43. PISOWNIA ŁĄCZNA CZĄSTEK -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście
Cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście pisze się łącznie z następującymi kategoriami wyrazów:
43.1. Z osobowymi formami czasowników
(robiłbym, posprzątałabyś, upiekłby, zapaliłybyśmy, zrzeszylibyście się)
43.2. Z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji bezosobowej
(robiłbym, posprzątałabyś, upiekłby, zapaliłybyśmy, zrzeszylibyście się)
| Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście z partykułami |
|---|
| ani |
| azali |
| bodaj |
| czy |
| czyż |
| gdzież |
| jakże |
| niech |
| niechaj |
| nuż |
| oby |
| Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami |
|---|
| aby |
| aczkolwiek |
| albo |
| albowiem |
| alboż |
| ale |
| ani |
| aż |
| ażeby |
| bo |
| byle |
| chociaż |
| choć |
| czyli |
| gdy |
| gdyż |
| iż |
| jak (= jeśli, gdy) |
| jakkolwiek |
| jako |
| jednak |
| jednakże |
| jeśli |
| jeżeli |
| lecz |
| nim |
| niż |
| ponieważ |
| przecież |
| skoro |
| tedy |
| to (= więc) |
| więc |
| zanim |
| zatem (= więc) |
| zaś |
| że |
43.5. W wyrazach porównawczych
| Pisownia łączna cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście w wyrazach porównawczych |
|---|
| jakby |
| jakoby |
| niby |
44. PISOWNIA ROZDZIELNA CZĄSTEK bym, byś, by, byśmy, byście
Cząstki bym, byś, by, byśmy, byście pisze się rozdzielnie z następującymi kategoriami wyrazów:
44.1. Po nieosobowych formach czasownika
a) po bezokolicznikach, np.
Skończyć by już warto tę budowę.
Pożyczyć byśmy mogli jacht.
b) po wyrazach o funkcji czasownikowej: można, niepodobna, trzeba, warto, wolno, np.
Można by to kupić.
Niepodobna by było go nie zaprosić.
Trzeba by pójść wreszcie do kina.
Wolno by było tam wejść.
Warto by było wybrać się na jakąś wycieczkę.
c) po formach bezosobowych zakończonych na -no, -to, np.
Zbrodnię odkryto by później.
Zamknięto by okna.
Zrobiono by to wcześniej.
Zastąpiono by dyżurnych.
d) po wyrazach: winien, powinien, np.
Dawno już winien byś przeprosić mamę.
Powinni byście mu pomóc.
Powinna byś już wyjechać na wakacje.
44.2. Po rzeczownikach, przymiotnikach, przysłówkach, liczebnikach, zaimkach (...)
44.2.1. Po rzeczownikach, przymiotnikach, imiesłowach przymiotnikowych, przysłówkach, liczebnikach, zaimkach innych niż przysłowne:
Samochodem byś chyba pojechał.
Czerwony by się zrobił ze złości.
Psa szczekającego by się nie wystraszył.
Prędko by nie znalazła takiego męża.
Trzech by nie dało rady.
My byśmy dokończyli.
44.2.2. Po zaimkach przysłownych, pytajnych i względnych, jak i odpowiadających im wskazujących:
| Pisownia rozdzielna cząstek bym, byś, by, byśmy, byście po zaimkach |
|---|
| dlaczego |
| dlatego |
| dokąd |
| dopóki |
| dopóty |
| dotąd |
| gdzie |
| jak (= w jaki sposób) |
| kiedy |
| którędy |
| odkąd |
| odtąd |
| skąd |
| stąd |
| stamtąd |
| tak (= w taki sposób) |
| tam |
| tamtędy |
| wtedy |
UWAGA: Jeśli ten sam wyraz w jednym kontekście pełni funkcję zaimka przysłownego, a w innym jest spójnikiem albo partykułą, to stosujemy odpowiednie rozróżnienie w pisowni, np.
gdzież by (= w którym miejscu? - zaimek pytajny), np. Gdzież by można było upchać te roczniki gazet?
gdzieżby
( = wcale nie — w znaczeniu partykuły retorycznopytajnej — czyżby?), np. Gdzieżby ona ci pomogła!
jak by
(= w jaki sposób by?), np. Jak by to zrobić, żeby się wszystkim podobało?
jakbyśmy
(= jeślibyśmy, gdybyśmy, jeżelibyśmy — w znaczeniu warunkowym ), np. Jakbyśmy byli we Wrocławiu, to was odwiedzimy;
jakby (= niby, jak gdyby — w znaczeniu porównawczym), np. Twarz jej była jakby maska;
jakkolwiek byś (= w jakikolwiek sposób byś — zaimek względny), np. Jakkolwiek byś teraz postąpiła, będzie źle;
jakkolwiekby (= chociażbyś — spójnik przyzwolenia), np. Jakkolwiekbyś nie miała czasu, zawsze odwiedź chorą koleżankę.
44.3. Cząstki bym, byś, by, byśmy, byście jako połączenie spójnika by z końcówkami -(e)m, -(e)ś itp.
44.3. Cząstki bym, byś, by, byśmy, byście występują także jako połączenie spójnika by z końcówkami -(e)m, -(e)ś, -(e)śmy, -(e)ście. Spójnik by jest równoważny spójnikom aby, ażeby, żeby, np.
Zaprosił go, by wystąpił z odczytem (= aby wystąpił z odczytem).
Zadzwoniła z prośbą, bym do niej przyjechała (= żebym do niej przyjechała).
Chcą, byśmy się tu zatrzymali (= żebyśmy się tu zatrzymali).
O pisowni końcówek -(e)m, -(e)ś, -(e)śmy, -(e)ście z poprzedzającymi wyrazami — zob. 42.
By jako samodzielny spójnik może wystąpić po innych spójnikach. Jego pisownia jest wtedy rozdzielna:
Podróżny dotarł do hotelu, ale by mógł zająć pokój, musiał wypełnić kwestionariusze.
Aby upewnić się co do spójnikowej funkcji by w powyższym zdaniu, należy to zdanie przekształcić w ten sposób, żeby każde podrzędne zdanie wprowadzone zostało oddzielnie własnym spójnikiem:
Podróżny dotarł do hotelu, ale musiał wypełnić kwestionariusze, by mógł zająć pokój.
Spójnik ale wprowadza zdanie musiał wypełnić kwestionariusze, spójnik by — mógł zająć pokój.
Spójnik by możemy też wymienić na spójniki aby, ażeby, żeby. Wtedy przekształcone zdanie będzie miało postać:
Podróżny dotarł do hotelu, ale żeby mógł zająć pokój, musiał wypełnić kwestionariusze.