Socjologia Wychowania:
Agnieszka Gromkowska-Melosik, Tomasz Gmerek
„Problemy nierówności społecznej w teorii i praktyce edukacyjnej”
Stratyfikacja, Ruchliwość Społeczna i Edukacja
1.Stratyfikacja Społeczna
Stratyfikacja-oparta na strukturze hierarchicznej – uszeregowanie grup społecznych (a wraz z nimi jednostek) w ramach społeczeństwa na przynajmniej jednej płaszczyźnie nierówności. Kategoria stratyfikacji jest nieodłącznie związana z nierównością społeczną, przy czym najczęściej owe nierówności urzeczywistniane są wg. Kategorii:
Płeć
Etniczność
Rasa
Klasa
Wg. Piotra Sztompki stratyfikacja społeczna dotyczy – „różnic dostępu do cenionych społecznie celów”.
Kategoria klas społecznych :
Wyższa klasa wyższa (upper upper) – szczyt hierarchii, ”wierzchołek elity”, jej członkowie odziedziczyli bogactwo od swoich rodziców. Otrzymują oni dyplomy z najlepszych uniwersytetów, mogą ignorować wartości klasy, do której należą, bez groźby utracenia swojego statusu.
Niższa klasa wyższa (lower upper) – osoby, które dzięki swojej prestiżowej profesji i cechom osobowościowym – uzyskują bardzo wysokie dochody, tzn. ”nowobogaccy”.
Wyższa klasa średnia (upper middle, stanowiąca 12% ogółu społeczeństwa) kluczowym dla nich pojęciem jest „kariera”. Należą do niej osiągający sukces wykształceni profesjonaliści, którzy mogą prowadzić życie na wysokim poziomie,bizmesmen.
Niższa klasa średnia (lower middle – 30%) typowi Amerykanie, którzy są zorientowani na tradycyjne wartości: szacunek, ciężka praca. Kupują standardowe produkty, zawsze porównując ceny, drobni przedsiębiorcy oraz pracownicy umysłowi, zajmujący mniej ważne stanowiska
Wyższa klasa niższa (upper lower ok.35%) – jej członkowie prowadzą rutynowe życie z dnia na dzień, żyją w małych domkach/mieszkaniach w gorszych dzielnicach. Nie mają dobrego wykształcenia i zwykle należą do grupy pracowników fizycznych. W zachowaniach konsumenckich wykazują dużą lojalność wobec marki i firmy.
Niższa klasa niższa (lower lower) – ich poziom życia jest bardzo niski, często odrzucają typowe normy społeczne, a ich wybory konsumenckie są zwykle nieracjonalne.
Podziały stratyfikacyjne:
Kapitalistyczne społeczeństwa zachodnie:
o Klasa wyższa (przedstawiciele finansjery, pracodawcy, przemysłowcy, menadżerowie, posiadacze środków produkcji i kontrolujący je)
o Klasa średnia (wykonawcy tzw. Pracy przemysłowej white-collar workers)
o Klasa pracująca (ludzie utrzymujący się z pracy fizycznej)
o Rolnicy ( posiadacze prywatnych gospodarstw rolnych)
Analiza kategorii nierówności w kontekście przestrzeni edukacji wymaga uwzględnienia szeregu czynników-między innymi icj identyfikowaniem zajmuje się socjologia edukacji. Z punktu widzenia historycznego najwcześniej uwzględniane były hierarchiczne relacje wynikające z różnicy między: klasami społecznymi, płcami i przynależnościami etnicznymi.
Zawód – stanowi konsekwencje wykształcenia danej jednostki za punkt wyjścia uzyskania określonego poziomu życia. Wyznacza miejsce jednostki w określonej klasie społecznej
Istnieją dwie gł. skale społecznej stratyfikacji w relacji do struktury zawodowej:
a)Skala prestiżu – odnosi się do symbolicznego wymiaru stratyfikacji. Reprezentuje ona kolektywne percepcje i przekonania na temat hierarchii zawodowej.
b)Skala socjoekonomiczna – dotyczy „kulturowych i ekonomicznych korzyści”.
Zjawisko profesjonalizacji – osoby należące do danej profesji próbują potwierdzić swoje zawodowe uprawomocnienie poprzez prawne usankcjonowanie pozycji swojego zawodu.
2.Ruchliwość Społeczna
Charakter :
a)Wertykalny – odnosi się wówczas do „przemieszczenia się” jednostki w górę lub w dół (drabiny społecznej) na jednej lub kilku płaszczyznach życia społecznego.
b)Horyzontalny – dotyczy zmian położenia jednostki niejako „w bok” – pozostaje ona bowiem na tym samym poziomie statusu.
Dystans ruchliwości – związany jest z odległością między jednym (wyjściowym) punktem, jaki jednostka posiada w hierarchii, a drugim – tym, który uzyskała w rezultacie swojej ruchliwości.
