Przedmiot ekonomii.

Termin ekonomia został wprowadzony już w starożytności przez Arystotelesa w oryginalnym brzmieniu oikos nomos - dom prawa. Dlaczego? Społeczeństwo aby żyć i rozwijać się musi zaspokajać potrzeby, można je podzielić na podstawowe - biologiczne i wtórne. Są one zróżnicowane, gdy zaspokoimy podstawowe sięgamy po potrzeby wtórne. Potrzeby nieustannie rosną. Produkcja i postęp technologiczny zwiększa potrzeby. Są one trudne do zaspokojenia i do ich zaspokojenia służą dobra. Arystoteles wyróżnił dwa rodzaje dóbr:

• Dobra wolne - wzięte bezpośrednio z przyrody nie wymagające dalszych prac, występują w obfitości - wraz z rozwojem przemysłu zmniejsza się ich ilość.

• Dobra ekonomiczne - powstają z siły rąk ludzkich za pomocą przetworzenia przez czynniki produkcji.

Czynniki produkcji powstają dzięki wykorzystaniu czynników produkcji, które w przeciwieństwie do potrzeb są ograniczone:

• Praca - jest to świadoma i celowa działalność człowieka polegająca na przekształceniu produktów przyrody w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich.

• Ziemia - wszystkie zasoby naturalne wykorzystywane w gospodarce

• Kapitał - finansowy i surowcowy

Aby wytworzyć produkt oprócz pracy potrzebne są środki pracy (urządzenia) i surowce pracy (fabrykaty). Sprzeczność - potrzeba dokonywania wyboru - jak wykorzystać ograniczone czynniki produkcji do zaspokojenia nieograniczonych potrzeb?

Koszt alternatywny są to dochody utracone w wyniku niewykorzystania posiadanych czynników produkcji w innym możliwie najlepszym zastosowaniu.

Krzywa transformacji (krzywa możliwości produkcyjnych) Można wykreślić ją przyjmując trzy założenia upraszczające:

1. 
   zasoby czynników produkcji są stałe i nie podlegają zmianie w danym okresie czasu

2. w badanym okresie nie podlegają zmianie czynniki produkcji

3. pod uwagę bierzemy tylko dwa czynniki produkcji (produkty)

O tym co się dzieje w gospodarce decydują dwa mechanizmy - rynek i popyt oraz podaż (niewidzialna ręka rynku). Adam Smith w 1776 opublikował pracę - badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów. Był on twórcą ekonomii klasycznej (liberalnej) - homo economicus (człowiek ekonomiczny) - uważał, że człowiek aby zaspokoić swe potrzeby musi mimo swego nakierowania na własny interes musi uwzględnić potrzeby innych. Rolę koordynatora pełni niewidzialna ręka rynku, która podpowiada poprzez popyt co produkować. Państwo nie ingeruje w gospodarkę natomiast pełni rolę nocnego stróża. Poglądy Smitha były popularne aż do XIX wieku, kiedy to wiele czynników uwydatniło mankamenty gospodarki liberalnej. Zaczęły uwydatniać się monopole - pierwsze ustawy antymonopolowe pojawiają się już pod koniec XIX wieku. Do spadku popularności tej koncepcji przyczynia się również wzrost bezrobocia, kryzysy gospodarcze, postępujące zróżnicowanie społeczeństwa. Pojawia się więc kolejny ekonomista John M. Keynes - który zrewolucjonizował ekonomię i gospodarkę. Keynes potwierdził, że główną barierą gospodarki jest niedostateczny popyt. Bogacące się społeczeństwo zaczęło oszczędzać. Niewidzialna ręka rynku nie usuwa więc mankamentów rynku, jakim był niedostateczny popyt - Żeby popyt rósł potrzebna była zmiana systemu podatkowego i wprowadzenie zasiłków oraz ulg. To państwo miało napędzać swą polityką chęć na popyt. Keynes w 1936 mówi, że zamiast budować kolejną fabrykę butów należy zbudować piramidę, bo nie wprowadza się w ten sposób nowego produktu na rynek, a daje się pracę ludziom i rośnie popyt na produkty związane z daną dziedziną. Piramidą w tym czasie miała być wojna. Teoria ta pozwoliła wyjść z kryzysu, i dopiero w latach '70 pojawia się problem inflacji i nowa teoria M. Friedmana w 1968 opublikował on teorię o reformie monetarnej. - monetaryzm. Powstał nurt neoliberalny. Ciekawostką jest to, że wszystkie nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii przypadały w latach 1968-2001 dla osób prezentujących poglądy neoliberalne. W 2001 roku Nagrodę Nobla otrzymuje Józef Stiglitz - pokazywał ujemne skutki globalizacji i zróżnicowania społecznego i szoków walutowych.

