„Pożegnanie jesieni” - WITKACY
„Szewcy”
„Pożegnanie jesieni” (1927 - w druku)
Element łączący utwory Witkacego - swoiste traktowanie języka (Scurvy)
Używanie tych samych postaci
- Józefa Figoń
- Kajetan Tempe
Powtarzające się typy bohaterów
- kobieta fatalna ( Hela Bertzman) - ruda Żydówka o zielonych oczach
Jadwiga Janeczewska
- narzeczona Witkacego, zabiła się z powodu Szymanowskiego (byli wszyscy wszyscy trójkącie, niejasne z nim relacje)
Stanisław Witkiewicz
Ojciec Witkacego - malarz, nei posłał go do szkoły. Witkacy wychowywany był w duchu antycznym, nie chodził do szkoły (miał własnych nauczycieli), wychowany bez reguł. Zdał maturę we Lwowie i dostał się na S.P. w Warszawie. Posiadał firmę portretową, wykorzystywał chemiczne używki przy malowaniu.
Inne dzieła:
„Nienasycenie”(1930)
„Narkotyki”
„Szkice estetyczne”
„622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta” (1910 - 1911 - pierwsza)
„Szkice estetyczne”
„Teatr. Wstęp do teorii czystej formy w teatrze”
Bohaterowie „pożegnania jesieni”
Atanazy Bazakbal
Hela Bertz
Zosia Osłabędzka
Kajetan Tempe (bolszewizujący poeta)
Książe Jakub Prepudrech
Ksiądz Hieronim Wyprztyk
Szwed - Eryk Twardstrup
„Pożeganienie jesieni”
Powieść współczesna
Nieokreślony czas historyczny (lata 20te) - automobile, filozofowie (Shopenhauer, Husserl)
3 rewolucje:
chłopska (obalenie arystokracji)
ojciec Heli Bertz na stanowisku ministra
komuniści, bolszewicy (Sajetan Tempe)
lata 60te - renesans twórczość Witkacego (odgrzebany przez Kuzyna)
wizja zbiurokratyzowanej rzeczywistości rewolucyjnej
sztuka - dawno się skończyła (teatr - ostatnie tchnienie)
tężyzna fizyczna, kult ciała (Szwed - skamienienie kultury)
religia - Hela przechrzczona - szukała tajemnicy istnienia
Istnienia Poszczególne
Wstrząs metafizyczny
Tajemnica Istnienia
18 wrzesień - wkroczenie Armii Czerwonej - samobójstwo Witkacego, popełnił samobójstwo strzałem w głowę, zostawiając kulę dla kochanki - gdy wkroczyłą Armia czerwona do Polski. Jego katastrofizm był spełniony, wizja ziściła się, zobaczył to co przewidział.
W „Pożegnaniu jesieni” moment historyczny nie jest dokładnie określony; ale pojawiają się „automobile”, wydaje się więc powieścią współczesną, lat 20tych. Bohaterowie narkotyzują się i rozmawiają o Schopenhauerze, Husserl, Freudzie.
Dochodzi do rewolucji, wspomina się o niej w opowieści bogatego Żyda Bertza u Heli. Zaczyna się od miasta, niepokojów, zamieszków. Bohaterowie więc wyjeżdżają w góry, a rewolucja pozostaje w tle, poza nimi. Dotyka Atanazego i żonę pod względem finansowym (na Wallstreet krach na giełdzie w 1929), tracą swój majątek. Kajetan Tempe kolega ze szkoły Atanazego wciela swe idee bolszewickie w życie (jest poetą). Im dalej w powieść, tym Kajetana więcej.
Najpierw zostaje obalona arystokracja, potem do głosu dochodzi warstwa chłopska (ojciec Heli Bertz); Kajetan na czele III rewolucji, idea mechanizacji i biurokratyzacji całego społeczeństwa.
Jan Karol Maciej Wścieklica - zarzucono Witkacemu opisanie kariery Wincentego Witosa; chłop który robi karierę polityczną i wraca na wieś. Stylizowany język gwary chłopskiej. Pojawia się u niego delegacja, która chce go na prezydenta. Żona go do tego pcha, ale wiadomo, że będzie potraktowany instrumentalnie, wykorzystany na chwilę. Wścieklica idzie do kantoru
Ta rewolucja chłopska, zmaganie się z chłopomanią w całej twórczości Witkacego.
Atanazy w końcu umiera od kuli na posterunku rewolucji, gdzie dużo Rosjan przybyłych z pomocą rewolucji. Zginął też strażnik, który został zastrzelony za to, że chciał Atanazego przepuścić do Tempego.
O jednego zbytecznego człowieka mniej zabicie bez sądu.
Istotna kwestia artyzmu niespełnionego - bohaterowie są ze wszystkiego niezadowoleni, a najbardziej ze sztuki (która skończyła się lub dobiega końca). Artystą jest ten kto na końcu popełnia samobójstwo.
Dwa pojedynki - Atanazego z Prepudrechem, obrażonym za wyproszenie z domu narzeczonej (honorowy - strzelanie wedle zasad) Poszło o Helę. Drugi też ale ze Szwedem, instruktorem narciarskim, który zdenerwował Atanazego, że sport zastąpi sztukę, będzie najważniejszy. Pojedynek na białą broń.
