Diagnoza rodziny jako środowiska wychowawczego

Czym jest rodzina?

• M.Izdebska: „ rodzina ot naturalna, mała grupa społeczna złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz więź uczuciowa. Rodzinę ujmuje się jako środowisko wychowawcze, w którym mają miejsce oddziaływania wychowawcze, zarówno zamierzone jak i nie zamierzone, gdzie w bezpośrednich relacjach między członkami rodziny dziecko przyswaja wiedzę o świecie, wartościach, normach moralno- społecznych, poznaje sposoby zaspokajania własnych potrzeb, rozwijania własnych zainteresowań.

• R.Mac : „ rodzina to grupa na tyle silna i trwała by stwarzać warunki do prokreacji i wychowywania potomstwa.

PORÓWNAJ: Jak te definicje mają się do dzisiejszego wzoru rodziny (nuklearna) i różnych jej odmian (konkubinat)?

Wychowawcza funkcja rodziny

1. Oddziaływania niezamierzone, obojętne wychowawczo (codzienność bez wpływu)

2. Oddziaływania niezamierzone, ale nieobojętne wychowawczo (codzienność z wpływem)

3. Oddziaływania wychowawcze zamierzone i ukierunkowane na realizowanie celów rodziny (podział)

4. Oddziaływania wychowawcze zamierzone, ukierunkowane na realizacje celów wychowawczych (postawy)

Problematyka badawcza diagnozy rodziny

Rodzina w perspektywie diagnozy jest niejednorodnym, wielowymiarowym obiektem rozpoznania: stanowi zbiór indywidualności, sieć interakcji i relacji interpersonalnych, sieć wzajemnych wpływów, układ bodźców i sytuacji wychowawczych, konstelację cech i warunków socjalnych i społeczno- kulturowych-jest wspólnotą o niepowtarzalnym i indywidualnym charakterze

Przykładowe obszary badań nad rodziną

• Układ ról i pozycji w rodzinie

• Podział władzy ,rozkład względów, autorytetu

• Więzi i relacje między członkami

• Rytm i organizacja życia

• Aktywność ogólna rodziny i indywidualnych jej członków.

• Normy i standardy zachowań uznanych w rodzinie

• Sposoby kontroli norm i wymagań

• Wzorce komunikacji

• Kulturowy styl życia rodziny

• Tradycje, obrzędowość , symbolika

• Warunki materialne

• Warunki bytowe i otoczenie

• Związki rodziny z innymi strukturami społecznymi

Zasady diagnozowania rodziny

• Zasada wartościującego charakteru diagnozowania rodziny (ocena systemu i jego funkcji)

• Zasada diagnozy pozytywnej rodziny (zasoby)

• Zasada uwzględniania kontekstu społecznego rodziny (tło)

• Zasada relatywności wpływu warunków środowiska rodzinnego (indyw. vs zbiorowość)

• Zasada holizmu poznawczego (całość)

• Zasada uwzględniania dynamizmu rodziny (cykle)

• Zasada autodiagnozy rodziny i jej członków (podmiot)

Strategie diagnozowania rodziny

• Diagnoza całościowa

• Diagnoza wybiórcza

Wywiad i ankieta – zdobywanie informacji o rodzinie

Najbardziej naturalna techniką pozwalającą zdobyć informacje o rodzinie jest bezpośredni wywiad z jej członkami. W arkuszu obserwacyjnym takiego wywiadu należy uwzględnić następujące dane:

• Fizyczne

• Fizjologiczne

• Formalne cechy języka

• Sposób bycia

Wybrane narzędzia diagnozy rodziny

• Kwestionariusz badania postaw rodzicielskich M.Ziemskiej

• Kwestionariusz do badania postaw rodzicielskich M.Plopy

• Analiza stylu wychowania w rodzinie M.Ryś

• Techniki projekcyjne

• Techniki werbalne

• Genogram

Kwestionariusz do badania postaw rodzicielskich M. Ziemska

Postawa rodzicielska; macierzyńska czy ojcowska- jest tendencją do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.

