Odleżyny są jednym z pierwszych i najbardziej kłopotliwych powikłań wynikających z dłuższego pozostawania w bezruchu. W przypadku osób starszych lub niepełnosprawnych pozostających w łóżku (lub poruszających się na fotelu), odleżyny mogą powodować znaczne problemy. Większość lekarzy zgodnie twierdzi, że zapobieganie odleżynom jest zapewne najważniejszym czynnikiem opieki nad chorymi pozostającymi przez dłuższy czas w łóżku.Odleżyna (decubitus) jest uszkodzeniem skóry o charakterze owrzodzenia,będącym efektem ciągłego, długotrwałego niedokrwienia tkanek. Odleżyny niewystępują nigdy samoistnie jako jedyna jednostka chorobowa. Stanowią powikłanieróżnych chorób ogólnych, których konsekwencją jest przedłużone unieruchomienie pacjenta. Czas pojawienia się odleżyny jest uzależniony od ogólnego stanu pacjentaoraz od stopnia czynników ryzyka. U chorych nieprzytomnych odleżyna może powstać nawet w ciągu 2 godzin, u innych pojawić się może w ciągu 14 dni od chwili unieruchomienia. W pierwszym etapie charakteryzuje się zaczerwienieniem, a następnie niedokrwieniem i w końcowym efekcie obumieraniem tkanek. W miarę oddzielania się tkanek martwiczych powstają trudno gojące się owrzodzenia, łatwo ulegające zakażeniu. Odleżyna jest to przechodzące w owrzodzenie skóry ognisko martwicy, które powstaje wskutek działania ucisku lub tarcia.

Odleżyny powstają najczęściej w miejscach, gdzie odległość między powierzchnią skóry, a znajdującym się pod nią układem kostnym jest niewielka. W tych miejscach podczas długotrwałego unieruchomienia, zwłaszcza na twardym podłożu, dochodzi do ucisku na tkanki, co w dalszej konsekwencji prowadzi do niedokrwienia komórek. Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn to:

1. kość ogonowa,

2. pośladki,

3. kręgosłup,

4. pięty.

W przypadku długotrwałego leżenia na boku:

5. kość biodrowa,

6. kość ramienna,

7. kość udowa po stronie bocznej,

8. kości boczne stop

Oto profilaktyka która zapobiega powstawaniu odleżyn i leczy obecne. Jest to kilka zasad dzięki którym łatwo uniknąć tego co może się stać.

1. Często zmieniaj pozycję ciała

Najczęstszym i najważniejszym czynnikiem wywołującym odleżyny jest długotrwały nacisk na skórę i tkankę podskórną. Z powodu pogorszenia mikrokrążenia następuje zamknięcie światła naczyń krwionośnych, niedokrwienie tkanek, zwolnienie przemiany komórkowej, a w efekcie śmierć komórki i powstanie odleżyny. Dlatego częsta zmiana pozycji oraz poruszanie się są podstawą zmniejszania ryzyka odleżyn. Przy zmianie pozycji ciała odciążaj miejsce zmienione chorobowo. Musisz regularnie przestrzegać zmiany pozycji ciała przynajmniej, co 2 godz., uwzględniając ułożenie na obu bokach, plecach i brzuchu. Jeżeli chory ma zmiany odleżynowe, to nie powinien leżeć lub siedzieć na odleżynie. Należy unikać nacisku bezpośrednio na małe powierzchnie ciała, np. ucisku palcami przy zmianie pozycji chorego. Jeżeli pacjent jest bardzo obolały i broni się przed zmianą pozycji, należy (w uzgodnieniu z lekarzem) przed rozpoczęciem zmiany pozycji stosować leki przeciwbólowe. Należy pamiętać, że najbardziej niebezpieczne dla chorego jest ułożenie w pozycji półleżącej lub półsiedzącej. Pozycja ta powoduje, że chory ześlizguje się i stara się temu zapobiec przez zapieranie się piętami o podłoże. Może to spowodować powstanie odleżyn nie tylko na piętach, lecz także w okolicy kości krzyżowej, ogonowej i kości kulszowych. W przypadku pacjentów stale leżących w łóżku – w celu przeciwdziałania kontaktowi pomiędzy wyniosłościami kostnymi, takimi jak kolana lub kostki – należy używać poduszek i klinów piankowych. Korzystne jest wyłożenie łóżka runem owczym, które doskonale nadaje się dla pacjentów wyniszczonych. Podkładki z runa owczego pod pośladkami, piętami i łokciami zmniejszają tarcie między ciałem pacjenta a podłożem. Można korzystać z poduszeczek, podkładek i kółek pod pośladki wykonanych z miękkiej tkaniny lnianej i wypełnionych siemieniem lnianym (szczególnie w upalne dni). Plecy chorego możemy odciążyć, układając go na brzuchu, ale należy pamiętać, że jest to możliwe tylko, jeżeli chory jest wydolny oddechowo. Jest to pozycja zalecana, gdy chory ma otarcia lub odleżynę na kości krzyżowej. W przypadku korzystania z wózka:

-Zmieniaj pozycję siedzenia.

-Podkładaj wałki i poduszki pod pośladki, uda, kolana.

Każdy pacjent narażony na wystąpienie odleżyn leżący w łóżku powinien być ułożony na urządzeniu redukującym ucisk, takim jak pianka, żel, woda lub materac pneumatyczny statyczny lub naprzemienny.Łatwoślizg może wyglądać jak kawałek bardzo śliskiej tkaniny lub folii albo śpiwór mający w środku materiał o bardzo niskiej przyczepności. Układa się je pod prześcieradłem. Pozycję chorego zmienia się, pociągając za prześcieradło. Łatwoślizg przypominający śpiwór ma także działanie przeciwodleżyniowe, szczególnie w połączeniu z materacem przeciwodleżynowym. Przy zmianie pozycji chorego możemy zastosować technikę „hamaka”, tj. nie dotykamy bezpośrednio ciała chorego, lecz przenosimy go na podkładzie z mocnego płótna lub obracamy na bok bądź brzuch, pociągając za przeciwległy brzeg prześcieradła.

2. Codziennie kontroluj stan skóry

W rozwoju odleżyny niezwykle ważną rolę odgrywa stan skóry. Ochrona skóry przed wtargnięciem drobnoustrojów oparta jest na następujących mechanizmach: warstwa rogowa jest barierą dla drobnoustrojów, a niskie stężenie jonów wodorowych na powierzchni skóry stwarza niekorzystne warunki do rozwoju bakterii. Kontroluj skórę przynajmniej raz dziennie, ze szczególnym zwróceniem uwagi na uwypuklenia kostne (głównie okolica krzyżowa, kończyny – łokcie,pięty). Za pomocą lusterka lub drugiej osoby, najczęściej w czasie wykonywania zabiegów higienicznych oraz przy zmianie ułożenia chorego. Zwracaj uwagę na zabarwienie, zranienia, zadrapania, otarcia, temperaturę, wilgotność, napięciei obrzęki, zawartość podściółki tłuszczowej, blizny i odparzenia (okolica pachwin,pach, u kobiet również okolica pod piersiami). Unikaj skaleczeń i uderzeń.

