„Niektóre uwarunkowania wypalenia zawodowego nauczycieli placówek specjalnych – próba analizy”

opr. artykułu Sekułowicz Małgorzaty

1. Założenia teoretyczne

SYNDROM WYPALENIA ZAWODOWEGO

można określić jako swoisty zespól objawów takich jak:

• zmęczenie

• zniechęcenie

• stan stałego znudzenia

• drażliwość

• apatia

• zmienność nastrojów

• częste bóle głowy

• duża podatność na zachorowania

wg Pines (1996)– jest to stan wyczerpania psychicznego, emocjonalnego i fizycznego wynikającego z pracy z innymi ludźmi. Nie jest efektem traumatycznego zdarzenia lecz długotrwałego przebywania w sytuacji stresowej.

wg Maslach – psychologiczny syndrom składający się z wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz braku satysfakcji osobistej z wykonywanej pracy (obniżone poczucie własnych dokonań)

Jest reakcją na przedłużający się stres, stanowi załamanie się procesów adaptacyjnych do środowiska zawodowego co powoduje wadliwe funkcjonowanie i obniżenie sprawności zawodowej.

RODZAJE WYPALENIA ZAWODOWEGO

1. aktywne – wywołane przez aspekty instytucjonalne oraz zewnętrzne wydarzenia i warunki pracy

2. bierne – reakcje wewnętrzne na wyżej wymienione przyczyny

wg Kędrackiej – wypalenie zawodowe to rezygnacja, pogodzenie się z sytuacją, a nie aktywny bunt. Wiąże się z dezorientacją kogo należy winić za zaistniałą sytuację.

Wg Mandala – jest to końcowy stan wyczerpania jednostki wywołany nadmiernymi wymaganiami ze strony otoczenia.

Według ujęcia psychicznego: zniechęcenie, złość, znudzenie.

W sensie behawioralnym: łatwość wpadania w złość oraz duża zmienność zachowania.

Fizycznie: podatność na zachorowania, bóle i zmęczenie. Pojawia się wówczas, gdy długotrwałe przeciążenie psychiczne w pracy staje się trudne do zwyciężenia.

Wg Chernisa (1980)- proces o ciągłym i postępującym charakterze. Syndrom ten nie powstaje w nagły i niezauważony sposób . Jest konsekwencją długotrwałego tracenia odporności, aż do jej przekroczenia i nieodwracalnego tracenia sił. Jest to rezygnacja z walki.

Cechy osobowe, zaangażowanie osobiste oraz pewne umiejętności społeczne są podstawą głębokiej satysfakcji zawodowej, jednak mogą się stać także powodem obciążeń i narastającego stresu. (Sęk) Są wśród nich:

• pracownicy socjalni

• opiekunowie

• ludzie pracujący z narkomanami

• personel medyczny

• terapeuci

• rehabilitanci

• personel więzienny

• menadżerowie

• nauczyciele

• wychowawcy

• pracownicy, którzy nawiązują bliski kontakt interpersonalny wymagający zaangażowania emocjonalnego i poznawczego

NAUCZYCIELE

Jest to zawód który należy do grupy w której zachodzą bliskie relacje emocjonalne.

Od nauczyciela wymaga się jednocześnie przekazywania wiedzy i stworzenia odpowiednich warunków prawidłowego rozwoju ucznia.

Cechy nauczycieli:

• duże umiejętności interpersonalne

• odpowiednia osobowość

• wrażliwość na potrzeby uczniów

• ambiwalencja(bliskość troska i serdeczność a jednoczesny dystans)

Nauczyciele narażeni są na ciągły stres.

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE POJAWIENIE SIĘ SYNDROMU WYPALENIA ZAWODOWEGO U NAUCZYCIELI SZKÓŁ MASOWYCH:

• cechy i zachowania uczniów

• brak zainteresowania nauką

• niechęć do uczenia się

• trudności w nauce spowodowane różnego typu problemami ucznia

• coraz powszechniejsze akty przemocy wśród uczniów

• problem narkomanii

• przestępczość młodzieży

• problemy z nawiązaniem kontaktu z rodzicami

• konflikty w kadrze pedagogicznej

• ciągłe reformy szkolnictwa

• ciągłe podnoszenie wymagań w stosunku do nauczycieli

• niski status ekonomiczny i społeczny nauczycieli

• brak „powołania”

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE POJAWIENIE SIĘ SYNDROMU WYPALENIA ZAWODOWEGO U NAUCZYCIELI SZKÓŁ SPECJALNYCH:

• niski status społeczny (niższy od nauczycieli placówek specjalnych)

• ciągłe dokształcanie się

• bardzo wysokie wymagania etyczno-moralne

• brak oszałamiających sukcesów, konieczność pogodzenia się z tym faktem

• braki finansowe i lokalowe placówek specjalnych

• sprzęt rehabilitacyjny jest stary, nauczyciele sami muszą przygotowywać pomoce dydaktyczne

• utrudniony kontakt z rodziną dzieci

• złe relacje z rodziną podopiecznych

1. Problem badawczy

Jak kształtuje się struktura wypalenia zawodowego nauczycieli placówek specjalnych?

