Ochrona biosfery na terenach zagrożonych
Wykład 7 (23.11.11)
Ochrona i renaturalizacja torfowisk
Akty prawne
Ustawa o ochronie gatunków rolnych i leśnych- 1995 r.
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze-1994 r.
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym-2003r.
Ustawa o lasach- 1991 r.
1.Torfowiska i oczka wodne są kwalifikowane jako grunty rolne i podlegają przepisom o ochronie gatunków rolnych, podlegają m.in. na zachowaniu torfowisk i oczek wodnych.
2.Wykorzystanie torfowisk i oczek wodnych pod budowę zbiorników wodnych eksploatacji kopalin wymaga zgody wojewody.
3.Torf jest kopaliną której wydobywanie podlega przepisom prawa geologicznego i górniczego.
4.Wydobywanie torfu wymaga koncesji starosty lub wojewody w zależności od obszaeu eksploatacji i wielkości wydobycia.
Zasady ochrony torfowisk
-zachowanie właściwych stosunków wodnych (także w otoczeniu tofrowiska)
Ochrona torfowisk przed odwadnianiem
-Prawo wodne art. 1 ust.4
"Gospodarowanie wodami jest prowadzone w taki sposób aby działając w zgodzie z interesem publicznym nie dopuszczać do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio zależnych od wód"
-Konwencja Ramsarska
Wytyczne dotyczące dystrybucji i zagospodarowania w celu zachowania ekologicznych funkcji obszarów wodno-błotnych - "zapewnić mokradłom należytą im wodę".
-Zakaz eksploatowania torfu (ochrona torfowisk przed eksploatacją).
-zakaz stosowania nawozów chemicznych i środków ochrony roślin
-niewskazane zalesianie torfowisk
Ochrona torfowisk przed niewłaściwą gospodarką leśną
-Programy ochrony przyrody w nadleśnictwach
-Plan urządzania lasu
-Zakaz wypalania roślinności na torfowiskach
-zakaz zmiany trofizmu torfowisk
-Tworzenie zadrzewionej i zakrzewionej strefy buforowej (zgodnie z siedliskiem)
-Tworzenie otulin dla większości rezerwatów
-Kompleksowa ochrona układów krajobrazowych z udziałem torfowisk
-Udostępnianie wybranych obiektów torfowiskowych
Renaturyzacja (renaturalizacja)
-W danym fragmencie krajobrazu następuje odtworzenie
*warunków ekologicznych pierwotnego siedliska
*oraz naturalnych zbiorowisk roślinnych
Regeneracja
-zakończenie procesu renaturyzacji
-pełny powrót do torfotwórczych zbiorowisk roślinnych na torfowisku
-rozpoczęcie procesu tworzenia torfu
Restauracja i rewitalizacja
-odtworzenie pierwotnego stanu
-synonimy renaturalizacji
Najwłaściwsze terminy [Ilnicki 2002]
renaturalizacja- informująca o odtworzeniu torfotwórczych zbiorowisk roślinnych
regeneracja- informująca o rozpoczęciu odkładania torfu
Renaturalizacja torfowisk wysokich [Ilnicki 2001]
Cele
-stworzenie nowych lub zmiana istniejących zbiorowisk roślinnych
-kształtowanie krajobrazu (zmiana stosunku powierzchni otwartych do zalesionych)
-stworzenie ekosystemów dla wybranych grup zwierząt
Horyzont czasowy- 10-50 lat
Działania
Ocena stanu złoża i warunków ekologicznych
-warunki klimatyczne i hydrologiczne
-stratygrafia złoża
-właściwości fizykochemiczne warstw torfu, murszu, wody i wierzchnicy
-topografia
-hydrografia
-zakres prac odwadniających i eksploatacji torfu
-badania flory i fauny
-badania immisji zanieczyszczeń do atmosfery.
Określenie kierunków działań i wtórne zabagnienie.
Sterowane doprowadzanie do rozwoju wybranych zbiorowisk roślinnych i gatunków.
Ocena zaawansowania zachodzącego procesu torfotwórczego.
Torfowiska wysoki bałtyckie
Polepszenie warunków wodnych na osuszonych torfowiskach kopułowych
-budowa tam na rowach odwadniających
-budowa nieprzepuszczalnych opasek wokół złoża torfowego
-zasypywanie rowów odwadniających
-redukcja ewapotranspiracji
Wtórne zabagnienie!!!