Rynek, popyt, podaż

Rynek jest to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich transakcje te dokonują się. Niezbędnym warunkiem istnienia rynku jest swoboda kształtowania się cen.

Cena jest to wartość towaru wyrażana w pieniądzu.

Towar jest to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży (dobra materialne i usługi). Towar ma wartość wymienną i wartość użytkową.

Wartość użytkowa jest to zdolność towaru do zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Wartość wymienna są to relacje w jakich jeden produkt jest wymieniany na inny produkt.

Istnieją dwie kategorie rynku: - doskonały i niedoskonałe.

Cechy rynku doskonałego:

• Występuje na rynku bardzo dużo producentów i bardzo dużo kupujących (rozproszenie po stronie popytu i po stronie podaży).

• Nie występują bariery wejścia przedsiębiorstwa na dany rynek

• Dobra wytwarzane na rynku są jednorodne, czyli charakteryzują się tymi samymi właściwościami użytkowymi

• Przejrzystość rynku (transparentność) polega na tym, że wszyscy uczestnicy rynku dysponują dokładną informacją o istniejących cenach, jakości produktu, kosztach produkcji.

Jeżeli przynajmniej jedna z tych cech nie jest spełniona mówimy o rynku niedoskonałym. Najbardziej niedoskonałą strukturą rynku jest monopol. Jeden producent danego produktu nazywany jest - monopsonem.

Rynek produktów rolnych jest najbardziej zbliżony do rynku doskonałego.

Popyt to zapotrzebowanie na dobra i usługi w danym okresie czasu i w danej cenie.

Popyt dzielimy na:

• Efektywny - poparty określonymi zasobami pieniężnymi kupującego

• Potencjalny - wyraża potrzebę nabycia określonego towaru, ale potencjalny nabywca nie dysponuje w danym okresie odpowiednimi dochodami.

Determinanty popytu (czynniki wpływające na popyt:

• Cena

• Poza cenowe czynniki wpływające na popyt:

• Dochody - jeżeli rosną dochody rośnie również popyt, dobro takie jest określane jako normalne; jeżeli natomiast wzrost zarobków prowadzi do spadku popytu na dane dobro jest ono określane jako dobro podrzędne(dobro niższego rzędu)

• Ceny dóbr subskrypcyjnych i komplementarnych (konsumowanych łącznie) - zaspokajają tą samą potrzebę.

• Potrzeby i preferencje konsumenta

• Reklama

• Moda i pogoda

• Oczekiwania dotyczące kształtowania się cen w przyszłości

• Dostępność kredytu i upowszechnienie sprzedaży ratalnej

• Tradycje

Zmiana ceny danego dobra wywołuje efekt dochodowy i substytucyjny. Jeżeli cena ulega zmianie, ulegają jej również dochody realne.

Dochody nominalne - wyrażone w pieniądzu

Dochody realne - pokazują jaka jest siła nabywcza pieniądza czyli ile dóbr i usług można kupić za określone dochody nominalne.

Na dochody realne wpływają trzy czynniki:

• Dochody nominalne

• Cena

• Struktura nabywanych produktów - koszyk dóbr

Efekt substytucyjny polega na tym, że wzrost ceny jednego dobra sprawia że inne produkty zaspokajające tą samą potrzebę stają się względnie tańsze i popyt przynajmniej częściowo przesuwa się na dobra, które relatywnie tanieją.