Kult ciała i tężyzny fizycznej był ohydny Witkacemu; model takiego nadczłowieka wyrósł z wizji artysty nadczłowieka. Tężyzna fizyczna to też musztra, mechanizacja - zbydlęcenie.
Hela i ojciec - Żydzi - przechrzcili się. Heli chodziło o istotę niewyjaśnialnej tajemnicy, a ojca do tego zmusiła (co mu pomogło potem w interesach). Ksiądz Wyprztyk. Hela też chciała wyjść za Atanazego, dlatego się zdecydowała. Wyprztyk powiedział: „katoliczką dobrą będziesz, ale chrześcijanką nie”. Później przeszła na buddyzm starała się ogarnąć tajemnicę istnienia.
O rewolucji: ciemna masa, śmierdzący tłum, brudna wiosenna woda. Nie cieszyli się z niej „Istoty Poszczególne” (wymierający gatunek)
FILOZOFIA Witkacego:
Pytanie o dojście do tajemnicy istnienia nie da się przez religię ani filozofię, a nawet sztukę (chyba, że będzie to forma oderwana od życia codziennego)
Uczucie tajemnicy istnienia może nas dotknąć w misterium religijnym lub dysputach filozoficznych, gdy dojdziemy do tego, że jedność jest wielością elementów
Kryzys w sztuce - brak elitaryzmu artystów, teatr najbardziej się ostawał
Teoria czystej formy wpisywała się w klimat epoki
Jednostka powinna dotknąć tajemnicy istnienia (jednak może do niej dotrzeć; choć trudno ją wyartykułować) - przez wstrząs metafizyczny - są różne sposoby osiągnięcia go (religia, filozofia, nauka - to dawne drogi). Teraz żadna ze starych dróg nie ma już mocy oddziaływania - kryzys, z którego tylko sztukę można wydźwignąć.
Kultura, którą Witkacy zna, w której wyrósł, chyli się ku upadkowi nieuchronnie.
Teoria czystej formy
brak przyczynowości
oderwanie się od konwencji, schematów, iluzjonizmu rzeczywistości
utwór ma być prawdą a nie trickowością
zerwanie z psychologizmem postaci
postulat zlikwidowania akcji dramatycznej, alogiczność w działaniu
forma wartością samodzielną
krytykował teatr naturalistycznym symboliczny
Teatr mógł wywoływać wstrząs metafizyczny, bo dramaturg projektuje całość przedstawienia dokładnie. Przedstawienie totalne - najbardziej heterogeniczne ze wszystkich sztuk (tajemnica istnienia „jestem jednością i wielorakością” - jak teatr!)
Dla Witkacego odbiór był bardzo ważny, bo sztuka ma aktywizować człowieka, wyrywać go z automatyzmu
W tym czasie działali formaliści „Sztuka jako odbiór” -ich najważniejszy manifest - lekceważenie treści (u Witkacego najdalej posunięte)
odejście od wszelkich służebności treściowych
Kobieta fatalna - ruda (kręcone i długie)i zielonooka, typowe dla modernizmu, ciągnie zakochanych mężczyzn na dno
W modernizmie natura oddaje stan duchowy bohatera
W „Pożegnaniu” Hela fatalna - seksualność aż z niej ocieka
W domu Hertzów dominuje czerwień
Impresjonizm w literaturze moment + kolor + światło
Tatry odkrył Tytus Czyżewski ojciec Witkiewicz stworzył styl zakopiański (tatrzański) poprzednie pokolenie odkryło góry, a w „Pożegnaniu” bohaterzy wyprawiają się w nie „(Zosia, Jędruś ) Epitety złożone w opisie gór, który da się namalować (tak dookreślone) - język poetycki i patetyczny. W opisie seksualności już nie. Młoda Polska obśmiewana w XX leciu, a on korzysta z jej dorobku!
Powieść nie jest dziełem sztuki!!! Bo ma treść, jest zbyt rozbudowana, by można ją było głośno czytać (ograniczenie całości) i należycie odebrać (na części się czyta)
Hela stylizowana modernistycznie, bohaterowie dekadentami
Tochojski arystokrata z pochodzenia, pokazany ze wszystkimi wadami (gej, narkoman, brudas, kiepski artysta) czuje zbliżający się koniec. Ląduje w szpitalu psychiatrycznym.
Postacie nie ewoluują prawie, ich osobowości nie rozwijają się. Język nie służy do charakteryzacji postaci - ich kwestie może powiedzieć każdy (może wyjątkiem komunistyczny Kajetan), nie ma też spolaryzowanych poglądów, choć są różnice - można powiedzieć, wyodrębnić Atanazego, a wtle wielogłosowość dyskusji Witkacego ze sobą samym
Strategia narratora - jakby siedział z boku (narracja przezroczysta) - dopowiada, wstawia dygresje, wyłazi spoza świata przedstawionego
Niejednorodna kompozycja - elementy pomiędzy dramatem a epiką, narracja + informacja spoza niej (streszczenia co dzieje się z bohaterami dalej)
Wcześniej w poemacie dygresyjnym było celowe wyodrębnianie świata przedstawionego. To chwyty XVIII w., gdyż epika raczkowałą („Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” - narrator osobną figurą: oto podaje taki rękopis i go podaję)