Zawiera 3 elementy:

• Poznawczy, intelektualny

• Uczuciowo- motywacyjny

• Behawioralny

Typologia postaw rodzicielskich M. Ziemskiej obejmuje postawy właściwe i niewłaściwe:

WŁAŚCIWE:

• Akceptacja dziecka

• Współdziałanie

• Postawa rozumnej swobody

• Uznanie praw dziecka

NIEWŁAŚCIWE

• Odtrącająca

• Unikająca

• Nadmiernie chroniąca

• Nadmiernie wymagająca

Punktacja:

Zdecydowanie słuszne S ,Raczej słuszne s

Zdecydowanie błędne B, Raczej błędne b

Przykładowe pytania:

• Rodzice zawsze muszą wszystko poświęcać dla swych dzieci……………….. S s b B

• Dziecko powinno wiedzieć, że rodzice je kochają……………………………. S s b B

• Dziecku nie trzeba okazywać zbyt wiele uczucia…………………………….. S s b B

• Życie rodzinne byłoby szczęśliwsze, gdyby rodzice dawali odczuwać dzieciom, że wolno im mówić wszystko, co myślą……………………………

Kwestionariusz do badań postaw rodzicielskich M.Plopy

M.Plopa wyróżnił następujące postawy:

• Akceptacji

• Autonomii

• Odrzucenia

• Nadmiernie wymagająca

• Nadmiernie ochraniająca

• niekonsekwentna

M. Plopa skonstruował dwa kwestionariusze:

1. Skala postaw rodzicielskich dla rodziców

2. Skala postaw rodzicielskich dla młodzieży (postawy rodzicielskie w ocenie dorastających dzieci 13-17 lat)

Analiza stylu wychowania w rodzinie M.Ryś

• Styl wychowania: sposoby postępowania rodziców wobec dzieci, dobór i wykorzystanie środków wychowawczych.

• Autorka zaproponowała dwa kwestionariusze: dla rodziny własnej i pochodzenia

• Wyróżniła 3 style: demokratyczny, liberalny, autorytarny

• W przypadku stylu liberalnego wyróżniła dwie jego skrajne odmiany: kochający i niekochający

Punktacja:

3 - zdecydowanie tak 2 - raczej tak 1 - raczej nie 0 - zupełnie nie

x - nie potrafię określić

Przykłady pytań:

• Daję dzieciom właściwą swobodę, dostosowaną do ich wieku

i odpowiedzialności

• Dziecko powinno wiedzieć dokładnie, czego od niego rodzic oczekuje; jest to ważniejsze niż mówienie dziecku, że się je kocha

• Jako rodzic mam obowiązek kontrolować relacje pozarodzinne moich dzieci i w razie potrzeby ograniczać je

•  Kocham moje dzieci i staram się im to okazywać

Techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodziny

• Projekcja: proces polegający na emitowaniu podniecenia (zgadnij kto ot wymyślił?) na zewnątrz przez przypisywanie własnych popędów, pragnień i uczuć innym ludziom i światu.

• Technika ta służy do oceny osobowości stanu emocjonalnego, stosunku, postaw oraz relacji międzyludzkich

• Projekcie stosuje się w formie graficznej, zabawowej, wizualno obrazkowej

Techniki werbalne

Techniki werbalne polegają na kończeniu rozpoczętych historyjek, baśni, opowiadań, dziecko opowiada czy dopowiada historyjki i bajki wyrażając dzięki mechanizmowi projekcji jego własne dążenia, postawy, emocje, które często są nieświadome (Wysocka. E 2006). Niektóre z nich to:

• Test niedokończonych historyjek

• Test zdań niedokończonych

• Rysunek rodziny

Test niedokończonych historyjek

Technika ta składa się z krótkich historyjek, z którymi zapoznaje się dziecko, jego zadaniem jest dopowiedzenie dalszego ciągu zdarzeń .np:

• Chłopiec sprzecza się ze swoim bratem. W tym momencie do pokoju wchodzi mama. Co się teraz stanie?

• Chłopiec otrzymał w szkole złą ocenę, smutny wraca do domu. Jak myślisz komu pokaże dzienniczek, ze złym stopniem? Kto będzie na niego najbardziej krzyczał?

• Chłopiec siedzi przy stole z rodzicami. W pewnej chwili ojciec się zdenerwował. Jak myślisz dlaczego?

• Chłopiec rośnie i staje się starszy. Jak myślisz czy chciałby jeszcze długo pozostać dzieckiem?

