoją jurysdykcję do statków innej bandery:
jeżeli jednostka wpływająca naruszy prawo nieszkodliwego przepływu a następnie „zwieje” poza morze terytorialne danego państwa nadbrzeżnego. Wtedy państwo nadbrzeżne ma PRAWO GORĄCEGO POŚCIGU, tzn. może ono kontynuować pościg także na morzu otwartym ale musi on być „gorący”, czyli bezpośrednio, natychmiast po naruszeniu oraz po uprzednim ostrzeżeniu jednostki, którą państwo ma zamiar ścigać, o tym że będzie ona ścigana.
Z tego prawa można korzystać tak długo, aż:
- jednostka zostanie złapana – czy można w ramach takiego gorącego pościgu ostrzelać jednostkę ściganą oraz czy można zatopić? MTS uznał, że można dokonać ostrzału w celu zatrzymania jednostki uciekającej ale nie można strzelać z zamiarem zatopienia. Tzn. że ostrzał ma być tak prowadzony, by zatrzymać jednostkę uciekającą ale nie dokonać jej zatopienia.
- tak długo, jak jednostka nie ucieknie
- kiedy jednostka uciekająca wpłynie (choćby na chwilę) na morze terytorialne innego państwa, ponieważ wtedy zostanie naruszone zwierzchnictwo państwa trzeciego. Nie może państwo wykonywać swoich uprawnień na terenie innego państwa, bo to narusza jego prawa zwierzchnie.
Obecnie posiadamy dwa reżimy prawne w konwencji o prawie morza: odnoszące się do stref morza oraz do dna morskiego.
Podział dna morskiego :
szelf kontynentalny, do którego państwo ma automatycznie prawo do niego. Gdy on się kończy, to cała reszta dna morskiego to Obszar (nazwa własna), który posiada własny statut.
Obszar należy do każdego z nas wszystkich – ludzkości.
Obszar
Na marginesie : areszt w prawie morskim dotyczy statku a nie jego załogi.