Promieniowanie jonizujące

-szybki efekt-> mutacje

-późniejszy efekt-> jonizacja wody

-szybki uboczny skutek

Podatność na promieniowanie -> w zależności od wieku, dawki absorpcyjnej – najwięcej zgonów u młodych osobników – skutki promieniowania zawsze zależą od wieku. Skutki widma zależą od jego energii, częstotliwości oraz długości.

1,24MeV najgorsze skutki –duża częstotliwość, duża energia.

1. Curie/Becquerele – czas rozkładu ilość rozpadów w jednostce czasu.

2. Ilość promieniowania zdolnego do wytworzenia określonego skutku (ilość jonizacji ładunków powstających w powietrzu).

3. Dawka absorpcyjna Ra i GY – REM roentgen equivalent men

4. Skutek biologiczny

500 R RTG śmierć szczura

50 R (N) też śmierć szczura

Dawka i rodzaj promieniowania mają znaczenie.

(RBE Relative Biology Effect)

Do określania RBE są potrzebne REM i Sivert.

Re – Culomb/kg

Ra powodujące śmierć

Bydło – 700 remów najbardziej oporne

Świnie – też oporne 850 remów

Konie – 900 remów

Owce – najbardziej wrażliwe

Znaczenie ma poziom metabolizmu i rodzaj tkanki

1. Dawka – pojedyncza duża groźniejsza niż dawki frakcjonowane.

2. Powierzchnia ciała – lokalne stosowanie lepsze, bo nie działa negatywnie na resztę organizmu. Od 2,5-4GY czyli 250-400 Ra śmiertelne, ale radioterapia to 40GY dzialanie tylko lokalnie + głowica lub pacjent w ruchu.

3. Szybkość podziału komórek

4. Faza rozwoju komórek

5. Hiperbaria

6. Halogenowanie pirymidyn powoduje mutacje – karcenogenezę, zwiększenie negatywnych skutków promieniowania.

7. Promieniowanie powyżej 10GY zabija konia. 0,5GY obrzęk komórek. Powyżej 0,5 GY naprawa uszkodzonego DNA, apoptoza, opóźnione destrukcje narządowe.

Promieniowanie jonizujące -> produkcja TGFbeta1 -> rozwój podścieliska łącznotkankowego -> fibroblasty i zwłóknienie. Stany ischemiczne

Skutki zależą od:

1. Dawki

2. Sposób ekspozycji

-Ostry syndrom popromienny jeśli działanie na całe ciało.

-lokalnie radioterapia – dawka absorpcyjna 40-70 GY najgorsze efekty po napromieniowaniu klatki piersiowej i jamy brzusznej co skutkuje zmniejszeniem liczby neutrofili, anemią, anoreksją, wtórne nowotwory złośliwe, pobudzenie neoplazji.

Opóźnione uszkodzenie narządowe – zwłóknienie nerek.

Ciąża + promieniowanie jonizujące – letalne dla embrionu (48-72h po zapłodnieniu). Do 9tyg. Embriogeneza, zmiany teratogenne. Po 9tyg. Uszkodzenia funkcjonalne OUN + bezpłodność + zapadalność na białaczki.

Noworodki – zahamowany wzrost kostny, anemia (hamowanie hematopoezy), mutacje, zwłóknienia, problemy z gojeniem ran, katarakty

Postępowanie w napromieniowaniu:

1. Zmniejszenie dawki

2. Stosowanie bariery ołowiowej lub wodnej

3. Oddalenie się od źródła promieniowania

Leki:

-antyoksydanty

-Amifostin, Tempol – ochrona przed skutkami promieniowania.

-pentoksyfilina –hamuje zwłóknienie

-inhibitory konwertazy angiotensyny

GMCSF

GCSF czynniki pobudzające hematopoezę podawane przy radioterapii.

Stymulatory 5-androstendiolu

Czynniki mechaniczne – uszkodzenia

1. Zamknięte pęknięcie stłuczenia

2. Otwarte rany cięte kłute, szarpane

3. Wstrząs – dysproporcja między średnicą naczynia, a objętością krwi.

Prąd – działanie na organizm zwierzęcy.

