Koncepcje zarządzania- wykłady

W2

PREZENTACJA PRZESŁANEK UZUPEŁNIANIA TRADYCYJNYCH KONCEPCJI ZARZĄDZANIA KONCEPCJAMI NOWOCZESNYMI

Przyczyny związane z ogólnymi procesami rozwojowymi:

1. Postępująca globalizacja

2. Zacieśniająca się integracja

3. Ciągle zwiększająca się liberalizacja handlu

4. Coraz większe otwarcie gospodarki na świat

5. Zmieniający się charakter konkurencji

Wzrastająca nieprzewidywalność zjawisk

1. Zmiana wzorców kulturowych (tendencja do ujednolicania się wzorców konsumpcji)

Przyczyny o charakterze technologicznym:

1. Przyśpieszone tempo rozwoju technologii, w tym informatycznych

2. Upowszechnienie i potanienie globalnych systemów transportowych i komunikacyjnych

3. Powstanie nowych sieci handlowych opartych na innowacjach logistycznych

4. Ciągłe skracanie cyklu życia produktów, organizacji i struktur

5. Nieciągłość zjawisk gospodarczych (wzrost znaczenia myślenia lateralnego w przeciwieństwie do znaczenia linearnego)

6. Rozwój nauki i techniki w skali światowej ( liczba i tempo powstawania i rozpowszechniania innowacji)

Przyczyny związane z charakterem otoczenia:

1. Stopień turbulencji otoczenia

2. Wzrastająca niepewność i ryzyko

3. Ukształtowanie się nowej triady kryteriów optymalizacji działań gospodarczych

4. Poziom aspiracji pracowników

5. Konieczność uwzględniania wymogów ochrony środowiska

Przyczyny czasoprzestrzenne:

1. Transformacja (jednorazowe zjawisko, które może dać początek procesu)

2. Współczesny kryzys ( ciąg postępujących po sobie zjawisk)

W3

PODEJŚCIE PROCESOWE JAKO NAJPOPULARNIEJSZE KONCEPCJA ZARZĄDZANIA

1. Istota podejścia procesowego (wyjaśnienie terminów)

2. Źródła zarządzania procesowego

3. Przesłanki upowszechniania podejścia procesowego (przyczyny)

Istota podejścia procesowego polega na zamianie struktury funkcjonalnej (wertykalnej) na procesową (horyzontalną)

Elastyczna struktura- struktura macierzowa

Schemat procesu

Dostawca → działania → odbiorca

Proces- ciąg powiązanych ze sobą działań, które doprowadzają do przekształcenia wszelkich nakładów w produkt procesu

• ciąg działań (łańcuch sekwencyjnych czynności)

• ukierunkowanych na klienta (na wartość dla klienta)

• przekształcających zasilenia w mierzalne wyjścia

• łączących dostawce procesu z odbiorcą (klientem)

• proces może być powtarzalny

Cechy procesu:

• ciągłość działań (sekwencyjność czynności)

• ukierunkowanie na klienta (na wartość dla klienta)

• przekształcenie zasileń w mierzalne wyjścia

• łączenia DOSTAWCY procesu z ODBIORCĄ (klientem)

• powtarzalność

Właściciel procesu:

1. Nadanie uprawnień

2. Ustanowienie odpowiedzialności

3. Ułatwienie kontaktu odbiorcy

Źródła (podstawy) zarządzania procesowego:

1. Lata 60 koncepcja struktur macierzowych

2. Rok 1996- Reengineering Hammer Michael

=zaprojektowanie struktury od nowa

=powtórne projektowanie struktury organizacyjnej

Schemat ideowy struktury macierzowej

Ogół czynników

Teoretyczne

• Jest zorientowane na zmianę- Hammer (1996), Sułkowski (2004)

• Dynamiczny układ wobec ograniczeń układów statycznych- Romanowska, Trocki (2004)

