Podstawy gleboznawstwa i geografii gleb

GLEBOZNAWSTWO = PEDOLOGIA

• Łac. glaeba – bryła ziemi, rola lub solum – gleba

• Gr. pedon – grunt, gleba

Pierwsza teza Europejskiej Karty Glebowej.

Gleby należą do najcenniejszych dóbr ludzkości, ponieważ umożliwiają one życie na ziemi ludziom, roślinom i zwierzętom. Są to jednak dobra wyczerpywane i łatwo zniszczalne. Warunkiem właściwego użytkowania gleb jest ich dobra znajomość.

Projekt Międzynarodowej Konwencji o Ochronie Gleb - 99% żywności i włókien pochodzi z gleb.

Gleboznawstwo zajmuje się badaniem gleb zarówno w aspekcie teoretycznym, jak i praktycznym.

• Gleboznawstwo teoretyczne – gleby rozpatrywane są jako obiekty o różnej budowie i właściwościach, o odmiennej genezie i ewolucji, o zróżnicowanym rozmieszczeniu na powierzchni Ziemi.

• Gleboznawstwo praktyczne – traktuje gleby jako źródło produkcji rolniczej, jako warsztat pracy rolnika

Gleba – integralny składnik wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych płytkowodnych, utworzony z powierzchniowych warstw litosfery specyficznie przekształconych (i nadal przekształcanych) pod wpływem roślinności i pozostałych czynników glebotwórczych.

Procesy glebotwórcze - przekształcenia i przemiany zachodzące w powierzchniowych warstwach litosfery pod wpływem roślinności i innych czynników glebotwórczych.

Czynniki glebotwórcze – elementy środowiska przyrodniczego wpływające na powstawanie i rozwój gleb.

• Organizmy żywe – najważniejszy czynnik glebotwórczy, gdy wkroczą pionierskie organizmy roślinne (flora, mikroflora, fauna)

• Klimat – wpływ bezpośredni (właściwości wodne i termiczne – opady, temperatura) i wpływ pośredni (roślinność)

• Skały (materiały) macierzyste – materiał, z którego powstają gleby, ich skład mineralny, właściwości fizyczne i chemiczne

• Rzeźba terenu (wysokość, nachylenie, ekspozycja)

• Warunki wodne (woda płynąca, gruntowa)

• Czas

  • Wiek bezwzględny – wyraża się w latach i datuje od momentu zdetonowania skały i wkroczenia na nią pionierskiej roślinności do chwili obecnej

  • Wiek względny – określa się go na postawie stopnia profilu glebowego (gleby młode, dojrzałe i stare)

• Działalność człowieka (bezpośrednia, pośrednia, pozytywna, negatywna)

Koncepcja genezy gleb stworzona przez Wasyla Dokuczajewa w 1883 roku

Przykładowe gleby

• Gleba bielicowa – lasy iglaste; utwory : piaski kwarcowe; słabe gleby kwaśne, ubogie w składniki odżywcze

• Czarnoziem – utwory : lessy; gniazda próchniczne, roślinność stepowa, trawiasta

• Gleba płowa (pseudo bielicowa) – powstała z gliny, materiał zwięzły, dominują w Polsce

• Gleba kasztanowa – powstaje na obszarze suchych stepów

• Żółtoziem – wilgotne lasy subtropikalne

• Czerwonoziem - wilgotne lasy subtropikalne

Gniazda próchnicze – powstałe przez przemieszczanie się zwierząt. Powstają pod roślinnością stepową – trawiastą, w wyniku rozkładu korzeni. Powstaje dzięki nim bardzo dobra próchnica. W procesie rozwoju gleb tworzy się profil glebowy zróżnicowany na określone poziomy genetyczne, których rodzaj, morfologia, właściwości i wzajemny układ są odbiciem minionych i współczesnych wpływów środowiska przyrodniczego.

Profil glebowy – pionowy przekrój przez glebę odsłaniający morfologię (budowę) danej gleby, a w szczególności rodzaj, miąższość i wzajemny układ poziomów genetycznych.

Poziomy genetyczne różnią się między sobą barwą, zawartością próchnicy, składem mineralnym i chemicznym, strukturą, obecnością lub brakiem konkrecji i innymi właściwościami. Rodzaj i układ poziomów genetycznych w profilu glebowym jest charakterystyczny dla poszczególnych typów gleb.

Konkrecja – wytrącenia związków chemicznych