LECZENIE UZDROWISKOWE

1.SPA – „Sanus Per Aquam” – leczenie przez wodę.

2.Istotą leczenia uzdrowiskowego jest wykorzystywanie naturalnych tworzyw uzdrowiskowych tj.: wody lecznicze, gazy lecznicze i peloidy oraz właściwości klimatu i krajobrazu. Miejscowości muszą być uznawane za uzdrowisko.

- Wody lecznicze – np.: jon, zuber,

- Gazy lecznicze – np.: CO₂

- Peloidy – np.: borowina

3.Cele leczenia uzdrowiskowego:

1. Poprawa ogólnego samopoczucia,

2. Przywrócenie czynności organizmu do poziomu wyjściowego w celach zdrowotnych,

3. Zwiększenie zdolności do wysiłku (poprawa wydolności).

4. Uzdrowisko – to miejscowość o korzystnym i leczniczo działającym klimacie, o pięknej przyrodzie posiadające zasoby naturalnych tworzyw leczniczych, wód mineralnych i peloidów oraz odpowiednie zakłady lecznicze tj.: sanatoria, zakłady kąpielowe oraz pijalnie.

Celem leczenia jest leczenie chorób przewlekłych, rehabilitacja oraz utrwalenie uprzednio uzyskanych efektów leczniczych.

W leczeniu uzdrowiskowym wyróżniamy:

• tworzywa naturalne (balneologiczne),

• leczenie klimatyczne,

• leczenie fizykalne,

• leczenie ruchem – kinezyterapia,

• leczenie dietetyczne,

• metody specjalne np.: psychoterapia, trening relaksacyjny,

• leczenie farmakologiczne.

5. Lecznicza woda mineralna ma udowodnione działanie lecznicze na podstawie badań naukowych lub po długotrwałej obserwacji lekarskiej.

Dzielimy je w zależności od:

1. składu:

• Makroskładniki – zw. Chemiczne występujące w wodzie w dużych ilościach,

SOLANKI

Kation \ Anion	HCO3^−	CL^-	SO4^2−
Na^+(k^+)	Wodoro-węglanowe alkaliczne	Chlorkowo-sodowe	Siarczkowo-sodowe
Ca^2+	Wodoro-weglanowo- wapniowe	Chlorkowo-wapniowe	Siarczkowo-wapniowe
Mg^2+	Wodoro-węglanowo- magnezowe	Chlorkowo-magnezowe	Siarczkowo-magnezowe

• Mikroskładniki – zw. Chemiczne występujące w wodzie w małych ilościach.

Nazwa wody	Zawartość w 1L wody
Żelazista	10 mg Fe^2+
Arsenowa	0,7 mg As
Fluorkowa	1 mg jonów fluorku
Bromkowa	5 mg jonów bromków
Jodkowa	1 mg jonów jodkowych
Siarczkowa	1mg siarki
Borowa	100 mg kw. Metaborowego
Krzemowa	50 mg kw. Etakszemowego
Szczawia	1000 mg wolnego CO2
radoczynna	2 mikrokiury Cl

b)temperaturę:

• Wody hipotermalne: 20 - 35^OC

• Wody izotermalne: 35-40 ^OC

• Wody hipertermalne: > 40 ^OC

c)ciśnienie osmotyczne wody:

• Hipoosmotyczne

• Izoosmotyczne

• Hiperosmotyczne

6. Leczenie wodami mineralnymi polega na zastosowaniu ich w postaci:

• Kąpieli

• Wziewań

• Kuracji pitnej zw.: krzemo terapią.

7. Podział i charakterystyka działania leczniczego wód mineralnych:

1. Wody alkaliczne – zobojętniają kwas solny w żołądku. Pobudzają perystaltykę dróg żółciowych oraz wydzielanie żółci. Stosowane we wziewalniach, działają wykrztuśnie, rozrzedzają wydzielinę zalegającą w drzewie oskrzelowym. Wzmagają wydzielanie kwasu moczowego oraz obniżają przemianę materii.

2. Wody zawierające węglan wapniowy i magnezowy oraz siarczan wapniowy. Działają przeciwzapalnie, moczopędnie. Stosuje się je w leczeniu nieżytów błon śluzowych oraz kamicy nerkowej.

3. Wody słone – wzmagają czynność żołądka. Poprawiają ukrwienie błon śluzowych oraz rozrzedzają ich wydzielinę. Stosowane również w postaci kąpieli solankowych.

4. Wody żelaziste pobudzają układ krwiotwórczy. Stosowane w leczeniu niedokrwistości oraz w chorobach wieku dziecięcego i zaburzeniach wydzielania gruczołów dokrewnych.

