19.02.13

PROMOCJA ZDROWIA

Wprowadzenie w problematykę zdrowia

1. Definicje i koncepcje zdrowia

- Promowanie zdrowia kształtowało się od czasów starożytnych.

- Pojęcie zdrowia jest zagadnieniem bardzo złożonych rozpatrywanych wieloaspektowo, znaczenie wykracza poza dziedzinę medycyny.

-Znaczenie definiowane z perspektywy medycznej, psychologicznej, społecznej, filozoficznej, antropologicznej i innych.

2. Problem definicji zdrowia o wiedzy o nim ukształtował się w 2 przedziałach wiekowych:

a) Pierwszy

- od starożytności do lat 40-stych XX w.

- zdrowie najogólniej było definiowane jako brak choroby

b) Drugi

- czasy nowoczesne, ponowoczesne w których zdrowie zdefiniowano wielowymiarowo, zwracają uwagę na wielorakie uwarunkowania i zasoby.

3. Ujęcie historyczne

a) HIPOKRATES (460-377 p.n.e) ojciec medycyny nowoczesnej

- Zdrowie - dobre samopoczucie, choroba - złe samopoczucie

zależą od równowagi między tym co nasz otacza (wiatr, woda, gleba) a nami (indywidualne odżywianie, zachowania seksualne, praca wypoczynek)

KOMENTARZ

- dobre, złe samopoczucie

* subiektywizm indywidualny

- zależność od równowagi między człowiekiem a środowiskiem

* obiektywizm zakłada możliwość oceny zdrowia przez innych ludzi

* pogląd Hipokratesa funkcjonowały prawie w niezmienionej postaci aż do czasów powstania nowej filozofii kartezjonskiej

b) KARTEZJUSZ (Rene Descartes 1596-1650) francuski matematyk, ojciec filozofii nowożytnej - twórca “mechanicznego widzenia świata i człowieka”

- Organizm człowieka to skomplikowana precyzyjna maszyna biologiczna

- Stan choroby to uszkodzenie lub zaburzenie jakieś części maszyny powoduje konieczność naprawienia uszkodzonej części

c) MODEL BIOMEDYCZNY

Kartezjusz ustanowił podstawę biomedycznego modelu zdrowia i choroby:

- Cielesne postrzeganie człowieka

- Ścisłe rozgraniczanie ciała od umysłu

- Ciało jest maszyną złożoną z odosobnionych elementów tworzących całość i powiązanych względnie nieskomplikowanymi relacjami

KRYTYKA MODELU BIOMEDYCZNEGO

- Model biomedyczny cechuje daleko idący redukcjonizm

- Koncentrując się na coraz to mniejszych fragmentach ciała, współczesna medycyna traci z oczu samego pacjenta, jako istotę ludźką

- Traktuje człowieka jakby “funkcjonował on w sposób całkowicie mechaniczny”

d) PRZEŁOM

- Henry Ernest Sigerist (1891-1957) urodzony we Francji, historyk medycyny, głownie z socjologicznego punktu widzenia.

- Zdrowym może być człowiek, którego cechuje harmonijny rozwój fizyczny i psychiczny i który dobrze adoptuje się do otaczającego go środowiska społecznego

e) MILOWY KROK W POSTRZEGANIU ZDROWIA -> WHO-1948 r

- W 1948 w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zawarto oficjalną definicję zdrowia gdzie:

‘’(...) zdrowie to całkowity dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania’’

4. Zdrowie

a) Fizyczne-> prawidłowe funkcjonowanie organizmu jako poszczególnych narządów i układów

b) Psychiczne->

- umysłowe (mentalne) - zdolność do jasnego i logicznego myślenia

- emocjonalne - zdolność do rozpoznawania przeżywanych uczuć i wyrażania ich w adekwatny sposób, oraz umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją

c) Społeczne -> zdolność do utrzymania prawidłowych relacji interpersonalnych

d) Duchowe -> związane z wyznawaną religią dotyczy zasad i zasobów utrzymywania wewnętrznego spokoju

5. Dobrostan fizyczny

Pojęcie dobrostanu fizycznego to wszystkie czynniki związane ze środowiskiem fizycznym i czynnikami chorobotwórczymi ( bakterie, wirusy, powietrze, woda, gleba, żywność, środowisko pracy)

Zakres dobrostanu fizycznego obejmuje badanie i ocenę wpływu tych czynników na zdrowie populacji.

