Pochodzenie jarzyn i warzyw – pochodzą z miejsc, gdzie mieszkali ludzie (oprócz Alaski).

Centra pochodzenia:

1. ośrodek wschodnioazjatycki (9000 lat BP):

• kapusta pekińska

• soja owłosiona

• fasola adzuki (fasola kanciasta)

1. ośrodek południowo – wschodnioazjatycki (6000 lat BP):

• banan zwyczajny

1. ośrodek indyjski:

• ogórek (Cucumis sativus)

• fasola mungo (Phasedus mungo = Vigna radiata)

• bakłażan (oberżyna, gruszka miłosna) (Solanum melongena)

• fasola żółta (Phasedus ureus – Vigna) – na surowo jest trująca

1. ośrodek środkowoazjatycki (Himalaje, Tybet):

• cebula (Allium cepa)

• czosnek (Allium sativum)

• soczewica jadalna (Lens culinaris)

1. ośrodek przednioazjatycki:

• groch zwyczajny (Pisim sativum)

• ciecierzyca (Cicer arietinnum)

• rzodkiew czarna (Raphanus sativus)

1. ośrodek śródziemnomorski (1100 lat BP):

• bób

• cykoria podróżnik

• koper włoski (fenku)

• seler

• pory

• sałata

• szparag lekarski

• rzodkiewka

• rzodkiew

• seler naciowy

• pietruszka

• skorzonera (czarny Piotruś)

• karczochy

• burak ćwikłowy

• rzepa jadalna (stosowana w kosmetykach)

• karczochy

• kalafior

• brokuły

• kalarepa

• kapusta brukselka

• kapusta i inne kapustowate

1. ośrodek eurozachodnioazjatycki:

• burak ćwikłowy

• marchew zwyczajna

• kapusta głowiasta

• kapusta brukselka

• rabarbar kędzierzawy

1. ośrodek środkowoamerykański (10700 lat BP):

   • dynia olbrzymia (zawiera dużo witaminy A; jadalne kwiaty i owoce)

   • fasola wielkokwiatowa

   • kabaczek

   • patison

   • cukinia

   • papryka roczna

2. ośrodek eurozachodniosyberyjski:

   • rabarbar kędzierzawy

   • marchew zwyczajna

3. ośrodek południowoamerykański:

   • ziemniaki

   • pomidor

   • fasola zwykła

   • orzech ziemny (orzacha)

Nieznany ośrodek pochodzenia:

• pasternak zwyczajny

• brukiew

• szpinak

Przybliżony wiek (w latach BP) najstarszych znalezisk roślin uprawnych:

• groch zwyczajny 9000 BP

• soczewica jadalna 9100 BP

• ciecierzyca 9100 BP

• dynia zwyczajna 10750 – 9800 BP

• kapusta pekińska 8500 – 7000 BP

• fasola zwykła 7100 – 5500 BP

• bób 2500 BP

• rzepa 2500 BP

Historia warzyw i jarzyn na ziemiach Polski:

• wczesna epoka żelaza (2500 2000 lat wstecz): groch, bób, soczewica

• epoka żelaza/wczesne średniowiecze (1400 – 1300 lat wstecz): rzepa jadalna, ogórek, pasternak, cebula

• epoka żelaza/ średniowiecze (700 – 500 lat wstecz): kapusta głowiasta, jarmuż – kapusta jarmuż, pasternak, szpinak

• epoka żelaza/odrodzenie (400 – 300 lat wstecz): kalarepa, kapusta włoska, seler, kalafior, por, szparag (te warzywa przywiozła królowa Bona), buraki naciowe, fasola zwyczajna, dynia

• epoka żelaza/czasy najnowsze (200 – 100 lat wstecz): pomidor, papryka, karczochy, cykoria, bakłażan.

Jak długo odżywiamy się roślinami uprawnymi:

• Azja Zachodnia – 440 pokoleń

• Ameryka Środkowa – 428 pokoleń

Morfologia warzyw i jarzyn, czyli które części roślin uprawnych są jadane:

• łodygi

• pączki

• korzeń

• skrócona łodyga

• liście

• szczypiorek

• natka (seler naciowy)

• ogonek liściowy

• owoce (dynia, pomidor, papryka, bakłażan, ogórek)

• nasiona (rośliny strączkowe, bób, ciecierzyca, groch, fasola)

• rośliny oleiste (oliwka europejska, rzepak, rzepic, gorczyca biała, słonecznik zwyczajny, palma oleista – olej jest czerwony, len zwyczajny, konopie siewne, sezam wschodni)