Może być stały lub zmienny. Mokre powierzchni są dobrymi przewodnikami. Nie wolno dotykać wewnętrzną powierzchnią dłoni, bo SEM przysysa i powoduje skurcz zginaczy.

Prąd o natężeniu 10mA przechodzący bezpośrednio przez serce powoduje śmierć

Prąd:

-bezpośredni – na układ bodźcoprzewodzący serca – węzeł SA – kompleks oddechowy pnia mózgu – nie dotykać częściami ciała blisko mózgu

-pośredni – ciepło – ilość ciepła odwrotnie proporcjonalna do oporu prądu.

Efekt termiczny mały -> efekt biologiczny duży.

Efekt elektrochemiczny – anoda martwica skrzepowa.

Piorun – wysoka SEM – zabija, niska SEM porażenie lub efekt cieplny.

Po porażeniu ciężarnej samicy brak efektów, ale poronienie po kilku miesiącach.

Błądzące woltaże w oborach – krowy piją niechętnie, bo mają ładunki na poidłach – hamowanie częstości i długości pobieranie wody.

Temperatura – efekty jej działania

-oparzenia -> lokalne Compustio

I. erytromatosum – powierzchowne warstwy naskórka

II. Bullosum – uszkodzenie naskórka – odklejenie

III. Necrotica – uszkodzenie skóry na różnej głębokości – duża utrata wody, duży zasięg, mineralizacja oparzonych tkanek-> efekt toksyczny składników mineralnych, wstrząs hipowolemiczny + toksyczny

1. Carbonisatio

Neutropenia, sekwestracja neutrofili, RFT , immunosupresja.

Hipertermia

-wzrost stężenia Hb, pH krwi, RBC bo utrata wody

-hiperpnoe i tachykardia, uszkodzenie nerek

Hipertermia to wstęp do udaru cieplnego.

Odmrożenia – congelationes stadia – od jeden do 3 tak jak w oparzeniach, ale czwarte to quatrogradas.

Odmrożenia trwałe

Periones – odmroziny

Prostracja cieplna – wyczerpanie cieplne w wysokiej temperaturze środowiska. Po silnym wysiłku utrata jonów chlorkowych, silne osłabienie mięśni, drętwienie.

Hit cremp -> drętwienie cieplne spazmy skurcze mięśni w następstwie ciężkich wysiłków -> silne pocenie ->odwodnienie-> podanie elektrolitów konieczne!

Udar cieplny – pyrexia-> kollaps

Spadek tolerancji wysiłkowej

Zmiany stosunku stężeń ATP i fosforanu kreatyniny na skutek oparzeń.

Allopurinol – antyoksydacyjny preparat ogranicza RFT przy rozległych oparzeniach -> odwracanie stresu oksydatywnego .

Nic nie jest tak użyteczne jak słońce i sól.

Hiperbaria

Fizjologicznie 1013hPa.

Zbyt wysokie może być szkodliwe – uderzenia fal ciśnienia przy huraganach.

Hipobaria

Obniżenie ciśnienia np. na wysokości – choroba mostkowa krów –Anglia. Powyżej 3000 m.n.p.m zmniejszenie pO2, i silny skurcz naczyń krwionośnych, mała dostępność tlenu i odruchowy skurcz naczyń na skutek hipoksji, bo w płucach jest odwrotnie niż w reszcie organizmu na skutek hipoksji. Reszta organizmu w hipoksji ma rozszerzone naczynia.

Pole elektromagnetyczne

Fermy pod wpływem pola elektromagnetycznego notują spadek implantacji zarodków, ale zwiększoną zapładnialność.

KSENOBIOTYKI

Dosis sola facit venenum

Najbardziej uszkadzane narządy: wątroba, serce, mózg, nerki, szpik.

Kategoryzacja trucizn:

Gastro, kardio, neuro, hepato, pulmo, nefro toksyczne – związki o bardzo szerokim spektrum.