↓

ARGUMENTY NA RZECZ UPOWSZECHNIANIA PODEJŚCIA PROCESOWEGO

↑

Zapewnia elastyczność w sensie adaptacyjny Czerpie z przemian technologicznych

Jest zbiorem z trendem rozwojowym

Umożliwia elastyczność w sensie antycypacyjnym

Empiryczne

Antycypacyjny- uprzedzający czas

W4

ELASTYCZNOŚĆ I JEJ FORMY WE WSPÓLCZENYM ZARZĄDZANIU

Elastyczność i jej formy we współczesnym zarządzaniu

1. Istota elastyczności

2. Elastyczność organizacji

3. Elastyczność celów i strategii

4. Elastyczność struktur i zasobów

Adaptacyjność: <<...>>> Elastyczność

Przystosowanie >>>>> >>>>>

>>>>> >>>>>

Elastyczność organizacji- to zdolność do adaptacji całej organizacji, bez wymieniania obszarów, których dotyczy

Organizacja elastyczna:

Elastyczność organizacyjna oznacza mniejszą liczbę INSTRUMENTÓW, REGUŁ I PROCEDUR co daje większą swobodę w pozyskiwaniu pracowników i zwalnianiu ich, przydzielaniu zadań, itp.

Organizacja elastyczna- to taka organizacja, której struktura i kultura umożliwia szybkie dostosowanie się do zmieniających się potrzeb klientów i wymagań konkurencji

Cechy idealnej organizacji elastycznej:

- zdolność nadążania za zmianami otoczenia i rozwijania się szybciej niż konkurenci

- sprawny system odbierania sygnałów od klientów (impulsów z rynku) i reagowania na nie

- krótkie procesy decyzyjne- płaska struktura, delegowanie uprawnień

- pracownicy przyzwyczajeni do zmian

W5

CHARAKTERYSTYKA PODEJŚCIA SYSTEMOWEGO NA TLE PODEJŚCIA SYTUACYJNEGO

Podejście systemowe

1. Istota podejścia systemowego

2. Przydatność podejścia systemowego

3. Cechy podejścia systemowego

4. Konsekwencje podejścia systemowego

Podejście systemowe- polega na traktowaniu organizacji jako systemu otwartego czyli zbioru elementów powiązanych z taki sposób, że tworzą one pewną całość wyróżniającą się w otoczeniu.

Przedsiębiorstwo- to organizacja gospodarcza realizująca cel zarobkowy w sposób ciągły.

Podejście systemowe polega na traktowaniu obiektu badań jako określonego systemu.

System(inaczej układ)- to skoordynowany wewnętrznie i wskazujący określoną strukturę zbiór elementów i zachodzących między nimi relacji.

Podejście systemowe nakazuje i jednocześnie umożliwia kompleksowe traktowanie przedsiębiorstwa tj. rozpatrywanie jego elementów zawsze w kontekście innych: od których zależy lub na które wpływa.

Zgodnie z teorią systemów całość jest zwykłą sumą części składowych (system energetyczny 2+2=5).

Właściwości całości nie sprawdzają się do właściwości części.

Zmiana jednego z czynników danego układu (systemu) wymaga odpowiednich zmian innych czynników, aby układ zachował równowagę (zasada przystosowania).

Ten sam fragment rzeczywistości pozwala na wyrównanie odmiennych systemów (a także podsystemów).

System będący uproszczonym modelem rzeczywistości z punktu widzenia jednych celów, może być nadmiernie szczegółowy dla innych celów badawczych.

Podejście systemowe jest jednym z wielu podejść badawczych do przedsiębiorstwa. Poszczególne podejścia uzupełniają się wzajemnie, przy czym podejście systemowe w sposób zasadniczy rzutuje na postawę badawczą

Konsekwencje stosowania podejścia systemowego:

1. Całościowe postrzeganie obiektów poznania, gdyż system jest zawsze czymś innym niż prostą sumą elementów

2. Wiedza o tym, że suboptymalizacja, czyli usprawnienie podsystemów, nie musi prowadzić do poprawy funkcjonowania całego systemu

3. Twierdzenie, ze całość wywiera większy wpływ na funkcjonowanie swoich elementów niż odwrotnie

4. Dostrzeganie wzajemnych powiązań „wszystkiego ze wszystkim”

Podejście sytuacyjne

1. Istota

2. Założenie

3. Cechy

4. Przykłady

Podejście sytuacyjne koncentruje się:

• Cechach poszczególnych obiektów środowiska funkcjonowania organizacji (org. gospodarcza= przedsiębiorstwo)

• Zależnościach między obiektami środowiska

• Zależnościach między elementami organizacji jako całości

• Zależności między charakterem otoczenia a organizacją (warunki i okoliczności)

