Wykład 3

12 marca 2010r.

WYMOWA Ą I Ę

w wygłosie (na końcu wyrazu) - zasada normatywna (obowiązkowa)

Ę

-ę:

jako ę: prošę (unosowione) +

jako e: proše (odnosowione) +

jako em: „Nie chcem, ale muszem” (północne Mazowsze; mowa gwarowa, niepoprawna) -

jako e^ṷ: [wymowa jak ęł] (w Łódzkiem, w części północnej) -

Zbyt częste wymawianie ę unosowionego jest monotonne, może być zastąpione odnosowym e.

Ą

-ą:

jako ǫ: idǫ, prošǫ (o unosowione) +

jako om: rozłożona nosowość = ustna + nosowa -

jako o: (gwara z północnego Mazowsza) odnosowione -

jako o^ṷ: utracona nosowość zastąpiona ṷ -

w śródgłosie:

Ę, Ą

-ę, - ǫ - przed szczelinowymi zachowuje się nosowość, tzn. wymawiamy jednocześnie głoskę ustną z brzmieniem nosowym (szczelinowe: s, š, ś, z, ž, ź, v, v', f, f', x, x')

-ę, - ǫ - zachowuje nosowość (synchroniczna nosowość) i ustną głoskę, np. gęsty, gǫšč, męsk'i, vǫs, mǫš, męščyzna, vǫš, vǫvus, vęx.

Wymowa z rozłożoną nosowością (vons, gensty) jest niewskazana oraz (ge^ṷsty, me^ṷski).

-ę, - ǫ - półotwarte - wymawiamy -ę, - ǫ + l i ł (ṷ) dwojako:

(Przede wszystkim formy czasu przeszłego)

1. ę, ǫ (unosowione e, o): uįǫṷ (ujął), uįęṷa (ujęła), vźǫṷ (wziął), uįeṷa (ujęła)

2. e, o (odnosowione): uįoṷ, ug'oṷ, vźeṷa, uįeṷa

-ę, - ǫ + zwartowybuchowe (p, p', b, b', k, k', g, g', t, d)

+ zwarto szczelinowe (c, ć, č, ӡ, ӡ, ǯ)

Ę i ǫ przed zwartowybuchowymi i zwarto szczelinowymi ma wymowę asynchroniczną nosowości, tzn. realizuje się wymowa e i o ustnych, po czym spółgłoski nosowej o tym samym miejscu artykulacji, co następna spółgłoska.

ę, ǫ + p, b: kempa, bombel, kompać (-em, -om)

+ p', b': roḿb'e, koḿp'el, troḿb'e (-eḿ, -oḿ)

+ k, g: reηka, roηk (-eη, -oη)

+ k', g': reήka, ṷoήk'i, veήg'el (-eή, -oή)

+ t, d: tendy, stont, p'onty, ӡeśonty, kont, sont (-en, -on)

+ c, ӡ: penӡel, benc (-en, -on)

+ ć, ӡ: peńӡić, poćońć (-eń, oń)

+ č, ǯ: reṇčńik, poṇček, peṇček [meṇǯec→meṇdžec] (-eṇ, -oṇ)

Nie mieszać zjawiska rodzimego ze zjawiskiem obcym, takim jak:

kompas, bomba, plomba, klomb, konduktor, renta, gong, gang, romb, komputer, koncept, konto. Wyrazy obce nie zawierają ę i ǫ (nosówek).

Ćwiczenia 3

12 marca 2010r.

CECHY WYMOWY cd.

3) pańenka; pańeηka

N przed k w wyrazach rodzimego pochodzenia wymawiamy w Polsce dwojako:

1) jako n przedniojęzykowo-zębowe (pańenka).

2) jako η tylnojęzykowe (pańeηka).

Rodzime są te wyrazy, w odmianie których między n oraz k wchodzi e (pańenek).

Trójkąt poznańsko-krakowski (Poznań - Łódź - Kraków) - wymawianie η: suk'eηka, v'iśeηka, ṷaźeηka. Jest to wymowa regionalna, inteligencka; wszędzie indziej jest n przedniojęzykowe.

Nie mylić zjawiska z wyrazami obcymi, w których jest połączenie n+k: baηk, puηkt, fuηkc'įa, Koηgo, Beηgal, Kaηgur.

P.d. Wypisać swoje trzy cechy wymowy oraz fonetycznie 20 wyrazów

(również z ą i ę) - na kartce, na ocenę.

1

---