UKŁAD POKARMOWY

1. Homeostaza to stan równowagi wewnętrznej w organizmie. Każdy organizm ma zdolność do zachowania podstawowych parametrów w pewnych granicach. W organizmie znajdują się tzw. endoreceptory, które są wrażliwe na wszelkie odchylenia od normy. Takie odchylenie „włącza” pewne mechanizmy (mechanizmy homeostatyczne), których celem jest przywrócenie stanu stabilnej równowagi wewnętrznej np.:

2. Elementy homeostazy

• odpowiednio wysoka, stała (niezależnie od otoczenia) temperatura ciała

• zachowanie swojej odrębności poprzez obronę immunologiczną

• odpowiednio wysoka koncentracja O₂ we krwi i niewielka CO₂

• zachowanie zdolności do reagowania, w tym także reakcji ruchowych

• zmienne tempo metabolizmu m.in. dzięki kontroli hormonalnej

• odpowiednie uwodnienie organizmu, zawartość substancji jonowych i niejonowych w płynach ustrojowych

• właściwe zaopatrzenie w substancje odżywcze, w tym stabilny poziom cukru we krwi

3. Trawienie to hydroliza enzymatyczna związków wielkocząsteczkowych na związki drobnocząsteczkowe, łatwo przyswajalne przez organizm, nieswoiste.

Podział trawienia:

1. wewnątrzkomórkowe np. pierwotniaki

2. podwójne np. parzydełkowce

3. pozakomórkowe

• pozajelitowe np. saprofity, pająki

• jelitowe

• samodzielne np. człowiek

• symbiotyczne np. przeżuwacze

4. Układ pokarmowy składa się z dwóch części

1. przewód pokarmowy

• jama ustna

• gardło

• przełyk

• żołądek

• jelito cienkie (dł. 5-6 m)

• dwunastnica

• jelito czcze

• jelito kręte

• jelito grube (dł. 1,5 m)

• kątnica

• okrężnica

• odbytnica

• odbyt

2. gruczoły układu pokarmowego

• ślinianki (wydzielanie śliny do jamy ustnej)

• przyuszne

• podjęzykowe

• podżuchwowe

• wątroba (produkcja żółci do dwunastnicy)

• trzustka (produkcja soku trzustkowego do dwunastnicy)

5. Budowa i funkcje poszczególnych elementów układu pokarmowego

1. jama ustna

• informacje ogólne

• pobieranie pokarmu

• wstępna obróbka pokarmu (mechaniczna i chemiczna)

• ograniczona podniebieniem (twardym i miękkim), policzkami i zębami

• zęby

• ssaki mają uzębienie heterodontyczne:

• siekacze (odgryzanie pokarmu)

• kły (przytrzymywanie i rozszarpywanie ofiary)

• przedtrzonowe i trzonowe (rozcieranie pokarmu)

• wzór zębów stałych (razem 32)

3 2 1 2 2 1 2 3

3 2 1 2 2 1 2 3

• wzór zębów mlecznych (razem 20)

2 0 1 2 2 1 0 2

2 0 1 2 2 1 0 2

• budowa zęba trzonowego

• choroby zębów

• paradontoza

• próchnica

• nadwrażliwość na niektóre pokarmy np. słodkie, ciepłe, zimne

• język

• mięsień poprzecznie prążkowany pokryty nabłonkiem, na nim znajdują się brodawki językowe (na nich zaś kubki smakowe)

• uczestniczy w przełykaniu, mówieniu, transportuje pokarm na zęby

• rejony języka o większej wrażliwości na smaki podstawowe

• ślina

• funkcje bakteriostatyczne (zawiera lizozymy)

• zwilża, zlepia kęsy, zapobiega wysuszeniu nabłonka wyścielającego jamę ustną

• umożliwia odczuwanie smaków (pokarm musi być mokry, aby czuć jego smak)

• w ślinie znajdują się enzymy rozpoczynające trawienie cukrów (amylaza ślinowa). Enzym ten powoduje oderwanie się końców łańcucha wielocukru, składających się z dwucukrów (maltozy). Powstają też dekstryny.

wielocukry amylaza ślinowa

(skrobia, glikogen)

• w ślinie znajduje się także maltaza, trawiąca maltozę na dwie cząsteczki glukozy

