Organy ochrony prawnej 14.06.2013

1. Konstytucyjne organy ochrony i kontroli prawnej

1. NIK

• Podstawa normatywna:

Konstytucja RP i ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli (1994).

• Struktura organizacyjna:

• Najwyższą Izbą Kontroli kieruje Prezes NIK,

• Prezes NIK odpowiada przed Sejmem za działalność NIK,

• Prezesa NIK, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, powołuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, za zgodą Senatu (którą to zgodę lub niewyrażenie zgody Senat podejmuje w ciągu miesiąca w formie uchwały),

• jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Prezesa NIK, Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę,

• kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat, a rozpoczyna się od dnia złożenia przysięgi (a nie od dnia ogłoszenia wyników głosowania Sejmu),

• wiceprezesów NIK, w liczbie 3, powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii właściwej komisji sejmowej, na wniosek Prezesa NIK. Nadzorują oni odpowiednie departamenty i delegatury Izby,

• Prezes NIK, za zgodą Marszałka Sejmu, powołuje i odwołuje dyrektora generalnego NIK,

• jednostkami organizacyjnymi NIK są departamenty, delegatury (jednostki kontrolne, wykonują zadania w zakresie postępowania kontrolnego lub wspomagają czynności kontrolne) i biura (wykonują zadania w zakresie organizacji i obsługi funkcjonowania NIK),

• w skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium powoływanych tak, jak powoływani są wiceprezesi (z czego siedmiu to przedstawiciele nauk prawnych lub ekonomicznych oraz siedmiu dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców Prezesa NIK, spośród których Prezes NIK wyznacza Sekretarza Kolegium),

• kadencja członka Kolegium NIK trwa 3 lata,

• Kolegium NIK zatwierdza (1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, (2) sprawozdanie z działalności NIK w roku ubiegłym,

• Kolegium NIK jest to organ wewnętrzny i kierowniczy, ustanawia on kompetencje do organizacji pracy NIK, ma możliwość podejmowania decyzji władczych. Ma kompetencje opiniodawcze (opiniowanie programów kontroli wniesionych przez Prezesa NIK) i stanowiące (zatwierdzanie określonych dokumentów bądź ich uchwalanie).

• ta sama osoba może być Prezesem NIK nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje(przed 1994r. Prezes NIK powoływany był na czas nieokreślony),

• Prezes NIK nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych, musi być bezpartyjny i apolityczny. Przysługuje mu immunitet formalny i przywilej nietykalności,

• Prezes NIK może być odwołany jedynie w przypadkach: (1) zrzeknięcia się stanowiska, (2) trwałej niezdolności do pełnienia urzędu ze względu na stan zdrowia, (3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo, (4) orzeczenia wobec niego przez TS zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych,

• niezawisłość członków Kolegium polega na tym, że mogą oni zgłaszać w sprawie podejmowanych uchwał zdania odrębne.

• Kompetencje i zadania:

• przedkładanie Sejmowi opinii dotyczącej udzielenia absolutorium za wykonanie ustawy budżetowej, która stanowi jedną z podstaw do udzielenia (lub odmowy udzielenia) rządu absolutorium,

• przedkładanie Sejmowi analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, informacji o wynikach kontroli, wniosków, wystąpień określonych w ustawie,

• (ZAWSZE) kontrola z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności – kontrola działalności organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych,

• (OPCJONALNIE) kontrola z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności – kontrola działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych,

• (OPCJONALNIE) kontrola z punktu widzenia legalności i gospodarności – kontrola działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

• Założenia ogólne kontroli wykonywanej przez NIK:

  • postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności,

  • NIK kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, SN, NSA i innych organów ochrony prawnej,

  • NIK podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP, Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy,

  • Kontrolę przeprowadza na ogół pod względem legalności, gospodarności, rzetelności i celowości,

  • NIK przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności,

  • upoważnieni przedstawiciele NIK mają prawo do swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych, wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej, przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności, wzywania i przesłuchiwania świadków.

1. KRRiT

• Podstawa normatywna:

Konstytucja RP i ustawa o radiofonii i telewizji (1992).

• Struktura organizacyjna:

  • jest to organ właściwy w sprawach radiofonii i telewizji,

  • Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji składa się z pięciu członków (na mocy przekształceń z 2005r.),

  • dwóch z członków KRRiT wybiera Sejm, jednego Senat, dwóch zaś Prezydent RP (bez wymogu kontrasygnaty),

  • kandydaci na członków KRRiT muszą się wyróżniać wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu,

  • kadencja członków trwa 6 lat, licząc od dnia powołania,

  • osoba wchodząca w skład Rady nie może zostać powołana na kolejną pełną kadencję,

  • członkowie Rady muszą być bezpartyjni, nie posiadać powiązań korporacyjnych i zawodowych, nie prowadzić określonej działalności gospodarczej związanej z radiofonią i telewizją, środkami masowego przekazu,

  • na czele Rady, jako organu kolegialnego, stoi Przewodniczący KRRiT, który kieruje pracami Rady, reprezentuje ją oraz wykonuje inne zadania określone w ustawie,

  • Przewodniczący KRRiT posiada władcze środki działania,

  • Przewodniczącego Rady powołują sami jej członkowie,

• KRRiT wybiera ze swego grona, na wniosek Przewodniczącego KRRiT, zastępcę Przewodniczącego KRRiT,

• biuro KRRiT jest to organ pomocniczy, przy udziale którego Rada wykonuje swoje zadania.

• organ uprawniony do powołania członka Krajowej Rady odwołuje go wyłącznie w przypadku: (1) zrzeczenia się swej funkcji, (2) choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji, (3) skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej, (4) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu, (5) naruszenia przepisów ustawy stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu.

• Kompetencje i zadania:

• stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców,

• zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji,

• projektuje kierunki polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji w porozumieniu z Prezesem RM,

• określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców w granicach upoważnień ustawowych,

• podejmuje w zakresie przewidzianym ustawą rozstrzygnięcia w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów,

• sprawuje w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców,

• organizuje badania treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych,

• określa opłaty abonamentowe, opłaty za udzielenie koncesji oraz wpisu do rejestru,

• opiniuje projekty aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji,

• inicjuje postęp naukowo -techniczny i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji,

• organizuje i inicjuje współpracę z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji,

• współpracuje z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów nilowych i telewizyjnych,

• posiada prawo do wydawania uchwał i rozporządzeń,

• może zakazać w drodze rozporządzenia nadawania niektórych audycji i programów,

• w stosunku do nadawców niepublicznych wykonuje nadzór ingerując w działalność objętą koncesją.

1. RPO i Europejski RPO

• Podstawa normatywna:

Konstytucja RP i ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich (1987),

W przypadku Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich – Traktat o Unii Europejskiej.

• Pozycja prawnoustrojowa:

• zasada niezawisłości i niezależności od innych organów,

• zasada powiązania z Sejmem co wyraża się w odpowiedzialności przed tym organem, a także w trybie powoływania i odwoływania oraz corocznego informowania Sejmu i Senatu o swojej działalności oraz stanie przestrzegania praw i wolności,

• RPO w Polsce nie podlega odpowiedzialności konstytucyjnej,

• stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i w innych aktach normatywnych. Powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 letnią kadencję. Powołanie następuje na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

• Struktura organizacyjna:

• jest to organ jednoosobowy,

• pięcioletnia kadencja liczona jest od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem do czasu wyboru nowego RPO, z możliwością jednej reelekcji,

• kandydat musi mieć obywatelstwo polskie, posiadać wyróżniającą wiedzę prawniczą, doświadczenie zawodowe, autorytet zbudowany na jego wartościach moralnych i wrażliwości społecznej,

• kandydat zgłaszany jest przez Marszałka Sejmu lub 35 posłów,

• RPO powoływany jest przez Sejm (bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów), w drodze uchwały za zgodą Senatu (który to ma miesiąc na ustosunkowanie się do uchwały Sejmu),

• RPO działa przy pomocy Biura RPO,

• RPO może powołać nie więcej niż trzech zastępców, przydziela im zadania, może ich także odwołać,

• za zgodą Sejmu RPO może ustanowić swoich pełnomocników terenowych,

• w przypadku urzędu RPO występuje zakaz połączalności stanowisk z wyjątkiem pracy akademickiej (przykładem może być prof. Irena Lipowicz),

• RPO posiada immunitet formalny i przywilej nietykalności,

• wydatki związane z pracami RPO pokrywa budżet państwa.

• Kompetencje i zadania:

• sprawowanie kontroli nad działalnością wszystkich instytucji państwowych,

• ustalanie czy w ramach tej działalności nie doszło do naruszeń uprawnień zagwarantowanych w Konstytucji,

• w przypadku stwierdzenia naruszeń inicjuje wszczęcie postępowania w celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem,

• może żądać udostępnienia informacji czy dokumentów,

• RPO działa na wniosek: (1) obywateli lub ich organizacji, (2) organów samorządów, (3) Rzecznika Praw Dziecka, w przypadku spraw dotyczących dzieci, (4) z własnej inicjatywy,

• wszystkie organy i instytucje są obowiązane do współpracy z RPO, jeśli ten tylko się do nich zgłosi,

• RPO współpracuje także ze wszelkimi organizacjami zajmującymi się ochrona praw człowieka i obywatela,

• ochronie RPO podlegają nie tylko obywatele polscy, ale także osoby nimi nie będące, a znajdujące się na terytorium RP.

• Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich odpowiada na skargi obywateli, przedsiębiorstw i organizacji z UE, pomagając w ujawnianiu przypadków „niewłaściwego administrowania”, w których instytucje, organy, urzędy lub agencje UE naruszają prawo, nie przestrzegają zasad dobrej administracji lub łamią prawa człowieka. Rzecznik jest całkowicie niezależny i nie przyjmuje poleceń od żadnego rządu ani organizacji. Wybierany jest przez Parlament na odnawialną pięcioletnią kadencję.

