19. Modele „beneluksu”, „śródziemnomorski” i „skandynawski”

Model beneluksu – w mechanizmie rywalizacji z reguły funkcjonuje układ trójpolarny, co oznacza występowanie trzech opcji programowo-ideologicznych, reprezentowanych przynajmniej przez jedną większą partie polityczną. Reprezentantem opcji lewicowej są partie o tożsamości socjaldemokratycznej, zaś blok centrowy
i centroprawicowy jest zdominowany odpowiednio przez ugrupowania liberalne i libertariarne oraz partie chadeckie. W modelu Beneluksu obserwujemy więc znaczny poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego przy jednoczesnym zachowaniu relewancji politycznej przez ugrupowania usytuowane w różnych punktach przestrzeni programowej. Regułą stało się tworzenie gabinetów koalicyjnych, które mają status koalicji większościowych. Oznacza to, że żadne z ugrupowań nie zdobywa – na dłuższy okres – pozycji dominującej,
co determinowane jest rozproszeniem poparcia wyborczego dla poszczególnych partii czy bloków. Dystans programowy ulega zmniejszeniu, gdyż zjawisko współpracy parlamentarnej między reprezentantami poszczególnych bloków staje się kluczem do tworzenia gabinetów koalicyjnych. Jeżeli chodzi o wymiar rywalizacji socjoekonomicznej (reformy prorynkowe – polityka prodystrybucyjna), to ulega on stopniowemu „zamazaniu”, a programy głównych reprezentantów trzech bloków upodabniają się do siebie. Rywalizacja przyjmuje więc wyraźnie dośrodkowy charakter. Partie, przesuwając się ku centrum systemu umożliwiają tworzenie gabinetów o dość zróżnicowanej konfiguracji. Różnice między partiami w zasadzie dotyczą wymiaru aksjologicznego i to on może w pewnych warunkach decydować o składzie tworzonych koalicji gabinetowych.
W modelu Beneluksu nie występują klasyczne ugrupowania konserwatywne, a to za sprawą pojawienia się silnych wyborczo i parlamentarnie partii chadeckich. Cechy modelu Beneluksu znajdujemy w Belgii, Holandii, Luksemburgu, Austrii oraz w ograniczonym zakresie w Irlandii, Niemczech, częściowo Finlandii.

Model śródziemnomorski – charakteryzuje się bipolarnym (dwubiegunowym) układem rywalizacji. Tradycyjnie występuje w nich silny blok partii lewicowych oraz prawicowych (konserwatywnych). Bardzo rzadko poziom relewancji uzyskują partie liberalne czy chadeckie. Skoro centrum systemu pozostaje otwarte w modelu tym kształtują się dwie opcje programowe: centrolewicowa oraz centroprawicowa. Struktura tych opcji może przybierać charakter układu jednopartyjnego bądź wielopartyjnego. Cechy modelu śródziemnomorskiego znajdujemy w Grecji (prawie doskonała dwupartyjność), Hiszpanii (niedoskonała dwupartyjność), Portugalii, Francji oraz Włoszech.

Model skandynawski – rywalizacja ma zdecydowanie dwublokowy charakter . Występuje obóz partii lewicowych, zdominowany z reguły przez duże partie socjaldemokratyczne, oraz obóz zwany „niesocjalistycznym”, zdecydowanie bardziej fragmentaryzowany niż ten pierwszy, z bardzo wyraźnie zaznaczoną silną pozycją przetargową partii konserwatywnych. W układzie tym nie występuje niezagospodarowane centrum, ale są tam obecne małe partie centrowe o tożsamości liberalnej (libertariarnej). Oba dominujące bloki nie przechwyciły partii centrowych, traktując je jako ewentualnych koalicjantów
i sprzymierzeńców. W konsekwencji w modelu skandynawskim występuje bardzo umiarkowany poziom polaryzacji, gdyż główne ugrupowania obu bloków starają się zbliżyć ku centrum, poszukując tam partii dopełniających. Zasadą stał się więc styl rywalizacji dośrodkowej. Model ten występuje w państwach skandynawskich – Danii, Szwecji, Norwegii, Islandii, (z wyjątkiem Finlandii), niewykluczone jest jego ujawnienie się we Włoszech.

Więcej:

Antoszewski A., Herbut R., Systemy polityczne współczesnego świata, Gdańsk 2001, s. 182-206.