27. Immunomodulacja

Środki immunomodulujące (korygujące funkcje układu odpornościowego) stosuje się w profilaktyce i leczeniu chorób zakaźnych, nowotworowych oraz w leczeniu niedoborów odporności.

Immunostymulatory bakteryjne i preparaty naśladujące ich działanie

• Indukują nieswoiste mechanizmy

• BCG – atentowany szczep prątka bydlęcego – szczepionka przeciwko gruźlicy u człowieka

• Adiuwant

• Aktywuje monocyty i makrofagi

• Stosowany w leczeniu powierzchniowego raka pęcherza moczowego

• Dipeptyd muramylowy – składnik ściany kom. Mycobacterium

• Adiuwant

• Zwiększa nieswoista odporność na zakażenia bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze

• Objawy uboczne: gorączka, senność

• Analogi stosowane w klinice:

• murabutyd – brak właściwości pirogennych;

• pochodne lipofilne łatwo wbudowywane do liposomów

• działają gł. na makrofagi

• Oligodeoksynukleotydy zawierające niemetylowane sekwencje CpG

• rozpoznawane przez receptor charakterystyczny dla komórek żernych, dendrytycznych i limfocytów B

• silnie aktywują ww. komórki

• leki przeciwalergiczne; przeciwnowotworowe; składnik szczepionek przeciwko chorobom zakaźnym

• Polinukleotydy – dwie nici nukleotydów

• Imitują dwuniciowy RNA – stymulują produkcje IFN

• Aktywują kom. NK

• poli I:C oraz poli A:U

• związki toksyczne

• leczenie chorób wirusowych

• LPS (endotoksyny) – składnik ściany bakterii Gram-ujemnych;

• 3 składniki: lipid A, cz. rdzeniowa – wielocukrowa, łańcuch O – cukrowy

• Nieswoiście aktywuje limf.B, makrofagi i limf. T

• Toksyczny: gorączka, spadek ciśnienia, obj. grypopodobne; objawy wstrząsu septycznego

• Inne

• Zabite bakterie, ich lizaty lub elementy bakteryjne

• Wzmaganie odporności w nawracających lub przewlekłych zakażeniach o różnej etiologii

• Rzeczywista użyteczność trudna do oceny – brak rzetelnych badań klinicznych

• Broncho-Vaxom, Buccalin, Luivac, Uro-Vaxom ;]

• Wykorzystywane w leczeniu nowotworów – picibanil (Streptococcus) aktywuje kom.NK, makrofagi, przyspiesza krwi otworzenie po napromieniowaniu.

Immunostymulatory izolowane z grzybów

Lentinan:

• Indukuje aktywność przeciwnowotworową makrofagów

• Zwiększa aktywność kom.NK

• Leczenie niektórych nowotworów (w Japonii)

Immunostymulatory roślinne

Ekstrakty z jemioły:

• Uzupełnienie leczenia nowotworów

• Nawracające zakażenia dróg oddechowych

• Zakażenia WZW typu C

Jeżówka (Echinacea):

• Pobudza makrofagi

• W profilaktyce i terapii wspomaganej infekcji GDO

Wyciąg z aloesu:

• Wspomaganie terapii przewlekłych zakażeń bakteryjnych w dermatologii i laryngologii

Probiotyki

• Żywe mikroorganizmy, które spożywane w odpowiednich ilościach, mogą wywierać korzystny wpływ na organizm człowieka, np. poprawa równowagi mikroflory jelitowej.

• Najczęściej stosowane – pałeczki kwasu mlekowego

• Konkurują z patogenami o receptory na komórkach bakteryjnych

• Wytwarzają związki o działaniu przeciwbakteryjnym

• Współzawodniczą z innymi mikroorganizmami o składniki odżywcze

• Zakwaszają treść jelitową hamując wzrost niektórych b. chorobotwórczych

• Wzmacniają mechanizm odporności w obrębie błon śluzowych

Immunomodulatory syntetyczne o małej masie cząsteczkowej

Imikwimod działanie przeciwnowotworowe

• stymuluje wytwarzanie IFN

• aktywacja kom. NK

• leczenie kłykcin kończystych, raka podstawno komórkowego, zmian przednowotworowych

Lewamizol przeciwpasożytniczy

• wpływa na makrofagi, neutrofile i limfocyty T

• wzmaga chemotaksję, przyleganie kom. żernych oraz aktywuje ich zdolność do fagocytozy i mech. cyt.