6. Dobrostan psychiczny

a) Zakres pojęcia dobrostanu psychicznego obejmuje

- zdrowie emocjonalne - zdolność do rozpoznawania uczuć, wyrażania ich w odpowiedni sposób, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją, agresją

- zdrowiem umysłowe - zdolność do logicznego jasnego myślenia

7. Dobrostan środowiskowy

- Maks Pettenkofer (1818-1901) chemik, mikrobiolog, pionier w dziedzinie zdrowia środowiskowego.

- Pierwszy zwrócił uwagę na środowisko w którym żyje człowiek

- Badał środowisko i jego czynniki (powietrze, gleba, woda) w odniesieniu do celów higieniczno- zdrowotnych

8. Dobrostan społeczny

Zdrowie w ujęciu społecznym (historycznym)

- Talcott Parsons (1902-1979) amerykański socjolog

- Zdrową jest ta osoba, która może bez problemów i zakłóceń wypełniać te role, a chorą jest osoba nie mogąca tych zadań wykonać której ‘’stan uniemożliwia pełne wywiązywanie się z tych ról’’

- Konflikty społeczne, bezrobocie, pogłębiające się rozwarstwienie majątkowe powoduje frustrację rzutują na stan zdrowia

9. Definicja WHO

a) Prawo do zdrowia

- Korzystanie z najwyższego osiągalnego poziomu zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej

- Bez różnic rasy, religii, przekonań politycznych, warunków ekonomicznych czy społecznych

b) Definicja ta do dnia dzisiejszego jest definicją obowiązującą na świecie

10. Inne koncepcje

- Ujęcie zdrowia w kontekście koncepcji holistycznej

- Myślenie racjonalne, analityczne stanowiące podstawę modelu biomedycznego, zostaje uzupełnione myśleniem syntetyzującym holistycznym, o zdrowiu o rzeczywistości w sposób systemowy

- Holistyczny pragmatyzm zrodził się z ‘’nowej świadomości’’ ludzi w drugiej połowie XX w m.in o życiu przyrody i myśli ludzkiej.

- Jego początki sięgają medycyny chińskiej oraz nauki medycznej szkoły Hipokratesa

11. Zdrowie przez to rozumie się jako

- Intensywny proces skierowany na przywracanie nieustannie zakłóconej równowagi organizmu przy ciągle zmieniających się warunkach zewnętrznych i wewnętrznych

- W relacjach człowiek - środowisko w procesie równowagi dynamicznej

12. W ujęciu holistycznym ważną rolę odgrywa ‘’świadomość aktywna’’ człowieka

- Decydująca o wyborze aktywnego sposobu życia

- Poczucie odpowiedzialności za stan zdrowia i za leczenie podczas choroby

13. ‘’Konieczność zrozumienia’’

- Czyli świadomości i ‘’aktywnego podjęcia indywidualnej odpowiedzialności każdego człowieka’’ za swoje zdrowie

- Stanowi przesłankę zgodną z istotą promocji zdrowia

- Wyżej wymienione i szereg innych definicji powstałych poza biomechanicznym modelem zdrowia i choroby stały się bazą dla definicji zdrowia zgodnej z koncepcją promocji zdrowia

14. Zdrowie jako proces

a) Zdrowie jako proces ma określoną dynamikę w czasie i zmienia się odpowiednio do zaistniałych wymagań zarówno zewnętrznych i wewnętrznych

b) Przyjmuje się że

- Choroba następuje w sytuacjach zakłóceń tego procesu jest załamaniem zdrowia

- Dochodzi do tego wtedy gdy brakuje energii i/lub umiejętności aby sprostać wymaganiom i obciążeniom , zachować poczucie równowagi i harmonii

