III. Międzynarodowe uwarunkowania zjednoczenia Niemiec.

1. W. Rojek – Historia nowoczesnych stosunków międzynarodowych

2. Europa Zachodnia w pierwszym okresie instytucjonalnej jedności. Inauguracja kwestii remilitaryzacji RFN.

• 19 września 1950 r. w Nowym Jorku, po sesji Rady Atlantyckiej, ministrowie spraw zagranicznych USA, Wielkiej Brytanii i Francji wydali oświadczenie, w którym zapowiadali podjęcie kroków koniecznych do zakończenia stanu wojny z Niemcami. Upoważnili rząd federalny w Bonn do utworzenia ministerstwa spraw zagranicznych i nawiązania stosunków dyplomatycznych z innymi państwamil

• 6 marca 1951 r. doszło do wymiany listów między Adenauerem a Wysoką Komisją Sojuszniczą. Kanclerz Niemiec oznajmił, że RFN przejmie przedwojenne długi Rzeszy. Oznaczało to zawoalowane podkreślenie ciągłości państwowości niemieckiej i było zarazem interpretowane jako przyjęcie za punkt wyjścia w kwestiach terytorialnych granic przedwojennych według stanu z 21 grudnia 1937r. W kolejnym dokumencie Adenauer zobowiązał się do współpracy z Komisją w sferze rozdział surowców, produktów i usług w dziedzinie wspólnej obrony. W odpowiedz Wysoka Komisja Sojusznicza zezwoliła na powstanie niemieckiego MSZ i nawiązanie stosunków dyplomatycznych z państwami trzecimi, chociaż w tym wypadku każdorazowo musiała wydać odrębną zgodę.

1. Plan Plevena

• Sprawa remilitaryzacji RFN wywołała od początku znaczące różnice zdań między Francją a Anglosasami.

• 24 października 1950 r. – minister obrony Francji Rene Pleven zaprezentował plan. Siły zbrojne RFN istniałyby wyłącznie w ramach armii europejskiej, funkcjonującej jako Europejska Wspólnota Obronna (EWO). Wodzem naczelnym armii europejskiej miałby być naczelny dowódca wojsk NATO. Jednostki jednolite istniałyby jedynie na szczeblu batalionów. Warunkiem wcieleni planu Plevena miała się stać realizacja wcześniejszej francuskiej idei – planu Schumana. Francuzi zakładali trzy zasadnicze człony integracji zachodnioeuropejskiej: Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, wspólnotę polityczną i wspólnotę obronną

• 28 października 1950 r. – głos w tej sprawie zabrał kanclerz Adenauer. Jego zdaniem Niemcy gotowe byłyby do akceptacji udziału ich kontyngentu w ramach armii europejskiej pod warunkiem całkowitego równouprawnienia.

• 29 listopada 1950 r. – minister Bevin oznajmił w Izbie Gmin, że formacje niemieckie winny stanowić integralną część sił NATO. Dodał w tym kontekście, że formowanie mieszanych narodowo oddziałów europejskich nie ma sensu, gdyż przyczyniłoby się to jedynie do opóźnień w procesie włączenia RFN w obronę Zachodu.

• 7 grudnia 1950 r. – na spotkaniu Stałej Rady NATO, udało się osiągnąć w tej sprawie kompromis. Polegał on na:

• Powiększeniu jednostek jednolitych narodowo do szczebla pułku, a faktycznie brygady o liczebności 4-5 tys. Żołnierzy

• Rezygnacji Francji z powiązania planu Plevena z planem Schumana

• Ustaleniu łącznej, maksymalnej liczebności oddziałów niemieckich na 20% sił EWO, to jest 150 tys. Ludzi

• Odebraniu stronie niemieckiej prawa do posiadania zarówno sztabu generalnego, jak i ministerstwa obrony.

• 9 lipca 1951 r. – ogłoszenie przez rządy mocarstw deklaracji o zakończeniu stanu wojny z Niemcami.

1. Kwestie długów niemieckich i żydowskich roszczeń finansowych

• Mocarstwa postrzegały rozwiązanie kwestii długów Rzeszy Niemieckiej jako jeden z kardynalnych warunków równouprawnienia RFN.

• 28 luty do 8 sierpnia 1952 r. – konferencja londyńska. Od strony niemieckiej domagano się spłaty długów przedwojennych w kwocie 15,7 mld marek. Do tego dochodziły roszczenia z tytułu pomocy udzielonej po wojnie trzem strefom okupacyjnym, co dawało łączną sumę 23 mld marek.

• Niemcy oświadczyły o gotowości spłaty długu, którego wielkości na razie bliżej nie precyzowały, w rocznych ratach wynoszących 0,5 mld marek, deklarowały jednak, że po 5—6 latach rata ta mogłaby wzrosnąć o kolejne 100 mln marek.

