GEOGRAFIA SPOŁECZNO – EKONOMICZNA

ZRÓŻNICOWANIE ZALUDNIENIA NA ŚWIECIE

Ekumena (z gr. οἰκουμένη oikoumene – świat zaludniony) – obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka.

Anekumena (z gr. ἀν- an- "nie, bez" + οἰκουμένη oikoumene "świat zaludniony") – obszary na kuli ziemskiej niezamieszkane na stałe przez człowieka i niewykorzystywane gospodarczo. Do anekumeny można zaliczyć: obszary pustynne, obszary polarne oraz najwyższe pasma górskie.

Subekumena – obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. koczownicy na terenach półpustynnych) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo (np. kopalnie cyny w Boliwii na wysokości 5400 m n.p.m.). Subekumeną są też duże obszary Afryki, pustynia Sahara i leżące wokół niej sawanny.

Czynniki mające wpływ na rozmieszczenie:

• KLIMAT (temperatura, opady, nasłonecznienie)

• DOSTĘP DO WODY (okolice rzek, wybrzeża)

• GLEBY (żyzność)

• WYSOKOŚC N.P.M (niziny)

• KLĘSKI ŻYWIOŁOWE

Bariery osadnictwa

• WYSOKOŚCIOWA

• TERMICZNA

• ŚWIETLNA

• WODNA

Czynniki poza przyrodnicze mające wpływ na rozmieszczenie:

• CZYNNIK EKONOMICZNY – PRACA

• CHOROBY, EPIDEMIE

• EDUKACJA

• KONFLIKTY ZBROJNE

• USTRÓJ POLITYCZNY

• RODZINA

• POZIOM ROZWINIĘCIA GOSPODARCZEGO PAŃSTWA

• REPRESJE: RELIGIJNE, NARODOWOŚCIOWE, RASOWE, JĘZYKOWE

Rozmieszczenie ludzi na kontynentach:

EUROPA. Ludność rozmieszczona równomiernie z wyjątkiem Płw. Skandynawskiego oraz Płn. Rosji.

AZJA. Największa gęstość: Płw. Indyjski, Nizina Chińska, Japonia, Jawa.

AFRYKA. Dolina i delta Nilu, okolice J. Wiktorii, wybrzeże nad Zat. Gwinejską.

AUTRALIA. Słabo zaludniona, największe skupiska w rejonach większych miast na południowym - wschodzie.

AMERYKA PÓŁNOCNA. Wybrzeże zachodnie, rejony wielkich jezior, megalopolis.

AMERYKA POŁUDNIOWA. Wybrzeże atlantyckie.

DEMOGRAFICZNE ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZEŃSTWA

Przyrost naturalny – różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów na danym obszarze i w określonym czasie. Może być ujemny, dodatni lub zerowy (zrównoważony)

Współczynnik przyrostu naturalnego - $\text{Wpn} = \frac{Liczba\ urodzen\ - \ Liczba\ zgonow}{Liczba\ ludnosci}\ *1000\% 0$

Przyrost rzeczywisty – oprócz przyrostu naturalnego uwzględnia saldo migracji

Prz =  Przyrost naturalny + (Imigracja NAPLYW LUDNOSCI − Emigracja ODPLYW LUDNOSCI

Feminizacja

$$\text{Wf} = \frac{\text{Liczba\ kobiet}}{Liczba\ mezczyzn\ }\ *100$$

Maskulinizacja

$$\text{Wm} = \frac{Liczba\ mezczyzn}{\text{Liczba\ kobiet\ }}\ *100$$

Wiek:

• przedprodukcyjny 0-18

• produkcyjny K 18 - 60 M18 – 65

• poprodukcyjny

Nadumieralność mężczyzn wynika z zatrudnienia w zawodach o dużym stopniu niebezpieczeństwa np. kopalnie oraz większa podatność na nałogi.

ZRÓŻNICOWANIE KULTUROWE LUDNOŚCI

Zróżnicowanie rasowe ludności:

• RASA EUROPEIDALNA (biała)

• RASA NEGROIDALNA (czarna)

• RASA MONGOLOIDALNA (żółta)

• RASA AUSTRALOIDALNA (czarna – aborygeni)

Cechy rasowe człowieka: kolor skóry, kolor i struktura włosów, kolor, kształt, obudowa oczu, kształt ust, kształt nosa, wzrost, zarost, budowa ciała.