1. Rzecznik Praw Dziecka

• Podstawa normatywna:

Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka (2000).

• Struktura organizacyjna:

• Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.,

• RPD może być ten, kto (1) jest obywatelem polskim, (2) ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, (3) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne, (4) ukończył studia wyższe i uzyskał tytuł magistra lub tytuł równorzędny, (5) ma co najmniej pięcioletnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz, (6) jest nieskazitelnego charakteru i wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną,

• kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem, wygasa w razie jego śmierci lub odwołania,

• ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje,

• RPD jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie,

• RPD nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania,

• o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego,

• wydatki związane z funkcjonowaniem Rzecznika są ujmowane w ustawie budżetowej i pokrywane z budżetu państwa.

• Kompetencje i zadania:

• RPD stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców,

• Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina,

• w sposób określony ustawie podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości,

• działa na rzecz ochrony praw dziecka, a w szczególności prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych, prawa do nauki.
  Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem,

• może zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także o udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe,
  może zwrócić się do właściwych organów, w tym RPO, organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kompetencji,
  Rzecznik przedstawia właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie,
  Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych.

1. GIODO i EIOD

• Podstawa normatywna:

GIODO - Ustawa o Ochronie Danych Osobowych (1997),

EIOD - Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską.

• Struktura organizacyjna GIODO:

• Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jest to organ jednoosobowy,

• powoływany i odwoływany przez Sejm za zgodą Senatu,

• kadencja Generalnego Inspektora trwa 4 lata, licząc od dnia złożenia ślubowania,

• na wniosek Generalnego Inspektora Marszałek Sejmu może powołać zastępcę Generalnego Inspektora,

• odwołanie zastępcy Generalnego Inspektora następuje w tym samym trybie,

• Generalny Inspektor wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura GIODO,

• Generalny Inspektor składa Sejmowi, raz w roku, sprawozdanie ze swojej działalności wraz z wnioskami wynikającymi ze stanu przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych.

• Kompetencje i zadania:

• kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych,

• wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych,

• prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach,

• opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony danych osobowych,

• inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie doskonalenia ochrony danych osobowych,

• uczestniczenie w pracach międzynarodowych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych osobowych

• Europejski Inspektor Ochrony Danych - przy przetwarzaniu danych osobowych umożliwiających zidentyfikowanie danego obywatela instytucje UE muszą szanować jego prawo do prywatności. Zadaniem EIOD jest dbałość o to, by właśnie tak postępowały, jak również doradzanie im w kwestiach związanych z przetwarzaniem danych osobowych. Pojęcie „przetwarzania danych” obejmuje operacje takie jak zbieranie informacji, ich zapis i przechowywanie, odszukiwanie, przesyłanie lub udostępnianie innym osobom, jak również zastrzeganie dostępu, usuwanie lub niszczenie danych. Wszystkie one podlegają surowym zasadom postępowania. Dla przykładu, instytucjom i organom UE nie wolno przetwarzać danych osobowych ujawniających rasę lub pochodzenie etniczne osoby, jej opinie polityczne, religię lub poglądy filozoficzne czy też przynależność do związków zawodowych. Nie wolno im również przetwarzać danych dotyczących sytuacji zdrowotnej lub życia płciowego konkretnych osób, o ile nie jest to niezbędne dla celów medycznych. Jednak nawet wówczas dane muszą być przetwarzane przez pracownika służby zdrowia lub inną osobę związaną przysięgą do zachowania tajemnicy zawodowej. EIOD współpracuje z Urzędnikami ds. Ochrony Danych we wszystkich instytucjach i organach UE w celu zapewnienia właściwego stosowania zasad poszanowania prywatności.

1. Generalny Inspektor Informacji Finansowej

• Podstawa normatywna:

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu,

Ustawa o kontroli skarbowej.

• Kompetencje i zadania:

• uzyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie informacji,

• podejmowanie działań w celu przeciwdziałania wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł,

• przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu,

• badanie przebiegu transakcji, co do których Generalny Inspektor powziął uzasadnione podejrzenia,

• przeprowadzanie procedury wstrzymania transakcji lub blokady rachunku,

• przekazywanie instytucjom obowiązanym informacji o podmiotach, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mają one związek z popełnianiem aktów terrorystycznych,

• opracowywanie i przekazywanie uprawnionym organom dokumentów uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa,

• inicjowanie i podejmowanie innych działań obejmujących przeciwdziałanie wykorzystywaniu polskiego systemu finansowego do legalizacji dochodów pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, w tym szkolenie pracowników instytucji obowiązanych w zakresie zadań nałożonych na te instytucje,

• współpraca z zagranicznymi instytucjami zajmującymi się zapobieganiem wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł,

• Generalny Inspektor przedstawia Prezesowi Rady Ministrów roczne sprawozdanie ze swojej działalności w ciągu 3 miesięcy od zakończenia roku, za który składane jest sprawozdanie.

1. Rzecznik Ubezpieczonych

• Podstawa normatywna:

Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (2003).

• Struktura organizacyjna:

• Rzecznika Ubezpieczonych powołuje Prezes Rady Ministrów na wspólny wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych i ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego,

• kadencja RU trwa 4 lata,

• Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy podległego mu Biura Rzecznika.

• Kompetencje i zadania:

• podejmowanie działań w zakresie ochrony osób, których interesy reprezentuje,

• rozpatrywanie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika,

• opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych pracowniczych programów emerytalnych oraz emerytur kapitałowych,

• występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń funduszy emerytalnych pracowniczych programów emerytalnych oraz emerytur kapitałowych,

• informowanie właściwych organów nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji gospodarczych powszechnych towarzystw emerytalnych o dostrzeżonych nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń funduszy emerytalnych, towarzystw emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i innych instytucji rynku ubezpieczeniowego;

• stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi a ubezpieczonymi.

1. Rzecznik Praw Pacjenta

• Podstawa normatywna:

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

• Pozycja ustrojowo-organizacyjna RPP:

• urząd powołany w 1995r.,

• RPP jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony praw pacjentów,

• Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta,

• Rzecznik jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru,

• informację o naborze na stanowisko Rzecznika ogłasza się przez umieszczenie ogłoszenia w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie biura oraz w BIP,

• nabór na stanowisko Rzecznika przeprowadza zespół powołany przez ministra właściwego do spraw zdrowia, liczący co najmniej 3 osoby,

• Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy nie więcej niż dwóch zastępców.

• Kompetencje i zadania:

• prowadzenie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów,

• opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących ochrony praw pacjenta,

• występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych w zakresie ochrony praw pacjenta,

• opracowywanie i wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych popularyzujących wiedzę o ochronie praw pacjenta,

• współpraca z organami władzy publicznej w celu zapewnienia pacjentom przestrzegania ich praw, w szczególności z ministrem właściwym do spraw zdrowia,

• współpraca z organizacjami pozarządowymi, społecznymi i zawodowymi, do których celów statutowych należy ochrona praw pacjenta,

• analiza skarg pacjentów w celu określenia zagrożeń i obszarów w systemie ochrony zdrowia wymagających naprawy,

• wykonywanie innych zadań określonych w przepisach prawa lub zleconych przez Prezesa Rady Ministrów.

1. Prokuratura powszechna i wojskowa

• Podstawa normatywna:

Ustawa o prokuraturze.

• Struktura organizacyjna prokuratury:

• Prokurator Generalny

• prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyj­nych prokuratury - powołuje Prokurator Generalny, a prokuratorów wojs­kowych — Prokurator Generalny na wniosek Ministra Obrony Narodowej,

• organy kolegialne prokuratur,

• prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

• Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są:

prokuratury apelacyjne, tworzone dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych, kierowane przez prokuratorów apelacyjnych,

prokuratury okręgowe, obejmujące obszar właściwości co najmniej dwóch prokuratur rejonowych - prokurator okręgowy,

prokuratury rejonowe, których terenem działania jest gmina lub większa liczba gmin, przełożony – prokurator rejonowy,

• Zgromadzenie Prokuratorów – jego przewodniczącym jest prokurator apelacyjny,

• Krajowa Rada Prokuratury składa się z dwudziestu pięciu członków, w jej skład wchodzą: Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny, przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

• Kolegium prokuratury apelacyjnej składa się z od 4-10 członków, a kolegium prokuratury okręgowej z 6 członków,

• Prokuratora Generalnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie później niż w ciągu trzech miesięcy przed upływem kadencji Prokuratora Generalnego albo w ciągu trzech miesięcy od jej wygaśnięcia spośród kandydatów zgłoszonych przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę Prokuratury,

• Prokuratorem może zostać ten, kto (1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, (2) jest nieskazitelnego charakteru, (3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, (4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków prokuratora, (5) ukończył 26 lat, (6) złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski, (7) pracował w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewidziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych,

• wymagania kwalifikacyjne na stanowisko prokuratora generalnego: (1) posiadanie obywatelstwa polskiego, (2) nieskazitelny charakter, (3) ukończenie wyższych studiów prawniczych, (4) ukończone 26 lat, (5) złożenie egzaminu prokuratorskiego lub sędziowskiego, (6) praca w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej przez rok,

• niezależność prokuratora - oznacza ona, że prokurator nie musi uzyskiwać dla swoich czynności uprzedniej zgody przełożonego. A po dokonaniu czynności, nie musi ona być przez przełożonego zatwierdzona,

• Prokuratorowi służy immunitet formalny, nie może on też być bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego tymczasowo aresztowany ani zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego,

• odpowiedzialność dyscyplinarna prokuratorów: (1)Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu prokuratorskiego, (2) Prokurator odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli uchybił godności piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu prokuratorskiego, (3) za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie,

• organizacja wewnętrzna samorządu prokuratury:

1. wojskowe jednostki organizacyjne→ Naczelna Prokuratura Wojskowa, wojskowe prokuratury okręgowe i wojskowe prokuratury garnizonowe oraz inne wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury, tworzone w miarę potrzeby,

2. wojskowe organy prokuratury → Naczelna Prokuratura Wojskowa, wojskowe prokuratury okręgowe i wojskowe prokuratury garnizonowe.

