WYGŁOS ABSOLUTNY – brak kolejnego wyrazu wpływającego na poprzedni (końcowa głoska w wyrazie)
GŁOSKA – zbiór dźwięków homofonicznych (równobrzmiących) dla rodzimych użytkowników polszczyzny
JĘZYK – system znaków konwencjonalnych, pierwotnie fonicznych, wtórnie pisanych. Służy do porozumiewania się niezależnie od tematu, ma charakter dwuklasowy (1. systemu leksykalnego – słownika, 2. systemu gramatycznego – reguł). Język jest sposobem organizacji świata (można nim wpłynąć na ludzi, manipulować, jest sposobem myślenia)
FONETYKA – dział językoznawstwa zajmujący się badaniem tekstów i zjawisk zachodzących w tekstach mówionych
DENAZALIZACJA – samogłoska nosowa jest pozbawiona swojej nosowości (ę = e, ą = o) jest to „odnosowienie” czyli zatrata przez głoskę rezonansu nosowego (np. niosę – niose)
GDY JEST: spółgłoska bezdźwięczna – samogłoska nosowa, lub na końcach wyrazów
NAZALIZACJA – unosowienie, artykulacja głosek, przy której powietrze częściowo uchodzi przez jamę nosową; zmiana głoski ustnej na nosową pod wpływem sąsiedniej głoski nosowej, np. awans [awąs], beznyna [bęzyna]
GDY JEST: samogłoska – spółgłoska nosowa – spółgłoska bezdźwięczna
AFRYKATYZACJA – zjawisko mocnego zmiękczenia spółgłosek tylkojęzykowych i przesunięcia artykulacji k’ g’ ku przodowi
Powoduje:
powstanie spółgłosek zwarto-szczelinowych (tzw. afrykat) cz’ dż’
spółgłosek bliskich ć, dź, czy też z nimi tożsamych
KOARTYKULACJA- ( asymilacja) upodobnienie się głosek stojących obok siebie, wyróżnia się:
PERSEWERACJA – przedłużenie się głoski, zjawisko autonomiczne w narządach mowy, narząd mowy jest przygotowany na wypowiedzenie kolejnej głoski będąc w trakcie mówienia poprzedniej. Zbyt długie utrzymanie narządów mowy,
np. kwiat [kf’iat]
ANTYCYPACJA – zbyt wczesne przygotowanie głoski, przeciwieństwo perseweracji, zbyt szybkie wykonywanie ruchów artykulacyjnych, w wyniku czego głoska znajdująca się w prawym kontekście, upodabnia się do głoski wcześniejszej, np. przedszkole [psetskole]
Rodzaje upodobnień: (Upodobnienia są niwelowane przez pauzę lub przecinek)
1.wewnątrzwyrazowe, międzywyrazowe,
2. z perspektywy kierunku: postępowe (wynik perseweracji); wsteczne (wynik antycypacji),
3. pod względem dźwięczności (zbitki spółgłoskowe zawsze są jednakowe pod względem dźwięczności)
4. sposób zbliżenia narządów mowy,
5. miejsce artykulacji,
ZAPAMIĘTAĆ:
przed spółgłoskami szczelinowymi ( s, z, ś, ź, sz, f, w, h, f’ w’ h’) zawsze zapisujemy: ą, ę, np. kąsać, węszyć, wiązać
n tylnojęzykowe zapisujemy przed: k, g, h,
jeżeli głoska sonorna (m, n, l, r) jest w otoczeniu głosek bezdźwięcznych, traci wówczas swoja dźwięczność (zapisywane z przecinkiem u dołu)
wyrażenia przyimkowe (połączenie przyimka z rzeczownikiem, liczebnikiem, przymiotnikiem <w użyciu rzeczownikowym> albo zaimkiem, np. w, z, przed, nad, pod, od, bez, wśród, spośród, obok) przed spółgłoskami sonornymi (m, n, l, r) pisze się dźwięcznie, np. z mody, wśród latawców, przed nocą
po spółgłoskach wagowych (p, b, m, f, w) zawsze piszemy: j