METYSAŻ

rasa europeidalna + negroidalna = MULAT

rasa negroidalna + mongoloidalna = METYS

WYSTEPOWANIE RAS NA ZIEMI:

EUROPEIDALNA. Europa, Płn. Afryka, Płw. Indyjski, Płw. Arabski, Płd. Rosja, Płd. – Wsch. Australia, USA i Płd. Kanada

Ameryka Południowa – wybrzeże atlantyckie.

NEGROIDALNA. Afryka Subsaharyjska, Karaiby, Nowa Gwinea – PAPUASI, Australia – Aborygeni, Indie – DRAWIDOWIE

MONGOLOIDALNA. Płn. Rosja, Azja Płd. – Wsch., Płn. Kanada, Wyspy Oceanii, Tereny od Meksyku po Argentynę.

RELIGIE:

• CHRZEŚCIJAŃSTWO (KATOLICYZM, PRAWOSŁAWIE, PROTESTANTYZM)

• ISLAM ( SZYIZM, SUNNIZM)

• JUDAIZM

• KONFUCJONIZM

• BUDDYZM

• HINDUIZM

• ANIMIZM

RELIGIE NA ZIEMI:

KATOLICYZM. Płd. – Zach. Europa, tereny od Meksyku na południe (z wyjątkiem Doliny Amazonki)

PROTESTANTYZM. Skandynawia, Niemcy, Australia – wybrzeże, Holandia, Wielka Brytania, USA, Islandia, Płd. Kanada

PRAWOSŁAWIE. Tereny na wschód od Polski, Grecja, Bułgaria

JUDAIZM. Izrael

ISLAM. Płn. Afryka, Płw. Arabski, Bliski Wschód, Malezja, Indonezja.

HINDUIZM. Płw. Indyjski (okoliczne państwa)

BUDDYZM. Azja Płd. – Wsch.

JĘZYKI NA ZIEMI:

• RODZINA INDOEUROPEJSKA

• RODZINA CHIŃSKO-TYBETAŃSKA

• RODZINA SEMITO-CHAMICKA

• BANTU

• KOREAŃSKA

• JAPOŃSKA

• INDIAN AMERYKI

• AUSTRALIJSKIE/PAPUASKIE

Język sztuczny – esperanto

Język wymarły – łacina

Dialekt – regionalna odmiana języka

Języki, którymi posługuje się największa ilość osób:

1. Chiński – 1,3 mld

2. Angielski – 460 mln

3. Hindi – 440 mln

4. Hiszpański – 370 mln

5. Portugalski – 180 mln

Polski – 50 mln

KRĘGI KULTUROWE

KRĄG KULTUROWY	ZASIĘG	RASA	RELIGIA	RODZINA JĘZYKÓW
EUROPEJSKI	Europa Środkowa i Zachodnia, Grenlandia	europeidalna	chrześcijaństwo	indoeuropejskich
ANGLO-AMERYKAŃSKI	USA, Kanada	europeidalna, mongoloidalna	Animizm, protestantyzm	indoeuropejskich, Indian Ameryki
AMERYKI ŁACIŃSKIEJ	Meksyk, Ameryka Południowa	mongoloidalna, europeidalna, negroidalna	katolicyzm, animizm	indoeuropejskich, Indian Ameryki
ISLAMSKI	Afryka Północna, od Płw. Arabskiego po Pakistan, Kazachstan	europeidalna	islam	semito-chamickich
AFRYKI SUBSAHARYJSKIEJ	Afryka Subsaharyjska, Madagaskar	negroidalna	animizm	bantu, sudańskie
WSCHODNIOSŁOWIAŃSKI	Rosja, Białoruś, Ukraina, Gruzja, Armenia, Mołdawia	europeidalna, mongoloidalna	animizm, prawosławie	Indoeuropejskich, ałtajskie
CHIŃSKI	Chiny, Mongolia	mongoloidalna	konfucjanizm, buddyzm	chińsko – tybetańskich
INDYJSKI	Płw. Indyjski, Bangladesz	europeidalna, drawidowie	hinduizm	drawindyjskich
JAPOŃSKI	Japonia, Korea Płn., Korea Płd.	mongoloidalna	buddyzm, szintoizm	japońskich, koreańskich
AUSTRALIJSKI	Australia, Nowa Zelandia	europeidalna, australoidalna	protestantyzm, animizm	papuaskich, indoeuropejskich
AZJI POŁUDNIOWO - WSCHODNIEJ	Indonezja, Filipiny, Płw. Indochiński	mongoloidalna	islam, katolicyzm, buddyzm	malajskich, polinezyjskich
PACYFICZNY	Nowa Gwinea, Oceania	mongoloidalna	protestantyzm	papuaskich, malezyjsko – polinezyjskich

CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW SIECI OSADNICZYCH

WIEŚ – jednostka osadnicza charakteryzująca się zwykle niewielką liczbą mieszkańców, zatrudnionych w zawodach rolniczych. Występuje tam niska zabudowa.