Test zdań niedokończonych

Testy zdań niedokończonych w pedagogice traktowane są jako testy wstępne, które przedstawiają jedynie zarys problemu i należy je „pogłębić” o inne skuteczniejsze techniki.

Np.

1. Moja mama…

2. W moim domu…

3. Przytulam się do mamy, gdy…

4. Gdy tata przychodzi do domu….

5. Chciałbym aby moja mama….

6. Moi rodzice są dla nmie…

Genogram

• Genogram to graficzny schemat przekazów transgeneracyjnych w rodzinie, podobny do drzewa genealogicznego. Ilustruje związki i relacje między krewnymi oraz ważne daty z życia członków rodziny.

• Genogram stosuje się głównie w terapii w celu diagnozy relacji w rodzinie oraz łatwego dekodowania.

• Genogram umożliwia poznanie dysfunkcyjnych "tradycji" rodzinnych, nieświadomie przekazywanych z pokolenia na pokolenie, takich jak trudności w związkach interpersonalnych, tendencje poligamiczne, alkoholizm. Pozwala także mniemać o wizji własnego życia badanej osoby, przekazanej przez rodzinę.

Symbole w genogramie:

Mężczyzna

Mężczyzna w wieku 32 lat

Kobieta

Kobieta w wieku 28 lat

Osoba zmarła

Osoba której płeć jest nieznana

Gej

Lesbijka

Obojętność

Harmonia w relacjach

Bliskie relacje

Bardzo bliskie relacje

Miłość

Zakochanie

Dystans emocjonalny

Niezgoda

Nienawiść

Konflikt

Zerwany kontakt, odcięcie się

Relacje ambiwalentne

Brak zaufania

Nadużycie

Nadużycie emocjonalne

Nadużywanie fizyczne

Lekceważenie

Manipulacja

Nadmierne kontrolowanie

Skupienie uwagi

Admiracja

Małżeństwo

Rozwód

Separacja

Separacja faktyczna

Separacja formalna

Unieważnienie małżeństwa

Narzeczeństwo

Narzeczeństwo kohabitujące

Narzeczeństwo w separacji

Długotrwały związek nieformalny

Romans poza związkiem

Ciąża

Poronienie naturalne

Poronienie sztuczne

Bliźnięta

Bliźnięta jednojajowe

Adopcja

Wychowywanie osoby nieprzysposobionej formalnie

Genogram

• choroby, w tym psychicznej (np. zakreskowana lewa połowa symbolu osoby),

• tendencji do alkoholizmu czy narkomani (np. zakreskowana dolna połowa symbolu osoby),

• wyjście z nałogu, podjęcie terapii (np. wykropkowana dolna połowa symbolu osoby),

• występowania przemocy, (opisać przy osobie ,która ją stosowała)

• homoseksualizmu (np. wewnątrz figury osoby wpisany jest trójkąt).

• Osoby zamieszkujące razem oznaczamy otaczając je wszystkie pętlą

Rysunek rodziny

Na podstawie rysunku rodziny możemy określić:

• Więzi emocjonalne w rodzinie

• Stopień zaspokojenia potrzeb psychicznych

• Postawy rodzicielskie prezentowane przez rodziców

• Stosowane metody wychowawcze

• Problemy w rodzinie np. molestowanie

Kryteria analizowania rysunku rodziny:

1. Kolejność rysowania postaci (ważność)

2. Przedstawianie osób znaczących (rozmieszczenie na kartce)

3. Relatywna wielkość postaci (agresja vs więź)

4. Ozdabianie postaci (kolory)

5. Symbolika barw (agresja/patologia/więź)

6. Relacje w rodzinie

7. Sposób rysowania (grubość kreski, linie)

Jak przeprowadzić badanie?

1. Nawiąż kontakt (nastrój, zaufanie, zmotywowanie)

2. Przygotuj pomoce (kartka, kredki, miejsce, brak gumki i linijki)

3. Instrukcja (prośba, dowolność, czas)

4. Obserwuj (dyskrecja, uśmiech, kolejność, czas na poszczególne postacie, staranność, komentarze słowne

5. Porozmawiaj o rysunku (wyjaśnij co narysowałeś, zacznij od pochwały, podtrzymaj rozmowę, zadowolenie z rysunku)