Układ krwionośny

Układ krążenia

• Układ krążenia krwi składa się z naczyń krwionośnych (tętnic, żył, naczyń włosowatych) i serca. Wyróżnia się dwa układy (krążenia) przepływu krwi w organizmie: duży i mały (płucny). W dużym układzie krążenia krew utlenowana (bogata w tlen) wypływa z lewej komory serca do tętnic, a następnie przechodząc przez sieć naczyń włosowatych we wszystkich narządach ciała, powraca jako krew nieutlenowana (uboga w tlen) do prawego przedsionka serca. W małym układzie krążenia krew nieutlenowana wypompowywana jest z prawej komory do tętnic płucnych, rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych w płucach i powraca żyłami płucnymi, jako krew utlenowana, do lewego przedsionka serca.

• Serce jest pompą ssąco-tłoczącą, położoną w klatce piersiowej w części określanej anatomicznie jako śródpiersie środkowe. Z zewnątrz otoczone jest workiem zwanym osierdziem.

• Serce jest mięśniem o specyficznej, właściwej tylko dla niego budowie, zupełnie różnej od mięśni szkieletowych, czy też mięśniówki np. jelit.

• Od wewnątrz jamy serca wyściełane są warstwą tkanki łącznej zwanej wsierdziem. Pojemność wszystkich jam serca wynosi 500-750 ml.

Serce

Serce człowieka jest zbudowane z dwóch przedsionków (atria) i dwóch komór (ventriculi), oddzielonych od siebie odpowiednio przegrodami : międzyprzedsionkową (septum interatriale) i międzykomorową (septum interventriculare) [w przegrodzie międzykomorowej wyróżniamy część błoniastą i część mięśniową].
Można odróżnić podstawę serca (basis), koniuszek (apex) i trzy powierzchnie :
- przednią, zwaną mostkowo-żebrową (facies sternocostalis) utworzoną przez : prawy przedsionek, prawe i lewe uszko, większą część komory prawej i niewielką część lewej komory.
- dolną, zwaną przeponową (facies diaphragmatica) utworzoną przez : głównie lewą komorę, część prawej komory i prawy przedsionek.
- tylną utworzoną przez : lewy przedsionek, część prawego przedsionka i lewą komorę.

• Worek osierdziowy (saccus pericardiacus):
  Jest to podwójny worek surowiczy obejmujący serce. Składa się z dwóch elementów : blaszki trzewnej osierdzia surowiczego (lamina visceralis pericardii serosi), mocno zrośniętej z powierzchnią serca, zwanej także nasierdziem (epicardium); oraz blaszki ściennej osierdzia surowiczego (lamina parietalis pericardii serosi), wzmocnionej od zewnątrz osierdziem włóknistym. Między blaszką ścienną i trzewną osierdzia znajduje się jama osierdzia (cavum pericardii).

Worek osierdziowy

• Zawartość :
  ⇒ serce
  ⇒ część głęboka splotu sercowego oraz sploty pochodne
  ⇒ tętnice wieńcowe wraz z rozgałęzieniami
  ⇒ zatoka wieńcowa
  ⇒ żyła wielka serca
  ⇒ żyła serca średnia
  ⇒ żyła serca mała
  ⇒ żyły serca najmniejsze
  ⇒ żyły serca przednie
  ⇒ końcowy odcinek vena cava superior
  ⇒ końcowy odcinek vena cava inferior
  ⇒ końcowe odcinki żył płucnych
  ⇒ aorta wstępująca
  ⇒ pień płucny
  ⇒ naczynia chłonne serca
  ⇒ tkanka tłuszczowa
  ⇒ tkanka łączna

Budowa zewnętrzna

Zewnętrzną granicą między przedsionkami i komorami stanowi bruzda wieńcowa (sulcus coronarius) leżąca prawie prostopadle do osi serca. Granica między prawą komorą i prawym przedsionkiem zaznacza się jako bruzdy międzykomorowe przednia i tylna (sulcus interventricularis anterior et posterior). Obie łączą się na prawym brzegu serca we wcięciu koniuszka serca (incisura apicis cordis). Koniuszek serca należy w całości do lewej komory.
Naczynia wchodzące i wychodzące z serca tworzą koronę serca (corona cordis).

Serce

• Naczynia wychodzące z komór (aorta i pień płucny) wychodzą obok przedsionków na powierzchni przedniej serca z tzw. stożków tętniczych. Poza wymienionymi do podstawy serca wstępują :

• - do prawego przedsionka : żyła główna górna i dolna

• - do lewego przedsionka : cztery żyły płucne.
  Na przednich powierzchniach obu przedsionków znajdują się tzw. uszka (auriculae).
  Pomiędzy przedsionkami a komorami leżą tzw. ujścia przedsionkowo-komorowe (ostium atrioventriculare), a pomiędzy komorami a pniami tętniczymi leżą odpowiednio dla komory lewej ujście aorty (ostium aortae), a dla prawej ujście pnia płucnego (ostium trunci pulmonalis).