• Ostatecznie osiągnięte na konferencji porozumienie przewidywało redukcję długów przedwojennych do 7,5 mld marek, a powojennych – do 6,8 mld marek. Kwotę rozłożona na raty. RFN miała spłacać początkowo po 600 mln rocznie, a począwszy od roku 1958 – 750 mln marek.

• Stosowne układy w tej sprawie podpisano w Londynie 27 lutego 1953 r. Stronami porozumienia dotyczącego długów przedwojennych były RFN z jednej strony oraz 18 wierzycieli (Belgia, Cejlon, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Jugosławia, Kanada, Liechtenstein, Luksemburg, Norwegia, Pakistan, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Unia Południowej Afryki) z drugiej. Łączne należności – obejmujące zarówno przedwojenne, jak i powojenne zobowiązania – opiewały na kwotę 13,73 mld marek. Obniżono wysokość początkowych rat rocznych. W pierwszym pięcioleciu RFN miała spłacać po 550 mln marek, następnie – po 735 mln marek. Zastrzeżono przy tym, że w wypadku zjednoczenia kraju raty te miałyby wzrosnąć do 1 mln marek.

• Tel Awiw – domagał się w notach skierowanych 17 stycznia 1951 r. na ręce Wielkiej Brytanii, Francji, USA i ZSRR – po pierwsze restytucji dóbr zrabowanych Żydom przez Niemcy, a po drugie – nawiązek za popełnione na Żydach zbrodnie. Izrael postulował też, aby w związku z przewidywaną deklaracją o zakończeniu stanu wojny z RFN, cztery mocarstwa zawarowały sobie prawo uregulowania tych kwestii.

• 10 września 1952 r. – Adenauer i izraelski minister spraw zagranicznych Mosze Sharett podpisali w Luksemburgu układ przewidujący wypłacenie Izraelowi przez stronę niemiecką kwoty 3 mld marek w okresie 12 lat. Ponadto RFN zawarła również porozumienie z Nahumem Goldmanem, prezesem organizacji Conference of Jewish Material Claims against Germany, zakładające wypłacenie róznym organizacjom żydowskim łącznej sumy 450 mln. Marek .

1. NRD na arenie międzynarodowej

• 10 października 1949 r. – władze radzieckie zapewniły sobie dla siebie w stosunkach z NRD wszelkie uprawnienia wynikające z wykonywania umowy poczdamskiej. Rząd Niemiec Wschodnich uznały wkrótce wszystkie kraje bloku komunistycznego.

• 6 lipca 1950 r. – układ zawarty w Zgorzelcu między Polską a NRD. Linia graniczna wytyczona w Poczdamie stawała się, w myśl zawartych w nim postanowień granicą międzypaństwową.

• 28 maja 1953 r. – radziecką Komisję Kontroli przeobrażono – na wzór stosunków między RFN a Zachodem – w Wysoką Komisję. Na jej czele stanął Władimir Siemionow, który jednocześnie stał się radzieckim reprezentantem dyplomatycznym w Berlinie wschodnim.

• 16 i 17 czerwca 1953 r. – fala strajków i zamieszek ulicznych ogarnęła Berlin, a następnie inne miasta kraju. Protesty te tłumiły wojska radzieckie.

• 22 sierpnia 1953 r. – zawarcie dwustronnego układu radziecko-niemieckiego. Na mocy tego dokumentu Rosjanie postanowili udzielić Niemcom istotnej pomocy gospodarczej do kwoty nieprzekraczającej 5% budżetu NRD.

• 25 marca 1954 r. – w specjalnym oświadczeniu rząd radziecki przyznał rządowi wschodnioniemieckiemu swobodę w regulowani spraw wewnętrznych i zagranicznych, włącznie z relacjami z RFN, wyjąwszy kwestie bezpieczeństwa oraz te, które normowały układy z mocarstwami zachodnimi.

1. Problem Saary w stosunkach francusko-niemieckich

• Od momentu decyzji Paryża o włączeniu Zagłębia Saary do francuskiego obszaru celnego i walutowego w 1946r., Francuzi kontynuowali starania o dalsze osłabienie jego więzów z własną strefą okupacyjną w Niemczech.

• 15 grudnia 1947 r. – Francuzi mianowali dotychczasowego gubernatora wojskowego płk. Gilberta Grandvala wysokim komisarzem Francji na Obszarze Saary.

• 25 stycznia 1952 r. – rząd francuski powołał płk. Grandvala na stanowisko ambasadora przy rządzie Saary. Już 1 lutego zaprotestowała przeciw temu formalnie Republika Federalna, podnosząc argument, że taki krok jest jednostronnym przesądzeniem o postanowieniach przyszłego traktatu pokoju z Niemcami.

• Sprawa ta była omawiana na konferencji ministrów spraw zagranicznych Francji, USA i Wielkiej Brytanii z kanclerzem i jednocześnie ministrem spraw zagranicznych RFN Adenauerem w Londynie w dniach 17-19 lutego 1952 r.