5. Wody jodkowe – stosowane w miażdżycy, nadciśnieniu, chorobach układu krążenia, zaburzeniach wydzielania gruczołów dokrewnych, przewlekłych nieżytach oskrzeli ora w chorobach wieku dziecięcego.

6. Wody siarczkowe i siarkowodorowe – pobudzają przemianę materii, normalizują bilans siarki w ustroju. Działają odczulająco i odtruwająco. Wpływają zmiękczająco na naskórek oraz wywołują przekrwienie skóry. Stosowane w chorobach reumatycznych, schorzeniach układu ruchu, zaburzeniach przemiany materii, skóry, chorobach układu krążenia, zatruciach metalami ciężkimi oraz w chorobach kobiecych.

7. Wody arsenowe – pobudzają układ krwionośny, wzmacniają łaknienie i czynność wydzielniczą przewodu pokarmowego.

8. Szczawy – wspomagają wydzielanie żołądka wywołując przekrwienie żołądka i jelit. Działają moczopędnie. Wykorzystywane do kąpieli kwaso - węglanowych.

9. Radoczynne – stosowane w zaburzeniach przemiany materii w schorzeniach układu ruchu i układu nerwowego, niedokrwistościach i zaburzeniach wydzielania gruczołów dokrewnych.

8. Występowanie wód leczniczych w Polsce:

Karpaty:

1. chlorowo sodowe -> Krynica, Muszyna, Piwniczna

2. wodoro, weglanowo wapniowe -> Krynica, Muszyna, Piwniczna

3. Magnezowe -> Krynica, Muszyna, Piwniczna

4. Wodoro weglanowo chlorkowo sodowe – zawierające jodki i bromki – Szczawnica, Wysowa

Sudety:

1. Wodowo węglanowo wapniowe -> Polanica

2. Wodoro węglanowo sodowe -> Szczawno

3. Wody arsenowe -> Kudowa

4. Wody radoczynne -> Świeradów

5. Wody termalne -> Lądek, Cieplice

Niż polski:

1. Chlorkowo sodowe (zawierają Jod i Brom) -> Pączyn, Kołobrzeg, Ciechocinek

2. Wody żelaziste -> Nałęczów

Uzdrowisko	Wskazania	Lecznicze tworzywa	Zabiegi
Busko Zdrój Kl. nizinny	ch. narządu ruchu ch. Reumatyczne, ch. Skóry ch. Układu krążenia	Wody lecznicze - chlorkowo sodowe, - jodkowe, - bromkowe, - siarczkowe, Borowina	- kuracje pitne - kąpiele - hydroterapia - masaż - inhalacje - kinezyterapia - fizykoterapia
Ciechocinek Kl. nizinny	Ch. Reumatyczne, Ch. Narządu ruchu Ch. Ukł. Oddechowego Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - chlorkowo sodowe, - bromkowe, - jodowe, - żelaziste, - siarczkowe. Borowina	j.w
Cieplice Zdrój k. Jeleniej Góry kl. podgórski	Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch. Ukł. Moczowego Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - fluorkowe, Borowina	j.w
Czerniawa Zdrój Kl. Górski	Ch. Ukł. Oddechowego Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo wapniowo magnezowe - żelaziste - radoczynne Borowina	j.w
Długopole Zdrój Kl. podgórski	Ch. Ukł pokarmowego Ch. Ukł. krążenia	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo magnezowe - żelaziste - z dużą zawartością CO2	j.w
Duszniki Zdrój Kl. górski	Ch. Ukł pokarmowego Ch. Ukł. Oddechowego Ch. kobiece	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo wapniowo sodowo magnezowa - żelaziste, Borowina	j.w
Goczałkowice Zdrój Kl. nizinny	Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch. Ukł. Oddechowego Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - chlorkowo sodowa - bromkowe - żelaziste - borowe Borowina	j.w
Inowrocław k.Bydgoszczy Kl.Nizinny	Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch. Ukł. Pokarmowego Ch. Ukł. krążenia	Wody lecznicze: -chlorkowo węglanowo magnezowa Borowina	Jw.
Iwonicz Zdrój Kl.Górski	Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch.ukł. pokarmowego Ch. Ukł. oddechowego	Wody lecznicze: - wodorowo węglanowo chlorkowo sodowe, - bromkowe, - jodkowe, - kwasowęglanowe. Borowina	j.w
Jedlina Zdrój Kl. górski	Ch. Ukł oddechowego Ch. Ukł pokarmowego	Wody lecznicze: - wodorowo węglanowo wapniowo magnezowo sodowe, - żelaziste	j.w
Kamień Pomorski Kl.nadmorski	Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch.ukł.krążenia	Wody lecznicze: - chlorkowo sodowa - bromkowa, - jodkowa - żelazista, - borowa Borowina	j.w
Kołobrzeg Kl.nadmorski	Ch. Ukł. Oddechowego Ch. Ukł. Krążenia Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch. Wydz. Wewnętrz. Ch. Przemiany materii Ch. dziecięce	Wody lecznicze - chlorkowo sodowe - bromkowe - jodkowe, - borowe, Borowina	j.w
Konstancin Kl. Nizinny	Ch. Ukł. Wydzielania wewnętrznego i przemiany materii, Ch.ukł krążenia Ch. Narządu ruchu Ch. reumatyczne	Wody lecznicze: - chlorkowo sodowe - jodkowe - bromkowe - żelaziste	j.w
Krynica Zdrój Kl.górski	Ch. Ukł. Pokarmowego Ch.ukł. moczowego Ch. Ukł. Krążenia Ch. Wydz. Wewnętrz. Ch. Przemiany materii	Wody lecznicze: - sodowe, - magnezowe - wapniowe, Borowina	j.w
Kudowa Zdrój Kl.górski	Ch. Ukł. Krążenia Ch.ukł. wydz.wewnętrz. i przemiany materii Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo wapniowo sodowe, - żelaziste, - arsenowe - siarczkowe / radocznynne	j.w
Londek Zdrój Kl.górski	Ch. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne, Ch. Skóry Ch.ukł. krążenia	Wody lecznicze: - radoczynne, - Fluorkowe, Borowina.	j.w
Muszyna Zdrój Kl. górski	Ch. Ukł. Oddechowego Ch. Ukł. pokarmowego	Wody lecznicze: -wodorowo węglanowo magnezowo - wapniowo sodowa, -żelazista Borowina	j.w
Piwniczna Zdrój Kl. górski	Ch. Ukł. oddechowego	Wody lecznicze: -wodoro węglanowo wapniowo magnezowo sodowe, Borowina	j.w
Polanica Zdrój Kl. podgórski	Ch. Ukł pokarmowego Ch. ukł. Krążenia Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - wapniowe.	j.w
Połczyn Zdrój Kl. nizinny	Ch. Ukł. Narządu ruchu Ch. Reumatyczne Ch. kobiece	Wody lecznicze: - bromkowa - jodkowa Borowina Solanka	j.w
Szczawnica Kl. śródgórski	Ch. Ukł. oddechowego	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo chlorkowo sodowa, - wapniowa, - bromkowa, - jodłowa	j.w
Szczawno Zdrój Kl. podgórski	Ch. Ukł oddechowego, Ch. Ukł. Pokarmowego Ch. dziecięce	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo sodowo magnezowe, - radoczynne.	j.w
Świnoujście Kl.nadmorski	Ch. Ukł. Oddechowego, Ch. Ukł. Krążenia, Ch. Wydz. Wewnętrzn. Ch. Przemiany materii	Wody lecznicze: - bromkowo sodowe, - bromkowe, - jodkowe Borowina	j.w
Ustka Kl. nadmorski	Ch. Narządu ruchu, Ch. Reumatyczne, Ch. Ukł oddechowego Ch. Ukł. Krążenia, Ch przemiany materii	Solanki borowina	j.w
Ustroń Kl. podgórski	Ch. Narządu ruchu, Ch. Reumatyczne, Ch. ukł oddechowego	Wody lecznicze: - chlorkowo sodowo wapniowo bromkowa, - jodkowa, - żelazista - radoczynna Borowina	j.w
Wysowa Kl. górski	Ch. Ukł. Pokarmowego, Ch. ukł. oddechowego	Wody lecznicze: - wodoro węglanowo chlorkowo sodowe, - wapniowe, - bromkowe - jodkowe, - żelaziste Borowina	j.w

Peloidy (gr. Pelos – błoto):

Borowina – zalicza się do peloidów, czyli występujących w przyrodzie tworzyw powstałych w wyniku naturalnych procesów geologicznych, które po rozdrobnieniu i zmieszaniu z wodą stosowane są do celów leczniczych w postaci kąpieli i okładów.

Podział peloidów:

1. Osady podwodne:

- abiolity (osady mineralne)

- biolity- tworzywa powstałe z substancji organicznej np.:torfy, muly

1. Ziemie lecznicze produkty wietrzenia minerałów np.: glinke

Torf – masa organiczna powstała z roślin pod wpływem bakterii w środowisku bogatym w wodę.