15. Wnioski

- Zdrowie jest wartością pozwalającą realizować jednostce/grupie swoje aspiracje, potrzebę satysfakcji, pozwalającą zmieniać środowisko

- Zasobem gwarantującym rozwój społeczeństwa i zapewnienie dobrej jakości życia

- Zdrowie jest środkiem a nie celem do codziennego funkcjonowania

- Koncepcja eksponuje korzyści z bycia zdrowym w miejsce negatywnych następstw choroby

- Zdrowie nie jest stanem danym raz na zawsze, wobec tego należy je zdobywać tak jak zdobywa się wykształcenie, zawód

- Posiadanie dobrego zdrowia zwiększa szanse na powodzenie w życiu ( w tym materialne)

- Wraz z wydłużeniem życia nie musi iść w parze z utrzymaniem jakości życia

- Należy o to zadbać wcześniej inwestując w zdrowie - Nie dopuszczając do jego zmarnowania.

16. Prekursorskie koncepcje promocji zdrowia. Koncepcja Lalonde’a

a) Minister zdrowia w Kanadzie Marc Lalande opublikował w 1974 r ‘’ New Perspectives on the Health of Canadinas’’

b) Czyli koncepcję obszarów (pól) zdrowia

c) Wynikająca z obserwacji, że

- Dobra opieka zdrowotna wcale nie musi gwarantować dobrego zdrowia społeczeństwa

- Konieczne jest poszukiwanie pozamedycznych uwarunkowań zdrowia

- Punktem wyjścia koncepcji obszarów zdrowia była następująca definicja zdrowia

‘’Zdrowie jest wynikiem działania czynników związanych z (1) dziedziczeniem genetycznym (2) środowiskiem (3) stylem życia i (4) opieką medyczną

d) Promocja zdrowego stylu życia może wpłynąć na poprawę stanu zdrowia i ograniczyć zapotrzebowanie na opiekę medyczną

17. Koncepcja Lalonde’a

a) Lalonde wyróżnił 4 grupy czynników mających wpływ na stan zdrowia ludności:

- biologia i genetyka (20-25%)

- zachowania i styl życia (50-60%)

- środowisko ( czynniki ekonomiczne, społeczne, kulturowe i fizyczne) (20-25%)

- organizacja systemu ochrony zdrowia (medycyna naprawcza, służba zdrowia) (10-25%)

18. Prekursorskie koncepcje promocji zdrowia

- Mandela zdrowia - Społczno-ekonomiczny model zdrowia

- Jest wyrazem skomplikowanych powiązań między człowiekiem a środowiskiem

- Opracowanych w latach 80-tych w Toronto (Kanada) odwołująca się do koncepcji zdrowia Dalekiego Wschodu

- Mandala składa się z koncentrycznych kręgów - człowiek, kultura, biosfera

19. Mandala zdrowia

a) Zewnętrzny krąg

- kultura - wartości kulturowe (postawy i przekonania) wpływające na kształt zachowań w zdrowiu i chorobie.

- biosfera - podstawowa determinanta zdrowia, gdyż człowiek jest nieodłącznym elementem biosystemu w skład którego wchodzą wszystkie żywe organizmy

20. Uwarunkowania zdrowia wg. koncepcji Mandala

a) BIOLOGIA I GENETYKA

- Przekaz genetyczny, dyspozycje wrodzone, właściwości systemu immunologicznego, cechy biologiczne, fizjologiczne i anatomiczne jednostki oraz członków jej rodziny

b) ZACHOWANIA INDYWIDUALNE

- Rodzaj diety, palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie substancji psychoaktywnych, skłonność do podejmowania ryzyka