3. Codziennie dbaj o higienę i czystość całego ciała

Dla uzyskania najlepszych wyników skóra powinna być oczyszczana przynajmniej 1 raz dziennie lub zaraz po zabrudzeniu. Podczas oczyszczanianależy zadbać o minimalizowanie siły i tarcia, któremu poddawana jest skóra.Jeśli nietrzymanie moczu lub kału powoduje dodatkowe zanieczyszczenia,skóra powinna być oczyszczana tak szybko, jak to możliwe, by ograniczyć podrażnienia chemiczne , Temperatura wody w wannie powinna wynosić od 37°C do 40°C. Dobre efekty daje mycie mydłem o pH 5,5 – neutralnym. Ważne jest dokładne osuszenie powierzchni skóry w okolicy fałdów, gdzie sąsiednie powierzchnie wzajemnie się stykają. Po umyciu stosuj na skórę oliwkę lub balsam nawilżająco‑natłuszczający oraz zabiegi poprawiające ukrwienie skóry: masaż i oklepywanie. Oklepuj i wklepuj krem propolisowy, krem z nagietka.Nie wolno rozcierać gwałtownie ciała pacjenta, ponieważ powstałe tarcie może uszkodzić skórę i głębiej położone tkanki. Nie należy razem stosować środków natłuszczających i pudrów, ponieważ tworzy się wówczas rodzaj skorupy, która może stać się przyczyną zmian prowadzących do powstania odleżyny.

4. Dbaj o dostęp powietrza

Dodatkowym zabiegiem przeciwdziałającym odleżynom i poprawiającym stan oraz samopoczucie pacjenta jest hydromasaż podwodny. Ważna jest dbałość o czystość bielizny osobistej i pościelowej. Unikaj wilgotnej, mokrej pościeli. Ubranie i obuwie powinno być miękkie, wykonane z naturalnych materiałów, jak: bawełniana, len, jedwab, skóra. Dostęp do łóżka powinien być z każdej strony, tak, aby można było wygodnie pielęgnować pacjenta. Łóżkopowinno być codziennie prześcielone, a prześcieradło dobrze naciągnięte. Pościel nie może być krochmalona, a osoba sprawująca opiekę powinna zwrócić uwagę, czy chory nie leży na szwach, guzikach, okruszkach. Unikaj kółek pod łokcie i pięty.

5. Dbaj o prawidłowe odżywianie

Trzeba pamiętać, że powstawaniu odleżyn sprzyja: niewłaściwa masa ciała – wychudzenie, ogólne wyniszczenie (brak wystarczającej ilości tkanki tłuszczowej powoduje wzrost nacisku powierzchniowego na skórę) lub znaczna nadwaga, otyłość (zwiększa nacisk w tych miejscach, gdzie kość blisko sąsiaduje ze skórą). Niedobory witamin (B12, C), niedobór białka, zaburzenia gospodarki elektrolitowej (sód, potas), makro- i mikroelementów (Fe, Zn), konieczność nieustannego żywienia pozajelitowego lub przez zgłębnik. Prawidłowe żywienie człowieka polega na systematycznym dostarczaniu organizmowi potrzebnych składników odżywczych w postaci odpowiednio zaplanowanych i prawidłowo przyrządzonych posiłków.Białko to podstawowy materiał budulcowy. Zapotrzebowanie na białko człowieka dorosłego wynosi przeciętnie około 70 g dziennie.

6. Rehabilitacja

Jeśli istnieje możliwość poprawy sprawności i ruchliwości pacjenta, jeśli są one zgodne z ogólnymi celami terapii, należy rozpocząć działania rehabilitacyjne.Stosuje się kilka rodzajów pobudzania do aktywności i zmniejszania ryzyka wystąpienia odleżyn. Są to m.in.: cały zakres ćwiczeń aktywnych i biernych ruchów, uruchamianie, fizykoterapia, trening fizyczny, ćwiczenia z obciążeniem, itp. Programy powinny być zindywidualizowane dla każdego pacjenta, przy czym dla większości osób właściwym celem jest utrzymywanie aktualnego poziomu sprawności oraz zakresu ruchów.

Rosińczuk-Tonderys Joanna

Profilaktyka i leczenie odleżyn : poradnik dla pielęgniarek, położnych i wszystkich innych osób, któryn bliska jest problematyka odleżyn

Kształtowanie umiejętności praktycznych słuchaczy szkół pielęgniarskich : na przykładzie realizacji ćwiczeń z pielęgniarstwa / red. Wiesława Ciechaniewicz