Ćwiczenie 4- OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY

UKŁAD NERWOWY

Topograficznie układ nerwowy dzielimy na:

1. Układ nerwowy ośrodkowy, który w ustroju spełnia funkcję nadrzędną, do którego należy:

a) mózgowie (encephalon) mieszczące się w jamie czaszki

b) rdzeń kręgowy (medulla spinalis) mieszczący się w kanale kręgowym

2. Układ nerwowy obwodowy, do którego zaliczmy:

a) nerwy czaszkowe (nervi craniales) w liczbie 12 par

b) nerwy rdzeniowe (nervi spinales) w liczbie 31 par

Czynnościowo układ nerwowy dzielimy na:

1. Układ somatyczny obejmuje nerwy zaopatrujące ciało. Należą do niego:

a) nerwy ruchowe, które rozpoczynają się w ośrodkowym układzie nerwowym i prowadzą bodźce na obwód do mięśni poprzecznie prążkowanych

b) nerwy czuciowe, które prowadzą wrażenia czuciowe ze skóry, torebek stawowych i ścięgien mięśniowych do ośrodkowego układu nerwowego

2. Układ autonomiczny, który unerwia mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły. Układ ten reguluje czynność narządów wewnętrznych i układu krążenia razem z gruczołami wydzielania dokrewnego. Składa się z dwóch antagonistycznie w stosunku do siebie działających układów:

a) układu współczulnego

b) układu przywspółczulnego

MÓZGOWIE - ENCEPHALON

Jest częścią ośrodkowego układu nerwowego położoną wewnątrz jamy czaszki.

Składa się z pięciu części:

- kresomózgowie

- międzymózgowie

- śródmózgowie

- tyłomózgowie wtórne

- rdzeniomózgowie

KRESOMÓZGOWIE

Składa się z:

- dwóch półkul mózgu oddzielonych od siebie przez szczelinę podłużną mózgu, w głębi której znajduje się ciało modzelowate (zbudowane z włókien nerwowych) łączące obie półkule.

Każda półkula składa się:

- kory mózgu – jest to istota szara zbudowana z komórek nerwowych i tworzy zewnętrzną warstwę półkuli

- istoty białej – utworzona jest przez wypustki komórek nerwowych i znajduje się wewnątrz półkuli

- jąder kresomózgowia

- komory bocznej – znajdującej wewnątrz półkuli

W korze mózgu rozróżnia się płaty, które są od siebie oddzielone bruzdami:

- płat czołowy

- płat ciemieniowy

- płat skroniowy

- płat potyliczny

- wyspa

- płat limbiczny

Granice płatów tworzą:

- bruzda środkowa

- bruzda boczna

- bruzda ciemieniowo-potyliczna

Część kory kontrolujące określone czynności ustroju nazwano ośrodkami korowymi, do których zalicza się:

- ośrodek korowy ruchu – mieści się w płacie czołowym, w nim zaczynają się drogi, od których zależą ruchy dowolne przeciwległej połowy ciała

- ośrodek korowy czucia – mieści się w płacie ciemieniowym i odbiera wrażenia czuciowe z przeciwległej połowy ciała, w nim kończą się drogi czuciowe

-ośrodek korowy wzroku – mieści się w płacie potylicznym

- ośrodek korowy słuchu – mieści się w płacie skroniowym

MIĘDZYMÓZGOWIE

Dzieli się na:

1. Wzgórzomózgowie

a) wzgórza – na jego powierzchni dolnej uwypuklają się – ciało kolankowate przyśrodkowe i ciało kolankowate boczne

2. Podwzgórze – leży przysadka mózgowa (hypophysis cerebri)

i czynnościowo dzielimy na część wzrokową, guzową i suteczkową

W międzymózgowiu znajduje się komora trzecia – ventriculus tertius, jest to szczelina ograniczona po bokach przez wzgórze i podwzgórze

Czynność wzgórza:

- podkorowy ośrodek czucia -przyjmuje wrażenia czuciowe z różnych części ciała i przekazuje je do ośrodków korowych. Jest ono stacją przekaźnikową czucia, która przyjmuje bodźce, ale ich nie rozpoznaje tylko przesyła do kory mózgu

- podkorowy ośrodek wzroku - ciało kolankowate boczne

- podkorowy ośrodek słuchu – ciało kolankowate przyśrodkowe

Przekazują one wrażenia wzroku i słuchu do ośrodków korowych

Czynność podwzgórza:

- podkorowy ośrodek układu autonomicznego (część przednia podwzgórza związana z układem przywspółczulnym a część tylna z układem współczulnym), który kieruje czynnościami wegetatywnymi ustroju takimi jak:

-termoregulacja, regulacja pobierania pokarmu i wody (ośrodek głodu i pragnienia), regulacja czynności płciowych, emocje oraz regulacja snu i czuwania

ŚRÓDMÓZGOWIE

Dzieli się na:

- konary mózgu

- blaszka czworacza, która na swej powierzchni posiada:

a) wzgórki górne, które stanowią podkorowy ośrodek wzroku

b) wzgórki dolne, które stanowią podkorowy ośrodek słuchu

- wodociąg mózgu jest to wąski kanał, łączący komorę trzecią z komorą czwartą

TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE

Składa się:

- mostu, który stanowi dno komory czwartej

- móżdżku, który składa się z robaka i dwu półkul móżdżku

Czynność móżdżku:

- utrzymanie równowagi (istnieje ścisłe powiązanie z narządem równowagi)

- napięcie mięśni szkieletowych, od których zależy utrzymanie postawy ciała

- koordynacja ruchów

RDZENIOMÓZGOWIE

Utworzone jest z:

- rdzenia przedłużonego, który ku górze łączy się z mostem a ku dołowi przechodzi w rdzeń kręgowy.

Na powierzchni brzusznej posiada dwie wyniosłości zwane piramidami utworzone przez włókna drogi nerwowej korowo-rdzeniowej a powierzchnia grzbietowa stanowi dno komory czwartej

PIEŃ MÓZGU

Ze względu na podobieństwo w budowie wewnętrznej i charakter czynnościowy traktuje się śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony jako pewną całość zwaną pniem mózgu.

W pniu mózgu znajdują się:

a) jądra nerwów czaszkowych od III – XII

b) ośrodki krążenia i oddychania /leżą w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego/

c) drogi korowo-rdzeniowe /piramidowe/ - są to drogi świadomych ruchów dowolnych

d) drogi czucia powierzchownego i głębokiego

RDZEŃ KRĘGOWY – MEDULLA SPINALIS

• Leży w kanale kręgowym

• Jest przedłużeniem rdzenia przedłużonego i kończy się na wysokości II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym, który przechodzi w nić końcową sięgającą do II kręgu guzicznego

• Wyróżniamy część szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i guziczną rdzenia kręgowego

• Z bruzd bocznych rdzenia wychodzą korzenie przednie /ruchowe/ i tylne /czuciowe/ tworzące nerwy rdzeniowe /31 par/

• Korzenie n.rdzeniowych otaczające w kanale krzyżowym nić końcową tworzą wraz z nią tzw. koński ogon

Budowa wewnętrzna:

- istota biała – położona obwodowo i w niej znajdują się drogi nerwowe biegnące z mózgowia do rdzenia lub odwrotnie

- istota szara – położona centralnie, otacza kanał środkowy i tworzy węższy róg tylny /mieszczą się komórki czuciowe/, z których wychodzą korzenie tylne, szerszy róg przedni /mieszczą się komórki ruchowe/, z których wychodzą korzenie przednie oraz róg boczny w odcinku piersiowym /C8 – L2/ zawierający komórki współczulne, w odcinku krzyżowym /S2 – S4/ leżą komórki przywspółczulne

NERW RDZENIOWY – NERVUS SPINALIS

Składa się:

- korzenia tylnego /grzbietowego/ o charakterze czuciowym

- korzenia przedniego /brzusznego/ o charakterze ruchowym

Oba korzenie łączą się tworząc nerw rdzeniowy /ruchowo-czuciowy/ i przez otwór międzykręgowy opuszcza kanał kręgowy i następnie dzieli się na gałąź przednią /brzuszną/ i tylną

/grzbietową/

Wyróżniamy:

- 8 nerwów szyjnych ,12 nerwów piersiowych, 5 nerwów lędźwiowych, 5 nerwów krzyżowych i 1 nerw guziczny

KOMORY MÓZGOWIA

• Komora boczna

• Komora trzecia

• Wodociąg mózgu

• Komora czwarta

KOMORA BOCZNA

Leży w kresomózgowiu wewnątrz półkuli mózgu

Wyróżnia się w niej:

- róg przedni położony w płacie czołowym

- część środkowa położona w płacie ciemieniowym

- róg tylny znajduje się w płacie potylicznym

- róg dolny położony w płacie skroniowym

KOMORA TRZECIA

Jest to szczelinowata przestrzeń leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej w międzymózgowiu.

Jej ścianę boczną tworzą przyśrodkowe powierzchnie wzgórza i podwzgórza

Z komorami bocznymi łączy się za pośrednictwem parzystego otworu międzykomorowego

Z komorą czwartą łączy się za pomocą wodociągu mózgu – jest to wąski kanał leżący w śródmózgowiu

KOMORA CZWARTA

Leży w tyłomózgowiu wtórnym i rdzeniomózgowiu, ku dołowi przechodzi w kanał środkowy rdzenia przedłużonego a ten przedłuża się w kanał środkowy rdzenia kręgowego

Dno komory tworzy powierzchnia grzbietowa mostu i rdzenia przedłużonego tzw.dół równoległoboczny

Strop utworzony jest głównie przez móżdżek i znajdują się w nim trzy otwory: nieparzysty otwór pośrodkowy i parzyste otwory boczne, poprzez które komora komunikuje się z przestrzenią podpajęczynówkową mózgowia i rdzenia kręgowego

OPONY MÓZGOWIA – MENINGES ENCEPHALI

Czynność:

- ochraniają mózgowie

- ograniczają przestrzenie wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym (przestrzeń podpajęczynówkowa), który jest nieodzowny w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego

- zawierają komórki kościotwórcze( opona twarda)

Opony ułożone są w trzy warstwy:

- opona twarda, opona pajęcza i opona miękka

- Między oponą twardą a oponą pajęczą znajduje się włosowata przestrzeń podtwardówkowa

Między oponą pajęczą a oponą miękką znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa, która miejscami się rozszerza wytwarzając zbiorniki podpajęczynówkowe /zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy/ i wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym

OPONA TWARDA

Położona jest najbardziej zewnętrznie i przylega do wewnętrznej powierzchni czaszki

Składa się z dwóch blaszek, które

przylegają do siebie z wyjątkiem zatok żylnych:

- blaszki zewnętrznej, która przylega do kości czaszki i pełni funkcję okostnej

- blaszki wewnętrznej, włóknistej, która wytwarza wypustki:

a) sierp mózgu oddziela dwie półkule mózgu od siebie

b) namiot móżdżku oddziela półkule mózgu od móżdżku

c) sierp móżdżku oddziela dwie półkule móżdżku

OPONA PAJĘCZA I MIĘKKA

Opona pajęcza jest przezroczystą, cienką błoną osłaniającą całe mózgowie. Nie ma naczyń krwionośnych i przylega do opony twardej.