- Zachowania przeciwwstawne do w/w

- Przyjmuje się że szereg tych zachowań występuje wspólnie

- Zatem ważne jest poznanie wzorców codziennego życia jednostki gdyż jest wówczas szansa zrównoważenia tzw. zachowań anty-zdrowotnych

c) ŚRODOWISKO FIZYCZNE

- Warunki mieszkaniowe, środowisko pracy bliższe i dalsze, otoczenie człowieka ( zanieczyszczenia, stan higieniczny, dostęp do wody, hałas, itp)

d) ŚRODOWISKO PSYCHO-SOCJALNO-EKONOMICZNE

- Status socjalny, sytuacja ekonomiczna, podatność na presję społeczną, podatność na informację zewnętrzną (reklama), wsparcie społeczne

21. Powyższe czynniki są powiązane takimi elementami jak

a) STYL ŻYCIA

-kompleks zachowań modyfikowanych przez wpływ środowiska socjalno-ekonomicznego

b) SYSTEM OPIEKI ZDROWOTNEJ

- dostęp do niej, jakości, organizacja

c) PRACA LUB JEJ BRAK

- stosunki społeczne i jakość życia w miejscu pracy determinują zdrowie fizyczne i psychiczne

d) ŚRODOWISKO PRZEKSZTAŁCONE PRZEZ CZŁOWIEKA

- Urbanizacja, uprzemysłowienie, prowadzące do degradacji środowiska naturalnego

22. Promocja zdrowia

- Idea promocji zdrowia powstała pod koniec lat 70-tych oficjalnie pojawiła się po raz pierwszy w Deklaracji Światowej Organizacji Zdrowia przyjętej przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia w 1977r. (Genewa)

- Ogłoszono, że dotychczasowe wysiłki, metody i nakłady na ochronę zdrowia nie dają oczekiwanych rezultatów

- Wskazano na potrzebę przywiązywania większej wagi do zachowania zdrowia poprzez jego promowanie, przy rozwijaniu POZ, która realizuje swoje zadania najbliżej społeczeństwa

23. Definicja zdrowia zgodna z ideą promocji zdrowia - Ottawa 1986r.

- W listopadzie 1986r. odbyła się w Ottawie pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia która zakończyła się opublikowaniem tzw. Karty Ottawskiej.

-Zdrowie jest zasobem, potencjałem indywidualnym i społecznym, jednym z bogactw naturalnych kraju, determinuje rozwój społeczny, gospodarczy czy indywidualnych.

- Sprzyjają lub szkodzą mu czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, środowiskowe, biologiczne oraz sposób postępowania wreszcie styl życia

24. W dokumencie tym zaznaczono, że

- ‘’wszystkie realizowane polityki, które mają bezpośrednie znaczenie dla zdrowia wymagają koordynacji’’

- Ich lista zawiera m.in

Zapewnienie dochodów, zatrudnienia, sprawiedliwość, mieszkalnictwo, biznes, rolnictwo, transport i technologię.

25. Kolejne ważne wydarzenia w skali międzynarodowej w dziedzinie promocji zdrowia.

Kolejne międzynarodowe konferencje, których owocem były odpowiednie deklaracje lub stanowiska.

a) Pierwszy wymiar promocja zdrowia - lata 70, XXw

-Czynniki ryzyka i choroby, którym można zapobiegać poprzez informację i edukację

b) Drugi wymiar - w latach 80

- Znaczenie działań zdrowotnych, polityka społeczna, wzmacnianie indywidualnych umiejętności, środowisko wspierające zdrowie, działania społeczności lokalnych itp.

c) Trzeci wymiar - w latach 90

- Docieranie do konkretnych osób i grup poprzez: szkoły, zakłady pracy, ZOZ

d) czwarty wymiar - lata 2000

- Przejście od słów do działań z uwzględnieniem globalnych trendów masowych zmian społecznych mających wpływ na zdrowie

26. Wg. WHO

- Korzystanie z praw i swobód obywatelskich

- Zatrudnienie

- Warunki pracy

- Warunki mieszkaniowe

- Kondycję psychofizyczną stosowaną do płci i wieku

- Wykształcenie

- Zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan odżywiania

- Możliwość oszczędzania

- Komunikowanie i łączność z innymi ludźmi

- Możliwość wypoczynku, regeneracji sił i rozrywki

- Dostępność odpowiedniej odzieży