• Kompetencje i zadania:

• prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami,

• wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli,

• podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach,

• sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności,

• współpraca z jednostkami naukowymi w zakresie prowadzenia badań dotyczących problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz kontroli,

• zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji,

• koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe,

• współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa,

• współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych,

• współpraca i udział w działaniach podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską,

• opiniowanie projektów aktów normatywnych.

1. Instytut Pamięci Narodowej

• Podstawa normatywna:

Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

• Struktura organizacyjna:

• IPN kieruje Prezes IPN,

• Prezes IPN w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej,

• Prezesa IPN powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu, na wniosek Rady Instytutu Pamięci, która zgłasza kandydata spoza swego grona,

• w IPN tworzy się Radę Instytutu Pamięci,

• w skład Rady Instytutu Pamięci wchodzi 9 członków,

• w Instytucie Pamięci tworzy się: (1) Główną Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, (2) Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, (3) Biuro Edukacji Publicznej.

• Kompetencje i zadania:

• gromadzenie i zarządzanie dokumentami organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonymi od 22 lipca 1944 do 31 grudnia 1989,

• ściganie zbrodni nazistowskich i komunistycznych,

• prowadzenie działalności edukacyjnej.

• przedmiotem badań Instytutu są m.in. zbrodnie dokonane przez aparat cywilny i militarny III Rzeszy na ziemiach okupowanej Polski, deportacje żołnierzy Armii Krajowej i innych formacji niepodległościowych oraz mieszkańców kresów wschodnich II Rzeczypospolitej w głąb ZSRR, pacyfikacja ziem polskich między Wisłą a Bugiem w latach 1944–1947 przez jednostki NKWD.

1. Policja

• Podstawa normatywna:

Ustawa o policji.

• Struktura organizacyjna:

• składa się z następujących rodzajów służb: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym,

• w skład Policji wchodzi policja sądowa, Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne, wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne, instytuty badawcze,

• centralnym organem jest Komendant Główny Policji, którego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych,

• organami administracji rządowej są policjanci stołeczni, rejonowi itp.

• Kompetencje i zadania:

• ochrona życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszają­cymi te dobra,

• ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

• inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popeł­nianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

• wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców. Ponadto Policja sprawuje nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach. współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych.

• wykonywanie czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego,

• wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i administracyjno-porządkowych,

• policjanci mają prawo do (1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, (2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach k.p.k, i innych ustawach, (3) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia, (4) przeszukania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach k.p.k. i innych ustawach, (5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, (6) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, zwracania się o taką pomoc do jednostek gospodarczych, organizacji społecznych oraz w nagłych wypadkach do każdego obywatela o udzielenie pomocy.

1. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu

• Podstawa normatywna:

Ustawa o Agencji Bezpieczeństwa wewnętrznego i Agencji Wywiadu.

• Struktura organizacyjna:

• szefów ABW i AW powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP, Kolegium oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych,

• szefowie kierują Agencjami bezpośrednio lub przez swoich zastępców,

• przy Radzie Ministrów działa Kolegium do Spraw Służb Specjalnych jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach programowania, nadzorowania i koordynowania działalności ABW, AW i innych służb bezpieczeństwa państwa. Do zadań Kolegium należy formułowanie ocen lub wyrażanie opinii w sprawach:

1. powoływania i odwoływania Szefa ABW, Szefa AW, Szefa Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Szefa Służby Wywiadu Wojskowego oraz Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

2. kierunków i planów działania służb specjalnych,

3. szczegółowych projektów budżetów służb specjalnych, przed rozpatrzeniem ich przez Radę Ministrów,

4. projektów aktów normatywnych i innych dokumentów rządowych dotyczących działalności służb specjalnych,

5. rocznych sprawozdań przedstawianych przez Szefów z działalności podległych im służb specjalnych,

6. koordynowania działalności ABW, AW i innych służb,

• w skład Kolegium wchodzą: (1) przewodniczący — Prezes Rady Ministrów, (2) sekretarz Kolegium, (3) członkowie: minister właściwy do spraw wewnętrznych, minister właściwy do spraw zagranicznych, Minister Obrony Narodowej, minister właściwy do spraw finansów publicznych, Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego.

• Kompetencje i zadania:

ABW

• rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa,

• rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa,

• w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców,

• realizowanie zadań służby ochrony państwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych

AW

• uzyskiwanie, analizowanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji RP,

• rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaruszalność terytorium RP,

• ochrona zagranicznych przedstawicielstw RP i ich pracowników przed działaniami obcych służb specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szkodę interesom RP,

• rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej,

• rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi,

• prowadzenie wywiadu elektronicznego.

1. CBA

• Podstawa normatywna:

Ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym.

• Struktura organizacyjna:

• CBA kieruje Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

• działalność Szefa CBA podlega kontroli Sejmu,

• Prezes Rady Ministrów lub wyznaczony przez niego członek Rady Ministrów koordynuje działalność CBA,

• szefa CBA powołuje na 4-letnią kadencję i odwołuje Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP, Kolegium do Spraw Służb Specjalnych oraz Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych,

• Prezes Rady Ministrów określa kierunki działania CBA w drodze wytycznych,

• szef CBA, najpóźniej na 2 miesiące przed końcem roku kalendarzowego, przedstawia Prezesowi RM do zatwierdzenia roczny plan działania CBA na rok następny,

• funkcji szefa CBA lub zastępcy szefa CBA nie można łączyć z inną funkcją publiczną.

• Kompetencje i zadania:

• rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw przeciwko (1) działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, (2) wymiarowi sprawiedliwości, wyborom i referendum, porządkowi publicznemu, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, (3) finansowaniu partii politycznych jeżeli pozostają w związku z korupcją, (4) obowiązkom jeżeli pozostają w związku z korupcją lub działalnością godzącą w interesy ekonomiczne państwa, (5) obrotowi lekami, środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz ściganie ich sprawców,

• ujawnianie i przeciwdziałanie przypadkom nieprzestrzegania przepisów ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne,

• korupcją w rozumieniu ustawy jest czyn polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną bezpośrednio, lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji.

1. Adwokatura

• Podstawa prawna:

Prawo o adwokaturze.

• Struktura organizacyjna:

• Krajowy Zjazd Adwokatury - odbywa się co trzy lata,

• Zjazd zwołuje Naczelna Rada Adwokacka,

• powinien się on odbyć w ciągu miesiąca od daty dokonania wyborów we wszystkich izbach adwokackich,

• Nadzwyczajny Krajowy Zjazd może być zwołany na żądanie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższej Komisji Rewizyjnej, co najmniej jednej trzeciej członków Naczelnej Rady Adwokackiej albo co najmniej jednej trzeciej okręgowych rad adwokackich,

• Naczelną Radę Adwokacką tworzą: (1) prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, (2) adwokaci wybrani przez Krajowy Zjazd Adwokatury w liczbie odpowiadającej liczbie dziekanów okręgowych rad adwokackich, nie więcej jednak niż ośmiu adwokatów z tej samej izby, (3) dziekani okręgowych rad adwokackich,

• Naczelna Rada Adwokacka wybiera ze swego grona dwóch wiceprezesów, sekretarza, skarbnika, rzecznika dyscyplinarnego, zastępcę sekretarza oraz dwóch członków, którzy łącznie z prezesem stanowią Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej. Prezydium jest organem wykonawczym Naczelnej Rady Adwokackiej,

• Wyższy Sąd Dyscyplinarny składa się z dwudziestu trzech członków oraz trzech zastępców członków,

• Wyższy Sąd Dyscyplinarny w składzie trzech sędziów rozpoznaje jako instancja odwoławcza sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sądy dyscyplinarne,

• Wyższa Komisja Rewizyjna wykonuje kontrolę finansowej i gospodarczej działalności Naczelnej Rady Adwokackiej oraz kontrolę wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Adwokatury,

• Izbę adwokacką stanowią adwokaci i aplikanci adwokaccy. Organami izby adwokackiej są :zgromadzenie izby składające się z adwokatów wykonujących zawód oraz delegatów pozostałych adwokatów, okręgowa rada adwokacka, sąd dyscyplinarny, komisja rewizyjna,

• na listę adwokatów może być wpisany ten, kto:

1. jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata;

2. korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych;

3. ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej;

4. odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację adwokacką i złożył egzamin adwokacki

• Kompetencje i zadania:

• adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.

1. Radca Prawny

• Podstawa prawna:

Ustawa o radcach prawnych.