• 20 marca 1952 r. – uzgodniono, że reprezentacji Francji, RFN i Obszaru Saary zastanowią się nad możliwością przeprowadzenia w Saarze wolnych wyborów. Ostatecznie jednak kwestia Saary nie została wówczas rozwiązana.

1. Traktaty z 1952 r.

• 26 maja 1952 r.- dokument sygnowany w Bonn – traktat o stosunkach między trzema mocarstwami zachodnimi a RFN. Nosił on nazwę traktatu ogólnego lub traktatu o Niemczech. Jednocześnie przyjęto cztery dalsze dokumenty: o uprawnieniach i obowiązkach obcych sił zbrojnych stacjonujących w RFN, o wkładzie finansowym Bonn w obronę Zachodu, o normowaniu kwestii będących konsekwencją wojny i okupacji, umowę o opodatkowaniu obcych wojsk na terytorium RFN.

• 27 maja 1952 r. – Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN oraz Włochy podpisały w Paryżu traktat o powołaniu do życia EWO. Towarzyszyło mu 17 uzupełniających oświadczeń bądź protokołów. Dwoma najistotniejszymi były: a) układ o wzajemnej pomocy między członkami EWO a Wielką Brytanią oraz b) deklaracja obligująca zarówno Brytyjczyków, jak Amerykanów do występowania w obronie integralności terytorialnej EWO, utrzymywania na kontynencie odpowiedniej ilości wojsk, a także do udziału w obronie uprawnień mocarstw w Berlinie.

• Władze EWO miały mieć charakter międzynarodowy. Zakładano powstanie trzech ciał:

• Niezależnego od rządów krajów członkowskich i dziewięcioosobowego komisariatu

• Rady obsadzanej proporcjonalnie do finansowego i militarnego zaangażowania państw członkowskich

• Zgromadzenia, które konstytuowaliby albo delegaci parlamentów krajowych, albo członkowie pochodzący z wyborów bezpośrednich.

• Sztab generalny miał być narodowościowo mieszany. Stanowisko wodza naczelnego zamierzono powierzyć dowódcy NATO.

• Jednostki jednolite narodowościowo miały mieć odtąd rozmiary „grup bojowych” to jest liczy od 13 do 15 tys. Ludzi, a więc określenie to stało się eufemizmem dywizji. W zamian za to kraje posiadające istotne zobowiązania poza Europą mogły samodzielnie dysponować częścią armii niewchodzącą w skład EWO.

• Zgromadzenie Doradcze Rady Europy uchwaliło na sesji obradującej od 26 do 30 maja 1952r. postulat powołania do życia Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP).

1. Upadek koncepcji EWO i EWP

• 25 lipca 1952 r. – wszedł w życie układ o EWWS.

• 25 kwietnia 1954 r. Komisja Ogólna Zgromadzenia Doradczego Rady Europy uznała, że opracowany przez Mariniusa de Goes van Natersa plan europeizacji Saary winien stanowić podstawę prac odnośnych rządów. Niezależnie od tego 5 maja 1954 r. ministrowie spraw zagranicznych krajów EWO uzgodnili, że po ratyfikacji konstytuującego ją traktatu wszyscy członkowie zgromadzeń EWWS oraz EWO byliby wybierani przez społeczeństwa krajów członkowskich. W ten sposób powstałby parlament europejski. W tym kontekście kanclerz oznajmił, że nie będzie zabiegał o zerwanie unii gospodarczej Obszaru Saary z Francją oraz że mógłby on ulec europeizacji w momencie powstania EWWS oraz EWO.

• 25-28 czerwca 1954 r. – spotkanie w Waszyngtonie przywódców USA i Wielkiej Brytanii. Postanowiono wówczas utworzyć amerykańsko-brytyjską „grupę studiów”, która zajęłaby się kwestią suwerenności Niemiec. Dnia 11 lipca ogłosiła ona raport , w którym zerwano iuncitm między powstaniem EWO a odzyskaniem przez RFN suwerenności.

• 30 sierpnia 1954 r.- decyzja francuskiego Zgromadzenia Narodowego o odrzuceniu projektu dyskusji nad ratyfikacją traktatu o utworzeniu EWO.

1. Niepowodzenie konferencji ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw w 1954 r.

• Od 25 stycznia do 18 lutego 1954 r. – doszło do spotkania w Berlinie ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw.

• 29 stycznia 1954 r. – minister Eden zarysował zachodnią koncepcję rozwiązania problemu Niemiec, Sprowadzała się ona do podjęcia następujących kroków: przeprowadzenia wolnych wyborów ogólno niemieckich, zwołania wyłonionego w ich wyniku zgromadzenia narodowego, uchwalenie konstytucji, utworzenia ogólno niemieckiego rządu, wynegocjowanie i podpisanie traktatu pokojowego.