Założenie= podstawa podejścia sytuacyjnego

Konieczność zgodności (odpowiedzialności):

- cech poszczególnych podsystemów oraz

- cech organizacji i charakteru otoczenia

Cechy:

W ramach sytuacyjnego podejścia próbuje się:

• Zrozumieć zależność (między organizacja a jej otoczeniem)

• Określić wzorce (tych zależności oraz konfiguracje zmiennych)

• Dostrzegać wielowariantową strukturę organizacji

• Identyfikować mechanizmy ujawniania się warunków i okoliczności

• Podejście sytuacyjne ma charakter relatywistyczny i kieruje się zasadą „wszystko zależy”

• Próbuje też odpowiedzieć na pytanie „od czego zależy>>>>> powstają w ten sposób sytuacyjne wytyczne praktyczne

Zestawienie trzech podstawowych zmiennych: otoczenia, charakteru zadań stawianych ludziom i cech osobowości ludzi

Otoczenie

Stałe i pewne ←−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−→ zmienne i niepewne

Zadania

Rutynowe ←−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−→ nierutynowe

Ludzie

Poszukujący pewności ←−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−→ poszukujący wyzwań

Przykładowe argumenty:

Rutynowe, na stałe przydzielone zadania, utrudniałyby poruszanie się w pewnym otoczeniu, w którym organizacja musi elastycznie reagować na zmieniającą się sytuację zewnętrzną.

Postawienie ludziom obawiającym się samodzielności i ceniącym „święty spokój” trudnych wyzwań, może spowodować paraliżujący ich stres.

W6

KONCEPCJA ORGANIZACJI UCZĄCEJ SIĘ

1. Podstawy koncepcji organizacji uczącej się

2. Istota i cechy organizacji uczącej się

3. Odniesienie do aktualnej sytuacji Polski

4. Kierunki przebudowy przedsiębiorstwa w organizację uczącą się

Cel wykładu:

Szukanie odpowiedzi na pytanie:

Jak uczynić z przedsiębiorstwa organizacje uczącą się?

Podstawy koncepcji organizacji uczącej się

Organizacja ucząca się jest wzorcowym modelem przedsiębiorstwa w gospodarce opartej na wiedzy (GOW)

Przesłanki powstania koncepcji organizacji uczącej się:

• Nowej roli wiedzy w rozwoju społeczno- gospodarczym

• Wzrastającej turbulencji środowiska funkcjonowania przedsiębiorstw

• Konieczność ciągłego uczenia się w różnych zakresach, dla sprostania współczesnym wyzwaniom biznesowym

Z nazwy koncepcji wynika, że głównym atrybutem jest zdolność organizacyjnego uczenia się, która pełni rolę warunku koniecznego i wystarczającego dla przeobrażenia przedsiębiorstwa w organizację uczącą się.

Organizacyjne uczenie się możliwe jest jedynie dzięki uczeniu się ludzi tworzących społeczność przedsiębiorstwa.

Cechy organizacji uczącej się:

• Postrzega siebie jako system zbiorowego uczenia się, nieustannie budujący swoja przyszłość

• Stale znajduje się w stanie czuwania

• Tworzy, kapitalizuje i rozpowszechnia nową wiedzę oraz umiejętności stosowania jej w praktyce ( robienie z niej użytku)

• Doskonali kompetencje swoich pracowników

• Dokonuje samooceny i porównuje się z najlepszymi

• Przekształca się aby osiągnąć swoje cele

Technologia budowy organizacji uczącej się:

1. Doskonalenie mistrzostwa osobistego

2. Ujawnienie i wyjaśnienie modeli myślenia i działania ludzi

3. Kształtowanie wspólnej wizji

4. Upowszechnienie współdziałania społeczności firmy w ramach aktywności zespołowej zespołowego uczenia się

5. Kształtowanie postaw i zachowań zgodnych z myśleniem systemowym

Mistrzostwo osobiste (jako dyscyplina uczenia się) czyli dyscyplina osobistego rozwoju i uczenia się.