1. Hipotezy

1. Atmosfera panująca w miejscu pracy nauczycieli jest istotną zmienną. Nauczyciele oceniający pracę jako negatywną lub obojętną osiągają wyższe wyniki w skalach wyczerpania emocjonalnego(EE) i depersonalizacji (DP) niż nauczyciele oceniający atmosferę jako pozytywną.

2. Nauczyciele nie posiadający poczucia sukcesu zawodowego w pracy osiągają wyższe wyniki w skalach wyczerpania emocjonalnego (EE) i depersonalizacji (DP) oraz niższe w skalach osiągnięć osobistych (PA) i zaangażowania osobistego (PI).

3. Nauczyciele nie posiadający satysfakcji z wykonywanej pracy osiągają wyższe wyniki w skalach wyczerpania emocjonalnego (EE) i depersonalizacji(DP) oraz niższe w skalach osiągnięć osobistych (PA) i osobistego zaangażowania (PI) niż nauczyciele posiadający satysfakcję z pracy.

4. Nauczyciele z dłuższym stażem pracy osiągają wyższe wyniki w skalach wyczerpania emocjonalnego (EE) i depersonalizacji (DP) oraz niższe w skalach osiągnięć osobistych (PA) i osobistego zaangażowania (PI) niż nauczyciele z krótszym stażem w zawodzie nauczycielskim.

1. Zmienne

1. wiek

2. płeć

3. wykształcenie

4. staż pracy

5. atmosfera panująca w pracy

6. poczucie sukcesu zawodowego

7. satysfakcja z wykonywanej pracy

1. Wskaźniki

1. wyczerpanie emocjonalne

2. depersonalizacja

3. osiągnięcia osobiste

4. zaangażowanie osobiste

1. Metoda badań

SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY

• cel badań – ocena wypalenia zawodowego nauczycieli

• kwestionariusz wypalenia zawodowego (MBI) Ch. Maslach oraz kwestionariusz ankiety własnej

• zawiera 25 pytań, które służą określeniu stopnia objawów wypalenia zawodowego za pomocą czterech skal:

  • wyczerpanie emocjonalne ( 9 pozycji testowych)

  • depersonalizacja ( 5 pozycji testowych)

  • osiągnięcia osobiste ( 8 pozycji testowych)

  • zaangażowanie osobiste ( 3 pozycje testowe)

• wyniki oceniane są według skali:

• bardzo często

• czasami

• rzadko

• nigdy

• badanych było 35 nauczycieli placówek specjalnych z Wrocławia (26-58 lat)

• większość badanych (ponad 91%) posiadała wyższe wykształcenie

• średni staż pracy 14,7 lat

1. Uzyskane wyniki

1. Średnie wyczerpanie emocjonalne

2. Niski poziom depersonalizacji

3. Duże poczucie osiągnięć osobistych

4. Średni poziom osobistego zaangażowania

1. Wypalenie zawodowe, a atmosfera w pracy

Atmosfera w pracy nie jest istotną statystycznie zmienną kształtującą strukturę wypalenia zawodowego nauczycieli.

1. Wypalenie zawodowe, a poczucie sukcesu w pracy

Sukces zawodowy daje nauczycielom placówek specjalnych szansę na lepsze spełnianie się zawodowe i zdrową, satysfakcjonującą aktywność przy niższym poczuciu wyczerpania emocjonalnego.

1. Wypalenie zawodowe, a poczucie satysfakcji z pracy

Nauczyciele, którzy odczuwają dużą satysfakcję z wykonywanego zawodu jednocześnie mają większe poczucie osiągnięć osobistych.

1. Wypalenie zawodowe, a staż pracy

Nauczyciele pracujący dłużej w zawodzie są bardziej zmęczeni i zniechęceni co powoduje, iż swoich podopiecznych traktują bardziej instrumentalnie niż nauczyciele o krótszym stażu pracy.

WNIOSKI OGÓLNE

• Dzięki poczuciu sukcesu nauczycielom łatwiej jest pracować w trudnych warunkach.

• Odczuwanie satysfakcji w pracy zawodowej jest czynnikiem pozwalającym niwelować skutki przeciążenia pracą.

• Nauczyciele z mniejszym stażem pracy mają więcej zapału ze względu na mniejszą ilość posiadanych negatywnych doświadczeń.

• Wielu nauczycieli starszych stażem niestety obojętnieje wobec problemów niepełnosprawnych dzieci.

• Działają rutynowo i przedmiotowo traktują podopiecznych, są bardziej podatni na zmęczenie.

• Są wyjątki od reguły

Nauczyciele powinni być świadomi zagrożeń wynikających z pracy.

Przełożeni zaś powinni stwarzać możliwości osiągania sukcesów zawodowych oraz wsparcia w sytuacjach problemowych.