Trucizna – substancja w określonych warunkach uszkadzająca organizm, na drodze chemicznej, każdy nadmiar substancji jest trucizną.

Uszkadzanie bezpośrednio lub drażniące.

Najbardziej podatnymi komórkami są

-komórki kanalików bliższych nerek

-neurony Purkiniego

-nabłonek oskrzelików

-najbardziej wrażliwe miejsca w wątrobie – zrazik – komórki wokół żyły centralnej, bo tam największe stężenie metabolitów toksycznych; hepatocyty okołwrotne

RFT zawsze powstają przy detoksykacji – brak redukcji NADPH, glutationu, spadek stosunku NAPDH do NADP. RFT = produkty uboczne metabolizmu trucizn. Reakcje z makrocząsteczkami, białkami, kwasami nukleinowymi - trwałe uszkodzenia komórek.

Reaktywne metabolity -> nabywają cech karcynogenów

Rozwój zatruć zależy od:

1. Dawki

2. Drogi wprowadzanie

3. Rozpuszczalności w płynach ustrojowych = najbardziej toksyczne są rozpuszczalne w tłuszczach

4. Kondycji, stanu zdrowia

5. metabolizmu

Wrażliwośc tkanek jest wybiórcza.

Ostre uszkodzenia toksyczne toksyczne powodują obrzęk narządów, który cofa się w degeneratio lub necrosis.

Podziały trucizn

Ze względu na pochodzenie

-egogenne

-endogenne – amoniak z cyklu Krebsa, ciała ketonowe w ketozie

Mechanizm uszkodzenia

-drażniące, żrące

-miąższowe np. bardzo toksyczny jest chloroform, czterochlorek węgla

-OUN np. narkotyki, inhibitory acetylocholin esterazy, opioidy

-upośledzenie oddychania na różnych poziomach np. saponiny i babeszia hemoliza, cyjanki i azotyny niedotlenienie przez zblokowanie enzymów oddechowych

Uszkodzenia narządowe

-hepato nefro……….

Dychotomia w działaniu trucizn

Toksyna botulinowa: botulizm toksyczny, infekcyjny, przyranny

Dystonia to zwiększone napięcie strun głosowych spowodowane botuliną

Zez – ambliopia – leniwe oko, słabe

Akomodacja brak błębi widzenia

Blefarospazm = tiki

Dysfonia

Tetrodo toksyna znosi potencjał błonowy

Paration – związek fosforoorganiczny, insektycyd, pierwowzór związków bojowych.

Arsen jest w płynie Fowlera blokuje enzymy łańcucha oddechowego, powoduje demielinizację włókien i spadek produkcji glukozy, wchłanianie magnezu.

Arsen->arginina, metionina

Niedobór arsenu powoduje spadek metabolizmu białka.

Selen jest potrzebny z witaminą E, ale nadmiar działa toksycznie na OUN – choroba Langehricta.

Trucizny pochodzenia roślinnego

Rośliny mają zmienną toksyczność w zależności od podłoża, składników mineralnych.

Azotany->azotyny-> met hemoglobinemia

Części roślin – kłącze do kompotu, liść do rabarbaru.

Faza rozwoju, stan wyuszenia, np. jaskier wilgotny truje a suchy nie.

GLIKOZYDY

Zawierają glukozę.

• Cyjanogenne

Kwas pruski HCN, silne zatrucia koni dzikimi wiśniami – Ameryka

Sorgo – rośliny różowe – drgawki, przyspieszone oddechy, tym wiecej im bardziej sucho – dużo azotanów.

• Saponinowe

Czerwony kąkol – karboksyatraktylozyd

Szkarłatna uszkadza błony śluzowe żołądka – gastroenteritidis silna hemoliza krwinek.

• Oleju gorczycznego

Stany zapalne żołądka i jelit, kolki, sraczka.