Skladniki organicze borowiny (torfu) – nierozłożone składniki roślin (lignina, celuloza, pektyny, inne) Witaminy i kwasy humusowe.

Borowine cechuje duża pojemność cieplna oraz złe przewodnictwo ciepła. Miesza się ja z gorącą wodą do temperatury 40-45^oC. Mechanizm działania leczniczego Borowiny polega na oddziaływaniu cieplnym i mechanicznym będącym wynikiem ucisku masy borowinowej na skórę i mechanicznym opartym na wpływie zawartych w niej związków chemicznych i ciał o charakterze hormonów. Najcześciej borowine używa się w formie okładów borowinowych ogrzaną papkę borowinową nakłada się bezpośrednio na skórę po czym owija się cerata, a następnie kocem. Czas trwania zabiegów to 20-30 minut.

Wskazania:

• przewlekle choroby reumatyczne

• zapalenia okołostawowe

• nerwobóle

• zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa.

Przeciwwskazanie:

• niewydolność krążenia

• zaawansowana miażdzyca,

• uszkodzenie m.sercowego,

• tętniaki,

• skłonność do krwawień,

• choroba wrzodowa,

• nadciśnienie,

• ciąża,

• choroby nowotworowe,

Fango – glinka pochodzenia wulkanicznego w skład której wchodzą głownie krzemiany glinu, potasu, sodu, wapnia, poddaje się je długotrwałemu działaniu wody siarczkowej często termalnej. W czasie wielomiesięcznego dojrzewania rozwijają się glony i drobnoustroje oraz zachodzą reakcje między składnikami wody leczniczej a samą glinką. Uzyskany produkt określamy jako fango terapeutico.

Kąpiele:

1. Kąpiele solankowe

Solankę do kąpieli przygotowujemy przez dodanie do wody soli od 1-4 kg soli kąpielowej (Iwonickiej, Ciechocińskiej, Zabłockiej) lub 1-5 l ługu solankowego.

Stężenia solanki:

• 0,5-1% słabe,

• 2-3% silne.

Kąpiele rozpoczynamy w solance o słabym stężeniu, wykonując je co drugi dzień, a następnie zwiększamy stężenie w kolejnych kąpielach. Czas zabiegu 15-20 minut.

Podział:

- ciepłe 34-36% - solankę o słabszym stężeniu

- gorące 37 – 40^o C – solankę o silniejszym stężeniu.

Działanie:

Polega na drażniącym wpływie soli wnikającej do naskórka oraz ujść gruczołów potowych rozmiękcza, rozpulchnia naskórek.

Wskazania:

• Cieple stosujemy w:

- przewlekłych zapaleniach stawów,

- choroby reumatyczne

- nerwobóle,

- stwardnienie rozsiane,

- nerwice,

- bezsenność,

- oraz w stanach wyczerpania nerwowego.

• gorące

- chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa,

- chorobach narządu rodnego.

Przeciwwskazania:

- stany przebiegające odwapnienie kości,

- stany ogólnego wyniszczenia.

1. Kąpiel kwasowęglowa – wodę uzyskuje się dzięki użyciu urządzenia zwanego saturatorem. W saturatorze woda zostaje nasycona pod ciśnieniem bez wodnikiem kwasu węglowego. Kąpiel przygotowuje się w ten sposób, że do wanny napełnionej do połowy wodą o temperaturze 60 st dolewa się z saturatora wody nasyconej bezwodnikiem kwasu węglowego. W takiej ilości aby woda osiągnęła temperaturę 32 – 34 st.

Działanie kwasu węglowego

• Rozszerza naczynia krwionośne,

• Obniża ciśnienie krwi,

• Zwalnia akcję serca,

Temperatury wód 30-34st

Czas kąpieli od 6-12 minut

Wskazania:

• Wady serca,

• Niewydolność krążenia nieznacznego stopnia,

• Stany po przebytym zapaleniu m. sercowego,

• Otyłość,

• Zaburzenia krążenia obwodowego

1. Kąpiele siarkowodorowe – do wanny wypełnionej wodą ok. 150l wlewa się 150 ml 20% roztworu siarczku potasu oraz 50 ml 36% technicznego kwasu solnego. W wyniku reakcji chemicznej wytwarza się w wodzie siarkowodór w ilościach oddziaływujących leczniczo. Kąpiele należy wykonywać w pomieszczeniu dobrze wentylowanym

Wskazania:

• Uzupełnienie niedoboru siarki w ustroju (siarka bierze udział w procesach przemiany materii oraz skład kwasu chondroitynosiarkowego.