• 4 lutego 1954 r. – Mołotow przedłożył kontrprojekt planu zjednoczenia Niemiec. Postulował on osiągnięcie tego celu w następującym trybie:

• Sformowania przez parlamenty NRD i RFN „organizacji demokratycznych”- ogólno niemieckiego rządu

• Powierzenia temu organowi zasadniczego zadania, jakim byłoby przygotowanie ogólno niemieckich wyborów

• Do zakresy realizowany przez ów rząd celów należałoby również reprezentowanie Niemiec w trakcie negocjacji traktatu pokoju oraz niedopuszczenie do tego, aby Niemcy stały się członkiem jakiegokolwiek sojuszu skierowanego przeciw jednemu z państw koalicji antyhitlerowskiej.

• Konferencja zakończyła się bez pozytywnych rezultatów.

1. Konsekwencje nieratyfikowania traktatów bońskich i paryskich.

• 31 sierpnia 1954 r. – Waszyngton oznajmił o konieczności rewizji polityki prowadzonej w kwestii przez Stany Zjednoczone. Bonn domagało się kontynuowania integracji europejskiej, a równocześnie nadania Republice Federalnej suwerenności i równorzędnego jej udziału w obronie Zachodu.

• 28 września do 3 października 1954 r. – konferencja londyńska. Wzięły w nim udział Wielka Brytania, USA, Kanada oraz 6 niedoszłych członków EWO. Podjęto wówczas następujące decyzje:

• Rządy trzech mocarstw oznajmiły o chęci jak najszybszego zakończenia reżimu okupacyjnego, z zachowaniem jednak pewnych uprawnień odnoszących się do postępowania na arenie międzynarodowej

• Wezwano Włochy i RFN do przyłączenia się do Unii Zachodniej, która równocześnie miałaby ulec przeobrażeniu w Unię Zachodnio-europejską.

• Rozmiary sił zbrojnych w ramach tej struktury byłaby analogiczne z tymi, którymi miała dysponować niedoszła EWO

• Liczebność kontyngentu przekazanego NATO miała być sprecyzowana w odrębnym dokumencie.

• Kanclerz Adenauer zapewnił, że RFN nie będzie produkowała broni masowego rażenia, a także pewnych innych wyspecyfikowanych rodzajów uzbrojenia.

• Równocześnie Wielka Brytania, Kanada i USA zobowiązały się do utrzymania swoich wojsk na kontynencie europejskim, zakładając jednocześnie, że RFN wstąpi do NATO. Na Bonn nałożono w tej kwestii dodatkowe ograniczenia. Po pierwsze, po przyłączenie się do paktu brukselskiego i NATO RFN miała się starannie wystrzegać wszelkich działań, które podważyłyby defensywny charakter tych ugrupowań. Po drugie, wyrzekała się dążeń do zjednoczenia kraju bądź zmian granic przy użyciu siły. Po trzecie, mocarstwa zachodnie oznajmiły, że rząd RFN jest jedynym rządem niemieckim powstałym prawomocnie w demokratycznych warunkach i z Tegu tytułu jednym uprawnionym do reprezentowania Niemców na arenie międzynarodowej. Po czwarte, zadeklarowano, że naczelnym dążeniem mocarstw zachodnich jest zawarcie traktatu pokoju z Niemcami, a ostateczne ustalenie ich granic nastąpi właśnie tym dokumencie.

• 19-23 październik 1954 r. – spotkania międzynarodowe w Paryżu.

• Pierwsze spotkanie francusko-niemieckie w sprawie Obszaru Saary. Obie strony ustaliły, że obszarowi temu nadany zostanie statut europejski w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej. Miało nastąpić plebiscyt.

• Drugie spotkanie z udziałem trzech mocarstw zachodnich dotyczyło kwestii przywrócenia RFN suwerenności. Zakończono go protokołem, w myśl którego układy bońskie z 26 maja miały nabrać mocy obowiązującej w nieco zmienionej formie, a to w związku z porzuceniem koncepcji EWO.

• Na trzecim spotkaniu przedstawiciele 9 państw (Belgii, Holandii, Kanady, Luksemburgu, RFN, USA, Wielkiej Brytanii, Włoch i Francji) uzgodnili:

• Zmiany i uzupełnienia paktu brukselskiego; zgodnie z pierwotnym założeniem kooptacji do niego Włoch i RFN miała doprowadzić do przekształcenia go w Unię Zachodnioeuropejską; równocześnie wykreślono z preambuły tego dokumentu odniesienia do „niemieckiej polityki agresji”, zastępując je stwierdzeniem o „popieraniu jedności Europy i dążeniu do jej integracji:

• Protokół o kontroli zbrojeń, w którym członkowie Unii Zachodnioeuropejskiej zaaprobowali wspomniane wyżej oświadczenie złożone przez kanclerza Adenauera 3 października – mówiąca o tym, że RFN nie będzie wytwarzać broni masowej zagłady.