• pH_ŚLINY ≈ 7

• człowiek w ciągu dnia wydziela około 1,5 l śliny

2. gardło

• w gardle krzyżują się drogi oddechowe i pokarmowe

• gardło połączone jest bezpośrednio z uszami trąbkami Eustachiusza

• w gardle znajduje się siedem otworów

• w gardle jest narząd głosu - krtań

• w gardle jest również nagłośnia, biorąca udział w zamykaniu wejścia do krtani w czasie połykania

3. przełyk

• łączy gardło z żołądkiem

• po drodze przebija przeponę

• długość: 25-30 cm

• dobrze umięśniony

• przez przełyk pokarm przechodzi ok. 5-6 s w wyniku ruchów perystaltycznych (robaczkowych) umożliwianych przez mięśniówkę; żołądek otwiera się dopiero wtedy, gdy dotrze do niego fala perystaltyczna

• mechanizm działania mięśniówki:

• najpierw działają mięśnie okrężne

• następnie działają mięśnie wzdłużne

• budowa ściany przełyku:

• błona śluzowa (tkanka nabłonkowa)

• błona podśluzowa (tkanka łączna)

• błona mięśniowa (tkanka mięśniowa: pierwsza 1/3 przełyku to mięsień gładki, dalej mięsień poprzecznie prążkowany)

• błona zewnętrzna (tkanka łączna)

Podobnie zbudowane są wszystkie dalsze odcinki układu pokarmowego, z tym że w żołądku i jelicie występuje otrzewna, składająca się z otrzewnej ściennej, otrzewnej krezkowej i otrzewnej trzewnej. Między otrzewną ścienną a trzewną jest jama otrzewnowa skąpo wypełniona płynem surowiczym.

4. żołądek

• cechuje się możliwością zmiany swej objętości (normalna objętość żołądka ≈ 2,5 l)

• mięśniówka jest silnie pofałdowana

• w żołądku wydzielany jest sok żołądkowy zawierający:

• kwas solny

• działa dezynfekująco na pokarm

• denaturacja białka

• stwarza środowisko kwaśne, potrzebne do uaktywnienia pepsyny

• enzymy

• pepsyna wydzielana w formie proenzymu - pepsynogenu - w wyniku środowiska kwaśnego uaktywnia się

białka krótsze polipeptydy

• podpuszczka powoduje denaturację białka mleka - kazeiny

• pH_ŻOŁĄDKA ≈ 1-3

5. dwunastnica

• do dwunastnicy wydzielane są:

• żółć

• zobojętnia papkę pokarmową (pH_ŻÓŁCI ≈ 8-8,5)

• rolą żółci jest emulgacja tłuszczy zawartych w pokarmie (zwiększa to dostępność tłuszczy dla trawiącego je enzymu)

• żółć magazynowana jest w woreczku żółciowym

• sok trzustkowy

• zobojętnia papkę pokarmową (pH_{SOKU TRZUSTKOWEGO} ≈ 7,1-8,4)

• trypsyna i chymotrypsyna wydzielane w formie proenzymów - trypsynogenu i chymotrypsynogenu - w wyniku środowiska zasadowego uaktywniają się

trypsyna, chymotrypsyna

krótsze polipeptydy dipeptydy, tripeptydy

• amylaza trzustkowa

wielocukry maltoza + dekstryny

• lipaza

tłuszcze glicerol + kw. tłuszczowe + produkty pośrednie trawienia

• nukleazy

kwasy nukleinowe nukleotydy

• sok dwunastnicowy

• zobojętnia papkę pokarmową (pH_{SOKU DWUNASTNICOWEGO} ≈ 7,1-8,4)

• peptydazy

dipeptydy, tripeptydy aminokwasy

• disacharydazy (maltaza, laktaza, sacharaza)

disacharydy cukry proste

6. jelito cienkie

• wchłanianie pokarmu w końcowym odcinku jelita cienkiego (ostatnie 1,5 m), mleczko pokarmowe zawiera:

• cukry proste

• aminokwasy

• kwasy tłuszczowe

• glicerol

• produkty pośrednie trawienia tłuszczy

• witaminy

• inne

• powierzchnia chłonna końcowego odcinka jelita cienkiego (wynosi 200 m²) jest zwiększona przez:

• fałdy śluzówki

• kosmki jelitowe (wysokość 1,5 mm)

• mikrokosmki komórek nabłonka walcowatego (ok. 30/mm²)

