Środki stylistyczne:
synonimy – oznacza wyraz bliskoznaczny, odnoszący się do innego wyrazu na zasadzie tożsamości np. auto – samochód, lokomotywa – parowóz – elektrowóz (jako zawężenie synonimu).
desygnat – w przypadku relacji samochód – auto -> przedmiot o którym mowa, pojazd jeżdżący
homonimy – wyraz posiadający więcej niż jedno znaczenie, np. zamek (w ubraniu lub budowla)
dialektyzm + gwaryzmy – język warstw wyższych
regionalizmy (dialektyzmy w odniesieniu do grup społecznych) używane są w regionach Polski, gwaryzmy natomiast pojawiają się np. w małych wioskach
żargony – język odbiegający od normy języka literackiego, pojawia się np. w więzieniach. Charakterystyczny dla grup społecznych, które wytwarzają własne języki -> myśliwi.
prozaizmy – zaprzeczenie dawnego języka poetyckiego, np. rumak – koń, dziewica - dziewczyn
wulgaryzmy (obscenika) – słowa posiadające duży bagaż emocjonalny
archaizmy – słowa, które wyszły z użytku, np. knieje
neologizmy – wyrazy nowe, „dorzucane” do języka polskiego z obcych języków, czy połączeń dwóch róznych wyrazów
makaronizmy – słowa obce odmieniane zgodnie z gramatyką polską lub słowa obce wprowadzane bezpośrednio w sąsiedztwie wyrazów polskich w tekście
zw. frazeologiczne – utarte wyrażenia i zwroty mające utarte znaczenie jednak z bezsensowne z analitycznego punktu widzenia, np. stawać dęba, mieć dom na głowie, mieć kota w worku
Środki składniowe:
aliteracja – powtórzenie głosek
inwersja (odwrócenie, zamiana) – odwrócenie szyku zdania, czasem postrzegane jako udziwnienie. Służy ono podkreśleniu znaczenia słowa „wyciągniętego” w pierwszej kolejności, np. „JECHAŁ Janek do domu” zamiast „Janek jechał do domu”.
elipsa – mówi o ekonomii wypowiedzi. Jest skrótem, brakiem jakiegoś słowa. Najczęściej występują w liryce, gdyż często posługuje się nie całymi zdaniami, ale równoważnikami zdań.
paralelizm syntaktyczny – chwyt pojawiający się w pieśniach ludowych, powtórzenie składniowe rozpoczynające zwrotkę od podobnych zwrotów
powtórzenie – powielanie w zdaniu lub sekwencjach zdań jednego zwrotu, mające na celu podkreślenie
anafora – powtarzanie jednostek występujących na początku układów składniowych
epifora – powtarzanie tych samych słów lub kategorii gramatycznych przy końcach wersów
parenteza – wyraz bądź grupa wyrazów rozbijające strukturę syntaktyczną zdania, niepozostające w związku składniowo – logicznym z tym zdaniem, ma na celu udziwnienie tekstu. Może też być dygresją. Najczęściej wyróżnia ją nawiaz okrągły lub kwadratowy.
antyteza – polega na łączeniu zdań na zasadzie sprzeczności (podobna do oxymoronu)
pytanie retoryczne (pochodzi od retoryki – sztuki toczenia sporu) - zmusza do refleksji lub przedstawia zdanie mówiącego
wykrzyknienie!, eksklamacja – uwydatnia silne emocje wobec przedmiotu omawianego
anakolut – wypowiedź zorganizowana w taki sposób, że kolejne wyrażenia syntaktyczne łączą się w jakby bezsensowną całość, np. „wiadomość o skończeniu wojny dotarła do mnie jadąc na rowerze”, „Wanda leży w naszej ziemi, co nie chciała Niemca”
apostrofa – utrzymany w podniosłym tonie zwrot do zjawiska lub przedmiotu