12 B. SKUTKI PROGRAMU UKRYTEGO W TOKU KSZTAŁCENIA PEDAGOGICZNEGO

Jakie konsekwencje dydaktyczno-wychowawcze posiada program ukryty kształcenia pedagogów?

Powszechnie uznaje się, że szkoła jest instytucją składającą się z trzech podstawowych elementów: nauczyciela, programu nauczania i ucznia. Badania nad procesem edukacji wykazały jednak, że obok tej niezbędnej triady istnieje wiele "niejawnych" wymiarów funkcjonowania szkoły, określanych jako "ukryty program". W znacznym stopniu wywierają one wpływ na przebieg procesu kształtowania uczniów/studentów, a niejednokrotnie oddziałują silniej niż ustalony i przyjęty program działania. Ich obecność można dostrzec w wielu różnych aspektach życia szkolnego ( m.in. w architekturze budynków szkolnych, podręcznikach, życiu codziennym w szkole, relacjach nauczyciel - uczeń).

Ukryty program to pozadydaktyczne, lecz wychowawczo ważne, konsekwencje uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie, ale nie są zawarte w żadnym zestawie celów i uzasadnieniu działań oświatowych.

Konsekwencje ukrytego programu;

- w istotny sposób wpływają na przebieg i wyniki pracy szkoły, a jednocześnie nie poddają się systematycznemu opisowi i analizie (wykładowca nie uświadamia sobie procesów zachodzących w grupie, trudno mu dokonać właściwej ewaluacji i ewentualnie poprawnie zmodyfikować treści i metody kształcenia)

- absolwenci mogą charakteryzować się zupełnie innymi właściwościami niż te, które zakładano w programach (sylwetka studenta zaplanowana przez organizatorów kursu nie pokrywa się z przeciętną sylwetka absolwenta tego kursu)

- wpływa na relacje między nauczycielem a uczniem (mimo propagowanych relacji równorzędnych i partnerskich często jest to relacja nierówna, teoria jedno a praktyka drugie)

- podział przestrzeni i urządzeń szkolnych jest niesymetryczny (nauczyciele mają większe biurka, wyściełane krzesła, dostęp do większego obszaru klasy, wpływa to na hierarchię ważności, pozycja uprzywilejowana nauczyciela, kojarzy się z władzą)

- układ wewnątrz budynków często ogranicza uczenie się indywidualne i w małych grupach lub wręcz je uniemożliwia (układ ten przeciwdziała stosunkom współpracy i demokracji oraz pracy w małych grupach. Również sposób rozmieszczenia ławek i krzeseł nadaje pomieszczeniu "przód" i "tył" - przesłanie tego układu jest następujące: "patrzeć na wprost", "siedzieć i słuchać". Sposób siedzenia jest wyrazem oczekiwanego kanału komunikacyjnego, postrzeganego jako skupiony przeważnie lub wyłącznie na nauczycielu.

- podporządkowanie się określonym przez nauczyciela lub szkołę regułom i normom.

- mogą wpływać na uczucia, postawy, potrzeby, wierzenia

- powodują tworzeni się strategii funkcjonowania jako student (strategie zachowania się studentów, sposób na przetrwanie zajęć pedagogicznych

grupy:

1. strategia kooperacji (podlizywanie się, podporządkowanie się optymistyczne, instrumentalizm, oportunizm)

2. strategie przetrwania (podporządkowanie się z dystansem, wyczekiwanie końca zajęć, obłaskawianie prowadzącego zajęcia, pozorowana aktywność)

3. strategie opozycyjne (zamaskowane nieposłuszeństwo, odmowa wykonywania zadań, sabotaż, zadawanie pytań na które prowadzący nie zna odpowiedzi, wycofywanie się)

- wyniki nie zawsze są proporcjonalne do wiedzy (istnieją bowiem przynajmniej dwie inne podstawy oceniania wszechobecne w szkole. Jedna odnosi się do tego, jak uczeń przystosowuje się do oczekiwań instytucjonalnych, druga dotyczy posiadania pewnych swoistych cech charakteru)

- powoduje, że program kształcenia jest nieadekwatny do rzeczywistej wiedzy studentów

- uświadomienie sobie przez studenta funkcjonowania „ukrytego programu” może ułatwić mu późniejszą pracę zawodową

Znaczenie dla a) nauczyciela akademickiego, b) studenta ma zjawisko programu ukrytego funkcjonującego w szkole wyższej?

Znaczenie dla nauczyciela akademickiego:

- przekazywana wiedza może być inaczej interpretowana niż założył to sobie wykładowca, rozbieżność poznawcza

- rozbieżność pomiędzy ustalonymi celami kształcenia a stanem faktycznym

- błędna ewaluacja a co za tym idzie powtarzanie błędów na kolejnych rocznikach

- pozorne rozumienie przekazu przez studentów, przechodzenie do kolejnej partii materiału

- nieświadome narzucanie studentom swoich przekonań, wpływanie na ich postawy

- manipulowanie lub bycie manipulowanym

Znaczenie dla studenta:

- przekazywane treści są interpretowane inaczej niż założył to wykładowca, błędne odczytanie intencji przekazu, niepełna wiedza

- interpretowanie pewnych wykładów jako ważniejszych lub mniej ważnych ze względu na tytuł naukowy prowadzącego

- student uczy się, że większe korzyści (lepsze stopnie) można odnieść mówiąc to, co „chce” usłyszeć nauczyciel niż to co on (student) faktycznie myśli

- uczenie się pamięciowe (zakuć-zdać-zapomnieć) wpływa na lepsze oceny w indexie niż studiowanie

- wpływa na relacje pomiędzy studentem a nauczycielem

- poczucie niesymetryczności pomiędzy teorią i praktyką, np. mówi się o relacjach partnerskich lub podejściu indywidualnym a w praktyce ich nie ma,

- może wpływać na poczucie niesprawiedliwości i krzywdy

- utrwalenie stereotypów związanych z „właściwym” zachowaniem się nauczyciela i studenta

2

---