• W trakcie czwartego spotkania 15 członków Rady Atlantyckiej przyjęto do wiadomości zawarcie z RFN w dniu 23 października 1954 r. wzmiankowanych już wyżej kilku układów, a poza tym postanowiono zaprosić RFN do członkowstwa w NATO.

1. Następstwa decyzji londyńskich i paryskich

• W oświadczeniu z 15 stycznia 1955 r. Kreml godził się na międzynarodowy nadzór nad ogólno niemieckimi wyborami, pod warunkiem akceptacji tego pomysłu przez rządy NRD i RFN.

• 25 stycznia 1955 r.- Moskwa wydała dekret o zakończeniu stanu wojny z Niemcami. W konsekwencji tego kroku oświadczenie o zakończeniu wojny z Niemcami wydały: 31 stycznia PRL, a 3 lutego 1955 r. – Czechosłowacja.

• 5 maja 1955 r. – weszły w życie układy paryskie

• ZSRR wypowiedział 7 maja 1955 r. – układy sojusznicze zawarte z Wielką Brytanią 26 maja 1942 r. oraz z Francją z 10 grudnia 1944 r.

• Od 11 do 14 maja 1955 r. – Moskwa zwołała do Warszawy konferencję ministrów spraw zagranicznych Albanii., Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Rumunii, ZSRR i Polski. Zakończyła się ona podpisaniem Paktu Warszawskiego, jednak sprawa wciągnięcia do niego sił zbrojnych NRD miała być rozpatrzona później.

• W dniach od 17 do 23 lipca 1955 r. – doszło w Genewie do spotkania szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw. Wymieniono tam poglądy w następujących sprawach:

• Zjednoczenia Niemiec

• Bezpieczeństwa europejskiego

• Zmniejszenia zbrojeń

• Rozwoju stosunków na linii Zachód- Wschód

• Nie osiągnięto porozumienia w żadnej z tej kwestii.

1. Normalizacja stosunków ZSRR z oboma państwami niemieckimi

• 7 czerwca 1955 r. – Kreml wystosował pod adresem władz RFN zaproszenie do złożenia wizyty w ZSRR. Kanclerz Adenauer i minister spraw zagranicznych Heinrich von Brentano przebywali w Moskwie w dniach od 9 do 13 września 1955 r. Adenauer nie ukrywał, że jego zdaniem losy państwa niemieckiego są funkcją stosunków między Zachodem i Wschodem. W kończącym wizytę komunikacie obie strony wyraziły gotowość nawiązania stosunków dyplomatycznych. Rosjanie godzą się na zwolnieni 9626 byłych jeńców niemieckich.

• Od 17 września do 20 września 1955 r. – przebywała w Moskwie delegacja NRD z premierem Ottonem Grotrwohlem na czele. Ostatniego dnia wizyty podpisano traktat o stosunkach między ZSRR a NRD. Przyznawał on NRD całkowitą swobodę w kształtowaniu jego polityki zagranicznej i wewnętrznej. Oświadczono w nim także, że stacjonujące na terytorium NRD wojska radzieckie pozostają tam za zgodą strony wschodnioniemieckiej. Strona radziecka oznajmiła, że znosi urząd wysokiego komisarza ZSRR w Niemczech, a stosunki z reprezentantami mocarstw zachodnich w sprawach Niemiec jako całości powierza swojemu ambasadorowi w NRD.

1. Stosunki RFN z blokiem komunistycznym

• Grudzień 1955 r. – Polski i Niemiecki Czerwony Krzyż zawarły porozumienie o łączeniu rodzin.

• Wkrótce podobne umowy zostały podpisane przez Czechosłowację i pozostałe kraje bloku wschodniego.

• 25 kwietnia 1958 r. – doszło w Bonn do podpisania układów: handlowego i konsularnego oraz ugody w sprawie repatriacji Niemców z ZSRR. Rosjanie godzili się na wyjazd osób, które 21 czerca 1941 r. były obywatelami niemieckimi.

• 15 października 1957 r. – Belgrad oznajmił o zamiarze dyplomatycznego uznania NRD. W konsekwencji w cztery dni później Bonn zerwało z nim stosunki dyplomatyczne.

1. Polskie propozycje ograniczenia zbrojeń

• 18 marca 1957 r. – zastępca radzieckiego ministra spraw zagranicznych Walerian Zorin zgłosił na forum Komisji Rozbrojeniowej ONZ koncepcję utworzenia w Europie Środkowej strefy ograniczonych zbrojeń. Miałby ona obejmować oba państwa niemieckie oraz wschodnich sąsiadów NRD. Dało to asumpt ministrowi spraw zagranicznych PRL Adamowi Rapackiemu do zaproponowania 2 października 1957 r. na sesji plenarnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ pierwszej wersji swego planu. Koncepcję tę skonkretyzował następnie na posiedzeniu Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu PRL 13 grudnia 1957 r.

