SYSTEM OPIEKI NAD DZIECKIEM I RODZINĄ
Polska jednocząc się z Europą musi dostosować się do międzynarodowych uregulowań również w dziedzinie opieki nad dzieckiem. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Europejska Konwencja Praw Człowieka określają rodzinę jako – naturalną i podstawową komórką społeczną, której należy udzielić pomocy w opiece i wychowaniu dzieci. Dokumenty podkreślają autonomię rodziny oraz pierwszeństwo rodziców w wychowaniu. Jedną z konsekwencji tak pojętej roli rodziny jest podkreślenie w Konwencji Praw Człowieka podstawowego prawa dziecka do poznania swoich rodziców i pozostawania pod ich opieką – zwana prawem dziecka do rodziny. Opieka nad dzieckiem i rodziną jest częścią systemu pomocy społecznej a głównym organizatorem tych działań są Samorządy gminne oraz powiatowe; do gminy należy zabezpieczenie podstawowych potrzeb rodzin i dzieci mieszkających na jej terenie, a zadania specjalistyczne (np. pomoc dziecku, które musi być odseparowane od rodziny) powierzono starostom powiatów. Do kompetencji województwa należy nadzór nad realizacją tych zadań oraz instytucjami pomocy społecznej. Reforma administracyjna wprowadzona 1. I. 1999 r. zapoczątkowała przekazanie systemu opieki nad dzieckiem z MEN do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej i umożliwiła przydzielenie wszystkich kompetencji opiekuńczych samorządom lokalnym. Pro rodzinną reformę opieki wyznaczyły takie cele jak:
- niepreferowanie instytucji oświatowych lecz wspieranie rodziny systemem profilaktyki i opieki;
- obarczanie odpowiedzialnością za los dziecka osoby najbliższe (rodziców, rodzinę bliższą i dalszą) a dopiero potem środowisko lokalne;
- poszerzanie oddziaływań najtańszych form profilaktyki, np. programów profilaktycznych, zajęć pozaszkolnych, poradnictwa;
- podniesienie jakości usług profilaktycznych i opiekuńczych a także wprowadzenie nowych kameralnych form opieki i wychowania.
Zadania związane z opieką nad dzieckiem zostały zapisane jako zadania realizowane przez powiat. Na szczeblu powiatu instytucją odpowiedzialna za realizację zadań z zakresu pomocy rodzinie jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Jest ono również organizatorem i koordynatorem działań związanych z prowadzeniem placówek opiekuńczo – wychowawczych, ośrodków adopcyjno – opiekuńczych oraz rodzin zastępczych.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1. IX. 2000 r. /Dz. U. 2000. nr 80, poz. 900/ reguluje typy; zasady działania i organizację placówek opiekuńczo – wychowawczych. Rozporządzenie stanowi, że powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka lub lokalizację placówki jest organizatorem różnych rodzajów opieki i reguluje standardy usług opiekuńczo –wychowawczych świadczonych w placówkach. Działania podejmowane w placówkach uwzględniają różny charakter opieki:
- opiekę dzienną – czyli wspieranie rodziny przez objęcie dziecka w placówce działaniami wychowawczymi, opiekuńczymi i edukacyjnymi;
- opiekę całodobową – jeżeli potrzeby dziecka nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym;
- opiekę doraźną – rozumianą jako krótkotrwałą opieka całodobową, której celem jest zdiagnozowanie sytuacji dziecka;
- hostele – czyli baza noclegowa czynna całą dobę, kiedy dziecko ze względów rodzinnych musi czasowo zamieszkać poza swoją rodziną;
opiekę w rodzinach zaprzyjaźnionych – czyli wspieranie działań placówki przez rodziny obce, na zasadzie wolontariatu.
W omawianym rozporządzeniu wyróżnia się placówki podejmujące specyficzne działania wobec dzieci o różnych potrzebach. Placówki współpracują z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie przygotowując dzieci do samodzielności i utrzymując kontakt z rodziną. Działania podtrzymujące więź dziecka z rodziną mogą umożliwić powrót dziecka do rodziny. W placówkach opiekuńczo – wychowawczych planowo zatrudniony jest pracownik socjalny odpowiedzialny za pracę z rodziną dziecka i podejmujący działania niezbędne do unormowania jego sytuacji rodzinnej.
Indywidualizacja oddziaływań wychowawczych wyraża się w prowadzeniu przez wychowawcę karty pobytu dziecka i opracowaniu przy udziale dziecka indywidualnego planu pracy.
3. Placówki rodzinne – umożliwiają wspólne wychowanie i opiekę dzieciom, które nie mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej. W placówce rodzinnej może przebywać od 4 do 8 dzieci w różnym wieku pozbawionych opieki rodziców naturalnych. Dzieciom zapewnia się kształcenie oraz wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego. Placówki rodzinne to najczęściej rodzinne domy dziecka.
Inne rozporządzenie: Rady Ministrów z dnia 26. IX. 2000 r. w sprawie rodzin zastępczych. Rozporządzenie reguluje:
1. Szczegółowe zasady doboru rodzin zastępczych.
2. Zasady działania i finansowania rodzin zastępczych.
3. Zasady, warunki i kryteria przyznawania pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej.
4. Zasady przyznawania rodzinie zastępczej, pełniącej zadania pogotowia rodzinnego, wynagrodzenia z tytułu pozostawania w gotowości do przyjęcia dziecka albo z świadczonej opieki i wychowania.
Rodzina zastępcza kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw; zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania podobne do warunków w rodzinie naturalnej.
Pierwszeństwo w pełnieniu funkcji rodziny zastępczej mają osoby spokrewnione, spowinowacone z dzieckiem lub wskazane przez rodziców dziecka jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka. W rodzinie zastępczej umieszcza się w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci stosując zasadę nierozłączania rodzeństw – chyba, że wymaga tego dobro dziecka.
Na mocy rozporządzenia zostały też wprowadzone rodziny zastępcze pełniące zadania pogotowia rodzinnego przygotowane do okresowej opieki nad dziećmi. Obecnie przyjmowane są do nich dzieci małe. Rodziny zastępcze pełniące zadania pogotowia rodzinnego otrzymują wynagrodzenie za swoją pracę w wysokości 120 % podstawy wynagrodzenia w czasie sprawowania opieki nad dziećmi i 80% wynagrodzenia w okresie gotowości na przyjęcie dziecka.
Placówki rodzinne np. rodzinny dom dziecka ? jego zadania:
- tworzy jedną wielodzietną rodzinę dla dzieci, dla których nie znaleziono rodzinny zastępczej.
- wychowuje dzieci
- umożliwia wspólne wychowywanie i opiekę licznemu rodzeństwu
- zapewnia dzieciom kształcenie
- ustala zasady kontaktów z rodzicami w porozumieniu z sądem
§ 5. 1. Placówka opiekuńczo-wychowawcza typu rodzinnego, zwana dalej "placówką rodzinną":
1) tworzy jedną, wielodzietną rodzinę dla dzieci, którym nie znaleziono rodziny zastępczej lub przysposabiającej;
2) wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się;
3) umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu;
4) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych;
5) ustala zasady kontaktów dziecka z rodzicami w porozumieniu z sądem, centrum pomocy i ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym.
2. Placówka rodzinna współpracuje z ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym i centrum pomocy w celu sprawowania lepszej opieki nad dzieckiem i jego wychowania.