W7

KONCEPCJA ORGANIZACJI WIRTUALNEJ

Wprowadzenie

Rozwój technologii informacyjno- komunikacyjnych

Przykłady gospodarczego wykorzystania technologii przez firmy już istniejące

Perspektywa wewnątrzorganizacyjna:

• Usprawnienia tradycyjnych działań

• Wprowadzenie zintegrowanych systemów zarządzania

• Uruchomienie sprzedaży wirtualnej (zwiększenie sprzedaży)

Perspektywa międzyorganizacyjna: ORGANIZACJA WIRTUALNA= PRZEDSIĘWZIĘCIE WIRTALNE:

1. Mogą być samodzielną działalnością lub pojęcia mogą być utożsamiane

2. Przedsięwzięcia wirtualne traktowane są jako forma organizacji wirtualnej

3. Przedsięwzięcia wirtualne jako forma rozszerzenia działalności tradycyjnej o te formę wirtualną

Koordynuje –integruje prace pracowników

• Wykreowanie pomysłu przedsięwzięcia

• Zidentyfikowanie kluczowych kompetencji (umowy przyrzeczenia)

• Zaprojektowanie mapy procesów

• Dobór partnerów gospodarczych

• Przydział procesów firmom wg kryteriów kompetencji

• Koordynacja, monitoring i nawigowanie

• Kontrola realizacji

• Organizowanie procesu dystrybucji

• Rozliczanie transakcji:

-zewnętrzne ( z klientem)

-wewnętrzne ( między uczestnikami przedsięwzięcia)

Definicja organizacji wirtualnej

-Tymczasowa sieć niezależnych przedsiębiorstw- dostawców, klientów, nawet dotychczasowych konkurentów- połączonych najnowszymi środkami technologii informatycznej, w celu dzielenia się umiejętnościami i kosztami dla zdobycia nowych rynków.

- Tymczasowa sieć firm, zespołów i osób zlokalizowanych w różnych miejscach, zorganizowanych w luźno związanych, nieprzejrzystych strukturach.

Warunki wdrożenia koncepcji organizacji wirtualnej

-witryna internetowa

-odejście od hierarchicznych struktur zarządu

-globalizacja działalności

- oferowanie unikatowego i poszukiwanego produktu

-posiadanie dobrej renomy, reputacji

-szybkość reagowania na zmiany rynku

W8

KONCEPJA ORGANIZACJI SIECIOWEJ

1. Wprowadzenie (cel wykładu, sposoby i przykłady koordynowania działań)

2. Istota i przykłady sieci

3. Zasady logiki sieciowej

Cel wykładu

Dowodzenie, że w świetle obecnych wyzwań konkurencyjnych oraz roli innowacji i innowacyjności rodzi się potrzeba uprawnień koordynacji działań gospodarujących podmiotów.

-dla celów rozwojowych UE

-pozycji gospodarki europejskich w rankingach światowych

-celów biznesowych przedsiębiorców oraz

-wyzwań wobec jednostek ludzkich

Koordynacja w procesach gospodarczych traktowana jest jako przesłanka powstawania struktur sieciowych

Problemy koordynacji w procesach gospodarczych wiążą się z trudnościami w zintegrowaniu w jedną uporządkowaną (zorganizowaną) całość wielkiej liczby jednostkowych działań i doprowadzania w ten sposób do osiągnięcia pożądanego stanu lub przynajmniej uczynienia kroku w tym kierunku.

Trzy podstawowe sposoby koordynacji procesów gospodarczych (transakcji)

1.Rynek

2.Firmy (struktury hierarchiczne)

3. Sieci (układy sieciowe)

Zasadnicza różnica sprowadza się do wysokości kosztów transakcyjnych.

Przykład 1 → Transakcja: nabycie mieszkania

- zakup na wolnym rynku

- zakup poprzez pośrednika (firmę)

- budowanie w ramach wspólnoty mieszkaniowej

Przykład 2 → Transakcja: pozyskiwanie nowego rozwiązania technicznego przez przedsiębiorstwo

- zakup na wolnym rynku

- kreowanie w ramach jednolitej struktury organizacyjnej ( przez zaplecze B+R)

- zakup na zasadach rynkowych, ale od partnera z sieci, którego statutowym celem są B+R i kreowanie nowych rozwiązań

Wniosek

Sieci w roli struktury koordynacji regulują zachowania zespołów i jednostek zawierając perspektywy pomnażania wartości, dzięki logice funkcjonowania toczącej korzyść jednostkową z korzyścią ogółu uczestników sieci.