Typy wsi:

• przysiółek

• ulicówka

• rzędówka

• łańcuchówka

• wielodrożnica

• okolnica

• owalnica

MIASTO – jednostka osadnicza charakteryzująca się duża liczbą mieszkańców, zatrudnionych w zawodach poza rolnictwem. Charakteryzuje się wysoką zabudową. W Polsce miasta muszą mieć nadane prawa miejskie.

ZESPOŁY MIEJSKIE

• aglomeracja monocentryczna – zespół miast, w którym jedno wyraźnie dominuje, np. aglomeracja warszawska, paryska

• aglomeracja policentryczna (konurbacja) – skupisko miast, w którym żadne nie odgrywa dominującej roli, np. GOP, Zagłebie Ruhry

• megalopolis – rozległy obszar skupiający wiele dużych miast i zespołów miejskich

• megalopolis okręgu Wielkich Jezior w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie (tzw. CHICATOR): Chicago, Detroit, Toronto

• BosWash: Boston, Nowy Jork, Filadelfia i Waszyngton.

• SanSan: San Diego, Los Angeles, San Francisco

• megalopolis brytyjskie - Londyn-Birmingham-Manchester-Liverpool

• Nippon: Tokio, Jokohama, Osaka, Kioto, Nagoja

• megalopolis krajów Beneluksu: Bruksela, Antwerpia, Rotterdam, Haga, Amsterdam

ZJAWISKO URBANIZACJI

ASPEKTY URBANIZACJI

1. demograficzny (wzrost ludności)

2. ekonomiczny (wzrasta zatrudnienie w II i III sektorze)

3. społeczna (miejski styl życia)

4. przestrzenny (powiększenie powierzchni)

Wskaźnik urbanizacji – $\text{Wu} = \frac{Liczba\ ludnosci\ miejskiej}{Liczba\ ogolna\ \text{ludno}s\text{ci}}*100\%$

Największy wskaźnik urbanizacji:

Izrael, Wielka Brytania, Belgia

„+” urbanizacji:

• rozwinięta infrastruktura techniczna, np. sieć dróg

• większy dostęp do szkół, wyższych uczelni, instytucji kulturalnych, wyspecjalizowanych ośrodków zdrowia

• większy rynek pracy

• ogromny rynek zbytu

„-” urbanizacji:

• wzrost przestępczości i patologii społecznych

• powstanie dzielnic nędzy

• korki uliczne, hałas

• duża ilość śmieci

• większe skażenie powietrza (smog) i gleb

• problemy z wodą i odprowadzeniem ścieków

• większa umieralność na choroby cywilizacyjne

• wysokie ceny nieruchomości

FUNKCJE MIAST:

• przemysłowa

• turystyczno-rekreacyjna

• administracyjna

• uzdrowiskowa

• sportowa

• usługowo-handlowa

• portowa

• edukacyjna

• religijna

• kulturowa

• komunikacyjna

Największe miasta wg kontynentów:

• AFRYKA (Lagos, Kair, Kinszasa)

• AMERYKA POŁUDNIOWA (Sao Paulo, Buenos Aires, Rio de Janeiro)

• AMERYKA PÓŁNOCNA I ŚRODKOWA (Nowy Jork, Meksyk, Los Angeles)

• AZJA bez Rosji (Tokio-Jokohama-Kawasaki, Seul, Osaka-Kobe-Kioto)

• EUROPA z Rosją (Paryż, Moskwa, Londyn)

• AUSTRALIA (Sydney, Melbourne)

Wstępna urbanizacja – polega na koncentracji ludności w miastach, zwłaszcza w obszarach centralnych

Suburbanizacja – dalsza koncentracja ludności w miastach, przenoszenie się na obszary peryferyjne (powstają wtedy często dzielnice biedy)

Dezurbanizacja – intensywny odpływ ludni z obszaru centum na tereny znacznie oddalone od centrum

Reurbanizacja – tereny podmiejskie rozrastają się tworząc olbrzymie zurbanizowane obszary

Deglomeracja – planowe rozproszenie osadnictwa, przenoszenie do poza obręb administracyjnych granic miast