• Struktura organizacyjna:

• samorząd radców prawnych,

• organami samorządu są: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, rada okręgowej izby radców prawnych, okręgowa komisja rewizyjna i okręgowy sąd dyscyplinarny,

• w Krajowym Zjeździe Radców Prawnych udział biorą delegaci wybrani przez zgromadzenia okręgowych izb radców prawnych oraz, z głosem doradczym, niebędący delegatami: członkowie ustępującej Krajowej Rady Radców Prawnych, Przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, Główny Rzecznik Dyscyplinarny i Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej,

• do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych należy: (1) wybór prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych, (2) wybór Krajowej Rady Radców Prawnych, Wyższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego i jego zastępców, (3) uchwalanie wytycznych działania samorządu i jego organów, (4) określanie zasad przeprowadzania wyborów do organów samorządu, liczby członków tych organów oraz trybu ich odwoływania, a także zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu,

• Krajową Radę Radców Prawnych stanowią prezes i członkowie wybrani przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych oraz członkowie wybrani bezpośrednio przez zgromadzenia okręgowych izb, po jednym z każdej izby. Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych jest organem wykonawczym tej Rady i zdaje jej sprawę ze swej działalności. Do zakresu działania Krajowej Rady Radców Prawnych należy reprezentowanie samorządu wobec sądów, organów państwowych i samorządowych, instytucji i organizacji,

• do zakresu działania Wyższej Komisji Rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej Krajowej Rady Radców Prawnych,

• Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje odwołania od orzeczeń okręgowych sądów dyscyplinarnych,

• Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje, jako sąd pierwszej instancji, sprawy dyscyplinarne członków Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych. Odwołania od orzeczeń wydanych w tym trybie rozpatruje ten sam sąd w innym, pięcioosobowym składzie,

• Radcą prawnym może zostać ktoś, kto:

1. ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,

2. korzysta w pełni z praw publicznych,

3. ma pełną zdolność do czynności prawnych,

4. jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego,

5. odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski,

• na listę radców prawnych dokonuje rada okręgowej izby radców prawnych na wniosek zainteresowanego.

• Kompetencje i zadania:

• wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycznym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych,

• wyłączenie to nie obejmuje występowania w sprawach karnych w charakterze pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego, jeżeli są to instytucje państwowe lub społeczne albo przedsiębiorcy, oraz występowania w charakterze pełnomocnika interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.

1. Notariat

• Podstawa prawna:

Prawo o notariacie.

• Struktura organizacyjna:

• notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną,

• notariusz może prowadzić tylko jedną kancelarię,

• używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła,

• Minister Sprawiedliwości prowadzi rejestr kancelarii,

• notariusza powołuje i wyznacza siedzibę jego kancelarii Minister Sprawiedliwości, na wniosek osoby zainteresowanej, po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej,

• notariuszem może być powołany ten, kto:

1. posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,

2. jest nieskazitelnego charakteru i daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu notariusza,

3. ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w RP,

4. odbył aplikację notarialną,

5. złożył egzamin notarialny,

6. pracował w charakterze asesora notarialnego co najmniej 2 lata,

7. ukończył 26 lat,

• notariusze tworzą samorząd notarialny,

• samorząd notarialny obejmuje izby notarialne i Krajową Radę Notarialną,

• organami izby notarialnej są Walne Zgromadzenie Notariuszy Izby, Rada Izby Notarialnej,

• Izbę Notarialną stanowią notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego,

• Walne Zgromadzenia notariuszy izby notarialnej są zwyczajne lub nadzwyczajne,

• Zwyczajne walne zgromadzenie notariuszy zwołuje, w pierwszym kwartale każdego roku, rada izby notarialnej. Nadzwyczajne walne zgromadzenie może być zwołane z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości, na podstawie uchwały rady albo na wniosek co najmniej 1/5 ogólnej liczby notariuszy wchodzących w skład izby,

• do zakresu działania rady izby notarialnej należy (1) opiniowanie wniosków w przedmiocie powoływania i odwoływania notariuszy i asesorów notarialnych, (2) nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności notariusza,

• Krajowa Rada Notarialna jest reprezentantem notariatu,

• Krajowa Rada Notarialna składa się z notariuszy wybranych przez walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych. Kadencja Krajowej Rady Notarialnej trwa 3 lata,

• do zakresu działania Krajowej Rady Notarialnej należy w szczególności: (1) wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej notariuszy, (2) ustalanie wysokości składek miesięcznych notariuszy na potrzeby samorządu notarialnego oraz zasad ich wydatkowania, (3) ustalanie programu aplikacji notarialnej oraz nadzór nad szkoleniem aplikantów,

• Krajowa Rada Notarialna może zwołać kongres notariuszy w celu zasięgnięcia opinii w istotnych sprawach notariatu,

• nadzór nad działalnością notariuszy i organami samorządu notarialnego sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście lub za pośrednictwem.,

• notariusz odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia zawodowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawnych, uchybienia powadze lub godności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia,

• karami dyscyplinarnymi są (1) upomnienie, (2) nagana, (3) kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, nie niższa od połowy tego wynagrodzenia, (4) pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii.

• Kompetencje i zadania:

• sporządzanie aktów notarialnych,

• sporządzanie poświadczenia,

• doręczanie oświadczenia,

• spisywanie protokołów,

• sporządzanie protesty weksli i czeków,

• przyjmowanie na przechowanie dokumentów, pieniędzy i papierów wartościowych,

• sporządzanie wypisów, odpisów i wyciągów dokumentów,

• sporządzanie, na żądanie stron, projektów aktów, oświadczeń i innych dokumentów.

1. Komornicy sądowi

• Podstawa prawna:

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji.

• Struktura organizacyjna:

• na stanowisko komornika może zostać powołana osoba, która:

1. posiada obywatelstwo polskie;

2. ma pełną zdolność do czynności prawnych;

3. posiada nieposzlakowaną opinię;

4. nie była karana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,

5. nie jest podejrzana o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,

6. ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra prawa lub zagraniczne studia prawnicze uznane w RP,

7. jest zdolna ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków komornika,

8. odbyła aplikację komorniczą,

9. złożyła egzamin komorniczy,

10. pracowała w charakterze asesora komorniczego co najmniej 2 lata,

11. ukończyła 26 lat,

• komornika powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek zainteresowanego,

• komornik jest obowiązany w terminie miesiąca od dnia zawiadomienia o powołaniu utworzyć lub objąć kancelarię i zgłosić o tym Ministrowi Sprawiedliwości,

• komornik sądowy, zwany dalej „komornikiem”, jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych wykonuje wyłącznie komornik, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w innych ustawach. Komornik wykonuje także inne czynności przekazane na podstawie odrębnych przepisów. Komornik pełni czynności osobiście, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach prawa,

• komornicy tworzą samorząd komorniczy,

• Samorząd komorniczy obejmuje: Krajowy Zjazd Komorników, Krajową Radę Komorniczą, walne zgromadzenia komorników izb komorniczych, izby komornicze,

• kadencja władz samorządu komorniczego trwa 4 lata,

• najwyższą władzą samorządu komorniczego jest Krajowy Zjazd Komorników i wybiera Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, Krajową Komisję Rewizyjną oraz określa siedzibę władz,

• członków Krajowej Rady Komorniczej wybierają walne zgromadzenia komorników izb komorniczych po dwóch z każdej izby komorniczej,

• Krajowy Zjazd Komorników jest zwoływany dla zaopiniowania uchwał w najważniejszych sprawach dotyczących komorników i warunków ich pracy,

• Krajowa Rada Komornicza jest reprezentantem komorników,

• Prezes Krajowej Rady Komorniczej reprezentuje ją na zewnątrz, kieruje jej pracami i przewodniczy na posiedzeniach,

• do zakresu działania Krajowej Rady Komorniczej należy w szczególności wyrażanie opinii w przedmiocie powoływania i odwoływania komorników i asesorów komorniczych oraz w przedmiocie tworzenia nowych stanowisk komornika oraz wyrażanie opinii w sprawach dotyczących biurowości i rachunkowości obowiązujących w kancelariach, wyrażanie opinii w sprawach zasad etyki zawodowej, zwoływanie Krajowego Zjazdu Komorników oraz jego organizacja,

• Izbę komorniczą tworzą komornicy prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego,

• organami izby komorniczej są: walne zgromadzenie komorników izby komorniczej, rada izby komorniczej, komisja rewizyjna,

• do kompetencji walnego zgromadzenia komorników izby komorniczej należy: wybór członków Krajowej Rady Komorniczej, uchwalenie budżetu,

• do zakresu działania rady izby komorniczej należy: wyrażanie opinii w sprawie powoływania i odwoływania komorników i asesorów komorniczych, nadzór nad przestrzeganiem przez komorników i asesorów komorniczych powagi i godności zawodu, zlecanie komornikom-wizytatorom dokonania wizytacji wyznaczonej kancelarii.

• Kompetencje i zadania:

• wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń,

• wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów oraz tytułów egzekucyjnych, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności,

• sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora,

• przy wykonywaniu czynności komornik podlega orzeczeniom sądu i prezesowi sądu rejonowego, przy którym działa,

• Prezes sądu rejonowego, przy którym działa komornik, sprawuje nadzór nad jego działalnością, a w szczególności: ocenia szybkość, sprawność i rzetelność postępowania poprzez badanie, czy w konkretnych sprawach nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności i kontroluje prawidłowość prowadzenia biurowości i rachunkowości kancelarii komorniczej.

1. Rzecznicy Patentowi

• Podstawa prawna:

Ustawa o doradztwie podatkowym.

• Struktura organizacyjna:

• doradcy podatkowi tworzą samorząd doradców podatkowych, zwany Krajową Izbą Doradców Podatkowych,

• organami Krajowej Izby Doradców Podatkowych są: Krajowy Zjazd Doradców Podatkowych, Krajowa Rada Doradców Podatkowych, Krajowa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, Sąd Dyscyplinarny, Rzecznik Dyscyplinarny,

• Krajowy Zjazd Doradców Podatkowych jest zwoływany( co 4 lata) przez Krajową Radę Doradców Podatkowych,

• przewodniczący Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych przekazuje ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych uchwały Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych w terminie 14 dni od dnia zakończenia Zjazdu,

• do zadań Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych należy: (1) uchwalanie programu działania Krajowej Izby Doradców Podatkowych, (2) uchwalanie zasad gospodarki finansowej,

• Krajowa Rada Doradców Podatkowych kieruje, w zakresie swoich zadań, działalnością samorządu w okresach między Krajowymi Zjazdami Doradców Podatkowych. Do zadań Krajowej Rady Doradców Podatkowych należy: (1) zwoływanie Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych, (2) zapewnienie wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Doradców Podatkowych, (3) reprezentowanie doradców podatkowych,

• Krajowa Rada Doradców Podatkowych składa Krajowemu Zjazdowi Doradców Podatkowych sprawozdanie ze swojej działalności.