• 17 lutego 1958 r. – Proponowana strefa bezpieczeństwa miała obejmować terytorium obu państw niemieckich oraz Polski i Czechosłowacji. Objęte nią kraje miałyby się zrzec produkowania i magazynowania na swoich terytoriach broni atomowej.

• Koncepcja ta nazwana koncepcją planu Rapackiego, spotkała się na państwach NATO z przyjęciem pełnym rezerwy. Koncepcja ta nie pociągnęła ze sobą żadnych następstw.

1. Drugi kryzys berliński

• Pod koniec lat 50 ponownie zaostrzyła się sprawa Berlina Zachodniego. Pod względem prawnym tą enklawą na terytorium NRD władały trzy mocarstwa zachodnie; gospodarczo była ona powiązana z RFN.

• Najistotniejszym problemem stawał się brak strzeżonej granicy między obiema częściami miasta. Zachodnie dzielnice Berlina stały się terenem masowych ucieczek ludności wschodnioniemieckiej na Zachód. Liczba ludności NRD, zwłaszcza zdolnej do pracy ciągle się zmniejszała.

• Ucieczki zaniepokoiły władze radzieckie. Skonstatowały one, że układ poczdamski jest już martwą literą i w listopadzie wyraziły gotowość przekazania organom NRD swoich uprawnień do Berlina jako całości. Dały temu wyraz w nocie skierowanej 27 listopada 1958 r. do mocarstw zachodnich. Wypowiadając im układ z 12 września 1944 r. w sprawie okupacji Niemiec i zarządu Wielkim Berlinem, zapowiadały zarazem wszczęcie z władzami NRD rozmów w sprawie przekazania im funkcji pełnionych czasowo przez czynniki radzieckie. Mocarstwa zachodnie kwestionowały argumenty Moskwy.

• Od 11 maja do 20 czerwca, a następnie od 13 lipca do 5 sierpnia 1959 r. – konferencja ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw w Genewie. W spotkaniach tych, z głosem doradczym, uczestniczyli również ministrowie sprawa zagranicznych RFN i NRD.

• 14 maja 1959 r. amerykański sekretarz stanu Christian Herter zaprezentował plan stopniowego jednoczenia Niemiec z jednoczesnym zapewnieniem Europie bezpieczeństwa. Rosjanie odnieśli się do jego propozycji niechętnie przez co wysiłki konferencji spełzły na niczym

• 3 i 4 czerwca 1961 r. doszło do spotkania Chruszczowa z Kennedym w Wiedniu. Przekazał on wówczas stronie amerykańskiej dewa memoranda. Jedno dotyczyło problemu niemieckiego, drugie – zaprzestania doświadczeń z bronią jądrową.

• 25 lipca 1961 r. – Kennedy zapowiedział zwiększenie liczby żołnierzy z 875 tys. Do 1 mln, powołania rezerwistów oraz przeznaczenie na cele obronne dodatkowych funduszy w wysokości 3,2477 mld dolarów.

• Jednocześnie zdefiniowano amerykańskie interesy, których naruszenie miało być traktowane przez Waszyngton jako casus belli. Było to :

• Prawo mocarstw zachodnich do utrzymania w Berlinie zachodnim własnych wojsk

• Nieskrępowany dostęp trzech mocarstw do zachodnich sektorów miasta

• Zachowanie przez mieszkańców Berlina Zachodniego prawa do samostanowienia.

• 26 i 27 lipca 1961 r. – były wysoki komisarz Stanów Zjednoczonych w RFN John McCloy prowadził z Chruszczowem rokowania w Soczi. W trakcie tych rozmów ustalono, że jeżeli działa radzieckie ograniczą się do wschodniego sektora Berlina, to Amerykanie poprzestaną na gołosłownych protestach.

• 13 sierpnia 1961 r. Władze NRD, formalnie na prośbę członków Układu Warszawskiego, przystąpiły do budowy muru separującego szczelnie sektory zachodnie od wschodniego.

1. Układ elizejski

• od 2 do 8 lipca 1962 r. – Adenauer złożył wizytę we Francji. Zaproponował wówczas swojemu gospodarzowi nawiązanie ściślejszych więzów. Jeszcze dalej kanclerz posunął się w trakcie rewizyty den. De Gaulle’a w RFN, do której doszło od 4 do 9 września 1962 r. Sugerował wówczas wręcz powołanie do życia zachodnioniemieckiego-francuskiej unii politycznej, która w przyszłości miałyby się stać „motorem” europejskiej integracji.