Sieci:

-komunikacyjne

- transportowe

- komputerowe

- telefoniczne

- społeczne

- gospodarcze (kooperacyjne)

- społecznościowe

Istota sieci

Podstawa rozumienia sieci jest w ogóle jest zrozumienie istoty sieci społecznej ... ???niego:

Sieć społeczna jest moralną relacją zaufania w grupie jednostek, które powielają normy nieformalne lub wartości wykraczające poza te, które okazują się niezbędne do przeprowadzenia zwykłych transakcji rynkowych.

Przykłady sieciowych układów gospodarczych jako podstawa identyfikacji struktur sieciowych np.: (z Krupskiego)

- przedsięwzięcia wirtualne

- alianse strategiczne

- porterowski klaster

Klaster wg Portera

Geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i powiązanych z nimi uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych, stowarzyszeń branżowych wspieranych przez jednostki administracji rządowej i samorządowej.

BIZNES ↔ NAUKA ↔ WŁADZA

Bilans strategiczny

Alians- forma współpracy gospodarczej przedsiębiorstw stanowiąca rozwinięcie kooperacja przemysłowa

Bilans strategiczny- alians, który zawiera układ sił kooperacyjnych w sektorze

Cech sieci:

1. Decentralizacja

2. Synergia

3. Powszechność

4. Darmowość

5. Wymóg dbałości o wartość

6. Maksymalizowanie innowacyjności

7. Wielowymiarowa przestrzeń (świat wirtualny)

8. Stała nieciągłość

9. Technologia relacji

10. Impuls innowacyjny

W9

PREZENTACJA ORIENTACJI NA INNOWACJE I KNOW HOW

1. Wprowadzenie

2. Waga innowacji dla przedsiębiorstwa

3. Znaczenie innowacji dla rozwoju Polski

4. Istota innowacji (Shumpeter w roli prekursora innowacji)

5. Innowacyjność, argumenty potwierdzające jej znaczenie jako głównego czynnika współczesnej konkurencyjności oraz style innowacyjności

6. Know how - istota

7. Instrumenty oddziaływania na podwładnych (instrumenty kształtowania innowacyjnych postaw i zachowań)

Wprowadzenie

Podstawa orientacji: → równanie do najlepszych ( w skali: stanowiska, przedsiębiorstwa regionu, kraju (gospodarki jako całość), globu)

Istota innowacji

Innowacja to wdrożona zmiana o znamionach wartości, której suma korzyści we wszystkich sferach bytu ludzkiego jest dodatnia.

Elementy strukturalne innowacji:

• Zmiana

• Wdrożenie

• Nowość

• Dodatnia suma korzyści

Sfery bytu ludzkiego według Matthiasa HORXA:

• Sfera ducha

• Sfera wiedzy

• S. techniczna

• S. konsumpcji

• S. ekonomii

• S. polityki

• S. społeczna

• S. ciała

Rodzaje innowacji:

INNOWACJE TECHNICZNE:

1. Innowacje produktowe

2. Innowacje procesowe ( wprowadzanie nowych i udoskonalenie istniejących)

3. Innowacje organizacyjne

4. Innowacje marketingowe

Rodzaje innowacji wg Shumpettera:

1. Wprowadzenie nowego towaru- czyli towarów, z których konsumenci nie są jeszcze obeznani- lub nowego gatunku jakiegoś towaru ( innowacje produktowe)

2. Wprowadzenie nowej metody produkcji, tj. metody jeszcze nie wypróbowanej praktycznie w danej gałęzi przemysłu; metoda ta może nie polegać na nowym wynalazku rynkowym, ale np. na nowym handlowym sposobie postępowania z jakimś towarem ( ideą, rzeczą, usługą) ( innowacje procesowe)

3. Otwarcie nowego rynku, tj. rynku, na którym dana gałąź przemysłu danego kraju nie była uprzednio wprowadzana, bez uwzględnienia tego czy rynek ten istniał czy tez nie istniał ( innowacje marketingowe)

4. Zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to znów niezależnie......???

Innowacyjność

Instrumentalny charakter innowacyjności.