• Kompetencje i zadania:

• udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad, opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami,

• prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy w tym zakresie,

• sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie;

• reprezentowanie podatników, płatników i inkasentów w postępowaniu przed organami administracji publicznej i w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych,

• doradca podatkowy ma prawo sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami,

• doradca podatkowy jest uprawniony do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.

1. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

• Podstawa prawna:

Ustawa o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

• Struktura organizacyjna:

• pracami Prokuratorii Generalnej kieruje Prezes Prokuratorii Generalnej, przy pomocy wiceprezesów Prokuratorii Generalnej i dyrektorów oddziałów Prokuratorii Generalnej,

• Prezes Prokuratorii Generalnej ponadto: (1) reprezentuje Prokuratorię Generalną, (2) kieruje Głównym Urzędem Prokuratorii Generalnej, (3) jest przełożonym wszystkich radców i innych pracowników Prokuratorii Generalnej,

• Prezesa Prokuratorii Generalnej powołuje Prezes Rady Ministrów, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa,

• wiceprezesów Prokuratorii Generalnej, w liczbie nieprzekraczającej 2, powołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej,

• w skład Prokuratorii Generalnej wchodzi Główny Urząd Prokuratorii Generalnej i mogą wchodzić oddziały Prokuratorii Generalnej,

• Prokuratoria Generalna jest państwową jednostką organizacyjną,

• nadzór nad Prokuratorią Generalną sprawuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Utworzona w celu zapewnienia ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa.

• Kompetencje i zadania:

• wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym,

• zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi,

• zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych,

• wydawanie opinii prawnych,

• opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących praw lub interesów Skarbu Państwa, a także regulujących postępowania przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi,

• Rada Ministrów może wyznaczyć Prokuratorię Generalną do reprezentowania Rady Ministrów lub ministrów w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym,

• Prokuratoria Generalna nie wykonuje zastępstwa procesowego (1) państwowych osób prawnych, (2) Skarbu Państwa w postępowaniu karnym,

• przy wykonywaniu zadań Prokuratoria Generalna współdziała z (1) organami władzy publicznej, (2) państwowymi jednostkami organizacyjnymi, (3) organami jednostek samorządu terytorialnego, (4) organami administracji rządowej,

• czynności zastępstwa procesowego przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi wykonują wyłącznie radcowie Prokuratorii Generalnej, czynności zastępstwa procesowego mogą wykonywać również Prezes i wiceprezesi Prokuratorii Generalnej.

1. Samorządowe Kolegium Odwoławcze

• Podstawa prawna:

Ustawa o samorządowych kolegiach odwoławczych.

• Struktura organizacyjna:

• Samorządowe Kolegia Odwoławcze są organami wyższego stopnia w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości jednostek samorządu terytorialnego,

• kolegia są państwowymi jednostkami budżetowymi,

• nadzór nad działalnością administracyjną kolegiów sprawuje Prezes Rady Ministrów,

• w szczególności samorządowe kolegia odwoławcze rozpatrują odwołania od decyzji administracyjnych, zażalenia na postanowienia, żądania wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji,

• są więc organami jednostek samorządu terytorialnego ale w znaczeniu procesowym, lecz nie są nimi w znaczeniu ustrojowym.

• organami kolegium jest zgromadzenie ogólne kolegium i prezes kolegium,

• w skład kolegium wchodzą: prezes, wiceprezes oraz pozostali członkowie,

• liczbę członków kolegium określa zgromadzenie ogólne kolegium na wniosek prezesa kolegium,

• kadencja prezesa kolegium trwa 6 lat licząc od dnia powołania,

• członkowie kolegium mogę być etatowi i pozaetatowi,

• Zgromadzenie ogólne kolegium zwołuje prezes kolegium co najmniej dwa razy w roku,

• Zgromadzenie zwołuje się także na pisemny wniosek co najmniej połowy członków kolegium w terminie 14 dni od dnia jego złożenia,

• Zgromadzeniu ogólnemu kolegium przewodniczy prezes kolegium,

• do właściwości zgromadzenia ogólnego kolegium należy: (1) uchwalanie regulaminu organizacyjnego kolegium, (2) wybór członków komisji konkursowej, (3) przyjmowanie rocznej informacji o działalności kolegium,

• w sprawach dyscyplinarnych członków kolegiów orzekają: (1) w pierwszej instancji – komisja dyscyplinarna kolegium, (2) w drugiej instancji – komisja dyscyplinarna przy Krajowej Reprezentacji Samorządowych Kolegiów Odwoławczych.

• Kompetencje i zadania:

• samorządowe kolegia odwoławcze rozpatrują odwołania od decyzji administracyjnych, zażalenia na postanowienia, żądania wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji,

• są więc organami jednostek samorządu terytorialnego ale w znaczeniu procesowym, lecz nie są nimi w znaczeniu ustrojowym,

• orzeczenia kolegium zapadają po przeprowadzeniu rozprawy lub na posiedzeniu niejawnym,

• Kolegium wydaje orzeczenia po odbyciu niejawnej narady składu orzekającego, obejmującej dyskusję oraz głosowanie nad orzeczeniem i zasadniczymi motywami rozstrzygnięcia,

• kontrolę orzecznictwa kolegiów sprawuje sąd administracyjny,

• Kolegium orzeka w składzie trzyosobowym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej,

• składowi orzekającemu przewodniczy prezes lub etatowy członek kolegium,

• w szczególności kolegium jest uprawnione do żądania niezbędnych dla wydania orzeczenia informacji i dokumentów dotyczących działalności organów jednostek samorządu terytorialnego.

1. Urzędy i Izby Skarbowe

• Podstawa normatywna:

Ustawa o urzędach i izbach skarbowych (1996).

• Struktura organizacyjna:

• dyrektorzy izb skarbowych i naczelnicy urzędów skarbowych, jako organy administracji rządowej niezespolonej oraz inne organy, a w szczególności dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej podlegają Ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych,

• minister właściwy do spraw finansów publicznych sprawuje kontrolę prawidłowości wykonywania zadań należących do zakresu działania dyrektorów izb skarbowych, naczelników urzędów skarbowych oraz kontrolę urzędów obsługujących te organy, a także kontrolę przestrzegania zasad etyki zawodowej, bezstronności i obiektywizmu działania pracowników zatrudnionych w tych urzędach,

• minister właściwy do spraw finansów publicznych określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb postępowania w zakresie kontroli, mając na uwadze potrzebę zapewnienia sprawności i skuteczności przeprowadzania kontroli, bieżącego reagowania na informacje o występujących nieprawidłowościach i ich usuwania oraz uwzględniając zakres sprawowanego nadzoru,

• minister właściwy do spraw finansów publicznych powołuje spośród kandydatów wyłonionych w konkursie: (1) dyrektora izby skarbowej, (2) naczelnika urzędu skarbowego, (3) wicedyrektora izby skarbowej na wniosek dyrektora izby skarbowej oraz odwołuje (1) dyrektora izby skarbowej, (2) wicedyrektora izby skarbowej oraz naczelnika urzędu skarbowego - na wniosek dyrektora izby skarbowej,

• dyrektor izby skarbowej powołuje i odwołuje zastępcę naczelnika urzędu skarbowego - na wniosek naczelnika urzędu skarbowego,

• naczelnik urzędu skarbowego wykonuje zadania przy pomocy kierowanego przez siebie urzędu skarbowego, a dyrektor izby skarbowej przy pomocy kierowanej przez siebie izby skarbowej,

• Izba skarbowa jest organem wyższego stopnia w stosunku do urzędu skarbowego,

• minister właściwy do spraw finansów publicznych określa, w drodze zarządzenia, organizację urzędów i izb skarbowych oraz nadaje im statuty.

• Kompetencje i zadania:

Do zakresu działania urzędów skarbowych należy:

• prowadzenie dochodzeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,

• wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,

• wykonywanie kar majątkowych, w zakresie określonym w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego oraz Kodeksu karnego skarbowego,

Do zakresu działania naczelników urzędów skarbowych należy:

• ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności budżetowych, jak również innych należności, na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem podatków i należności budżetowych, których ustalanie lub określanie i pobór należy do innych organów,

• rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych,

• wykonywanie kontroli podatkowej,

• podział i przekazywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, dochodów budżetowych między budżetem państwa i budżetami gmin,

• wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych,

• współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych,

• wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach.

Do zakresu działania dyrektorów izb skarbowych należy:

• nadzór nad urzędami skarbowymi;

• rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach należących w pierwszej instancji do urzędów skarbowych,

• ustalanie i udzielanie oraz analizowanie prawidłowości wykorzystywania dotacji przedmiotowych dla przedsiębiorców w zakresie określonym przez Ministra właściwego do spraw finansów publicznych,

• wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach.

1. Urzędy i Izby Celne

• Podstawa normatywna:

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej.

• Struktura i organizacja:

• organami Służby Celnej są: (1) minister właściwy do spraw finansów publicznych, (2) Szef Służby Celnej, (3) dyrektorzy izb celnych, (4) naczelnicy urzędów celnych,

• minister właściwy do spraw finansów publicznych koordynuje i współdziała w kształtowaniu polityki państwa w zakresie zadań Służby Celnej,

• szef Służby Celnej podlega ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych. Szef Służby Celnej kieruje Służbą Celną oraz zapewnia sprawne i efektywne wykonywanie jej zadań, w szczególności przez:

1. sprawowanie nadzoru nad działalnością dyrektorów izb celnych i naczelników urzędów celnych;

2. realizację budżetu państwa w zakresie ustalonym dla Służby Celnej;

3. kształtowanie polityki kadrowej i szkoleniowej w Służbie Celnej oraz wykonywanie zadań kierownika urzędu wobec funkcjonariuszy pełniących służbę w komórkach organizacyjnych właściwych w sprawach celnych, podatku akcyzowego, gier hazardowych, urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych, zwanych dalej "komórkami organizacyjnymi w urzędzie obsługującym ministra";

4. współpracę z właściwymi organami innych państw oraz z organizacjami międzynarodowymi;

5. wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach odrębnych.