NIETYPOWE KRZYWE POPYTU

Paradoksy:

• Giffena - od nazwiska irlandzkiego statystyka Roberta Giffena który podczas zarazy ziemniaczanej w 1844 roku w Irlandii zaobserwował poważny zrost ich cen mimo to popyt na ziemniaki rósł gdyż zadziałał efekt dochodowy

• Veblena - socjolog amerykański zaobserwował że na przełomie wieków było coraz więcej ludzi bogatych, którzy chcąc pokazać swe bogactwo kupowali coraz droższe produkty (efekt demonstracji; owczy pęd).

• Spekulacyjny - pod uwagę bierze się nie bieżącą cenę lecz oczekiwania związane z przyszłością.

Podaż - jest to ilość dóbr jaką sprzedawcy są skłonni zaoferować przy danej cenie.

Krzywa podaży

Pozacenowe determinanty podaży:

• Technologia - przy tych samych surowcach wytwarzamy więcej

• Warunki naturalne

• Ceny (koszty) produkcji

• Podatki, składki ZUS i inne

• Liczba firm działających na rynku

Niewidzialna ręka rynku sprawia, że zmiany cen, popytu i podaży mają charakter cykliczny obserwujemy okres wzrostu i spadku tych wielkości. Cykliczny jest również ruch cen i rozmiarów produkcji określany jest jako model pajęczyny.

Podaż a czynniki czasu:

• Okres infrakrótki (ultra) - okres w którym podaż nie podlega zmianom ze względów technologicznych

• Okres krótki - w okresie tym podaż rośnie w ramach istniejącego aparatu produkcyjnego

• Okres długi - rosną zdolności produkcyjne w wyniku wprowadzenia postępu technologicznego, nowych inwestycji, nowych firm na rynku

Płaca minimalna

Cena minimalna (regulowana)

Cena maksymalna

Funkcje cen:

• Informacyjna - ceny informują konsumentów i producentów o istniejących alternatywach wyboru

• Wpływ cen na popyt

• Oddziaływanie ceny produktów w warunkach swobodnego kształtowania się cen automatycznie dochodzi do ukształtowania się równowagi rynkowej

• Cena jest instrumentem rachunku ekonomicznego gdyż informuje o opłacalności produkcji i wyborze najkorzystniejszej kombinacji czynników produkcji

• Cena pełni funkcję redystrybucyjną i jest ważnym elementem podziału dochodów
  i dochodów realnych w firmie.

Elastyczność cenowa popytu to stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro wywołany zmianą ceny danego dobra.

C₀ = 5zł C₁ = 4zł

Pp₀ = 100 szt. Pp₁=120 szt.

Elastyczność cenowa jest określana jako wzorcowa proporcjonalna.

• Jeżeli wynik jest większy od 1 w wielkościach absolutnych Popyt jest określany jako wysoce elastyczny, nawet niewielkie zmiany ceny prowadzą do dużej zmiany popytu.

• Jeżeli wynik jest mniejszy od 1 - dobra takie mają niską elastyczność cenową

• Jeżeli jest ona równa - popyt nieelastyczny (sztywny)

• Jeżeli dąży ona do nieskończoności - popyt doskonale elastyczny

E pp = /1/ elastyczność wzorcowa (proporcjonalna)

Ecpp > /1/ np. -2; -3 popyt wysoce elastyczny

Ecpp < /1/ np. ½ popyt mało elastyczny (niska elastyczność popytu)

Ecpp = 0 popyt nieelastyczny (sztywny)

Ecpp => nieskończoności popyt doskonale elastyczny

Cena, popyt, utargi

Utarg = c*Q

Utarg jest nieelastyczny gdy Ecpp=-1 (na przejściu między popytem elastycznym i nieelastycznym)

Czynniki wpływające na elastyczność cenową popytu:

1. zakres występowania substytutów

2. udział wydatków na dane dobro w dochodach gospodarstwa domowego

3. rola i znaczenie produktu w zaspokojeniu potrzeb

4. okres brany pod uwagę:

1. elastyczność cenowa popytu rośnie wraz z upływem czasu

2. elastyczność cenowa popytu maleje wraz z upływem czasu

Elastyczność cenowa mieszana (krzyżowa) popytu bada reakcję popytu na zmianę cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych

Elastyczność dochodowa popytu analizuje, bada, wpływ dochodów na zmianę popytu.