Szybkość ruchliwości – dotyczy czasu, który poświęciła ona na „przemieszczenie się” z jednego punktu do drugiego.
Kanały ruchliwości – odnosi się do sposobów przemieszczania się w społeczeństwie np. formalna edukacja i uzyskanie dzięki niej dyplomu.
Dwa typy ruchliwości:
Intrageneracyjna – przemieszczanie się do jednostki na drabinie społecznej w ciągi całego swojego życia.
Intergeneracyjna – różnica między pozycją, jaką posiadają w systemie społecznej stratyfikacji dzieci, a ta zajmowaną przez ich rodziców.
Przyczyny:
Zmiana liczny stanowisk/pozycji społecznych,
Przyczyny niejednakowej ruchliwości:
Zmiany w strukturze społecznej – wynika z trendów rozwojowych danego społeczeństwa ,
„sztywność statusu społecznego” czyli możliwości zmiany pozycji społecznej:
Sztywność statusu dotyczy zakresu wzajemnego wykluczania się członkostwa w poszczególnych, posiadających określonych status społeczny grupach , czyli brak możliwości jednoczesnego członkostwa w grupach, które znajdują się w różnych miejscach społecznej struktury. Im wyższa sztywność tym mniejsze prawdopodobieństwo, że osoby z niższego statusu będą mogły się dołączyć.
Sztywność statusu, do którego style życia związane z każdą grupą statusu są możliwe do odróżnienia od siebie, a także stopnia trudności w zakresie uzyskania dostępu do określonego stylu życia lub pozbycia się go.
Sztywność statusu dotyczy społecznego dystansu, który występuje między sąsiadującymi ze sobą grupami (o określonym statusie), a także między grupami, które znajdują się na szczycie, w centrum i na dole hierarchii społecznej, czyli przepaść między grupami społecznymi.
Sztywność statusu dotyczy stopnia, do którego możliwe jest uprawomocnienie nowo uzyskanej pozycji ekonomicznej poprzez łatwe przejście do grupy społecznej o wysokim statusie, czyli w społeczeństwach o wysokim statusie wzbogacenie się tylko poprawia poziom materialny życia ale gdzie sztywność statusu jest niska sukces udostępnia dojście do władzy i prestiżu.
Sztywność statusu dotyczy stopnia, do którego różne profesje (zawody) są bezpośrednio związane z pewnymi grupami statusu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii „rekrutowania” ich nowych członków, czyli jednostki z niskich grup społecznych trudno będzie im uzyskać dostęp do profesji np. lekarzy/prawników.
Sztywność statusu dotyczy zakresu regulowania – poprzez system edukacyjny – dostępu do wyższych szczebli edukacji jednostek z grup posiadających różny status społeczny, czyli w przypadku występowania wysokiej sztywności statusu selekcja jednostek występuje wcześniej i ma charakter bardzo zdecydowany. Część osób (te , które pochodzą z grup o niskim poziomie) traci niemal nieodwołalnie możliwość ukończenia szkoły wyższej.
Zjawisko niespójności statusu – występuje wówczas, gdy dana jednostka żyje na wysokim poziomie materialnym, lecz ma niewielki dostęp do prestiżu i władzy; lub odwrotnie jest na stanowisku lecz nie posiada znaczącej ilości środków materialnych czy finansowych.
Przynależność do klasy najwyższej gwarantuje :
Dostęp do pieniędzy
Władzę i prestiż
Natomiast w grupach znajdujących się na marginesie życia społecznego nie daje żadnych szans na (myślniki).
3.Kontrowersje wokół stratyfikacyjnej roli edukacji
Istnieją dwa sprzeczne ze sobą podejścia do roli edukacji w kontekście jej stratyfikacji
1)”równość możliwości”, „kanały ruchliwości”, który pozwala na awans społeczny=wysoka pozycja=przyzwoity standard materialny życia, jego zwolennicy to „niepoprawni optymiści”
2)”gorliwi pesymiści” widzą reprodukcję społeczną , występuje fatalizm – uważają oni, że niemożliwa jest zmiana sytuacji w obecnym ustroju społeczno-ekonomicznym.
„obiektywizacja debaty”
Pierwszy aspekt : edukacja równości/nierówności; dostęp do poszczególnych szczebli szkolnictwa; im więcej osób z danej grupy wiekowej uczy się na danym poziomie szkolnictwa, tym większa równość albo mniejsza nierówność.
Drugi aspekt: różnica w dochodach, prestiżu i pozycji osób, które posiadają „dobry dyplom” w porównaniu np. do osób nieposiadających dyplomu.
„Choroba dyplomu”- dyplom stanowi nieomal gwarancję zawodowego i materialnego sukcesu.
Trzeci aspekt: łączy się z makrostrukturalnymi uwarunkowaniami stratyfikacji funkcji edukacji.