• szef Służby Celnej jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy celnych,

• szef Służby Celnej wykonuje zadania przy pomocy: (1) naczelników urzędów celnych, (2) dyrektorów izb celnych, (3) komórek organizacyjnych w urzędzie obsługującym ministra.

• Kompetencje i zadania:

• realizacja polityki celnej w części dotyczącej przywozu i wywozu towarów,

• wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów odrębnych, a w szczególności (1) wykonywanie czynności związanych z nadawaniem towarom przeznaczenia celnego, (2) wymiar i pobór:

1. należności celnych i innych opłat związanych z przywozem i wywozem towarów,

2. podatku od towarów i usług z tytułu importu towarów,

3. podatku akcyzowego,

4. podatku od gier oraz dopłat,

5. opłaty paliwowej,

6. podatku od wydobycia niektórych kopalin.

• do zadań naczelnika urzędu celnego należy:

1. nadawanie towarom przeznaczenia celnego, dokonywanie wymiaru i poboru należności celnych i innych opłat związanych z przywozem i wywozem towarów oraz wykonywanie innych czynności przewidzianych przepisami prawa celnego;

2. wymiar, pobór i kontrola podatku akcyzowego i opłaty paliwowej;

3. wymiar, pobór i kontrola podatku od gier oraz dopłat,

4. wymiar, pobór i kontrola podatku od wydobycia niektórych kopalin;

5. dokonywanie wymiaru i poboru podatku od towarów i usług z tytułu importu towarów;

6. wykonywanie kontroli,

7. rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych i ściganie ich sprawców, w zakresie ustalonym w Kodeksie karnym skarbowym 

8. współdziałanie z organami władzy samorządowej i innymi organami władzy publicznej;

9. wykonywanie innych zadań określonych w przepisach odrębnych.

1. Regionalna Izba Obrachunkowa

• Podstawa normatywna:

Konstytucja RP,

ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych (1992),

rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania (2004).

• Struktura organizacyjna:

• organem izby jest Kolegium Izby,

• w skład Kolegium Izby wchodzą: Prezes Izby, jego zastępca oraz pozostali członkowie kolegium,

• członków kolegium izby powołuje Prezes RM,

• Prezesa Izby powołuje i odwołuje Prezes RM,

• powołanie prezesa oraz członków kolegium następuje po przeprowadzeniu konkursu.

• Kompetencje i zadania:

• sprawuje nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych,

• dokonuje kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych następujących podmiotów:

1. jednostek samorządu terytorialnego,

2. związków międzygminnych,

3. stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów,

4. związków powiatów,

5. stowarzyszeń powiatów,

6. samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym samorządowych osób prawnych,

7. innych podmiotów, które wykorzystują dotacje z budżetu jednostek samorządu terytorialnego,

• może nadzorować uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jednostek samorządu terytorialnego, jeśli dotyczą:

1. procedury uchwalania budżetu,

2. budżetu i jego zmian,

3. zaciągania zobowiązań przez jednostki samorządu terytorialnego i udzielania pożyczek,

4. przyznawania dotacji z budżetu jednostek samorządu terytorialnego,

5. podatków i opłat lokalnych,

6. absolutorium,

7. wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian,

• w zakresie kontroli: regionalne izby obrachunkowe sprawują kontrolę gospodarki finansowej i zamówień publicznych innych podmiotów określonych w art. 1 ust. 2 ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych.

1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

• Podstawa normatywna:

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów (2007).

• Struktura organizacyjna:

przy Urzędzie działa Gospodarstwo Pomocnicze, jako jednostka wyodrębniona pod względem organizacyjnym i finansowym,

nadzór nad Gospodarstwem Pomocniczym sprawuje dyrektor generalny,

organizację wewnętrzną, szczegółowy zakres zadań oraz tryb pracy Gospodarstwa Pomocniczego określają odrębne przepisy oraz regulamin wewnętrzny zatwierdzony przez dyrektora generalnego,

w skład Urzędu wchodzi Centrala w Warszawie oraz 9 delegatur UOKiK,

w skład Centrali Urzędu wchodzą komórki organizacyjne:

1. Sekretariat Prezesa;

2. Biuro Dyrektora Generalnego;

3. Departament Prawny i Orzecznictwa Europejskiego;

4. Departament Analiz Rynku;

5. Departament Ochrony Konkurencji;

6. Departament Kontroli Koncentracji;

7. Departament Monitorowania Pomocy Publicznej;

8. Departament Polityki Konsumenckiej;

9. Departament Nadzoru Rynku;

10. Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej;

11. Departament Budżetu i Administracji;

12. Departament Inspekcji Handlowej;

13. Laboratoria;

14. Samodzielne Stanowisko do spraw Ochrony Informacji Niejawnych;

15. Samodzielne Stanowisko do spraw Audytu Wewnętrznego.

• Kompetencje i zadania:

• polski urząd antymonopolowy, obsługujący Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, działającym zgodnie z jego zarządzeniami, decyzjami i wytycznymi oraz pod jego bezpośrednim kierownictwem,

• jest centralnym organem administracji państwowej (rządowej),

• Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad jego działalnością, a także powołuje i odwołuje Prezesa Urzędu spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Odwołany Prezes Urzędu pełni obowiązki do dnia powołania jego następcy,

• Prezes kieruje Urzędem przy pomocy wiceprezesów, dyrektora generalnego, dyrektorów komórek organizacyjnych - komórki organizacyjne Centrali oraz dyrektorów delegatur Urzędu,

• Prezes może upoważnić osoby, wyżej wymienione, a także innych pracowników Urzędu do podejmowania decyzji, w określonych sprawach, w jego imieniu,

• po zawiadomieniu Prezesa Rady Ministrów, może tworzyć komisje, rady i zespoły jako organy opiniodawcze lub doradcze o charakterze stałym lub doraźnym, określając ich nazwę, skład, zakres zadań i tryb pracy,

• organizację wewnętrzną i szczegółowy zakres zadań komórek organizacyjnych oraz tryb pracy Centrali Urzędu określa regulamin organizacyjny nadany przez Prezesa na wniosek dyrektora generalnego,

• spory kompetencyjne między komórkami organizacyjnymi Centrali Urzędu rozstrzyga Prezes,

• Prezesowi podlegają delegatury Urzędu, których siedziby oraz właściwość miejscową i rzeczową określają odrębne przepisy.

1. Sądy administracyjne

Jest to jeden z organów państwowych sprawujących wymiar sprawiedliwości w Polsce. Wykonują ten obowiązek poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej. Zasadą jest bezwzględny zakaz rozstrzygania przez sądy administracyjne spraw cywilnych, objętych kognicją sądów powszechnych nie może odrzucić skargi z powołaniem się na brak swej kognicji (właściwości), jeżeli w tej sprawie sąd powszechny uznał się już za niewłaściwy 
Podstawy prawne
Organizację i działalność sądów administracyjnych w Polsce regulują trzy akty prawne:

• Konstytucja RP (art. 10, art. 45, art. 77-79, art. 165 ust. 2, art. 166 ust. 3 i artykuły 173-187),

• ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 z późniejszymi zmianami)

• ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 z późniejszymi zmianami).

Sądami administracyjnymi są obecnie: 

• wojewódzkie sądy administracyjne orzekające w pierwszej instancji 

• Naczelny Sąd Administracyjny. 

Regułą jest, że skarga kierowana jest do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a dopiero jego orzeczenia kontrolowane są przez Naczelny Sąd Administracyjny. Zarówno przed wojewódzkim sądem administracyjnym, jak i przed Naczelnym Sądem Administracyjnym obowiązuje zasada skargowości zabraniająca sądowi inicjowanie postępowania sądowego z urzędu;  postępowanie administracyjno- sądowe może wszcząć wyłącznie strona wnosząc (odpowiednio) skargę (do WSA), skargę kasacyjną lub zażalenie (do NSA), wniosek o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego lub sporu o właściwość (do NSA).  Naczelny Sąd Administracyjny:
• rozpoznaje skargi kasacyjne i zażalenia od orzeczeń (wyroków i postanowień) sądów wojewódzkich,
• rozstrzyga wspomniane spory kompetencyjne i spory o właściwość,
• podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy prawne, rozbieżnie interpretowane przez sądy administracyjne oraz uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości w konkretnej sprawie administracyjno- sądowej.
• Oznacza to, że NSA działa jako sąd II instancji rozpatrując skargi kasacyjne i zażalenia od orzeczeń WSA, natomiast w pozostałych sprawach NSA orzeka jako sąd pierwszej i jedynej instancji.

Przedmiot kontroli:
• sądy obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:
o decyzje administracyjne;
o postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty;
o postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie;
o inne akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;
o pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach;
o bezczynność organów administracyjnych w wydaniu decyzji, postanowienia, interpretacji prawa podatkowego bądź aktów i czynności poprzednio wymienionych,
o akty prawa miejscowego organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej;
o inne akty jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podejmowane w sprawach administracji publicznej;
o akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego;

Organy sądów administracyjnych:
• W wojewódzkich sądach administracyjnych
o prezes WSA
o zgromadzenie ogólne sędziów WSA
o kolegium WSA
• W Naczelnym Sądzie Administracyjnym
o Prezes NSA
o Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
o Kolegium NSA

We wszystkich sądach administracyjnych orzekają sędziowie sądów administracyjnych. W bardzo ograniczonym zakresie postanowienia i zarządzenia wydają referendarze sądowi.