• 22 stycznia 1963 r. – de Gaulle i Adenauer podpisali w Paryżu w Pałacu Elizejskim wspólną deklarację oraz układ o współpracy dwustronnej. W pierwszym dokumencie strony podkreślały, że kooperacja Paryża i Bonn stanowi nieodzowny element dalszej europejskiej integracji. W trakcie zapowiadano , że dojdzie do koordynacji polityki zagranicznej i obronnej obu stron. Ponadto przewidywano zacieśnienie współpracy w sferach: nauki, kultury i wychowania młodzieży. W celu realizacji zamierzeń szefowie rządów mieli prowadzić rozmowy przynajmniej dwa razy w roku, ministrowie spraw zagranicznych – co kwartał, a ministrowie obrony- co dwa miesiące.

• Traktat ten wywołał poważne głosy krytyki w Niemczech, zwłaszcza w gronie socjaldemokratów. Jego założenie nie znalazły zrozumienie także w łonie samej chadecji. Ostatecznie, aby rozwiać zastrzeżenia, ale również pod presją Waszyngtonu, rząd federalny opatrzył niemiecką wersję traktatu preambułą. Zapowiadała ona, że niezmiennie celem RFN pozostaje ścisłe partnerstwo z USA, umacnianie NATO, dalsze europejska integracja gospodarcza, w które istotną rolę winna odegrać Wielka Brytania.

1. Stosunki Bonn-Waszyngton-Paryż

• w połowie lat 60. Stosunki na linii Bonn-Paryż uległy zadrażnieniu z powodu istotnej różnicy zdań w kwestii Wspólnej Polityki Rolnej.

• 5 listopada 1964 r. – premier Francji Georges Pompidou oznajmił, że projekt Wielostronnych Sił Nuklearnych, będący de facto dwustronnym paktem amerykańsko-niemieckim, jest nie do pogodzenia z traktatem elizejskim ze stycznia 1963 r.

• W polityce francuskiej nasiliły się tendencje antyamerykańskie, zwłaszcza na polu finansowym. Sprzyjał temu rozwój gospodarki francuskiej, co umożliwiło Paryżowi spłacenie zaciągniętych w Waszyngtonie długów. Przedmiotem ataku generała stał się Gold Exchange Standard, to jest traktowanie dolara i funta jako równoważnika złota, co umożliwiało innym krajom opierane wartości swojego narodowego pieniądze nie tylko na kruszcu, ale również na koszyku tych dwu walut.

• Prezydent Francji postanowił zerwać z traktowaniem dolara i funta jako walut rezerwowych i oprzeć Francka wyłącznie na złocie.

• 7 stycznia 1965 r. – Bank Francji przystąpił do wymiany swoich zasobów dolarowych na ten kruszec. Celem było obniżenie kursu waluty amerykańskiej na giełdach i zadanie gospodarce USA strat.

1. Nawiązanie stosunków handlowych między RFN a krajami bloku wschodniego.

• Kanclerz Adenauer w trakcie całej swojej działalności nie przywiązywał szczególnej wagi do rokowań z ZSRR w sprawie zjednoczenia Niemiec. Jego celem zasadniczym była integracja Europy Zachodniej, co miało się stać dźwigną do odzyskania przez Niemcy jedności i należnej im pozycji.

• we wrześniu 1962 r. bońskie MSZ wydało komunikat o rozpoczęciu z kilkoma krajami bloku wschodniego negocjacji w sprawie utworzenia przedstawicielstw handlowych.

• 7 marca 1963 r. – pierwszy układ handlowy podpisano z PRL.

• 7 października 1963 r. – układ z Rumunią

• 9 listopada 1963 r. – układ z Węgrami

• 6 marca 1964 r. – układ z Bułgarią.

1. Nowa polityka wschodnia rządu RFN

• Liberałowie, którzy dążyli do pozbawienia Adenauera fotela kanclerza, uważali, że RFN powinna prowadzić aktywniejszą politykę wschodnią. Aby w ten sposób sprawdzić możliwości zjednoczenia Niemiec. Także mocarstwa wywierały na Bonn różnorakie naciski w sprawie polepszenia stosunków z blokiem wschodnim.

• Równocześnie naciski na RFN w kierunku normalizacji stosunków ze Wschodem wywierał wówczas Waszyngton. Mniemał ,że w ten sposób zdoła zapobiec zbliżeniu Jugosławii do ZSRR. Nie była to prosta kwestia, Bonn odmawiało bowiem wypłaty odszkodowań wojennych tym państwom, które nie uznawały RFN za jedyną sukcesorkę Rzeszy.

• 1 czerwca 1964 r . – Stany Zjednoczone zawarły układ handlowy z Rumunią.