E_DPp > 0 - wzrost dochodu prowadzi do wzrostu popytu (dobra normalne)

E_DPp < 0 - popyt maleje pod wpływem wzrostu dochodu (dobra podrzędne)

0 < E_DPp < 1 - popyt rośnie wolniej niż dochód (niska dochodowa elastyczność popytu)

E_DPp = 1 - popyt rośnie w takim tempie jak dochód ( wzorcowa elastyczność dochodowa popytu)

E_DPp = 0 - popyt sztywny czyli nie reaguje na zmianę dochodu

E_DPp > 1 - popyt rośnie szybciej niż cena (niska dochodowa elastyczność popytu) (dobra luksusowe - dobra wyższego rzędu)

Ernest Engel - zajmował się analizą zmiany dochodów i popytu. Wyprowadził szereg praw zwanych krzywymi Engla:

1. wydatki na żywność rosną a wolniejszym tempie niż wzrost dochodów

2. Wydatki na odzież rosną w tempie zbliżonym do wzrostu dochodu

3. Wydatki na podróże, samochody i dobra luksusowe rosną szybciej niż dochody -

(E_DPp > 1)

Elastyczność cenowa podaży mierzy reakcję podaży na zmianę ceny, mierzy się ją przy pomocy współczynników cenowych podaży.

Współczynnik cenowej elastyczności podaży zawiera się w przedziale od 0 do ∞

E_cPd = 0 - podaż jest nieelastyczna (okres ultrakrótki)

E_cPd = 1 - elastyczność wzorcowa

0 < E_cPd < 1 - podaż jest mało elastyczna (producenci słabo reagują na wzrost ceny)

E_cPd > 1 - podaż jest wysoce elastyczna

E_{cPd dąży do} ∞ - podaż doskonale elastyczna (przy danej cenie podaż może dowolnie wzrastać)

A B C D E

Czynniki wpływające na wartość współczynnika cenowej elastyczności podaży:

1. mobilność (elastyczność, przestawialność) czynników produkcji

2. stopień wykorzystania mocy wytwórczych

3. rozmiary rezerw siły roboczej(stopnia bezrobocia i struktury zawodowej bezrobotnych)

4. rozmiary zapasów surowców i półfabrykatów

5. warunki naturalne (pogoda, pora roku…)

Temat: Teoria zachowania konsumenta (Gospodarstwo domowe)

Gospodarstwa domowe są to mikropodmioty wyodrębnione i ekonomicznie samodzielne nastawione na zaspokajanie potrzeb. Gospodarstwo domowe spełnia dwie funkcje:

- konsumpcyjną - na co wydać dochody

- produkcyjna - polega na zdobywaniu dochodów dzięki którym rodzina może zaspokoić określone potrzeby.

Teoria zachowania konsumenta:

1. Dochód konsumenta (wysokość, źródła)

2. Ceny po których konsument nabywa określone dobra

3. Gusty konsumenta

4. Zachowania behawioralne:

1. Konsumenci dążą do maksymalizacji dochodów

2. Dokonują wydatków w ramach istniejących dochodów

3. Potrafią uszeregować różne kombinacje dóbr według stopnia satysfakcji jakie one przynoszą

4. Konsumenci zachowują się racjonalnie(wolą więcej niż mniej)

Dochody i ceny wyznaczają ograniczenia budżetowe konsumenta (określane jako linia budżetowa). Wykreślić ją można przyjmując następujące założenia:

• Cały dochód konsumenta przeznaczony jest na konsumpcję

• Ceny rynkowe dóbr są dane i nie ulegają w danym okresie zmianom.

• Konsument dokonuje wyboru pomiędzy dwoma dobrami.

Nachylenie linii budżetowej wyznacza relacją cen dobra x i dobra y.