ALKALOIDY

Łubin

Jaskier

Kaczeńce

Wilcza jagoda

Atropina – przy biegunkach powstrzymuje perystaltykę, hamuje receptory muskarynowe w przewodzie pokarmowym

Strychnina wyłącza hamowanie w OUN

Skopolamina

Nikotyna

Atropina ze skopolaminą są z lulka czerwonego, bielunia dziędzierzawy – parasympatykolityczne, powodują stany psychotyczne.

Toksyczność nawozów

Największa potasowych i azotowych.

Siarczan amonu, mocznik – mniej toksyczne

Azot najbardziej toksyczny

Nieorganiczne sole azotowe powodują silną stymulację wegetacji

Pszenica kumuluje azotany, które przechodzą w azotyny i SA karcynogenne.

Bydło często się truje azotanami, a owce rzadko. U bydła powstaje met hemoglobinemia – postać chroniczna to spadek mleczności, przyrostów, poronienia.

Inne rośliny magazynujące azotany to rzepak, kukurydza, owies, burak cukrowy.

Toksyny biologiczne

-endotoksyny i egzotoksyny bakteryjne

-jady

Jad pszczół

-ostre zatrucia u koni apaminą – neurotoksyczne

-degranulacja mastocytów

-melityna hemolizująca

-fosfolipaza A2, hialuronidaza

Ptasznik, kobra – w ich jadach trucizny blokujące błonę postsynaptyczną – porażenie wiotkie.

Kobra – jad kardiotoksyczny, bo działa na b łony komórkowe kardiomiocytów.

Ropucha – toksyny dają stany zapalne, zmiany zwyrodnieniowe – batrachotoksyna (żądląca żaba), bufo toksyna podobna do bufo taniny z naparstnicy działa jak oksytocyna.

Plankton też może produkowac toksyny.

Mykotoksyny

Aspergillus flavus

Alfa toksyny B1 i G2 – na ziarnach kukurydzy, orzeszkach ziemnych, mogą je zjeść kaczęta psy świnie. Na kaczętach próba biologiczna – po 3 dniach wypadają lotki.

Ostre zatrucia powodują 3 typy zmian:

-fibroza

-rozrost przewodów żółciowych, zaburzenia syntezy białka

-chroniczne – karcynogeny – indyki, świnie, bydło – guzy wątroby- upośledzenie koagulacji – krzepnięcia

Im wieksza susza tym więcej aflatoksyn powstaje.

Sporodesmina

Fotouczulenia u koni i krów

LIPCÓWKA U KONI

Grzyby komensale

Namnożenie na trawach pod wpływem wilgoci wydzielana sporodesmina

Brak widocznych toksycznych objawów, chyba, ze zwierzę, ma uszkodzoną wątrobę i nie może metabolizować chlorofilu – etap metaboliczny, zmian morfologicznie nie ma.

Filoerytryna powstająca z chlorofilu – brak dalszego metabolizmu – powstaje fotouczulenie – fluorescencja wzbudzona przez UV w skórze. Uszkodzenie naskórka na kłębie, szyi, łopatkach, jest świąd. Stosuje się glikokortykoidy, maści. Przywrócenie zdolności detoksyfikacyjnych w wątrobie, zmiana pastwiska i niewystawianie na UV.

Ergotamina ze sporyszu

Ergokryptyna i ergokryptyna.

Pasożyt żyta powodujący u starszych kobiet silne kurczenie naczyń obwodowych i uniemożliwienie odpływu krwi.

Konie, krowy – poronienia, bo zwiększenie kurczliwości macicy.

Ogień św. Antoniego

sFacelia tyfina infekuje kostrzewę, powoduje chorobę wyniszczeniową krów – pochodna kwasu lizergowego + ergotamina.

Fuzarium – pleśń

Zearalenon – estrogeny pseudoruja u świń, obrzęk sromu, zwiększenie wielkości gruczołu mlekowego.

Trichoteceny – konie leukoencefalomalacja – rozmiękczenie istoty białej wywołanej przez pleśń.