• u pacjentów po resekcji raka okrężnicy; razem z 5-FU

• efekty działania widoczne po wielomiesięcznym, regularnym stosowaniu

Inozyna pranobeks indukuje różnicowanie i aktywację limf.T

• stymuluje makrofagi i kom. NK

• działanie przeciwwirusowe

• mała toksyczność

Retinoidy pochodne wit.A

• wzmagają wytwarzanie przeciwciał

• nasilają cytotoksyczność limf.T

• przeciwzapalne

• działanie antyangiogenne

• leczenie ostrej białaczki promielocytarnej

Talidomid hamuje wytwarzanie cytokin

• wzmaga aktywność kom.NK; aktywuje Th2, hamuje Th1

• Hamuje angiogenezę

• Leczenie trądu i szpiczaka

• Przyspiesza gojenie aftów, zmniejsza objawy kacheksji, łagodzi przebieg GVH

Inne cymetydyna – bloker rec.H₂ histaminowych (leczenie ch. wrzodowej żołądka i dwunastnicy)

• kw. acetylosalicylowy – zmniejsz wydzielanie IL-4 przez limf.T CB4+

• statyny – obniżają st. cholesterolu we krwi, zmniejszają ekspresję MHC II na k. śródbłonka i makrofagach

• salbutamol – agonista rec. β₂ – rozkurcza oskrzela

• cyklofosfamid – może działać immunostymulująco

Naturalne stymulatory odpowiedzi immunologicznej

Cytokiny stosowane w onkologii, chorobach zakaźnych i autoimmunizacyjnych

• interferony, IL-2, TNF, stymulatory krwiotworzenia

Hormony grasicy dojrzewanie limf.T (tymozyna, tymulina, tymopentyna, okapeptyd)

Prep. Ig-podobne stwardnienie rozsiane, zespół Guilliana-Barrego.

• profilaktyka przewlekłej białaczki szpikowej wywodzącej się z limf.B; infekcji HIV; we wczesnym okresie po przeszczepieniu szpiku

• przeciwciał antyidiotypowe obecne w tych prep.:

• blokują rec. na monocytach i makrofagach

• hamują aktywację limfocytów B autoreaktywnych

• blokują p-ciała patogenne odpowiedzialne za autoimmunizację

• zapobiegają tworzeniu kompleksów atakujących błonę przez niszczenie skł.dopełniacza

Tuftsyna wzmaga fagocytozę i aktywuje monocyty, makrofagi, granulocyty i kom.NK

• przewlekłe infekcje bakteryjne

Immunomodulujący wpływ niektórych czynników na funkcje układu odpornościowego u osób zdrowych i w chorobach

Wysiłek fizyczny

• umiarkowany, ma korzystny wpływ na ukł. odpornościowy

• wzrost ilości neutrofilów we krwi.

• Wzrost aktywności kom.NK

• Za mobilizację ukł. odpornościowego w czasie wysiłku odpowiedzialne są hormony rdzenia nadnerczy

• Większe st.IL-6 we krwi

Karmienie naturalne a ukł. odpornościowy dziecka

• W siarze i w dojrzałym mleku kobiecym znajduje się bardzo dużo leukocytów – pozytywne oddziaływanie na ukl. odp. dziecka

• Reaktywność w stosunku do antygenów transplantacyjnych matki jest osłabiona

• Przeszczepy od matki przeżywają dłużej niż od ojca

Przetoczenia krwi

• Przetaczanie pełnej krwi potencjalnym biorcom przeszczepów zmniejsza ryzyko odrzucenia przeszczepu

• Dwojaki charakter hamującego wpływu przetoczeń krwi na reaktywność imm.:

• Swoisty - rozwój swoistej tolerancji i wydłużenie przeżycia przeszczepu

• Nieswoisty - osłabienie reakcji imm.

• Okresowy spadek wytwarzania przez limfocyty cytokin

• Osłabienie aktywności kom.NK

• Predysponuje do częstszych infekcji, zwiększone ryzyko wznowy nowotworu

Plazmafereza

• Pobranie od pacjenta krwi odwirowanie (przefiltrowanie) „oddanie” krwinek z równoległym podaniem płynów zastępczych lub oczyszczonym osoczem

• Celem pozbycia się z osocza przeciwciał znajdujących się tam w nadmiarze, lub krążących we krwi p-ciał patologicznych, kompleksów imm. oraz rozpuszczonych czynników supresyjnych

• Dwojakie działanie:

• Supresyjne – zmniejszenie ilości krążących p-ciał patologicznych, np. w konflikcie serologicznym

• Stymulujące – usunięcie czynników supresyjnych i reaktywowanie odp.komórkowej, np.w chorobie nowotworowej