1. Układy RFN z ZSRR i PRL

• RFN zawarła dwa układy:

• 12 sierpnia 1970 r. – z ZSRR

• 7 grudnia 1970 – Z PRL

• W traktacie z Moskwą Bonn wyrzekło się użycia siły do zmiany istniejących granic. Dokument nie naruszał uprawnień trzech mocarstw zachodnich – wynikających z traktatu paryskiego z 23 października 1954 r. o suwerenności RFN – w sprawie traktatu pokoju z Niemcami, Niemiec jako politycznej całości oraz Berlina Zachodniego. W traktacie przywołano zobowiązanie zawarte w komunikacie z konferencji poczdamskiej, że mocarstwa anglosaskie poprą starania Kremla o cesję na jego rzecz pewnych terytoriów Rzeszy, a konkretnie – północnych obszarów Prus Wschodnich, tj. okręgu królewieckiego.

• Zwłokę w podpisaniu odpowiedniego traktatu z PRL wywołały kwestie graniczne. Strona polska domagała się, aby wpisano do niego stwierdzenie, że linia Odry- Nysy Łużyckiej nie została ustalona samowolnie przez ZSRR i Polskę, ale że zgodę na takie rozwiązanie wyraziły na konferencji poczdamskiej również USA i Wielka Brytania. Ostatecznie dokument podpisano 7 grudnia 1970 r. RFN wyrzekła się w nim stosowania siły w dążeniu do zmiany granic z Polską. W procesie jego ratyfikacji przez stronę zachodnioniemiecką frakcja parlamentarna CDU/CSU przyjęła rezolucję, w której stwierdzono, że ugoda z Polską stanowi jeden z istotnych celów polityki zagranicznej RFN. Zarazem uznano, że musi ona otwierać drogę „rozwiązaniom europejskim” oraz zniwelować skutki zarówno niemieckich zbrodni wojennych, jak i wysiedleń Niemców.

1. Uregulowanie kwestii Berlina

• z propozycją w sprawie unormowania statusu Berlina mocarstwa zachodnie wystąpiły w sierpniu 1969 r. Uprzednio uzgodniły one swoje stanowiska z rządem RFN. Ostatecznie rokowania w tej kwestii rozpoczęły się w marcu 1970 r.

• w lutym 1971 r. uzgodniono, że tzw. Regulacja berlińska będzie się formalnie składać z trzech części : układu czterech mocarstw, ustaleń praktycznych, w których stronami będą albo dwa państwa niemieckie albo Senat Berlina Zachodniego i NRD, z protokołu końcowego 4 mocarstw.

• Ostatecznie czterostronny układ w sprawie statusu Berlina Zachodniego podpisano 3 września 1971 r. w siedzibie byłej Sojuszniczej Rady Kontroli. Po pierwsze, deklarowano w nim zobowiązanie do niestosowania siły na terenie miasta oraz do polubownego rozstrzygania wszelkich kwestii spornych. Po drugie, zapowiedziano wzajemne poszanowanie praw indywidualnych każdej ze stron, praw wspólnych w duchu zbiorowej odpowiedzialności za Berlin. Związek Radziecki zobowiązał się do niestawiania przeszkód w ruchu tranzytowym na wszelkich szlakach wiodących do Berlina przez terytorium NRD. Kreml zgodził się także, aby mieszkańców Berlina Zachodniego traktować w kwestii wizyt w NRD analogicznie jak obywateli innych państw zachodnich.

• Mocarstwa zachodnie akceptowały utrzymanie i rozwój dotychczasowych powiązań Berlina Zachodniego z RFN, przy czym nie mógł on się stać częścią składową Niemiec Zachodnich.

• Zachód nadal miał reprezentować interesy Berlina Zachodniego za granicą. Stolice zachodnie godziły się na objęciu układami prawno międzynarodowymi zawieranymi przez RFN także Berlina Zachodniego oraz na sprawowanie przez Bonn opieki konsularnej nad jego mieszkańcami. Rosjanie akceptowali formalnie to stanowisko, pod warunkiem że każdorazowo będą o takim rozciągnięciu traktatów RFN informowani.

1. Układ niemiecko-niemiecki

• Z propozycją rokowań na temat normalizacji wzajemnych stosunków NRD wystąpiła pod adresem RFN 18 grudnia 1969 r. Wówczas pojawił się projekt traktatu w sprawie nawiązania równoprawnych stosunków niemiecko-niemieckich. Regułami rządzącymi tym obszarem miała być suwerenność, integralność terytorialna i nienaruszalność granic.

• 21 grudnia 1972 – podpisanie tzw. Traktatu zasadniczego w Berlinie Wschodnim. Bonn przyznało wprawdzie, że Niemcy Wschodnie są państwem niezależnym, a granica między RFN a nimi- granicą państwową. Do traktatu strona zachodnioniemiecka dołączyła list o jedności niemieckiej, podtrzymując w nim swoje dążenie do zjednoczenia Niemiec. Berlin Wschodni przyjął to oświadczenie do wiadomości

• Bundestag ratyfikował traktat 11 maja 1973 r.