• Do prawego przedsionka uchodzą :

⇒ żyła główna górna (vena cava superior)
⇒ żyła główna dolna (vena cava inferior)
⇒ zatoka wieńcowa (sinus coronarius)
⇒ żyły serca przednie (vv. cordis anteriores)
⇒ żyły serca najmniejsze (vv. cordis minimae)

• Do lewego przedsionka uchodzą :

⇒ żyły płucne (vv. pulmonales)
⇒ żyły serca najmniejsze

• Do prawej komory :

⇒ uchodzą do niej żyły serca najmniejsze

wychodzi z niej pień płucny (truncus pulmonalis)

• Do lewej komory :

uchodzą do niej żyły serca najmniejsze

⇒ wychodzi z niej aorta wstępująca (aorta ascendens)

ZASTAWKI SERCA
W sercu człowieka wyróżniamy cztery zastawki Pomiędzy prawym przedsionkiem a lewą komorą znajduje się zastawka trójdzielna (trzypłatkowa,łac.tricuspidalis).Pomiędzy lewym przedsionkiem i lewą komorą znajduje się zastawka dwudzielna (dwupłatkowa,łac.mitralis).
W ujściu aorty z lewej komory serca znajduje się zastawka aortalna ,
natomiast w ujściu pnia płucnego z prawej komory znajduje się zastawka pnia płucnego.
Funkcja zastawek serca polega na ukierunkowaniu przepływu krwi pomiędzy poszczególnymi jamami serca. Skurcz komór powoduje zamknięcie zastawek przedsionkowo-komorowych (dwudzielna i trójdzielna), co zabezpiecza przed wtłoczeniem krwi do przedsionków zamiast do pni tetniczych. Podczas rozkurczu komór zastawki przedsionkowo - komorowe otwierają się - pozwalając krwi na swobodny napływ z przedsionków.

Budowa ogólna zastawek przedsionkowo - komorowych :

• Obie zastawki przedsionkowo-komorowe (valvae atrioventriculares) nazywane żylnymi, przytwierdzone są do pierścieni włóknistych , okalających ujścia przedsionkowo-komorowe

• Właściwa zastawka składa się z poszczególnych części -płatków, które jako cienkie błony zwieszają się do komory . Zastawka prawego ujścia żylnego składa się z trzech płatków, lewego ujścia żylnego - z dwóch

• Do wolnego brzegu płatków, a także do ich powierzchni komorowej dochodzą delikatne pasemka - struny ścięgniste, stanowiące mechanizm umocowujący i napinający płatki; prąd przepływającej krwi napina płatki tak jak wiatr nadyma żagle. Płatki nigdy nie przylegają do ściany serca, lecz we wszystkich położeniach żywego narządu są tak ustawione, że swobodnie „powiewają" we krwi.

• Struny ścięgniste (chordae tendineae) są to podłużne okrągławe twory, które jednym swym końcem wachlarzowato przytwierdzają się czy do wolnego brzegu płatka, czy do jego powierzchni komorowej, drugim zaś do mięśni brodawkowatych lub beleczek mięśniowych położonych w ścianie komory.

Beleczki mięśniowe (trabeculae carneae) i mieśnie brodawkowate (mm. papillares).

• Powierzchnia wewnętrzna komór nie jest gładka tak jak powierzchnia zewnętrzna, lecz ma cały układ wyniosłych podłużnych pasm tkanki mięśniowej, które krzyżują się z sobą we wszystkich kierunkach i nadają ścianie komór wygląd siatki. Wyniosłości te mają nazwę beleczek mięśniowych.

• Mięśnie brodawkowate są to nieliczne cylindryczne wyniosłości mięśniowe podstawą wychodzące ze ściany komory, szczytem skierowane do jęj światła. W prawej komorze trzy mięśnie brodawkowate lub ich grupy (przedni, tylny i przegrodowy) w lewej dwa (przedni i tylny).

• Odpowiednio do swego położenia każdy mięsień brodawkowaty wysyła ze swego wierzchołka lub też z bocznego obwodu pęczek strun ścięgnistych do obu płatków, z którymi sąsiaduje.

Budowa ogólna zastawek aorty i pnia płucnego :

• Każde ujście tętnicze zamyka się trzema płatkami półksiężycowatymi (valvulae semilunares).