1. Trybunał Stanu

Jest to konstytucyjny organ władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

Podstawa prawna:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (art.198-200)

• Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu

Skład:

Skład Trybunału Stanu określa art. 199 Konstytucji. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, którym jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

Kompetencje:

Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu:
Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji. Są to:

• Prezydent − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),

• Premier i ministrowie − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,

• prezes NBP − za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• prezes NIK − za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• członkowie KRRiT − za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• kierownicy ministerstw − za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• Naczelny dowódca sił zbrojnych − za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

• posłowie i senatorowie − za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.

O postawieniu przed Trybunałem Stanu decydują:

Zgromadzenie Narodowe:

• w odniesieniu do Prezydenta RP wniosek w tej sprawie musi podpisać co najmniej 1/4 (140) członków ZN, a decyzja o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu zapada, jeśli zagłosuje za nią co najmniej 2/3 członków ZN.

Sejm:

• w odniesieniu do prezesa i członków Rady Ministrów, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP, a decyzja o postawieniu członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu zapada jeśli zagłosuje za nią co najmniej 3/5 (276) posłów.

• w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego dowódcy sił zbrojnych, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP (za kontrasygnatą), a decyzja o postawieniu przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów w Sejmie.

• w odniesieniu do posłów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, a decyzja o postawieniu posła przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie.

Senat:

• w odniesieniu do senatorów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, a decyzja o postawieniu senatora przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Senacie.

Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też Sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK-u, członków KRRiT oraz Naczelnego dowódcy sił zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosowania bezwzględną większością głosów w Sejmie.

Trybunał Stanu może orzekać kary:

• utraty czynnego i biernego prawa wyborczego,

• utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,

• zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych

• pozbawienia mandatu poselskiego (od 2 do 10 lat) ,

• utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu,

• za przestępstwa i przestępstwa skarbowe − kary przewidziane w ustawach.

Charakter wyroków wydawanych przez Trybunał Stanu:
Wyrok wydany przez Trybunał Stanu jest ostateczny − nie ma w Polsce innego organu władzy, który mógłby go uchylić. Ponadto jest jedynym wydającym wyroki organem władzy sądowniczej, od których Prezydent RP nie może zastosować ułaskawienia wobec osoby skazanej.

1. Trybunał Konstytucyjny

Podstawa prawna:

-Konstytucja

-ustawa o Trybunale Konstytucyjnym

Skład TK:

W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów Trybunału.

Sędziego Trybunału wybiera Sejm na 9 lat.

Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Kompetencje TK:

Trybunał orzeka w sprawach:

1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, 

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 

3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4. skargi  konstytucyjnej

5. sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, 

6. zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

Trybunał na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją. Trybunał na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej. Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

1. Sądownictwo powszechne

Sądy Powszechne dzielimy na sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Wszyscy sędziowie sądów powszechnych mianowani są przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi powoływani przez Ministra

Sprawiedliwości oraz w zakresie finansowym i gospodarczym Dyrektorzy Sądów Apelacyjnych i Okręgowych oraz Kierownicy Finansowi Sądów Rejonowych również powoływani przez Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie dwuinstancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Kontrolę nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. Aktami regulującymi pracę, działania i funkcjonowanie sądów są między innymi:

- Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. Prawo o ustroju sądów powszechnych.

- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych.

Sądy Rejonowe

Sądem rejonowym w polskim systemie wymiaru sprawiedliwości określamy sąd powszechny powołany do rozpoznawania wszystkich spraw należących do sądów powszechnych, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla sądów wyższych instancji. Instancją odwoławczą od orzeczeń sądu rejonowego jest sąd okręgowy. Sądy rejonowe tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia. Obszar właściwości sądu rejonowego obejmuje obszar jednej lub więcej gmin. W uzasadnionych wypadkach w jednej gminie można utworzyć kilka sądów.

Poza siedzibą sądów rejonowych Minister może tworzyć ośrodki zamiejscowe. W skład sądu rejonowego wchodzi prezes, wiceprezesi, kierownik finansowy (w razie jego powołania) oraz sędziowie sądu rejonowego. Sąd rejonowy dzieli się na:

Wydziały (w zależności od potrzeb):

- cywilny,

- karny,

- rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny),

- pracy

- ksiąg wieczystych,

- gospodarczy (w sądach rejonowych mieszczących się w miastach będących siedzibami

sądów okręgowych)

oraz Oddziały, zajmujące się zagadnieniami administracyjno- gospodarczo- kadrowymi. W zależności od wielkości Sądu Rejonowego tworzone są: Oddział Administracyjny (sekretariat Prezesa), Oddział Finansowy, Oddział Gospodarczy, Oddział Informatyczny. W ramach mniejszych Sądów mogą być tworzone zamiast Oddziałów-Sekcje. Z ustawy z dnia 27 lipca 2001r. Prawo o ustroju sądów powszechnych możemy dowiedzieć się m.in. o organizacji sądów rejonowych (Art. 10. § 1. Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy.), funkcji przewodniczącego wydziału sądu rejonowego(Art. 11. § 3. Funkcję przewodniczącego

wydziału w sądzie apelacyjnym i okręgowym powierza sędziemu prezes tego sądu, a w sądzie rejonowym, na wniosek prezesa tego sądu, prezes przełożonego sądu okręgowego.), Wydziałach sądu i procesach ich tworzenia (Art. 12) oraz odpowiednich Organach sądów rejonowych (Art.21. § 1.).

Sądy Okręgowe

Sąd Okręgowy (w Polsce) jest to sąd powszechny orzekający zarówno w pierwszej jak i drugiej instancji. W polskim wymiarze sprawiedliwości jest zasadą, że w pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy. W sprawach karnych, sąd okręgowy orzeka jako sąd pierwszej instancji tylko w sprawach o zbrodnie i niektóre występki. Ponadto na wniosek sądu rejonowego sąd apelacyjny może przekazać sądowi okręgowemu do rozpoznania w I

instancji sprawę o każde przestępstwo ze względu na szczególną wagę lub zawiłość tej sprawy. Sąd okręgowy uprawniony jest także do wydania listu żelaznego i Europejskiego Nakazu Aresztowania. Instancją odwoławczą od orzeczeń tego sądu jest sąd apelacyjny. W drugiej instancji sąd okręgowy rozpoznaje apelacje i zażalenia od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy. Sądy okręgowe tworzy i znosi minister sprawiedliwości po uzyskaniu opinii Krajowej Rady Sądownictwa w drodze rozporządzenia. Obszar właściwości sądu okręgowego winien obejmować obszary właściwości przynajmniej dwóch sądów rejonowych. Mogą również być powoływane ośrodki zamiejscowe i wydziały zamiejscowe sądów okręgowych. Obecnie w Polsce istnieje 45 sądów okręgowych.

Sąd okręgowy dzieli się na wydziały:

- cywilny,

- karny,

- penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń sądowych,

- pracy.

- ubezpieczeń społecznych, (jeśli liczba spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, rozpatrywanych przez sąd okręgowy jest niewielka to zamiast tego wydziału i odrębnego wydziału pracy, tworzy się wspólny wydział pracy i ubezpieczeń społecznych)

- gospodarczy.

Podobnie jak w powyższym wypadku podstawowym źródłem informacji o sądach okręgowych jest ustawa z dnia 27 lipca 2001r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Możemy się z niej dowiedzieć podobnych informacji sięgając analogicznie do tych samych Artykułów, przywołanych przeze mnie powyżej.

Sądy Apelacyjne

Sąd apelacyjny jest to organ wymiaru sprawiedliwości powołany do rozstrzygania w II instancji spraw z zakresu:

- prawa cywilnego, gospodarczego oraz rodzinnego i opiekuńczego,

- prawa karnego,

- prawa pracy i ubezpieczeń społecznych z obszaru działania co najmniej dwóch podległych mu sądów okręgowych (obszar apelacji).

Sądy apelacyjne rozpoznają także kwestie szczególne przekazane im bezpośrednio przez ustawę. Są również sądami dyscyplinarnymi I instancji dla sędziów.

Sądy apelacyjne utworzone zostały w 1990 r. wraz z przywróceniem przedwojennej, trójstopniowej organizacji sądownictwa. Tak jak wszystkie inne sądy powszechne powołuje je i znosi Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa. 13 sierpnia 1990 roku ówczesny Minister Sprawiedliwości podpisał rozporządzenie, mocą którego powołano 7 sądów apelacyjnych: w Warszawie, Białymstoku, Gdańsku, Lublinie, Łodzi, Poznaniu i Rzeszowie. W późniejszym czasie powołano sądy apelacyjne w Katowicach, Krakowie, Szczecinie i Wrocławiu. Z ustawy z dnia 27 lipca 2001r. Prawo o ustroju sądów powszechnych możemy dowiedzieć się m.in. o organizacji sądów apelacyjnych (Art. 10. § 3. Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych, zwanego dalej "obszarem apelacji".), funkcji przewodniczącego wydziału sądu rejonowego(Art. 11. § 3. Funkcję przewodniczącego wydziału w sądzie apelacyjnym i okręgowym powierza sędziemu prezes tego sądu, a w sądzie rejonowym, na wniosek prezesa tego sądu, prezes przełożonego sądu okręgowego.), Wydziałach sądu i procesach ich tworzenia (Art. 18), o powołaniu Prezesa sądów apelacyjnych (Art.23.) i innych obszarach unormowanych w ustawie.

Sądy Szczególne:

Sądy szczególne to sądy, które rozpatrują sprawy z różnych przyczyn wyjęte spod

rozpoznania przez sądy powszechne.

Po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r. rozróżniamy sądy szczególne:

– Sądy Administracyjne

– Sądy Wojskowe.

1. Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do:

1. sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:

a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,

b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne,

c) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach;

2. rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego;

2a. rozpoznawania protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego;

3. opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe;

4. wykonywania innych czynności określonych w ustawach.

Sąd Najwyższy dzieli się na Izby:

– Cywilną;

– Karną;

– Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych;

– Wojskową

Wewnętrzną organizację Sądu Najwyższego, szczegółowy podział spraw między izby oraz zasady wewnętrznego postępowania określa regulamin Sądu Najwyższego, uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, który podlega ogłoszeniu w

Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Organami Sądu Najwyższego są:

– Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego

– Prezes Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)

– Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego

– Zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)

– Kolegium Sądu Najwyższego

W Sądzie Najwyższym działają także (ale nie są to organy SN):

– Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

– Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.

O Organach Sądu Najwyższego możemy przeczytać w Rozdziale II Ustawy z dnia 23

listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2002 r.):

Organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego i Kolegium Sądu Najwyższego. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany przez Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy oraz wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek Prezesa Sądu Najwyższego. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego projekt informacji, o której mowa w art. 4 § 1. W czasie nieobecności Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zastępuje go wyznaczony przez niego Prezes Sądu Najwyższego, a w wypadku niemożności wyznaczenia - Prezes Sądu Najwyższego najstarszy służbą na stanowisku sędziego. W postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym Sąd Najwyższy może

reprezentować Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub wyznaczona przez niego osoba. Prezes Sądu Najwyższego jest zastępcą Pierwszego Prezesa Sądu

Najwyższego i kieruje pracą poszczególnej izby. Prezesa Sądu Najwyższego powołuje i odwołuje, na wniosek Pierwszego Prezesa

Sądu Najwyższego, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym. Samorząd stanowią wszyscy sędziowie Sądu Najwyższego w stanie czynnym. W skład samorządu nie wchodzą sędziowie delegowani do pełnienia czynności sędziowskich

w Sądzie Najwyższym. Organami samorządu są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego oraz Kolegium Sądu Najwyższego. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego należy:

1) uchwalanie regulaminów wyborów kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz członków Krajowej Rady Sądownictwa;

2) dokonywanie wyboru kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego;

3) dokonywanie wyboru dwóch kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i przedstawianie ich Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej;

4) dokonywanie wyboru dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa;

5) rozpatrywanie i przyjmowanie projektu informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o działalności Sądu Najwyższego oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa;

6) podejmowanie uchwał w innych ważnych sprawach dotyczących Sądu Najwyższego;

7) rozpatrywanie innych spraw z inicjatywy Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub co najmniej dziesięciu sędziów Sądu Najwyższego.

Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Sądu Najwyższego przewodniczy Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Do podjęcia uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego wymagana jest obecność co najmniej 2/3 sędziów każdej z izb. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów. Głosowanie jest tajne w sprawach, o których mowa w § 1 pkt 2-4, a ponadto, jeżeli żądanie takie zgłosi chociażby jeden z obecnych członków Zgromadzenia.

Do wzięcia udziału w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Sądu Najwyższego zwoływanym w celu przedstawienia informacji o działalności Sądu Najwyższego oraz problemach wynikających z jego orzecznictwa Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zaprasza Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz przedstawicieli innych organów władzy publicznej.

Do kompetencji zgromadzenia sędziów izby Sądu Najwyższego należy:

1) omawianie corocznego projektu informacji o działalności izby i istotnych problemach wynikających z orzecznictwa izby oraz przyjmowanie tej informacji;

2) opiniowanie kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego;

3) opiniowanie kandydata na Prezesa Sądu Najwyższego przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;

4) opiniowanie kandydatów na stanowiska przewodniczących wydziałów przedstawionych przez Prezesa Sądu Najwyższego;

5) wybór dwóch członków oraz zastępcy członka Kolegium Sądu Najwyższego;

6) rozpatrywanie innych problemów dotyczących funkcjonowania izby.

Zgromadzeniu sędziów izby Sądu Najwyższego przewodniczy Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą danej izby. Kolegium Sądu Najwyższego tworzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezesi Sądu Najwyższego oraz sędziowie wybrani przez zgromadzenia sędziów izby Sądu Najwyższego na okres trzech lat. Przewodniczącym Kolegium Sądu Najwyższego jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Uchwały Kolegium Sądu Najwyższego zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej 2/3 członków Kolegium. W razie równości głosów przeważa głos przewodniczącego. Kolegium Sądu Najwyższego przygotowuje stanowisko w sprawach związanych z działalnością Sądu Najwyższego oraz współdziała z Pierwszym Prezesem

Sądu Najwyższego w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania Sądu Najwyższego.

Do kompetencji Kolegium Sądu Najwyższego należy w szczególności:

1) ustalanie podziału czynności w Sądzie Najwyższym;

2) podejmowanie decyzji dotyczących wewnętrznej struktury organizacyjnej Sądu Najwyższego;

3) opiniowanie projektów regulaminów, o których mowa w art. 3 § 2 i art. 16 § 1 pkt 1, oraz zarządzeń Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych jednostek administracyjnych w Sądzie Najwyższym;

4) opiniowanie kandydatów na Prezesów Sądu Najwyższego;

5) opiniowanie kandydatów na stanowiska kierownicze w jednostkach administracyjnych, o których mowa w pkt 3;

6) uchwalanie regulaminu losowania, o którym mowa w art. 53 § 3;

7) uchwalanie regulaminów organizacyjnych Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.

1. Krajowa Rada Sądownictwa

Skład KRS:

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków (art. 187 ust. 1 Konstytucji):

Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Ministra Sprawiedliwości (wchodzą w skład KRS z urzędu, na czas sprawowania funkcji), jednej osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego (dwóch), sądów apelacyjnych (dwóch), sądów administracyjnych (dwóch), sądów okręgowych (ośmiu) i sądów wojskowych (jeden) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów. Kadencja wybieranych członków KRS wynosi 4 lata (art. 187 ust. 3 Konstytucji). Pierwszy skład Rady ukonstytuował się na posiedzeniu, które odbyło się 23 lutego 1990.

Uprawnienia KRS:

Uprawnienia Krajowej Rady Sądownictwa realizowane są w formie uchwał podejmowanych na posiedzeniach plenarnych: dotyczące aktów prawnych regulujących ustrój władzy sądowniczej podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów dotyczące powoływania Prokuratora Generalnego rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu Prokuratora Generalnego a następnie przedstawienie Prezydentowi RP jednego kandydata (drugiego przedstawia Krajowa Rada Prokuratorów) dotyczące powoływania sędziów, rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego oraz przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych, wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych i sądów wojskowych, rozpatrywanie wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie, rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziów, którzy ukończyli 65 rok życia.

Jednym z uprawnień Rady do 5 grudnia 2007 r. było ustalanie kryteriów oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie, przeprowadzanej przez prezesów sądów okręgowych i apelacyjnych. Tego dnia ogłoszono w Dzienniku Ustaw wyrok Trybunału Konstytucyjnego[1], w którym orzeczono, że art. 2 ust. 2 pkt 2 ustawy o KRS[2] jest niezgodny z art. 60 Konstytucji RP. Z tym dniem Rada utraciła więc prawo ustalania wspomnianych kryteriów. Ostatnie uchwały w przedmiocie kryteriów zostały podjęte 11 stycznia 2007 r.[3], 19 kwietnia 2007 r.[4] oraz 19 lipca 2007 r.[5]. dotyczące spraw dyscyplinarnych występowanie do Rzecznika Dyscyplinarnego z żądaniami wszczynania postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów oraz odwoływanie się od wyroków sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji, wybór Rzecznika Dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych, uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów[6] i czuwanie nad ich przestrzeganiem[7], przeprowadzenie wizytacji sądu lub lustracji pracy sędziego, którego indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę.

1. Sądownictwo polubowne

Sąd polubowny jest sądem niepaństwowym orzekającym w sporach cywilnoprawnych poddanych mu pod rozstrzygnięcie mocą zapisu na sąd polubowny. Sądy polubowne mogą orzekać w sprawach o prawa majątkowe oraz w sprawach o prawa niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody, z wyjątkiem spraw o alimenty. Działalność sądów polubownych w Polsce uregulowana jest w części V (Sąd Polubowny (Arbitrażowy)) ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego w art. 1154 do art. 1217 (Dz. U. z 2005 r. Nr 178, poz. 1478, z późn. zm.).

Wyroki wydane przez sądy polubowne mają taką samą moc prawną, jak wyroki sądów powszechnych. O uznaniu wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej orzeka sąd powszechny na posiedzeniu niejawnym, na wniosek strony. Sąd powszechny może odmówić uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego jeżeli stwierdzi że:

– według przepisów ustawy spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego,

– uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej

Postępowanie przed sądem polubownym ma charakter jednoinstancyjny co oznacza, że stronom nie przysługuje możliwość odwołania się od wyroku sądu polubownego (chyba że strony umówiły się na sąd dwuinstancyjny (art. 1205 § 2 kpc „Jeżeli strony ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym będzie obejmowało więcej niż jedną instancję, przepis § 1 dotyczy ostatecznego wyroku sądu polubownego rozstrzygającego o żądaniach stron.” )). Sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku prawnego niemniej jednak gdy strony go wyraźnie upoważnią może rozstrzygać spór według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności. Poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga umowy stron. Najczęściej już zawierając umowę strony określają, że ewentualne spory z niej wynikłe będą rozstrzygane przez sąd polubowny. Przy obecnie obowiązujących przepisach, w przypadku istnienia zapisu na sąd polubowny, strona nie może uchylić się od poddania sporu pod rozstrzygnięcie przed sądem polubownym. Arbitrem przed sądem polubownym może być każda osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Arbitrem nie może być jedynie sędzia państwowy (nie dotyczy sędziego w stanie spoczynku).