7. jelito grube

• zwrotne wchłanianie wody

• wydzielanie śluzu

• formowanie kału

• defekacja

• razem z kałem wydalany jest nadmiar jonów głównie wapniowych

• ośrodek regulujący defekację znajduje się w części krzyżowej rdzenia kręgowego

• produkcja witaminy B i K przez bakterie symbiotyczne znajdujące się w jelicie grubym, a następnie wchłanianie ich

6. Wchłanianie poszczególnych elementów pokarmu

1. cukry proste

• wchłanianie do krwi

• transport żyłą wrotną do wątroby

• transport do wszystkich komórek ciała zgodnie z zapotrzebowaniem

• nadmiar zostaje przekształcony w glikogen

• jeżeli nadwyżka jest stała i duża, glikogen może zostać przekształcony w glicerol i kwasy tłuszczowe, transportowane do komórek tłuszczowych tworzą tłuszcze obojętne

2. aminokwasy

• wchłanianie do krwi

• transport żyłą wrotną do wątroby

• transport do wszystkich komórek ciała zgodnie z zapotrzebowaniem

• nadmiar aminokwasów nie może być magazynowany, zostają one pozbawione grupy aminowej (dezaminacja)

• powstaje amoniak

• z amoniaku powstaje mocznik (transport do nerek) i ketokwasy (mogą zostać przekształcone w cukry proste, aminokwasy lub tłuszcze zapasowe zgodnie z zapotrzebowaniem)

3. produkty trawienia tłuszczy

• wchłanianie głównie do naczynia limfatycznego w postaci tzw. chylomikronów

• z ominięciem wątroby dostają się do krwi

7. Funkcje wątroby:

• funkcja detoksykacyjna (rozkłada trucizny, przekształca amoniak w mocznik)

• funkcja wydzielnicza (wydziela żółć)

• węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze, które magazynuje - buforuje więc jej poziom

• funkcja magazynująca (magazynuje glikogen, witaminy A, B₁₂, D, żelazo)

• funkcja metaboliczna (dezaminacja i transaminacja aminokwasów, utlenianie kwasów tłuszczowych, cykl mocznikowy)

• funkcja produkcyjna (produkuje fibrynogen, heparynę, globuliny)

8. Ośrodki głodu i sytości znajdują się w podwzgórzu. Wrażliwe są one na:

• poziom glukozy we krwi

• zawartość pokarmu w układzie pokarmowym

9. Hormony w układzie pokarmowym

1. w wyniku mechanicznego drażnienia ścian żołądka przez pokarm, zostaje wydzielana gastryna

2. w wyniku mechanicznego drażnienia ścian dwunastnicy przez pokarm, zostają wydzielone:

• cholecystokinina

• sekretyna

zachodzi w wodniczce trawiennej

zachodzi poza ciałem

zachodzi w świetle przewodu pokarmowego

zachodzi z udziałem enzymów trawiennych

zachodzi z udziałem bakterii symbiotycznych

inaczej jelito ślepe

czynność odruchowa kierowana przez ośrodki rdzenia przedłużonego

enzymy rozkładające ściany komórek bakteryjnych

krótsze łańcuchy wielocukrów

enzym w formie nieaktywnej

inaczej renina

inaczej sok jelitowy

usuwanie kału

największy narząd w organizmie człowieka zbudowany z hepatocytów (komórki wątrobowe) i tkanki łącznej, składający się z dwóch płatów; w żyle wrotnej (biegnącej ze śledziony, żołądka, trzustki i jelit) jest niestały poziom cukru

hormon zwiększający wydzielanie soku żołądkowego

hormon działający na woreczek żółciowy (powoduje jego skurcze i w efekcie wydzielanie żółci)

hormon działający na trzustkę (zwiększa wydzielanie soku trzustkowego) i na jelito (zwiększa wydzielanie

soku jelitowego)

1

8

HOMEOSTAZA

intensywny wysiłek fizyczny

produkcja ciepła w mięśniach

podwyższenie temperatury w mięśniach

receptory w mięśniach

informacja do centralnego układu nerwowego

bierna utrata ciepła (rozszerzenie naczyń krwionośnych w skórze)

czynna utrata ciepła (zwiększenie wydzielania potu)

powrót do stanu zrównoważonej temperatury ciała

maltoza + dekstryny

pepsyna

amylaza trzustkowa

lipaza

nukleazy

peptydazy jelitowe

disacharydazy

---