• Wszystkie trzy płatki półksiężycowate pnia płucnego tworzą zastawkę pnia płucnego (valva trunci pulmonalis), zaś płatki aorty zastawkę aorty (valva aortae).

• Płatki półksiężycowate mają kształt gniazd jaskółczych; są one przyczepione do ścian tętnic. Każdy płatek składa się z włóknistego zrębu wiotkiej tkanki łącznej pokrytej od strony komory wsierdziem ,od strony naczynia jego błoną wewnętrzną. Wypukłość płatka półksiężycowatego zwrócona jest ku komorze, wklęsłość ku tętnicy. Jego wypukły brzeg obwodowy przyczepia się do pierścienia włóknistego (anulus fibrosus), obejmującego ujście tętnicze. W chwili rozkurczu komór płatki półksiężycowate wypuklają się ku komorom i wolne brzegi wszystkich trzech płatków każdego ujścia tętniczego stykają się z sobą szczelnie zamykając ujście.

• Każdemu płatkowi półksiężycowatemu odpowiada uwypuklenie ściany tętnicy ( tzw. zatoki aorty ) , w ten sposób tworzy się opuszka aorty. Z prawej i lewej zatoki aorty uchodzą tętnice wieńcowe -prawa i lewa.

Budowa wewnętrzna serca

• wsierdzie (łac.endocardium)

• śródsierdzie (łac. Myocardium

• nasierdzie (łac. epicardium)

wsierdzie (łac.endocardium

• wsierdzie (łac.endocardium)- jest to jednowarstwowy nabłonek płaski spoczywający na łącznotkankowej blaszce właściwej wsierdzia. Pod nią znajduje się zawierająca naczynia i nerwy (których brak w blaszce właściwej) tkanka podwsierdziowa. Nabłonek wyściełający wszystkie struktury wewnątrz serca, przechodzi bez wyraźnej granicy w śródbłonek naczyń (łac. endothelium)

śródsierdzie (łac. Myocardium)

• śródsierdzie składa się z trzech głównych elementów:

• szkielet serca - znajduje się w podstawie serca na granicy między przedsionkami i komorami. Zbudowany jest z tkanki włóknistej zbitej.

• układ przewodzący serca (łac. systema conducens cordis) - reguluje on rytmikę ruchów serca oraz prawidłową kolejność skurczów poszczególnych części serca. Jest on zbudowany z zmodyfikowanych miocytów

• mięsień sercowy czyli właściwe myocardium. Składa się na nią osobna mięśniówka przedsionków i komór:

nasierdzie (łac. epicardium)

-jest to blaszka trzewna osierdzia surowicznego. Zbudowane jest z jednowarstwowego nabłonka płaskiego spoczywajacego na blaszce właściwej nasierdzia (łac. lamina propia epicardii) i leżącej pod nią tkance podnasierdziowej, zawierającej liczne adipocyty (naczynia i nerwy biegną analogicznie do wsierdzia)

szkielet serca

- znajduje się w podstawie serca na granicy między przedsionkami i komorami. Zbudowany jest z tkanki włóknistej zbitej. Składa się z:

• czterech pierścieni włóknistych (łac. annuli fibrosi) otaczających ujścia żylne i tętnicze serca.

• dwóch trójkątów włóknistych (łac. trigona fibrosa) -prawy i lewy, leżą pomiędzy pierścieniami włóknistymi otaczającymi ujścia przedsionkowo-komorowe a pierścieniem ujścia aorty.

• części błoniastej przegrody międzykomorowej

Układ przewodzący serca (łac. systema conducens cordis)

Składają się na niego:

• węzeł zatokowo-przedsionkowy (łac. nodus sinuatrialis) - generuje on wskutek powolnej samoistnej depolaryzacji prawidłowy rytm zatokowy skurczów serca.

• węzeł przedsionkowo-komorowy (łac. nodus atrioventricularis)

• pęczek przedsionkowo-komorowy (łac. fasciculus atrioventricularis)(pęczek Hisa) na który składa się pień (odnoga wspólna łac. crus commune), jedyne połączenie między mięśniówką przedsionków i komór) oraz odnogi prawej i lewej. Wszystkie odnogi biegną w przegrodzie międzykomorowej.

• rozgałęzienia końcowe (włókna Purkinjego) wstępują ku górze w mięśniówce właściwej podstawy serca (zarówno komory prawej jak i lewej)

mięsień sercowy czyli właściwe myocardium.

Składa się na nią osobna mięśniówka przedsionków i komór:

• w przedsionkach nie rozróżniamy ściśle oddzielnych warstw, a jedynie pasma mięśniowe głębokie - krótsze, biegnące w obrębie jednego przedsionka, i długie, leżące bardziej powierzchowne, łączące oba przedsionki.

