KSIĄŻKI i BIBLIOTEKI
- w Grecji VI - IV w. p.n.e.
= w okresie wielkiej kolonizacji
= i w epoce klasycznej
- w krajach hellenistycznych III - I w. p.n.e.
NARODZINY KSIĄŻKI w naszym rozumieniu tego słowa
przypadają na m/w połowę klasycznego okresu kultury greckiej,
tj. na przełom V i IV w. p.n.e.
Zanim do tego doszło, w Grecji dokonało się kilka wcześniejszych etapów
INTERNALIZACJI PISMA
Podobne zjawisko można później zaobserwować w wielu „młodszych” kulturach, np. w Republice Rzymskiej czy w Polsce średniowiecznej.
ETAPY INTERNALIZACJI PISMA w GRECJI
Etap 1. 2 poł. VI w. p.n.e. (gł. okres tyranii Pizystratów)
KSIĄŻKA - w znaczeniu dokumentu spisanego w celu:
- stworzenia „państwowego” KANONU poprawnych wersji greckiej liryki i eposów, zwłaszcza
eposów Homera, tj. tekstów wygłaszanych z pamięci na oficjalnych uroczystościach państwowo-religijnych (b. popularnych w tym czasie, organizowanych przez tyranów za państwowe pieniądze)
- oraz = UJEDNOLICENIA tekstów / kodeksów prawnych
W okresie tyranii Pizystratów (2 poł. VI w. p.n.e.)
ujednolicone i zapisane kanony (literacki, religijny, prawny)
mogły być rodzajem INSTYTUCJI i narzędziem władzy
Nie była to zatem KSIĄŻKA - w naszym rozumieniu tego słowa
(tj. tekst utrwalony w celu rozpowszechniania):
Etap 2. początek V w. p.n.e. (wojny perskie)
Narodziny DRAMATU greckiego
Jednoczesny udział wielu osób (chór, aktorzy) „wymusił” zapisywanie - jednolitych kwestii.
Tak samo brzmiący tekst (który nie mógł ulec zniekształceniom), mieli zapamiętać wszyscy
wygłaszający go ze sceny.
Zapis - służył pamięci
- pojawił się bez zamiaru publikacji
Publiczność teatralna (co ważne) długo jeszcze poznawała dramaty wyłącznie ze sceny.
Etap 3. połowa V w. p.n.e. (rządy Peryklesa)
Wspaniały rozwój TRAGEDII greckiej
Państwo zadbało, by wszyscy obywatele mieli możność oglądania sztuk wybitnych twórców.
Niezamożnym wypłacano po 2 obole na teatr.
Zwiększyła się liczba osób zainteresowanych zaznajomieniem się (również poza teatrem)
z tekstami najwyższej próby, tak silnie związanymi z duchowością Greków.
Teksty sztuk zaczęto spisywać na potrzeby prywatne.
Etap 4. schyłek V w. p.n.e. (wojny peloponeskie)
Prawdopodobnie właśnie wtedy zakres zjawiska spisywania dramatów przekroczył granicę
prywatnych potrzeb miłośników sztuki.
Jako pierwsza z kręgu wyłącznej recytacji wyszła tragedia attycka.
Pojawiła się potrzeba publikacji tekstów w celu:
- zaspokojenia mniejszego lub większego popytu
- upowszechnienia
Etap 5. od przełomu V i IV w. p.n.e. (koniec demokracji ateńskiej)
Powstają teksty
- od razu w postaci zapisu
- z myślą o ich opublikowaniu, tzn. z myślą o przepisaniu w wielu egzemplarzach, z intencją
zapoznania z nimi szerszej publiczności
W IV w. p.n.e. opublikowane zostały m.in.:
- pisma medyczne Hipokratesa (w szkole na wyspie Kos)
- nie wygłaszane wcześniej mowy polityczne Izokratesa
- tragedie poślednich autorów nie przeznaczone do teatru
Dwie uwagi
(odnoszące się do poziomu internalizacji pisma przez najwybitniejszych Greków IV w. p.n.e. - reprezentujących dwa kolejne pokolenia ateńczyków żyjących we wczesnej epoce książki greckiej)
1. Platon (uczeń Sokratesa i obrońca tekstów mówionych) spisał swoje poglądy
- ale nie w postaci traktatu filozoficznego, lecz w formie dialogów.
Zbliżając pismo do żywej mowy, Platon naśladował metodę Sokratesa, który nie zapisywał swoich poglądów, lecz je wygłaszał.
2. Arystoteles (uczeń Platona) reprezentował pokolenie, dla którego książka (czyli tekst
opublikowany w celu rozpowszechnienia) była już czymś naturalnym
i niezbędnym w pracy.
Swoje poglądy spisał Arystoteles w obszernych rozprawach odwołujących się dawniejszych pism.
Dwie następne uwagi
(odnoszące się do - nadanej przez Greków - wysokiej rangi pisma i książki w kulturze oraz do skutków negowania tej pozycji książki lub ograniczania zasięgu jej oddziaływania)
1. W epoce PENTAKONTAETII (480-430 p.n.e.)
obywatel Aten - oglądał przedstawienia teatralne
- słuchał publicznych recytacji
Od IV w. p.n.e. oznaką pewnego poziomu kultury stało się
- czytanie książek
- pisanie na papirusie
2. Odtąd już zawsze chronienie tekstu przed publikacją (np. drogą cenzury, czy tzw.
pisania do szuflady) będzie oznaką regresu kultury