Bydło – Fusarium solani – toksyna podobna do furanu – w przewodzie pokarmowym furan uwalnia się, wydostaje się do układu oddechowego – zmiany zapalne płuc powstają. – ostre śródmiąższowe pneumonistis.

Muskaryna – muchomor sromotnikowy niebezpieczny dla bydła – Amonida phyloides – zapalenie trawieńca wywołuje i jelit. Nefropatia.

Halucynogenne grzybki atakuja trzustkę

Akonityna

Aflamonidyna ->neurotoksycznie – dezintegracja jąder komórkowych.

Tiaminazy – roślinne toksyny – enzymy w paprociach rozkładają witaminę B1, powodują encefalopatie, encefalomalacja, trombocytopenia u koni.

Bydło – Amprolium – kokcydiostatyk antywitamina B1.

Podział trucizn wg uszkodzeń narządowych

Uszkadzające lokalnie – skóra, błony sluzowe np. kwasy, zasady, sole, toksyny to np. bufalotoksyna, jad pszczół, pająki – czarne plamy, fenol, kwas karbolowy, wstrząs, depresja, łzawienie, rhinitis, coniunctivitis.

Stany z obajwami gastroenteritis

Arsen – arsenian ołowiu, zieleń paryska w sprayach owadobójczych – parazytocydy na pchły, kleszcze. Kwas arsanilowy – drób, świnie – stymulator wzrostu powodujący ciężkie zatrucia ze stanami krwotocznymi.

Sól kuchenna – dla świń i młodego drobiu nawet izotoniczne r-ry; swinie na terenach, na których daje się solankę do picia -> slepota, drgawki, opistothonus, eozynofilia, encephalitis.

Na -> zatężenie w mózgu skutkuje wzrostem ciśnienia osmotycznego w mózgu, neurosclerosis + nephritis

Przezuwacze – mocznik, w paszy jest do 2,5% ; jeśli taką paszę dostaną świnie to padną. Zmiany krwotoczne w jelitach, ale tez w OUN.

Charakterystyczne ciężkie zapalenie końcowej części jelita krętego.

Nikotyna – trucizna dla psów

Siarczan nikotyny – przeciwko robaczy środek – parasympatykolitycznie,

Alkaloidy – skopolamina, atropina – na receptory muskarynowe w układzie pokarmowym

Atropa Belladonna – pokrzyk wilcza jagoda

Datura Stramonium - bieluń dziędzierzawa

Hyoscyanus Niger – lulek czarny

(to są psiankowate)

G

Solanum w Polsce jaśmin – Cestum durum zły dla koni

W USA jaśmin kumuluje glikozydy podobne do witsminy D3 i magazynuje przy okazji wapń po zatruciu zatrucie wapniem.

Wzrost stężenia wapnia powyżej 27mg/dl

Olej rycynowy – Ricinus communis trucizna silnas jak toksyna botulinowa. Działa jak egzotoksyna bakteryjna.

Utrata toksofory powyżej 65styop. Efekt toksyczny daje toksofora, haptofora wytwarza oporność.

Taniny dębów – zatrucia krów liścmi, żołędziami – przeciwbiegunkowo dla krów, ściągająco jak pirogalol.

Taniny są przetwarzane w bydle z związki fenolowe powodujące parcie na kał bez kału – tenesmus / constipatio + polidypsja, poliuria, blade nerki, powiększone, obraz chorobo rozpoznawczy – inne zwierzęta, nie mają żwacza i nie ma takiego przetwarzania tanin.

Oleandyna – neryna z oleandru – zatrucie wykałaczkami – kardiotoksycznie, nieżyt, stany kataralne pp, wybroczyny petechiae, ecchymoses

Trojeśc Asklepias – koncepcja komórkowa choroby, zawiera kalo tropinę, kalolitynę, ludliforminę, muskarynę. Rozszerzenie źrenic, odór z pyska.