• Niedobory siarki występują w RZS, chorobach skóry przebiegających z obfitym złuszczaniem się naskórka. Ponadto kąpiele siarkowodorowe wpływają rozmiękczająco na naskórek odczulająco rozszerzają naczynia skóry.

- Temperatura wody w kąpielach ogólnych tj. 35-37^OC.

- Kąpiele wykonuje się do drugi dzień lub 4 razy w tygodniu.

- Temperatury wody w kąpielach częściowych tj. 37-39^OC

Rodzaj kąpieli	Temp. Czas trwania	Działanie	Wskazania	Przeciwwskazania
Kąpiel z odwarem z rozmarynu	34-37 10-20 minut	50g surowca/ 1/3 wanny	Pobudza krążenie Uspokaja Stany wyczerpania, Kąpiele częściowe w skręceniach kończyn i naciągnięcia mięśni	Jak do kapieli
Kąpiel z krwawnikiem	35-37 10-20 minut	2-3 garście / 2l wody / 1 wannę Działa przeciwzapalnie	Zapalenia skory Źle gojące się rany Dermatozy Świąd skóry Odleżyny Odparzenie Dolegliwości okresu przekwitania	jw
Kąpiel z odwarem z jałowca	38 st 15 minut	1kg gałązek i garść owoców jałowca /2l wody / 1/3 wanny Wywołuje przekrwienie	Przewlekłe choroby reumatyczne DNA moczanowa Wypryski skórne	Jw.
Kąpiel z dodatkiem wyciągu arniki	36-37 st 10-15 minut	Przeciwbólowo i sprzyja wchłanianiu krwiaków/obrzęków	Stany po urazach Krwiaki Stany po przeciążeniu kończyn	jw
Kąpiel z odwarem z kasztanów	36-37 ^oC 10-15 minut	0.5-1 kg zmielonych kasztanów gotować z 5l wody Zmniejsza łamliwość naczyń włosowatych	Reumatyzm Neuralgie Świąd Zaburzenia krążenia Kruchość naczyń	Jw.
Kąpiel z dodatkiem odwarów z sosny	36 ^oC 10-20 minut	1,5 kg szpilek pędów lub szyszek sosnowych rozdrobnionych gotuje się 2h i odstawia się na 12h Po odcedzeniu dodaje się do kąpieli Pobudza krążenie krwi, Działa moczopędnie i uspokajająco	Zaburzenia nerwowe Rekonwalescencja Bezsenność Dolegliwości reumatyczne	Jw.
Kąpiel z dodatkiem odwaru z rumianku	37^oC 10-20 minut	250g kwiatów rumianka Przeciw zapalne	Zapalenia skóry i błon śluzowych Rany, Otwarte ropnie Czyraki hemoroidy	Jw.
Kąpiel z odwarem z kory dębu	35-37 ^oC 10-15 minut	2-3 garście kory dębu do kąpieli częściowej Działanie przeciwzapalne	Miejsca objęte procesem zapalnym Choroby skory Egzemy świąd	jw

Inhalacje:

Inhalacje - jest to metoda lecznicza polegająca na wprowadzaniu do dróg oddechowych odpowiednich leków w ilościach wywołujących efekt leczniczy.

Aerozole - układ koloidowy powstały w wyniku rozproszenia ciał stałych lub cieczy o środku gazowym. Trwałość zależy od wielkości kropelek. Kropelki o większej średnicy łatwo opadają, male wolniej.

Cechy fizyczne aerozoli:

• skraplanie (kondensacja)

• parowanie

• łączenie sie w większe zespoły,

• opadanie.

Lecznicze stosowanie aerozoli:

• Ważną role w leczniczym oddziaływaniu aerozoli odgrywają czynniki:

• głębokość wnikania drogi oddechowej,

• szybkość prądu powietrza w drogach oddechowych,

• wielkość kropelek aerozolu (im mniejsza średnica tym wnikają głębiej)

• częstość oddychania (im częstrzy i płytszy oddech tym gorsze jest zwilżanie aerozolem dróg oddechowych).

• temperatura aerozolu - najkorzystniejsza to ok 30C, powyżej tej temp. aerozole ulegają skropleniu, natomiast zbyt niska temperatura wpływa drażniąco na drogi oddechowe.

Leki stosowne do wziewań:

• rozkurczowe,

• ułatwiające wykrztuszanie wydzieliny,

• przeciwzapalne,

• antybiotyki.

Higiena aparatów do wziewania:

• częste mycie rak,

• częste przemywanie stolików i aparatury,

• codzienna zmiana odzieży ochronnej,

• czyszczenie ustników po każdym pacjencie.