-zatrzymanie odpływu wód powierzchniowych z istniejącej sieci rowów:
*zasypywanie rowów
*budowle regulujące odpływ wody
-zahamowanie i minimalizowanie podziemnego odpływu wody
*obecność w spągu warstwy o małej przepuszczalności wodnej
*poziom wody otaczającego obszaru nie może leżeć znacznie niżej niż na torfowisku
-utrzymanie stabilnego poziomu wody gruntowej na głębokości nie większej niż 0,1m ppt i wyeliminowanie jego znacznych wahań
-zmniejszenie ewapotranspiracji z torfowiska
*ograniczenie powierzchni z otwartym lustrem wody
*ograniczenie powierzchni lasów
-zapewnienie dużej pojemności wodnej
-zahamowanie spływu powierzchniowego na torfowiska o dużym spadku
-stworzenie urozmaiconego mikroreliefu torfowiska
-ograniczenie troficzności torfowiska i zapewnienie doprowadzenia jedynie wody ubogiej w składniki pokarmowe
-stworzenie korzystnych warunków mikroklimatycznych
-obniżenie troficzności siedliska
*zmniejszenie imisji związków azotu
*kontrola odczynu torfu pH>4,0
*kontrola zawartości P,S,Ca
*doprowadzenie wody ubogiej w składniki pokarmowe
-stworzenie korzystnych warunków mikroklimatycznych przez wykorzystanie zróżnicowanego reliefu i mikroreliefu tworzonego np. przez wysokie kępy wełnianki pochwowatej
Skład gatunkowy renaturalizowanych torfowisk wysokich zależy od:
-warunków makroklimatycznych
-zmian poziomu lustra wody gruntowej
-występowania w torfie i wierzchnicy nasion i zarodników w najbliższym sąsiedztwie torfowiska
Mszar torfowcowy rozwija się gdy:
-poziom wody przez cały rok jest na powierzchni lub bezpośrednio ppt
-od brzegów z otwartym lustrem wody (potrofia, rów, dół) tworzy się pływający kożuch roślin.
Wprowadzenie mszaru torfowcowego
-wymaga doprowadzenia zarodników i nasion roślin z terenów nienaruszonych
-zapewnienie im w okresie wegetacji wysokiego poziomu lub wierzchniej warstwy torfu o dużej wilgotności
Spontaniczna renaturyzacja wyeksploatowanych torfowisk
- w potrofiach
-na torfowiskach eksploatowanych metodą frezerową
Usuwanie wierzchniej warstwy gleby
-na całkowicie zniszczonych oligo lub mezotroficznych wilgotnych łąkach torfowiskowych , zdegradowanych torfowiskach soligenicznych
-na obiektach których doszło do eutrofizacji wierzchniej warstwy gleby (mineralizacja torfu, stosowanie nawozów, dopływ biogenów i atmosfery)
Usuwanie eutroficznej roślinności wodnej z powierzchnią warstwą gleby
-odtworzenie warunków oligotroficznych lub mezotroficznych
warunki:
-specyficznie funkcjonujący system zasilania hydrologicznego
-obecność pożądanych gatunków nasion lub części wegetatywnych roślin
-zmineralizowany torf powinien być usunięty w całości
Usunięcie wierzchniej warstwy gleby (eksperyment na torfowisku całowanie)
-znaczący spadek zawartości fosforu i azotu azotanowego
-usunięcie banku nasion roślin ruderalnych 77-100%
-brak nasion i zarodników gatunków właściwych dla mechowisk i łąk torfowiskowych
Odtworzenie roślinności
-zapewnienie nasion
*rozścielenie siana zebranego z innego obiektu
*ręczne rozsiewanie nasion
*przenoszenie i przeszczepianie płatów darni z naturalnej łąki
*przesadzanie odpowiednich dla danego siedliska gatunków roślin
Usuwanie drzew i krzewów
Usuwanie trzciny pospolitej
Koszenie
Monitorowanie skutków działań ochronnych
-poziom wody i jego dynamika na torfowisku (sieć piezometrów)
-monitorowanie roślinności reagującej na zmiany warunków wodnych (stałe powierzchnie)