Wytwarza ziarnistości pajęczynówki, które wnikają do światła zatok opony twardej, stanowiąc drogę odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego

Opona miękka zawiera liczne naczynia krwionośne zaopatrujące mózgowie w krew. Opona ta przylega bezpośrednio do mózgowia wnika do wszystkich jego zagłębień i do komór mózgu wraz z naczyniami tworząc sploty naczyniówkowe komór

OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO

Opona twarda, która składa się z blaszki zewnętrznej pełniącą rolę okostnej i blaszki wewnętrznej tworzącą właściwą oponę twardą

Między tymi blaszkami znajduje się jama nadtwardówkowa

Opona pajęcza

Między opną pajęczą a blaszką wewnętrzną opony twardej znajduje się jama podtwardówkowa

Opona miękka bezpośrednio przylega do rdzenia kręgowego

Między oponą miękką a pajęczą znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa rdzenia kręgowego wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym

PŁYN MÓZGOWO-RZENIOWY – LIQUOR CEREBROSPINALIS

W warunkach prawidłowych jest bezbarwną przejrzystą cieczą zawierającą te same składniki, które występują w osoczu krwi; prawie wcale nie zawiera białka i bardzo niewiele składników upostaciowanych krwi (ok. 6 komórek w 1ml).

W stanach chorobowych płyn może być krwisty (domieszka krwi) co może świadczyć o krwotoku podpajęczynówkowym, może ulec zmętnieniu wskutek obecności dużej liczby elementów komórkowych, bakterii, lub zwiększonego stężenia białka (co może świadczyć o procesie zapalnym opon mózgowo-rdzeniowych)

Miejscem wytwarzania płynu są głównie sploty naczyniówkowe komór oraz ultrafiltrację osocza krwi.

Ilość płynu w warunkach prawidłowych wynosi 130 – 150ml. Dobowa objętość wytwarzanego płynu wynosi wynosi ok..550ml

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY

Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego:

- pod wpływem różnicy ciśnienia płyn z komór bocznych (gdzie wytwarza się w największej ilości) przez otwory międzykomorowe przepływa do komory trzeciej a z niej przez wodociąg mózgu do komory czwartej; tutaj miesza się z płynem wytwarzanym przez sploty naczyniówkowe komory czwartej. Z komory czwartej mała ilość płynu odpływa do kanału środkowego rdzenia kręgowego, większość odpływa poprzez nieparzysty otwór pośrodkowy i parzyste otwory boczne w stropie komory czwartej do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego przestrzeni podpajęczynówkowej. Z tego zbiornika płyn rozlewa się po całej przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia oraz kieruje się ku dołowi przez otwór wielki do jamy podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego

Nadmierne nagromadzenie się płynu w układzie komorowym lub w przestrzeni podpajęczynówkowej nazywane jest wodogłowiem. Jego przyczyną może być nadmierne wytwarzanie, upośledzenie wchłaniania lub zablokowanie przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego

Drogi odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego do układu żylnego:

- poprzez ziarnistości pajęczynówki do światła zatok opony twardej

- poprzez przestrzenie otaczające naczynia krwionośne i nerwy (przedłużenie przestrzeni podpajęczynówkowej)

- bezpośrednio do naczyń żylnych opony miękkiej

Czynność płynu mózgowo- rdzeniowego:

- spełnia rolę ochronną, tworząc poduszkę płynową dookoła mózgowia i rdzenia kręgowego, zabezpieczając je przed urazami mechanicznymi

- reguluje zmiany ciśnienia wewnątrzczaszkowego

- ogrywa rolę w regulacji ciepłoty ciała oraz w pewnym stopniu odżywia mózgowie

Miejsca pobrania płynu do celów diagnostycznych:

- nakłucie lędźwiowe – igłę wprowadza się między III i IV kręgiem lędźwiowym do przestrzeni podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego

- nakłucie podpotyliczne – igłę wprowadza się między łukiem tylnym kręgu szczytowego a kością potyliczną do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego

UNACZYNIENIE MÓZGOWIA

Jest zaopatrywane w krew przez:

- tętnice szyjne wewnętrzne, które odchodzą od tętnic szyjnych wspólnych i zaopatrują w krew korę półkul mózgu z wyjątkiem płata potylicznego

- tętnice kręgowe, które pochodzą od tętnic podobojczykowych i zaopatrują w krew pień mózgu, wzgórzomózgowie, móżdżek i płat potyliczny

Połączenie układu tętnic szyjnych i tętnic kręgowych tworzy u podstawy mózgowia tzw. koło tętnicze mózgu