Linia budżetowa określa jaka jest:

• użyteczność całkowita, a jaka

• użyteczność końcowa

1. Użyteczność całkowita jest to suma użyteczności konsumowanej ilości dobra lub usługi, rośnie wraz ze wzrostem konsumowanego dobra z czasem jednak po przekroczeniu pewnej ilości może się zatrzymać lub spadać.

2. Użyteczność krańcowa obrazuje zadowolenie konsumenta o kolejną dodatkową jednostkę. Zmniejsza się wraz ze wzrostem konsumowanego dobra a nawet w pewnym momencie może być równa zeru lub ujemna.

Cechy krzywych obojętności:

1. Krzywe obojętności mają nachylenie ujemne

2. Krzywe obojętności nie mogą się przecinać

3. Jest ich nieskończenie wiele

4. Mogą mieć różne kształty dla różnych konsumentów - różnice w gustach znajdują odzwierciedlenie w położeniu krzywych obojętności

5. Krzywe obojętności spłaszczają się w miarę przesuwania się w prawo.

Aby pokazać na czym polega wybór konsumenta przedstawiamy krzywe obojętności. Konsument wybierze taki zestaw dóbr, który go najbardziej satysfakcjonuje, a więc w tym wypadku punkt E.

Przedsiębiorstwo - każdy podmiot, który systematycznie prowadzi działalność gospodarczą nastawioną na uzyskanie dochodu (zysku). Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku całkowitego.

Rodzaje przedsiębiorstw:

• Wielkość

• Małe - zatrudniające do 50 osób pracowników

• Mikro przedsiębiorstwa zatrudniające od 5 do 10 pracowników

• Średnie - zatrudniające od 51 do 250 pracowników

• Duże - zatrudniające powyżej 250 pracowników

• Organy zarządzające (kierujące) -

• Kierowanie przedsiębiorstwami - przez długi czas dominowały przedsiębiorstwa będące własnością jednego człowieka, albo rodziny, obecnie dominują będące własnością wielu lub bardzo wielu podmiotów, zmienia się odpowiedzialność współwłaścicieli za zobowiązania przedsiębiorstwa kiedyś odpowiadali oni całym swym majątkiem, obecnie jedynie wniesionym kapitałem.

• Ograny spółki -

• Zarząd - wybierany przez Radę Nadzorczą

• Rada Nadzorcza - wybierana przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy

• Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy - właścicieli

• Formy własności

Występuje wyraźna tendencja do zmniejszania roli wielkich przedsiębiorstw. W Polsce do 89 roku dominowały duże państwowe przedsiębiorstwa ich rola obecnie jest zdecydowanie mniejsza.

Wady i zalety dużych i małych przedsiębiorstw

Małe
Zalety	Wady
Bardziej elastyczne - potrafią szybciej dostosować się do zmieniających się potrzeb na rynku Wykazują większą aktywność i innowacyjność Łatwiej w nich stworzyć skuteczny system motywacyjny	Dysponują małym kapitałem i mają trudności ze zdobyciem zewnętrznych środków na finansowanie swojej działalności Krótka droga awansu
Duże
Posiadają dużą ilość środków (których zazwyczaj nie wykorzystują) Długa droga awansu	Są skostniałe, nieelastyczne, nieinnowacyjne

Aby kontrolować spółkę należy mieć 50% + 1 akcję, ale im bardziej własność jest rozproszona, tym mniej akcji potrzeba. Bywają też akcje uprzywilejowane (normalnie 1 akcja to jeden głos), np. złota akcja - jest najbardziej uprzywilejowana bo daje prawo vet

Produkcja w okresie krótkim i długim.

Liczba robotników (N)	Produkcja całkowita (Pc)	Produkcja przeciętna (Pp)	Produkt krańcowy
0	0	-	-
1	5	5	5
2	12	6	7
3	21	7	9
4	32	8	11
5	40	7	8
6	42	6	2
7	42	5	0
8	40	4	-2

Produkcja całkowita jest funkcją nakładów - pieniądza, ziemi i pracy.

Wybór

Aspekt pozytywny Aspekt negatywny

Korzyść Koszt alternatywny

(koszt utraconych możliwości)

---