Chrząszcze pęcherzykowe padłe jako składnik karmy truja konie, ale nie żyją w PL. Zawierają kantarydynę i SA nefrotoksyczne - akantoliza

Hepatotoksyczne

Fosfor – nawozy fosforanowe – 2h po wysianiu pszenicy zatrucia ptactwa – otępienie, anoreksja, zapach czosnku, zatrucia fosforem jako składnik trucizn deratyzacyjnych.

Fosforany nawozowe ale częściej zatrucia azotanami

Tężyczka – dużo potasu, który jest antagonista magnezu

Czterochlorek węgla to standardowa trucizna do wywoływania laboratoryjnych zatruć wątroby. Staje się hepatotoksyczny po metabolizmie

Proliferacja nabłonka przewodów żółciowych.

Hepatitis toxica-> fotodermatitis – zwierzęta hiperpobudliwe na UV.

Fenotiazyna – dawniej dobry środek p/pasożytniczy dla źrebaków

Fenantinidium – p/trypanosomiazie chorobie tropików

Gossypol - z nasion bawełny – trujący dla świń, obrzęk ściany pęcherzyka żółciowego

Kąkol – agrostema gitago chwast zó© zawiera karboksyatraktylozyd z nasion kąkolu – bóle jelitowe, spadek siły mięśni, ostre3 hepatitis

Alkaloidy prylizydynowe – wrotycz hepatotoksyczne zmiany, okluzja żyły centralnej, syndrom Buddhilego. Hiperpodatność na stany geoplastyczne

Wilczomlecz truje krowy – lekka żółtaczka i depresja

Łubin

Lupinina

Lipinidyna

Spaktuladyna

Zatrucie gorzkim łubinem, lupinoza

Na łubinie rośnie grzybek, na grzybku leptostomiformis –obłąkanie i szaleństwo.

Alkaloid anagaryna teratogennie – choroba krzywych cieląt, skolioza, artrogrypoza, torticollis.

Teratogenne

Anabazyna z tytoniu dla świń

Pietrasznik – konina szybka śmierć + teratogenność

Wyka + łubin dodatkowe źródło azotu wzbogacenie gleby w azot u ludzi fowizm. Uczulenie na pyłek wyki

Nefrotoksyczne

Sulfonamidy

Szczawiany z rabarbaru, rzewienia, amarantusa

Glikol etylenowy substrat dla dehydrogenazy alkoholowej odtrutka to alkohol etyl;owy ataksja polidypsja hipokalcemia

Kardiotoksyczne

Selen

Astrgalus

Astry

Mleczna wyka

Jagnięta

Konie krowy zapalaenie kardiomiocytów, świnie zastoinowe porażenie krawiwenia

Intensywne krawienie

Dikumarol – koniczyna słodka bo kumaryna antagonizuje działanie witaminy K

Konie odporne bydło nie.

Próba biologiczna na królikach, bardzo wrażliwe psy

Orlica – antykoagulant

Ptakfilozyd – karcynogen powoduje BPV

Tiaminaza

Anemia nadmiar molibdenu na terenach bagnistych podawac CuSO4 co zmniejszy przyswajanie Mo.

Koty wrażliwe na cebulę mają anemie, poty,

Zaburzenia kości i zebów

Chroniczna ostra fluoroza u bydła tam gdzie są eksploatowane fosforany tam nadmiar fluoru

Cetkowane uszkodzenia zebów

Monofluorooctan – psy

Hiperkalcemicznie jaśmin

Wyłysienia

Związki talu np. siarczan talu pestycyd depilująco dla psów

Chlorowane dibenzodioksyny –

Neurotoksycznie’

Strychnina antagonizuje glicynę

Traganek kołowacizna u koni

Skrzypy – koński ogon Equisetum –neurotoksyczny dla koni parcie na kał wodnistyr

Pietrasznik

Szczwół plamisty

Lędźwian – jako strączkowa ale może truć, latyryzm – porażenia nerwów ślepota bydła

Zatrucia Reigrasem w sianie z larwami pasożytów powoduje zatrucia Aquyina agrostis obleniec na obleńcu Corynebacerium

Pb Hg