• w komorach zazwyczaj wyróżnia się:

• zewnętrzną warstwę skośną - wspólną dla obu komór, na wierzchołku serca tworzącą wir serca (łac. vortex cordis)

• środkowa warstwa okrężna - jej powierzchowna część jest wspólna, a głębsza osobna dla komór. To ona wytwarza główną siłę skurczu serca.

• wewnętrzna warstwa podłużna - osobna dla każdej komory.

Unaczynienie serca

• Unaczynienie tętnicze serca:

Pochodzi od tętnic wieńcowych (arteriae coronariae)

• prawej (a. coronalia dextra)

• lewej (a. coronalia sinistra).

Tętnica wieńcowa prawa

• Bierze początek w prawej zatoce aorty. Przebiega pomiędzy prawym uszkiem a prawym stożkiem tętniczym; następnie w bruździe wieńcowej między PP a PK (pr. przedsionkiem a prawą komorą). Wchodzi na przeponową powierzchnię serca, biegnąc w bruździe wieńcowej jako gałąź międzykomorowa tylna (ramus interventricularis posterior, której towarzyszy vena cardiaca media - żyła sercowa średnia) i dochodzi do koniuszka serca (łac. apex cordis). W jej przedłużeniu w bruździe wieńcowej biegnie druga gałąź.

• Gałęzi miedzykomorowej tylnej towarzyszą:
  - żyła sercowa średnia (łac. v. cardiaca media)
  - naczynia chłonne
  - gałązki nerwowe ze splotu sercowego (wraz z komórkami zwojowymi)

• Tętnica wieńcowa prawa oddaje następujące gałęzie:

• wstępujące (do PP)

• zstępujące (do przedniej ściany, prawego brzegu i ściany tylnej PK)

• boczne: prawe i lewe (do obu komór)

• przegrodowe tylne (obszar zaopatrzenia to 1/3 tylnej przegrody międzykomorowej oraz większość struktur układu bodźco-przewodzącego mięśnia sercowego).

Tętnica wieńcowa lewa

• Rozpoczyna się w lewej zatoce aorty. Jej krótki pień biegnie między lewym uszkiem a pniem płucnym w kierunku bruzdy wieńcowej (łac. sulcus coronarius). Dzieli się na:

• gałąź miedzykomorowa przednią (łac. ramus interventricularis anterior);
  -biegnie w bruździe międzykomorowej przedniej aż do koniuszka serca Na przebiegu towarzyszą jej:
  + żyła wielka serca (łac. vena cardiaca magna)
  + naczynia chłonne
  + gałązki nerwowe splotu sercowego (wraz z komórkami zwojowymi)
  Oddaje gałęzie:
  -prawe (do PK, w tym gałązkę stożka tętniczego)
  -lewe (w liczbie 4-6, dochodzące do LK)
  -przegrodowe przednie (w liczbie 8-15, zaopatrujące 2/3 przednie przegrody międzykomorowej)

• gałąź okalającą (łac. ramus circumflexus)

W początkowym przebiegu ukryta pod lewym uszkiem (biegnie w bruździe wieńcowej między LP a LK na powierzchni mostkowo-żebrowej - następnie na pow. tylnej i kończy się na pow. przeponowej). Na przebiegu towarzyszą jej: +żyła sercowe mała (vena cardiaca parva) +naczynia chłonne +gałązki splotu sercowe (wraz z komórkami zwojowymi)

Oddaje gałęzie: -wstępujące (do LP) -zstępujące(do LK)

Unerwienie serca

Unerwienie serca można podzielić na:

• współczulne, które zapewniają

• nerw sercowy szyjny górny odchodzący od zwoju szyjnego górnego,

• nerw sercowy szyjny środkowy od zwoju szyjnego środkowego,

• nerw sercowy szyjny dolny od zwoju szyjnego dolnego,

• nerwy sercowe piersiowe od części piersiowej pnia współczulnego.

• przywspółczulne zapewniają

• gałęzie sercowe górne od części szyjnej nerwu błędnego,

• gałęzie sercowe piersiowe od części piersiowej nerwu błędnego,

• gałęzie sercowe dolne od nerwu krtaniowego wstecznego.

• Wymienione nerwy i gałęzie układaja się w dwie grupy:

• powierzchowną - nerwy współczulne i jest to splot sercowy powierzchowny,

• głęboką - gałęzie przywspółczulne; splot sercowy głęboki.

• Sploty te przechodzą w splot wieńcowy lewy i prawy. W splotach tych występują liczne zwoje sercowe, w których następuje przełączenie przywspółczulnych włókien przedzwojowych na zazwojowe.
  Czynnościowo unerwienie współczulne przyspiesza akcję serca, przywspółczulne zwalnia.

1

---