Innowacyjność to zdolność to: (4 przykłady zachowań innowacyjnych)

→ poszukiwania rozwiązań (B)

→ przystosowania ich do konkretnych klientów (R)

→ wdrażania w praktyce (W)

→ upowszechniania (U)

Argumenty:

- o charakterze teoretycznym i praktycznym

Style innowacyjności → instrumenty oddziaływania czyli innowacyjność przez:

• Wyzwania (podejmowanie śmiałych decyzji)

• Wrażliwość (dostrzeganie potrzeb, których inni „nie widzą”)

• Wymagania (dążenie do sprostania wymaganiom klientów)

• Powiązania (rozwój współpracy i traktowanie jej jako organizacji)

• Synergię (unikatowe powiązania własnych zasobów z innymi)

• Kreatywność (kształtowanie proinnowacyjnej kultury)

KNOW HOW → wiedzieć jak

INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA

Przykładowe cech kultury proinnowacyjnej:

• Klimat twórczej atmosfery

• Orientacja na ludzi a nie na zadania

• Budowanie godności pracownika przez gwarantowanie mu prawa do odpowiedzialności za przejawiane zaangażowanie

• Tolerancja dla indywidualistów, a nawet wspieranie ich w pomysłach

• Znoszenie stałych schematów myślowych, uprzedzeń oraz oporu wobec innowacji

• Tolerancja niepewności

• Lansowanie kultury wysokiej jakości, doskonałości

• Otwarty sposób komunikowania się

• Wyzwolenie ducha organizacji uczącej się

• Upowszechnianie pracy zespołowej i zespołowego uczenia się

• Propagowanie zasad myślenia systemowego

• Atmosfera zaufania

• Kształtowanie poczucia wspólnoty interesów

• Powszechność założenia o działaniu w dobrej wierze

• Budowanie świadomości wysokich wymagań

• Przejrzyste zasady i procedury jako podstawa ocen

• Status wynikający z osiągnięć

W10

ORIENTACJA NA WIEDZĘ, CZYLI ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM INTELEKTUALNYM W KONTEKŚCIE WARTOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

1. Filozofia podejścia do wartości przedsiębiorstwa

2. Definicja kapitału intelektualnego

3. Struktura

4. Podstawy zarządzania

Kapitał intelektualny- niematerialne zasoby firmy przyczyniające się do generowania strumienia przyszłych korzyści i wpływające istotnie na wartość firmy

Aktywa niematerialne- są możliwymi do zidentyfikowania niepieniężnymi aktywami, nieposiadającymi fizycznej substancji, będącymi w dyspozycji jednostki gospodarczej, w celu wykorzystania ich

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności, dłuższym niż 1 rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki

Kapitał intelektualny może być odniesiony do:

- jednostki (nosi wtedy nazwę indywidualnego)

- do przedsiębiorstwa jako całość ( i wtedy nazywa się kapitałem strukturalnym)

Strukturalny kapitał intelektualny obejmuje swym zasięgiem 3 grupy składników:

- kapitał ludzki- personel (ogół wiedzy i umiejętności jej wykorzystywania przez te część społeczności przedsiębiorstwa, która jest potrzebna do jego funkcjonowania, ale nie jest przypisywana do konkretnej osoby- J. Kowalskiego)

- kapitał strukturalny to organizacyjne zdolności firmy do spełnienia wymagać rynku. Obejmuje to rutynowo zachodzące procesy w firmie i struktury wspierające, poszukiwanie optymalnej wydajności intelektualnej przez pracowników a co za tym idzie ogólną wydajność handlową

- kapitał relacyjny odnosi się do relacji sieci współpracowników, ich zadowolenia z firmy oraz lojalności wobec niej. Ten rodzaj kapitału obejmuje wiedzę o kanałach rynkowych, relacjach z klientami i dostawcami, powiązaniach przemysłowych i rozsądne zrozumienie wpływu wywieranego przez politykę rządową

4 elementy kapitału całkowitego przedsiębiorstwa:

- tradycyjny kapitał rzeczowy i finansowy

- kapitał ludzki

- kapitał organizacyjny

- kapitał relacyjny

5 postaw zarządzania kapitałem intelektualnym:

1. Identyfikacja

2. Pomiar

3. Wykorzystanie

4. Kreowanie

5. Wspomaganie rozwoju

2 i 3- Kontekst przedsiębiorstwo

4 i 5- szerszy kontekst np. rodziny, szkoły, państwa